• Tidak ada hasil yang ditemukan

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN

5.1 Kesimpulan

Cerita Raja Sisingamangaraja I memaparkan secara khusus kisah hidup Raja Sisingamangaraja I. Dalam cerita ini, dikisahkan Raja Sisingamangaraja I merupakan utusan Yang Maha Kuasa untuk menjadi pola dari hukum, pola dari kerajaan dan pola dari kedukunan serta akan membawa bahagia kepada penduduk. Dalam cerita ini menceritakan sifat Raja Sisingamangaraja I yang baik, adil dan bijaksana dan juga kisah pertemuan Raja Sisingamangaraja I dengan Raja Uti, raja orang-orang pesisir turunan dari Pasaribu, raja yang sangat mulia, sakti, yang tidak pernah mati dan tidak pernah tua, bertahta disuatu pulau dekat barus dan memberikan pusaka kerajaan kepada Raja Sisingamangaraja I.

Penulis menggunakan pendekatan sosiologi dalam membahas cerita Raja Sisingamangaraja I, maka penulis mengambil beberapa kesimpulan sebagai berikut:

1. Sosiologi dan sastra mempunyai hubungan yang erat karena lahir dari masyarakat dan untuk masyarakat. Sosiologi mempunyai objek dari berbagai kehidupan masyarakat yang terjadi dalam masyarkat begitu juga dengan sastra yang mempelajari masyarakat khususnya budaya.

2. Sebuah karya sastra dianalisis dengan menggunakan pendekatan struktural yaitu unsur-unsur pembentuk cerita (intrinsik).

3. Tema dalam Cerita Raja Sisingamangaraja I menggambarkan kisah seorang pemimpin yang adil dan bijaksana dalam memimpin rakyatnya.

4. Perwatakan dalam cerita Raja Sisingamangaraja I ini terdiri dari beberapa tokoh yaitu : Raja Sisingamangaraja I, Raja Bona Ni Onan, Boru Pasaribu, Siboru Pande Marujar, dan Raja Uti.

5. Adapun nilai-nilai sosiologis yang ada dalam cerita Raja Sisingamangaraja I ini: a. Sistem Kekerabatan b. Tanggung Jawab c. Kasih Sayang d. Pertentangan 5.2 Saran

Adapun saran yang penulis simpulkan dari penulisan skripsi ini antara lain sebagai berikut:

1. Dilakukan penelitian terhadap karya sastra tulisan dan lisan agar kelestariannya tidak punah dimakan perkembangan zaman.

2. Meramu hasil penelitian dalam bentuk buku-buku, audio, dan audovisual. 3. Pembugaran cagar budaya terhadap budaya-budaya tradisional agar tidak

DAFTAR PUSTAKA

Alwi, dkk. 2003. “Metode, Dan Teknik Penelitian Sastra”. Yogyakarta: Pustaka Belajar

Bangun, dkk. 1993. Analisis Sosiologis Terhadap Cerita Sibaun Pejel di Tapanuli Selatan. Medan.

Damono, Djoko, 2003. Sosiologi Sastra Sebuah Pengantar Ringkas. Jakarta. Darma, Budi. 1990. :Perihal Studi Sastra”. Yogyakarta: Basisi, Agustus. Daryanto. 1997. Kamus Bahasa Indonesia Lengkap. Apollo. Surabaya. Endswara, Suwardi. 2002. “Pengajaran Sastra Berbasis Kompetensi”.

Yogyakarta: Makalah Penataran Guru SLTP Bahasa Jawa, di SLTP 1 Pleret, tanggal 15 Oktober.

Fananie, Z. 2000. Telaah Sastra. Muhammadiyah University Pers. Surakarta.

Lubis, Muchtar. 1981/1983. Teknik Mengarang. Jakarta : PT. Kurnia Esa. L.Tobing, Adniel. 1959. Sejarah Sisingamangaraja. Medan.

