______________________________ NGHIÊN CỨU _____________________________
RESEARCH
Xây dựng đô thị thông minh ở Việt Nam hiện nay
Phạm Văn Dũng
Trường Đạihọc Kinhtế, Đại
học
QuốcgiaHà
NộiAsia-PacificEconomicReview
Ở Việt Nam,để xây dựng đô thịthôngminhcầnphải hiểu đúng thuậtngữ này và thể chếhoábằngpháp luật; nâng cao chất lượng quy hoạch đô thịvàxâydựng đô thịtheođúngquy hoạch; huy động và sửdụng hiệu quả các nguồn lực, đẩy mạnhứngdụngnhững thành tựu của cuộc cách mạngcôngnghiệplầnthử tư;
kết nối các đô thị trong nước và quốc tế;pháttriển chính phủ số...Mặc dù phải vượt quanhiều thách thức, dưới điều hành củaChính phủ và sự thamgia tích cực củangười dân, Việt Nam sẽthànhcông trong xây dựngđô thị thôngminh.
1. ĐÔ thị thông minh và những đặc trưng chù yếu
Ngày nay, đô thịthôngminh đang là trởthành xu hướngphát triểntrên thegiới. Những thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư cho phép không chỉ giải quyết tốt các bất cập nêu trên, màcòn đưa ra những phương thức phát triển hoàn toàn mới, phát triển kinh tế đô thị hiệu quả, nâng cao chất lượng cuộc sống của con người và phải bền vững.
Bêncạnh đó, phát triển đô thị thông minhcòn phai phù hợp với điều kiện cụ thểcủamỗi quốc gia,mỗi địa phương trongtừng giai đoạnphát triển.Vì vậy, thuật ngữ đô thị thông minh rộng hơn đáng kể so với các thuật ngữnhư:Đô thịảo (virtual city);đô thị kỹthuậtsố(digital city); đô thịtrithức (knowledge city); đô thị mạng (cyber cities),đô thị thông minh bền vững...
Ở Việt Nam hiện nay, đô thị được gọi là thông minh phải giải quyết được những vấn đề sau: thứ nhất, khắc phục được tình trạng pháttriển không theo quy hoạch; ô nhiễm môi trương; ách tắc giao thông...Thứ hai, kinh tế đô thị phát triển bền vững, đảm bảo không chỉ cho cuộc sống của người dân ở các đô thị đó,mà còn phải là trụ cột pháttriển của nền kinh tế quốc dân. Thứ ba, các đô thị phải đáp ứng được các nhu cầu nhiều mặt, ngày càng tăng của con người, góp phần phát triển con người. Thứ tư, đô thị phảidựa trên việcứng dụng những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư mang tính hệ thống. Thứ năm, đô thị vừa phải tiếp thu được tinh hoa văn hoá thế giới, vừa phải thể hiện, giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc,vùng miền. Từđó, có thể hiểuđô thị thông minh làđô thị dựatrên nền tảng sử dụng rộng rãi những thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư (đặcbiệtlà công nghệ số)để tạora một hệ sinh tháimới (kinh tể - vănhoá - xã hội - môitrường) bền vững, không ngừngnâng cao đờisống vật chất và tinh thần cho cư dân đô thị.
Như vậy, nội hàm của khái niệm đô thị thông minhbao gồm:
- Dựa trên nền tảng công nghệ hiện đại thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau và kết nối chặt chẽ với nhau.
- Được quản lý, điều tiết thậtsự khoa học dựa trên chính phủ sốvàsự đồng thuậncủa người dân.
- Hệ sinh tháimới (kinh tế- văn hoá - xã hội-môi trường) mangtính bềnvững;cácnguồn lực được sử dụng hiệu quả, đápứngcácyêu cầu pháttriểnkinh tế - xã hội và hội nhậpquốc tế.
