• Tidak ada hasil yang ditemukan

[1] Punika makripat dhatêng kapal, pambuka katrangan ingkang anjalari sagêt1

sumêrêp ing wanci umuripun kapal. Awit kapal lair sangking biyungipun, ngantos dumugi sêpuh lungse botên kangge. Utawi pambuka katrangan, ingkang jalari sagêt2 sumêrêp sadaya kawontênan manahipun ing kapal sadèrèngipun nupak.3

Inggih kapal awit lair sangking biyungipun, ugi ngantos dumugi sê-[2] puh lungse botên kangge. Sadaya wau tanpa samar awit mawi wêwaton trang, ingkang sampun kayakimakên4 kaliyan ingkang Sinuhun Kalijaga, tuwin sampun kangupakatakên5

dhatêng para wali sadaya. Sampun mupakat sah mila kagêm waton ing Karaton. Dening pratelanipun ing ngandhap punika.

Kapal bêlo awit lair sangking biyungipun, untu ingkang ngandhap naming…6

ingkang nginggil 6 i-[3]ji. Punika tanpa mawi cêmêng saha lêkok, tuwin warni alit-alit pêthak. Manawi sampun kalampahan umur 1000 dintên, dados kirang langkung

1 sagêd @ 2 sagêd @ 3 pupak #@ 4 kayakinakên @# 5 kamupakatakên @# 6 naming 6 #

kapal bêlo umur 3 taun, punika wiwit poèl. Têgêsipun awit angrêntahakên untu bêlo amung sajodho ingkang têngah, ngantos dumugi umur 2000 dintên. Dados kirang langkung kapal bêlo umur 6 taun punika, rêntah-[4]ipun untu bêlo têlas. Inggih punika ingkang kawastanan rampas. Dening rampasipun wau manawi sampun kalampahan sataun. Dados kapal umur 7 taun punika, untu ingkang ngandhap naming7 ingkang nginggil 6 iji wau wontên cêmêngipun sadaya ngantos dumugi umur 3000 dintên. Dados kirang langkung kapal umur 9 taun. Wondening [5]8 , [6]9, [7] ni jêne, kados jênenipun jagung. Utawi waradin papak, tuwin warni

wujutipun10 untu agêng-agêng. Wondening sadaya katranganipun untu kapal wau, ingkang dados têtêngêr ing wanci umuripun kapal, kados ing ngandhap punika. [8]

punika untu kapal bêlo awit lair sangking biyungipun, dumugi umur 3 taun. [9]

7 naming 6 #

8 halaman terlepas dari jilidan dan hilang.

9 halaman terlepas dari jilidan dan hilang.

punika untu kapal umur 7 taun ngantos dumugi umur 9 taun. [10]

punika untu kapal umur 13 taun tumindak ngantos dumugi umur 14 taun. [12]

punika untu kapal umur 16 taun tumindak dumugi umur 18 taun sapanginggilipun.

Lêbda turangga

[13] punika makripat pambuka katrangan ingkang anjalari saget11 sumêrêp,

sadaya kawontênan manahipun ing kapal sadèrèngipun numpak. Inggih kapal awit

lair sangking biyungipun, ugi ngantos sêpuh lungseng12 botên kangge. Wondening pratelanipun kados ing ngandhap punika. [14]

punika untu kapal bêlo awit lair sangking biyungipun, ngantos dumugi umur 1000 dintên. Dados kirang langkung kapal bêllo13 umur 3 taun. Punika kawuningan wiradad14 ing dzad15 supe. Ingkang anjalari nuwuhakên kawontênanipun manah, inggih supe. [15] 12 lungse @# 13 bêlo @ 14 wiradat @ 15 dzat @

punika untu kapal bêlo umur 4 taun tumindak. Wiwit angrêntahakên untu bêlo sajodho ingkang têngah, ngantos dumugi umur 2000 dintên. Dados kirang langkung kapal umur 6 taun. Punika anggènipun ang-[16]rêntahakên untu bêlo têlas. Anaming kapal bêlo ing nalika umur 4 taun tumindak, ngantos dumugi umur 6 taun wau, punika kadunungan wiradad16 ing dzad17 2 bab. Ingkang 1 bab kêndho bayu ototipun. Ingkang 2 bab èngêt.