Pradopo, Rachmad Djoko.1990. “Penelitian Sastra Indonesia”. Jakarta: Makalah Kongres Bahasa Indonesia V, pusat Bahasa.

Ratna. N.K. 2003. Sastra dan Cultural Studies Refrensi Fiksi dan Fakta. Pustaka Belajar. Yokyakarta : Pustaka Belajar.

--- 2003. Paradigma Sosiologi Sastra. Yogyakarta. Semi.1989. Pengantar Sosiologi. Jakarta. Gramedia.

---1984. Kritik Sastra. Angkasa Bandung.

Simanjuntak, Batara Sangti.1977. Sejarah Batak. Medan.

Sinaga, Dannerius. 2003. Sistem Kekerabatan Orang Batak Toba. Jakarta. Sinaga, Richard. 2010. Kamus Batak Toba - Indonesia (cet. Iv). Jakarta Soekanto, Soerjono. 1982. Sosiologi Suatu Pengantar. Jakarta : UI-Press. Soeratno, Chammamah. 2001. Metodelogi Penelitian Sastra. Yogyakarta: PT.

Hanindita Graha Widia.

Wellek, Rene dan Austin Waren. 1989. Teori Kesusteraan. Terjemahan Melani. Budianto. Jakarta : Gramedia.

Lampiran 1: SINOPSIS CERITA

TURITURIAN RAJA SISINGAMANGARAJA I

Dituriturian didokhon do adong opat anakni Toga Sinambela ima Tuan Na Bolas, Raja Pareme, Raja Mongot Ni Ate dohot Raja Bona Ni Onan. Bakara do molo goar huta ni Raja Bona Ni Onan laos dison do bale partungkoan ni Raja Sisingamangaraja parjolo sahat tu na pasampuluduahon.

Borhat ma Raja Bona Ni Onan manandinghon huta na, alai dang dipaboa manang dompak dia langkana tu inanta soripada ima Boru Pasaribu manang tu boruna ima na margoar Nasiap Natundal. Ia parborhaton ni Raja Bona Ni Onan marbonsir na mandele do ibana ala ni somarna adong sinuan tunas na.

Sada tingki maritapian ma Boru Pasaribu tu aek manuruk na ditombak Sulusulu. Ditingki martapian Boru Pasaribu tarsonggot ma ibana ala tompu dibereng surusuruan jonjong di ginjang batu topi binanga i. Tung mansai mabiar do ibana, dungi didok surusuruan i ma tu Boru Pasaribu “unang sai tumatangis ho inang ai diboto Ompunta Mulajadi do na diarsakhonmu, dang sadia lelengnai tubu ma mataniari binsar na jogi jala na sangap di hamu. Alai diparsorang na sogot humuntal ma angka tano jala mallisik-lisik ma ronggur, marpiu-piu alogo jala tompas ma udan, ima tanda-tanda ni partubu na. Andorang dang tubu ibana tu portibion baritahon ma tu angka jolma asa ditungkol undungundung na dohot sanggar jala dirahut baion loging asa dao angka mara sian sopona be, jala unang pola mabiar molo 17 bulan asa sorang na dibortian i. Ia dakdanak na tubu i nunga titir maripon jala marimbulu pangabas na. Alai ingot dang na lao tubu ibana molo so dipatupa pinggan pasu, lage, dohot ulos ragiidup. Dang na lao olo

ibana mangallang sipanganon na di meme, jala Sisingamangaraja ma bahen goarna. Ibana ma gabe singa ni harajaon dohot uhum di halak sibirong mata. Dung lao surusuruan i, ditadinghon Boru Pasaribu ma inganan i.