- Làkhông gian sốngvà làm việc minh bạch, công bằng, văn minh; vừa đáp ứng được nhu cầu nâng cao chất lượng cuộc sống củangườidân đô thị, vừa cho phép họ sáng tạo, cống hiến.
2. Tinh hình xây dựng đô thị thông minh ở nướcta
Xây dựng đô thị thông minhở nước tatrước hết phải dựatrên thựctế các đô thị đã hình thành qua quá trìnhlịch sửhàng trămnăm và quá trình đô thị hoá ở nướctatrong hàng chục năm vừaqua. ỞViệt Nam, quátrình công nghiệp hoá tác động mạnh mẽ và thuận chiều với quá trình đô thị hoá. Tốc độ đô thị hóa cao không chỉ tác động tích cực đến quá trìnhcông nghiệp hoá, màcòn góp phần phát triển các mặt của đời sống kinh tế - xã hội như giảm tỷ trọng của nông,lâm, ngưnghiệp; tăng tỷ trọngcông nghiệp, xây dựng và dịch vụ; các đô thị đang trờ thành trụ cột cho tăng trưởng kinh tế, phát triển khoa học - công nghệ của đất nước và các địa phương; văn minh đô thị lan toả mạnh; chất lượng cuộc sống của người dân khôngngừng đượcnâng cao... Đồngthời,những thành tựu phát triển kinhtế - xã hội trở thành nhân tốquantrọng thúc đẩy quá trình đô thị hoá.
Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa và phát triển đô thị theo kiểu truyềnthốngcó không ít mặt trái, gây ra hệ lụy, ảnh hưởng đến sự pháttriển trước mắt cũng như lâu dài của đất nước. Trên thực tế, phát triển đô thị theokiểu truyền thốnglàm cho hệ sinh tháicũ đã tới hạn. Cácđô thịmới phải là đô thị thông
4
Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (Tháng 4/ 2022)minh vàcácđô thị theo kiểu truyền thống cũngphải thayđổitheo hướng đó,bằng việc xâydựng một hệ sinh thái mới (kinh tế - văn hoá - xã hội - môi trường) bền vững. Vì vậy, một số địa phương đã sớm triển khai xây dựngđôthịthông minh, trongđó BìnhDương là địa phương tiên phong. Đê ánThành phổ thông minh - Bình Dương đã được UBND tình phê duyệt tha'ng 11/2016. Tư đó, thành phố thông minh Bình Dương đang dần trở thành trung tâm kinh tế hiện đại, hiệu quả; đồngthời, là thành phố đángsống.
Từ đòi hỏi của thực tiễn, tháng 8/2018, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giaiđoạn 2018 - 2025 và định hướngđến năm2030. Đây lànhiệm vụ mà từ Trung ương đến các địa phương có trách nhiệm thực hiện, đồng thời,cũnglà cơ sởpháp lý để các địa phương xây dựng các đề án, triển khaixây dựng đô thị thông minh.
Bên cạnh những kết quả ban đầutrong xây dựng đô thị thông minh,vẫn còn khôngítvấn đề cần sớm được giải quyết. Thứ nhất,nhậnthức về đôthịthông minhchưa đầy đủ, thống nhất và cũng chưa có quy định chung về xây dựng, phát triển đô thị thông minh.
Do đó, một số địa phương còn no'ng vội trong xây dựng đề án vàtriễnkhai xây dựngđôthị thông minh hoặcxây dựng đô thị thông minh theo phongtrào.
Thứ hai, vấn đề quy hoạch đô thị thông minh chưa được quan tâm đầy đủ. Nhiều địa phương đang tập trungvào việc khắc phục những bất cập hiện nay của các đô thị, chưa có tầm nhìn dài hạn, chưa gắn với những thành tựu củacách mạng công nghiệp lần thứtư. Nhiều vấn đềvề quyhoạch tổng thể,quy hoạchtừng lĩnh vực: dân cư, kinh tế, trường học, bệnhviện, giao thông,môi trường,rác thải... cần được nghiên cứu, chuẩnbị công phu hơn, tránh tình trạngđô thị bị lạc hậu ngay từ quyhoạch.Nhiêu địa phương chưa chú ý đúng mức đễn việchình thành hạ tâng dữ liệu, chưa có chiên lược dữ liệu, chưa quan tâm xây dựng hệ thống định danh, định vị thống nhẩt.