Dening èngêt wau, ingkang anjalari nuwuhakên kawontênanipun manah lantib18

dhatêng pangajaran. Mila wau kapal bêlo ingkang dawêg [17] wanci umur sumantên, bilih katumpakan malah dhandhang19 dhatêng pangajaran.

16 wiradat @

17 dzat @

18 lantip @

Anaming sami sumêrêpa, kapal wau manawi têgsih20 untonipun21 bêlo, bilih ngantos kaajar nyirig sapanunggilanipun, punika anggènipun dawêg kadunungan kêndho bayu ototipun Kalajeng kêndho sapanginggilipun, wau kapal bêlo bilih sampun rampas untonipun bêlo, punika botên sagêt22 dados ka-[18]pal. Inggih kalajêng dados bêlo sapanginggilipun. Malah wêwah wulonipun lajêng tuwuh gèmbèl, kados ing nalika dawêg lair sangking biyungipun. Mangka kapal ingkang dawêg wanci umur sumantên wau, bilih katupakan23 tansah dhandhang24 dhatêng pangajaran. Malah kapara miwiti dhatêng kasagêdan.

Amila pema25 ingkang santosa ing pagalih.26 Ingkang tansah èngêt, manawi numpa-[19]k kapal ingkang dawêg wanci umur sumantên. Punika amung kaèmplokana kimawon. Parlu naming nêdahakên margi ing radinan. Sampun pisan-pisan ananduki pandhandhangipun27 kapal dhatêng pangajaran wau. Tur punika sangking kajêngipun pun kapal bêlo piyambak. Bilih ngantos dipunturuti, inggih lajêng sande kapal.

Kados ingkang [20] sampun kapratelakakên ing ngajêng wau. Amila pema28

wawêling punika ingkang tansah èngêt. Ingkang punika ing sarèhning sampun katrangakên mênggah ing pangagêman, kula amung sumangga ing pagalih. 29[21]

20 taksih @ 21 untunipun # 22 sagêd @ 23 katumpakan # 24 bandhang @# 25 poma @ 26 panggalih @# 27 pambandhangipun @# 28 poma @ 29 panggalih @#

punika untu kapal umur 7 taun ngantos dumugi umur 3000 dintên. Dados kirang langkung kapal umur 9 taun. Punika kadunungan wiradad30 ing dzad31 birahi. Ingkang anjalari nuwuhakên kawontênanipun manah, sura tanpa duga, mangkrak murkangkara, nir baya wiweka, [22] tan langgêng lana. Ingkang makatên ing saèstonipun wau kapal tansah awon.

Amila sami sumêrêpa, sadaya putra wayah kula ingkang sami rêmên ngingah kapal, tuwin rêmên nitih jaran, manawi kapal dawêg wanci umur sumantên, tamtu kadunungan ingkang makatên. Punika ing pagalih 32 sampun ngantos gêla tuwin cuwa, bilih ngantos gêla cuwa, mangka kapal kalampahan ngantos kabucal. [23] inggih punika bêgjanipun ingkang dumugèkakên ngingah, margi punika mangke, kapal wau manawi sampun dumugi ing wanci umuripun kadunungan wiradad33 ing

30 wiradat @

31 dzat @

32 panggalih @#

dzad34 awon. Lajêng kadunungan wiradad35 ing dzad36 sae, lêstantun sapanginggilipun.

Amila sami kagaliha, wau kewan dawêg wanci umur kadunungan wiradad37 ing dzad38 awon. Inggih sampun bo-[24]tên kenging karaosakên. Ingkang awit manusya punika, sami-sami titahipun Hyang Maha Suci wontên ing ngalam donya. Punika botên wontên ingkang nyamèni ewadening manusya wau. Bilih dangwêg39

ing wanci umur kadunungan wiradad40 ing dzad41 ingkang nuwuhakên angkara murka, dêgsura nir baya wiweka. Mungkuring parikrama, punika awis ingkang kenging [25] kaèngêtakên.