Dung dilaonlaon ni ari masa ma angka na so ra ditagam roha ni angka jolma alana nunga mardenggan pamatang Boru Pasaribu. Ganup borngin sai tumatangis do Boru Pasaribu mangarimangi partaonan na, angka hata-hata ni dongan sahuta na pe sotaralusan na. Dung leleng Raja Bona Ni Onan diparjalangan mulak ma ibana tu Bakara. Dung i didok Boru Pasaribu ma tu Raja Bona Ni Onan “ale amang siadopan, marhite tangan sampulu jari marsomba ahu mangasahon goar ni Ompunta Mulajadi dohot huaso ni portibi sai unang tarsonggot siboruadi molo longang ho ale amang mangida pamatang ni siboruadi. Alai tung tutu tulus do rohaku tu ho ale amang. Dipangido roha ni siboruadi asa bolonghon sude angka lomos ni roham. Dumenggan ma begeon ni damang sian borunta Nasiap Natundal aha na masa di tombak Sulusulu ima taringot tu boruadi. Borunta si Nasiap Natundal do sian najolo gabe songon hatuaon di rohanta na dua”.

Hohom ma Raja Bona Ni Onan dung dibege hata ni parsinonduk bolon na i dirimpu Raja Bona Ni Onan do nunga mangalangkup soripadana i. Alai nang pe songon i, huhut do disungkun-sungkun ibana. Hata ni angka jolma na mangaroai goar ni dongan saripena i dang pintor mambahen muruk Raja Bona Ni Onan, alai dipeop do sude i bagas roha na jala dilului hasintongan ni hata-hata i, alana magopo ninna rohana ulaonna gabe disungkun ibana ma boru na ima si Nasiap Natundal atik boa do mula ni na masa i. Huhut maraburan iluna, sai tong do hot

dipaboa Nasiap Natundal hatuluson ni inong na i. Ninna ibana ma “dang tutu angka na didok ni angka jolma i, alana manang tudia pe inong lao sai tong do rap ahu”.

Dung marumur 12 bulan na dibortian i, suru Boru Pasaribu ma boru na i manjou Raja Bona Ni Onan asa dipatupa sipanganon lao panganon na. Alai dang olo Raja Bona Ni Onan patupahon pangidoan ni dongan saripena i, gabe tulang ni Nasiap Natundal ma ro patupahon. Dung dipangan Boru Pasaribu pinarsinta ni rohana, ro ma gorak tu angka datu dang sadia lelengnai lao ro ma angka pangunjunion tu hutana. Laho pasidingkon na naeng masa i, dipaingot angka datu ma asa ditungkol be undungundung na dohot sanggar jala dirahut dohot baion, songon tona na dijalo Boru Pasaribu di tombak Sulusulu.

Ala na sai marsingorngor lomos dibagas pusupusu Raja Bona Ni Onan, disada tingki tubu ma i sangkap rohana lao mangido pangurupion tu Mulajadi Nabolon asa dilehon tu ibana panorangion marhite parnipion. Dibagas nipi manghatai ma ibana dohot surusuruan ni Debata na mandok ia na i bagas bortian i tutu pasupasu ni Mulajadi. Sian i gabe mulak ma muse denggan parsaripeon ni nasida.

Ditingki tubu pesepese i nunga titir ipon na, pangabas na pe marimbulu jala jambulan na pe lomak songon tona di tombak Sulusulu. Dilaon ni ari tingki lao mambahen goar dipaboa Boru Pasaribu ma goar tu anak na i songon tona na dijalo ditombak Sulusulu ima Sisingamangaraja. Dipareso angka datu ma goar i jala tutu holan i do na ditolopi singkosingko ni angka datu, alani dibahen ma goarna Sisingamangaraja jala goar sihaetekon na Manghuntal.