Thứ ba, thiếu nguồn lực để phát triển đô thị. Nhu cầu vốn đầu tư cho phát triển hạ tầngkỹ thuật đô thị và thực hiện cácdịch vụ công tạicác đô thịrất lớn, nhưngnguồn lực của các đô thị còn rất thiểu, đặc biệt trong điều kiện dịchbệnh Covid - 19 hơn 2 năm nay. Khôngchỉ khó khănvề nguồn lực tài chính, mà nguồn lực con người (đặc biệtlà tư duy xưa cũvà năng lựchành động yểu kém) cũng đang là trở ngại cho pháttriển đô thị theohướng hiện đại, văn minh.
Thứ tư, trình độ quản trị đô thị chưa đáp ứng được yêu cầu. Tốc độ pháttriển quá nhanhcủa đô thị đã vượt khả năng điều hành của nhiêu chính quyềnđịaphương.Hiện nay,chính quyền các đô thị chưa quan tâm nhiềuđến tương lai của chínhcác đô
thịmà họ có trách nhiệm quảnlý.Tại nhiều vùng đô thịhóa nhanh,đội ngũ cán bộ, công chứckhông đủ năng lực thựchiệnchứcnăngquản lý nhà nước; gây phiềnhà, bức xúccho người dânvàdoanh nghiệp...
Thứ năm, năng lực cạnh tranh quốc tế củacác đô thị chưa cao. Điều đó xuất phát từ trình độ phát triển các đô thị (trong đócó đô thị thông minh) còn thấp (vềtrìnhđộcông nghệ, chấtlượng nguồn nhân lực, dântrí; khảnăng quảnlý, điều hành; mức độ kết nối các đô thị...). Nhiều tiềm năng,lợithếcủacácđô thị chưađược pháthuy.
3. Một sô'khuyên nghị
3.1. Nhóm giải pháp về xây dựng, hoàn thiện luật phápđô thị thông minh
Trước hết cần phải có quan niệm thống nhất bằng phápluật về đô thịthông minh,các đặc trưng và tiêu chí đánhgiá. Đây là căn cứ pháp lý đểtriển khaixâydựng đô thị thông minh. Trên thực tế, xây dựng đô thịthôngminh đãđược triển khai ở nhiều địa phương. TheoQuyết định 950/QĐ-TTg, đến năm 2020, việc xây dựngluậtphápvề đô thịthông minh phải được hoàn thànhcơbản. Tuynhiên, nhiều nội dung của Quyết định này đến nay việc triển khai thực hiện còn rất chậm. Việc ban hành Luật Đô thị thông minh đang là yêu cầuhết sức cấp thiết.
Luậtpháp cần có những quy định rất cụ thểvề từng vấn đề vàthườngxuyên cập nhật cho phù hợp với điều kiện mới và tránh chồng chéo khi có rất nhiều văn bản pháp luật liên quan đến xây dựng, phát triển đô thị (Luật Đấtđai,LuậtQuy hoạch, Luật Kiến trúc, LuậtXây dựng, Luật Nhà ở, Luật Khoahọc - công nghệ, Luật bảo vệ môi trường...). Cùng với việc xâydựng, hoàn thiện pháp luật vềđô thị thông minh, điều quantrọnglà phải nghiêm túc thực hiện cácquyđịnh củapháp luật. Những tổ chức, cá nhân có trách nhiệm phải thực hiện các nghĩa vụvà mọi hành vi vi phạm pháp luật cần đượcxửlýtheo đúng quy định củapháp luật.