Dening punika mangke, manawi sampun dumugi ing wanci umur kadunungan wiradad42 ing dzad43 ingkang nuwuhakên sae, punika mèh tanpa kaèngêtakên. Wau sadaya pratingkahipun ingkang awon kados dening mantun piyambak. Mila sadaya ingkang sami rêmên kapal, ing sarèhning sampun katrangakên, mênggah ing pangagêman, kula amung sumangga ing pagalih.44 [26]

34 dzat @ 35 wiradat @ 36 dzat @ 37 wiradat @ 38 dzat @ 39 dawêg @ 40 wiradat @ 41 dzat @ 42 wiradat @ 43 dzat @ 44 panggalih @#

punika untu kapal umur 10 taun tumindak, ngantos dumugi umur 4000 dintên. Dados kirang langkung kapal umur 12 taun. Punika kadunungan wiradad45 ing dzad46 madya wêrda. Têgêsipun satêngah sêpuh. Inggih punika mêmpêng ingkang anjalari nuwuh-[27]akên kawontênanipun manah. Wiwit tata kautamaning turangga, sampun kathah manahipun ingkang lana, lêstantun sapanginggilipun.

[28]

45 wiradat @

punika untu kapal umur 13 taun tumindak, ngantos dumugi umur 5000 dintên. Dados kirang langkung kapal umur 15 taun. Punika kadunungan wiradad47 ing dzad48 purwa wêrda. Têgêsipun wiwit sêpuh. Ingkang anjalari nuwuhakên kawontênani- [29] pun manah. Têtêp kautamaning turangga, jatmika nayaning aswa, nala surasaranta, titi têtêg ngati-ati, tan kewran sakèhing tatali, lêstantun sapanginggilipun. [30]

punika untu kapal umur 16 taun tumindak, dumugi sapanginggilipun. Punika kadunungan wiradad49 ing dzad50 tuhu wêrda. Têgêsipun sampun têmên sêpuh. Ingkang anjalari nuwuhakên cêkak napas. Sudanipun ing roh, inggih punika kapal ingkang ka- [31]wastanan sêpuh lungse botên kangge. Amargi kapal punika wosipun ingkang dipunpitados amung satunggal, inggih amung napasipun. Mangka punika napasipun sampun cêkak, lêstantun sapanginggilipun.

Sampun sah . cêtha lêbda turangga.

47 wiradat @

48 dzat @

49 wiradat @

D. Terjemahan

Terjemahan adalah pemindahan bahasa dari bahasa sumber ke bahasa sasaran. Pemindahan bahasa ini tidak bisa terlepas dari unsur makna. Makna yang ada dalam bahasa sumber seharusnya juga sama dengan makna dalam bahasa sasaran. Hasil terjemahan yang baik adalah kesesuaian makna dari bahasa sumber ke bahasa sasarannya.

Proses terjemahan tidak hanya mengubah atau memindahkan sebuah teks dari bahasa sumber ke bahasa sasaran, akan tetapi juga memindahkan kandungan isi, pengetahuan sesuai dengan makna dalam bahasa asalnya. Secara garis besar, Catford (1974) membagi terjemahan menjadi tiga jenis :

1. Terjemahan kata per kata : terjemahan yang tiap-tiap kata teks bahasa sumber diikuti oleh kata-kata yang sepadan dalam bahasa sasaran. Jenis terjemahan ini terikat oleh bentuk. Kata kerja dalam bahasa sumber juga harus diikuti kata kerja dalam bahasa sasaran, jika dalam bahasa sumber berupa kata benda terjemahannya juga kata benda, dan semacamnya. 2. Terjemahan harfiah : terjemahan antara terjemahan kata per kata dan

terjemahan bebas, berada di antara terjemahan kata per kata dan

terjemahan bebas. Menerjemahkan secara harfiah dimulai dari

menerjemahkan kata per kata kemudian gramatikanya disesuaikan dengan bahasa sasaran

3. Terjemahan bebas : terjemahan yang tidak terikat oleh bentuk satuan-satuan kebahasaan. Satuan kata dalam teks sumber terjemahannya tidak harus berupa kata, tetapi boleh berupa frase atau kalimat.

Dari ketiga jenis terjemahan di atas, untuk memperoleh interpretasi isi yang terkandung dalam naskah, maka digunakan jenis terjemahan bebas. Dalam penelitian naskah Jawa, hasil alih aksara akan diterjemahkan ke dalam bahasa nasional atau Bahasa Indonesia.