Dung lima taon tingki masa ulaon manggotil, dang adong na manggokhon halak Raja Bona Ni Onan tu ulaon i. Di ari pamuhai ni ulaon i laho do Boru Pasaribu dohot anakhonna tu tombak Sulusulu, ai ninna rohana nunga dumenggan laho tu pollak sian mian i huta mangida jolma na marsurahi. Ditingki lalap Boru Pasaribu dohot Nasiap Natundal laho ma gellengna i marmeam. Ia dung so dibereng Boru Pasaribu anakhon na i, gabe pintor dilului ibana ma humaliang inganan i rap doohot Nasiap Natundal. Jumpang ni halak i ma dakdanak i marunggal-unggal disada hau, ulu na dompak toru jala patna dompak ginjang. Dijou ma ibana tuat asa mulak tu huta. Sogot ni ari longang ma jolma alana eme di balian nunga asing sian na somal, urat na tu oru jala bulungna tu ginjang. Mulana i dirimpu jolma na uhum sian Debata do na masa on, alai dung diboto aha na diulahon ni anak ni si Boru Pasaribu di tombak Sulusulu, disungkun angka raja ma na malo asa dibereng sahat tudia do naeng hasaktion ni dakdanak i. Didok angka na malo ma ia dakdanak ido na gabe singa ni uhum, singa ni harajaon dohot singa ni hadatuon jala siboan lasniroha tu saluhut jolma.

Ditingki marumur 10 taon Sisingamangaraja, nunga adong di ibana parrohaon na sabam jala tumimbul. Ditingki molo marbada angka dongan na pintor padameon na do i, molo adong na masapsap daging na, daonan na do i holan mandaishon tijur na. Dos songon angka raja na jolo, Sisingamangaraja pe dang hatadingan marjuji. Alai nang sai monang ibana, dang hea diboan ibana hamonangan na tu jabu na jala dipaulak do hepeng na i tu na talu marjuji. Molo dang adong pe hepeng na, dang maol rohana mangaleon ugasanna lao manobus angka na tarutang. Dung marumur hurang lobi 12 taon ibana, marujung ngolu

ma among na, dung salpu taon na i muse marujung ngolu ma inong na jala dang marpiga leleng udut ma iboto na ima si Nasiap Natundal marujung ngolu. Alani gabe holan ibana na mangingani jabu na i, alai nang pe songon i tong do diparsangapi angka jolma na dihutana i dohot humaliang huta na i.

Gumodang do habajaron na tading diparjujian. Angka jolma na tartambat manang na tarbeang lao digadis alana talu marjuji sae ditobus ibana jala dang olo ibana manjalo tobus ni tu jolma i. Alai alana tung burju ibana mangurupi angka jolma na hahurangan lapatan na manggalari singir na so singir na, gabe suda ma sude arta tading-tadingan ni natua-tua na nahian gabe mapogos ma ibana.

Adong do namboru ni Sisingamangaraja ima iboto ni Raja Bona Ni Onan na margoar Siboru Pande Marujar na marhamulian tu marga Sinaga Uruk di Urat Pulau Samosir. Marbonsir alani hadangolan ni parngoluon borhat ma ibana tu huta ni namboruna dompak Urat Pulo Samosir lao tu namboru na Siboru Pande Marujar martahi lao mangido hepeng.

Ditingki parrona i manduda eme do namboru na, sidung marsijalangan mangido mangan ma ibana ala nunga mansai male. Alai tung mansai muruk do namboruna i ninna “mansai godang arta ditadinghon among mu, alai dipasuda ho do sude. Tung i pe dang na tu ho sambing alai tung mansai oto do ho. Di galar ho sude singir ni halak, tu halak i ma ho mangido mangan. Dang na lao sonduhon hu indahan tu ho asa mate ho”. Sai tong do marmuruk namboru na i nang pe nunga dipangido Sisingamangaraja asa disalpuhon angka na salpu i.