3.2. Nhómgiải phápquy hoạch pháttriển đô thị thông minh
Xây dựng đô thị thông minh đương nhiên cần phải có quy hoạch thông minh. Quy hoạch đô thị thông minh phải dựa trên khai thácsử dụng những thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khắc phục hiệu quả nhữngthách thức ngày một gia tăng củađô thị,hướng tới pháttriểnkinhtếđô thị hiệu quả, bền vững...nâng cao chất lượng cuộcsống con người. Đô thị thông minh phải được quản lý công bằng, minh bạch và hiệu quả; người dân và doanh nghiệp đượctham gia quản lý đô thịvàgiám sáthoạtđộngcủachính quyền.
Quyhoạch đô thịđược hiểu là việc tổ chức không gian, kiến trúc, cảnhquan đô thị, hệ thốngcôngtrình hạ tầng kỹ thuật,công trình hạ tầng xã hội vànhà ở Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (Tháng 4/ 2022) 5
NGHIÊN CỨU
RESEARCH
nhằm định hướng pháttriển đô thị một cách tối ưu, hướng tới mộtnền kinh tế đô thị với các sản phẩm mới có giá trị gia tăng cao; xã hội công bằng văn minh; giảm thiểu sử dụng tài nguyên, khuyến khích năng lượng tái tạo, giảm ô nhiễm, phát thải, tạolập môitrường sống thích hợp cho người dân đô thị.
Trong quyhoạch đô thị thông minh cần chúýtạo lập sựkết nối giữa các đô thị. Với những đặc trưng của đô thị thông minh, mỗi đô thị là mộtthực thể độc lập, có sắc thái riêngnhưng lại phải góp phần vào sự phát triển chung của đất nước. Vì vậy, phê duyệt các đề án xây dựng, phát triển đô thị thông minh không chỉ là chính quyền các địa phương, mà còn là trách nhiệm củachính phủ, lãnh đạo các bộ, ngành có liênquan.
3.3. Nhóm giảipháp huy động các nguồn lực Xây dựng, phát triển đô thị thôngminh đòi hỏi phải có những nguồn lực to lớn nênđây sẽ thậtsự là tháchthức đốivới cácquốcgia, đặc biệt làcácnước trình độ pháttriển cònthấp như Việt Nam. Do đó, cần phảicó các cơ chế, chínhsách mới huy động và sửdụng hiệu quả cácnguồn lực này. Việc bán hoặc cho thuê các khuđất nhất định chonhững tập đoàn kinh tế lớn với các điều kiện: xây dựng theo đúng quy hoạch; đảm bảo các yêucầu về kinhtế,chính trị, quốc phòng -an ninh...
Trong quá trình xây dựng đô thị thông minh, người dân cóvịtríhếtsứcquan trọng. Họ vừa là chủ thể xây dựng đô thị thông minh, vừa là đối tượng thụ hưởngthành quả của quátrình đó.Để tham gia xây dựng và thụ hưởng thành quả xây dựng, phát triển đô thị thông minh, người dân đô thị đều cần phảicó tri thức,hiểu biết vànhững thiết bị cần thiết đểtươngtác, giao dịch trong môitrường số. Do đó, nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, phát triển con người là yêu cầu quan trọng hàng đầu trong xâydựng, phát triển đô thị thôngminh.