Terjemahan Teks

Buku Makrifat Tentang Kuda

[1] ini makrifat tentang kuda, keterangan awal tentang kuda yang bisa digunakan sebagai acuan penunjuk umur kuda. Mulai dari kuda terlahir dari induknya, sampai tua lungse dan tidak bisa digunakan lagi, atau keterangan yang bisa digunakan untuk penunjuk sifat kuda secara keseluruhan sebelum kuda bergigi lengkap, yaitu kuda yang terlahir dari induknya hingga tua lungse [2] dan tidak bisa digunakan lagi. Semua hal di atas dibahas secara jelas dengan menggunakan dasar yang jelas, yang sudah diyakinkan oleh Sinuhun Kalijaga, dan sudah disetujui oleh para wali. Sudah mufakat sah apabila keterangan yang membahasa tentang kuda ini digunakan sebagai dasar di Keraton. Adapun rinciannya di bawah ini.

Anak kuda yang lahir dari induknya, gigi yang ada pada rahang bawah ada 6 buah dan rahang atas berjumlah 6 [3] buah. Gigi-gigi ini tidak berwarna hitam dan berlekuk-lekuk, akan tetapi berbentuk kecil-kecil berwarna putih. Apabila kuda sudah memasuki umur 1000 hari, jadi kurang lebih anak kuda telah berumur 3 tahun ini mulai poèl. Poèl artinya merontokan gigi anak kuda dimulai dari sepasang gigi yang berada di tengah, hal ini terjadi sampai umur 2000 hari. Jadi kurang lebih anak kuda yang telah berumur 6 tahun ini, peristiwa merontokan [4] gigi selesai.

Ketika kuda sudah merontokan gigi dan kemudian digantikan dengan gigi yang baru maka dinamakan rampas. Adapun peristiwa rampas itu apabila sudah terjadi selama setahun. Jadi kurang lebih kuda berumur 7 tahun ini, gigi yang ada di rahang bawah berjumlah 6 buah dan rahang atas berjumlah 6 buah dan semuanya berwarna hitam. Sampai mencapai umur 3000 hari. Jadi kurang lebih kuda berumur 9 tahun. Adapun [5], [6], [7] gigi anak kuda berwarna jêne yaitu putih kekuning-kuningan, seperti warna jêne pada warna jagung, atau berbentuk rata dan rapi. Gigi-gigi kuda yang berwarna jêne ini berbentuk besar-besar. Adapun semua keterangan gigi kuda di atas dijadikan sebagai penunjuk dan acuan umur kuda, rinciannya seperti di bawah ini. [8]

ini adalah gigi kuda berumur 7 tahun hingga berumur 9 tahun. [10]

ini adalah gigi kuda berumur 13 tahun berjalan hingga berumur 14 tahun. [12]

ini adalah gigi kuda berumur 16 tahun berjalan hingga berumur 18 tahun dan seterusnya.

Lebda turangga

[13] ini makrifat tentang kuda, keterangan awal tentang kuda yang bisa digunakan penunjuk dan acuan sifatkuda sebelum ditunggangi, yaitu mulai kuda yang terlahir dari induknya, hingga tua lungse dan tidak bisa digunakan lagi. Adapun rinciannya tertera di bawah ini. [14]

ini gigi anak kuda mulai terlahir dari induknya, sampai berumur 1000 hari. Jadi kurang lebih anak kuda berumur 3 tahun. Pada umur ini, dinamakan keadaan sifat lupa. Yang menyebabkan keadaan sifatnya itu adalah lupa. [15]

ini gigi anak kuda berumur 4 tahun. Anak kuda ini mulai merontokan gigi-giginya dimulai dari sepasang gigi yang berada di tengah, sampai berumur 2000 hari. Jadi kurang lebih kuda berumur 6 tahun, peristiwa [16] merontokannya habis. Sementara itu anak kuda ketika memasuki umur 4 tahun, sampai berumur 6 tahun ini dinamakan keadaan yang menyangkut 2 sifat. Yaitu bab 1 keadaan mulai mengendor otot-ototnya. Yang bab 2 ingat. Adapun ingat ini, yang menyebabkan tumbuhnya keadaan sifat kuda yang cerdas dalam pembelajaran. sehingga anak kuda yang sudah [17] genap usia sekian jika ditunggangi justru berlari kencang terhadap pembelajaran.