Ala dang olo namboru na mangaleon indahan, gabe dipangido ibana ma boras. Dialusi namboruna i ma “sampentel pe dang na lao lehonhu, boras na hu duda on holan lolo lao tu lompaon bodari do”. Dungi ninna Sisingamangaraja ma “molo songon i dodak na i pe”. Dialusi namboruna i ma “dodakna i lao tu pinahanhu”. Dungi ninna Sisingamangaraja ma “umholong do haroa namboru tu pinahan sian tu ahu, ai dang mabiar ho mida tondinghu dohot mida Debata? ingot ma, laos somanetek pe udan sian tarup alai molo hatamon dang na boi mago sian rohaku”. Dungi ninna namboruna i ma “aha ma haroa na hu habiari sian ho? Dang adong na huhabiari subali gaja puti.” Dungi ninna Sisingamangaraja ma “molo holan i do na dihabiaranmu, na pasautonni Debata ma jumpang hamu, tung mansai barani ma ho manghatai songon i”. Bereng ma, na ingkon manolsoli do ho dipudi ni ari. Anggiat ma dang na lao adong tubu sisongon au di luatmu”.

Borhat ma Sisingamangaraja manadinghon Urat, dipardalanan dibege ibana ma sian angka panghallung barita ni Raja Uti, raja pomparan ni Pasaribu, raja na tumimbul, na so ra mate jala na so ra matua jala maringanan di Barus. Ia lao manopot nasida unang ditingki lumindak laut, huta na i pe dihaliangi parik do, dilambung ni parik i tubu do angka hau dohot suan-suanan jala diginjang na i godang do ulok dohot gilok na marbisa. Alani i tung mansai mabiar do angka jolma bongot tu huta i. Godang do pinahan ni Raja Uti ima songon babiat, ulok, gaja puti, dohot angka na asing.

Dung diboto Sisingamangaraja adong gaja puti ni Raja Uti, tubu ma sangkap na mangido gaja puti i sian Raja Uti alana holan i do na dihabiaran ni

namboruna Siboru Pande Marujar. Dung jonok dompak Barus, pajumpang ma Sisingamangaraja dohot parmahan jala disungkun ibana ma “horas, idia do dalan tu huta ni tulanghu Raja Uti?” Dungi dibahen parmahan i ma pangalaho na sangap ala dung diboto halak ro i martulang tu Raja Uti. Tutu dang na boi pataruon ni halak i ibana tu inganan ni Raja Uti alana mabiar tu pinahan dohot tu Raja Uti. Ala na Sisingamangaraja pe holan mangido patuduhon dalan do gabe ditaruhon ma ibana tu adaran. Ia diparrona ima tingki lumindaklindak laut. Dung maradi nasida lao mangalap gogo, martonggo ma Sisingamangaraja “ale Ompu Mulajadi Nabolon, molo tutu do au raja na tinongosmu jala raja na tinompam, bahen ma aek on asa mahiang asa boi au mamolus tu bariba jala bahen ma asa sude angka pangisi huta ni Raja Uti hohom, marbaba alai dang marsoara, maripon alai dang mangharat, marpinggol alai dang marbinege jala marmata alai dang marnida”.

Dibereng halak i ma Sisingamangaraja mardalan mangipari tao i. Dung sahat ibana dibariba, tompu ma dibereng inanta soripada ni Raja Uti ma Sisingamngaraja, gabe tarsonggot jala mabiar ma ibana alana dang hea masa sisongon i. Dang adong manang sahalak jolma na barani masuk tu huta i. Marlojong ma ibana tu jabu paboahon tu Raja Uti. Dungi ninna Raja Uti ma “pos do rohaku molo halak na ro i sahalak raja na martua jala marsangap, denggan ma adopi ibana. Martabu ni pe au tu parapara ni jabu on. Dungi lao ma soripada ni Raja Uti manjumpangi Sisingamangaraja jala dipabongot ma tu jabu”.