3.4. Nhómgiải phápkếtnổicác đô thị thông minh Quá trình phát triển đô thịlàm xuất hiện 3 loại đô thị: đô thị trungtâm, đô thị vệ tinh và đô thị nhỏ ở cácvùng nông nghiệp.Quan hệ giữa các loại đô thị này hình thành và phát triển ngàycàng sâu, rộng do sự tácđộng của nhiều nhân tố: kinhtế, chính trị, văn hoá, xã hội... Sựliên kết 3 loại đô thị nàythành "cụm đô thị" và các "cụm đô thị" liên kết với nhauthành
"chuỗi đô thị” đem lại lợi ích to lớn về nhiều phương diện, trước hếtlà về kinh tế: phát huytiềm năng,thể mạnh; khắcphụckhó khăn, hạn chế của mỗiloại đô thị... Trong điều kiện mở cửa, liên kết giữa các
"chuỗi đô thị" còn được thực hiệntrên phạm vi quốc tể. Từ đó, kết nối các đô thị thông minh góp phần phát huytiềm năng, thếmạnh của từngcụm đôthị, nângcao khả năng cạnh tranh khu vực vàquốcgia, thúc đẩy tăng trương, pháttriểnkinh tể.
Để tăng cường kếtnối các đô thị thông minh, rất
cãn các công cụđiều tiết,hỗtrợ của Trung ươngvà các địa phương: chính sách huy động vốn, thu hút nhân lực chất lượng cao, đẩy mạnh nghiên cứuvà ứngdụngcông nghệ hiệnđại,bảo vệ môi trường...
3.5. Nhóm giải pháp quản lý đô thị thông minh Chính phủ số là chính phủ hoạt động bằng việc ứng dụng các thành tựucủa cách mạngcôngnghiệp lần thứ tư (trước hết là công nghệ số),có khả năng cung ứng cácdịch vụcông nhanh chóng,sử dụngcác nguồn lực hiệu quả, từ đó thực hiện tốt các chức năngnhà nước trong cơchếthị trường vàhội nhập quốc tế; thúc đẩyphát triển kinh tế-xã hội,nâng cao chất lượng cuộc sống ngườidân.
Khái niệm trên cho thấy, để thực hiện các chức năng của mình, chính phủsố phải có đượcnguồndữ liệu phong phú, coi dữliệu là một tàinguyên mới,từ đó mới chuyển đổi được cách thức ra quyết định.
Các dữliệu được kếtnốivàchiasẻ giữa cáccơ quan chức năng của nhà nước để doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế - xã hội, người dân chỉ cần cung cấp thông tín mộtlần chocơ quannhànước. Nhờ những thànhtựu công nghệ, chính phủ có khảnăng tổchức các cuộchọp; cung ứng, xửlývănbản; giảiquyết thủ tục hànhchính... qua mạng internet và thanh toán không dùng tiềnmặt.
Tiếp theo là phát triển nguồn nhân lực quản lý nhà nước. Đội ngũ này không chỉ phải có tâm, có tầm, màcòn phải những kiến thứccầnthiết vềcông nghệ, vềquản lý... Chính phủsố có khả năng tiếp thu cácý kiếnđóng góp vàtranhthủ được các nguồnlực từ người dân,từ doanh nghiệp, làm cho đô thị phát triểnhài hòa, bềnvững.Có thể nói rằng,chất lượng nguồn nhân lực quản lý nhà nước kết hợp với những thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư là nhân tốlàm cho các đô thịngàycàng trở nên thông minh hơn./.
Tài liệu tham khảo
Chương trình đối tác chiến lược Australia - Nhóm Ngânhàng Thế giới (2021),Chuyển đổi Chính phủ số tại Việt Nam: Bài học toàn cầu và khuyến nghị chính.
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, NXB Chính trị Quốcgia Sự thật, Hà Nội, 2021.
Vũ Trọng Lâm,Nguyễn ThịDiễm hằng, Phát triển đô thị ở Việt Nam hướng tới mục tiêu đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, https://tapchicon- gsan.org. vn
Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (2018),Vốn cho phát triển thành phố thông minh:
Những vấn đề đặt ra và giải pháp, cổng thông tin kinh tế ViệtNam - VNEP (https://Vnep.org.vn)
Asia-PacificEconomicReview
6 Kinh tế Châu À - Thái Bình Dương (Tháng 4/ 2022)