Akan tetapi ketahuilah, bahwa kuda itu apabila masih mempunyai gigi anak kuda jika sampai diajari berjalan, berlari-lari kecil dan seterusnya ini bisa dilakukan saat keadaan mulai mengendor otot-ototnya. Ini tidak bisa menjadi [18] kuda. Akan tetapi tetap menjadi anak kuda seterusnya. Justru akan tumbuh bulu hingga lebat, seperti ketika kuda terlahir dari induknya. Maka kuda yang sudah genap berumur sekian, jika ditunggangi akan selalu berlari kencang pada pembelajaran. justru akan mulai bisa dikendalikan. Sehingga harus serius kukuh pada pikirannya. Yang selalu [19] diingat apabila menunggangi kuda yang genap berumur sekian ini adalah ikutilah kemauannya saja. Hanya perlu mengajarinya berjalan di jalan yang rata. Jangan sekali-kali menambah kecepatan lari kuda pada saat pembelajaran. juga ini dari keinginan anak kuda itu sendiri. Bila sampai dituruti kemudian kuda itu tidak mau diajari lagi, seperti yang sudah dijelaskan di atas. Maka akhirnya kuda ini akan selalu ingat. Yang seperti ini karena sudah [20] dijelaskan bagaimana cara memperlakukan kuda selanjutnnya saya hanya mempersilahkan berfikir ulang. [21]

ini adalah gigi kuda berumur 7 tahun hingga berumur 3000 hari. Jadi kurang lebih kuda berumur 9 tahun ini, ketepatan masa kuda dalam sifat birahi. Yang menyebabkan keadaan sifat dan sifatini adalah serba tanpa dugaan, hanya teriak-teriak, tanpa bisa berhati-hati [22] tidak lestari selamanya. Keadaan seperti ini sebenarnya ketika kondisi kuda senantiasa galak. Sehingga ketahuilah anak cucu saya semua yang menyukai memelihara kuda, juga menyukai menunggang kuda, apabila kuda genap umur sekian ini, pasti dalam keadaan seperti ini. Sehingga jangan sampai kecewa dan menyesal karena apabila sampai kecewa maka kuda bisa-bisa akan kalian buang.

[23] Akan tetapi beruntunganlah bagi orang yang memelihara dan hingga bisa ternak kuda. Kuda apabila sudah sampai pada umur keadaan sifat buruk, kemudian keadaan sifat baik dan lestari seterusnya. Sehingga mari dipikirkan kembali ketika kuda genap berumur keadaan sifat buruk. Yaitu jangan sampai dirasakan. [24] Karena manusia dan hewan adalah sama-sama mahluk Tuhan yang Maha Suci yang ada di alam dunia ini. keadaan ini tidak ada yang menyamai walaupun manusia itu. Apabila kuda genap pada umur keadaan sifat yang menyebabkan kemarahan, tidak

mengerti tata krama, tidak berhati-hati pada keburukan, hilangnya kerumitan itu, inilah pelajaran mahal yang harus selalu [25] diingat. Adapun saat nanti apabila sudah pada umur keadaan sifat yang menumbuhkan kebaikan, kejadian di atas sudah dilupakan. Semua itu kelakuan yang buruk seperti sembuh sendiri. Sehingga semua orang yang menyukai kuda, karena sudah diterangkan di atas bagaimana merawat dan memperlakukannya, saya hanya mempersilahkan dipikir ulang. [26]

ini adalah gigi kuda selama berumur 10 tahun hingga berumur 4000 hari. Jadi kurang lebih kuda berumur 12 tahun ini keadaan sifat madya wêrda, maksudnya setengah tua. Yaitu keadaan kuda dalam keadaan yang menumbuhkan [27] sifat rajin. Mulai dari keutamaan turangga, sudah banyak keadaan hatinya yang tetap, lestari seterusnya. [28]

ini adalah kuda selama berumur 13 tahun hingga umur 5000 hari. Jadi kurang lebih kuda berumur 15 tahun ini keadaan sifat purwa wêrda, maksudnya mulai tua. Yang menyebabkan tumbuhnya keadaan [29] hati. Tetap keutamaan turangga, tingkah laku yang sopan, hati yang merasa sedih, teliti cermat dan hati-hati, tidak menyerah pada banyaknya rintangan, lestari seterusnya. [30]

ini gigi kuda memasuki umur 16 tahun, seterusnya sampai kuda mati. Ini dinamakan keadaan sifat tuhu wêrda, maksudnya sudah benar-benar tua. Pada umur ini, nafas

kuda mulai pendek. Berkurangnya roh. Yang seperti inilah kuda yang disebut [31] tua lungse dan tidak dapat digunakan lagi. Karena inti yang dicari pada kuda hanya satu yaitu nafasnya. Maka nafas kuda yang pendek-pendek itu sudah lestari sampai kuda mati.

Dokumen terkait