Dung hundul Sisingamangaraja disungkun ibana ma inanta soripada ni Raja Uti, ai idia haroa tulang? Dung i dialusi inanta soripada Raja Uti ma “idope ibana laho dang huboto manang tudia, alai paima ma satongkin. Ai ise jala sian dia do tahe parro mu jala aha na ringkot? Ninna Sisingamngaraja ma “Sinambela do margaku, beremuna alana tinubuhon ni Boru Pasaribu do au. Molo goarhu Sisingamangaraja, singa mangalompoi jala singa na so halompoan. Dungi lao ma inanta soripada i manjumpangi Raja Uti paboahon angka hata na

dohot Sisingamangaraja. Dang sadia leleng ditogihon ma mangan

Sisingamangaraja, dipangido ibana ma ingkau alai molo Raja Uti hot dope i partabunian na. Dung i ditogihon ma Sisingamanagraja asa mangan, dungi dipangido Sisingamangaraja ma asa dipatupa inghau. Ditingki naeng mangan Sisingamangaraja dibuat ibana ingkau na ganjang jala dihindat ma nanget ingkau i tu ginjang jala huhut momar simalolongna naeng mangallang ingkau i, laos disi ma Sisingamangaraja dohot Raja Uti na martabuni diparapara i marsiberengan. Mengkel suping ma halaki na dua, dipaulak Sisingamangaraja ma muse ingkau i jala huhut didokhon “berengma di ginjang do hape tulang Raja Uti, dumenggan ma sipanganon on dipaune alana dang olo au mangan molo so jolo marsiadopan dohot nasida. Didapothon parsonduk bolon ni Raja Uti i ma Raja Uti jala dipaboa pinangido ni Sisingamangaraja. Ninna Raja Uti ma “tutu ma nasida raja na martua, antar dipangido inghau na ganjang asa boi dibereng au dison. Alai nang pe songon i asa porsea au na jolma na tung marsangap ibana, dokhon ma tu ibana angka pusaha ni harajaon na hubunihon di bagas jabuon dijou tu adopan na. Molo boi diulahon, tuat pe au manjumpangi nasida”.

Dung dipasahat tona i, sangkidop mata nunga be talpe ro dijolo ni Sisingamangaraja piso solam debata, hujur siringis, sor tali sutora malam, ulos sande huliman, lage sibabiat dohot tabutabu sitarapullang.

Dung dibereng Raja Uti na masaon, ipe asa porsea ibana molo Sisingamangaraja sahalak raja na tinongos ni Debata jala laos didokhon Raja Uti ma tu ripena asa dijou Sisingamangaraja ro manjumpangi ibana. Disi ma dibereng Sisingamangaraja rupa ni Raja Uti na mansai roa alana suman bohi na tu munsung ni babi. Alani i ma didokhon ibana “Raja Munsung Babi”. Didokhon ibana ma tu Sisingamangaraja “anggiat ma unang longang rajai mangida bohiku alana ai pangalehon ni Ompunta Mulajadi do i sude. Alai ise do tahe rajai jala aha da mansai ringkot umbahen ro tu son? Dipaboa Sisingamangaraja ma ise dirina, dungi dipaboa ma sangkap na ima na naeng mangido sada gaja puti ala na holan ido na dihabiari namboruna. Nunga dipalealea ibana au, ninna ummarga pinahan na sian au. Didokhon Raja Uti na lao lehonon na sada gaja puti asal ma Sisingamangaraja boi mangalehon singkatna pungga haomasan, sada hoda na martanduk, sada bulung ni sungkit nasa halambir bolak na. Dung i ninna Sisingamangaraja ma mangalusi “molo dipaloas Ompunta Mulajadi do, sude pinangido ni rajai natau saut do i”.

Dung i mulak ma Sisingamangaraja mangalului sude na didokhon ni Raja Uti i. Dung pungu angka na pinangido ni Raja Uti i, marolop-olop ma roha ni Sisingamangaraja mamboan tu Barus. Dung dijalo Raja Uti, didokhon ma “tutu do ho raja na ditongos Ompunta Mulajadi. On ma tonaku tu ho, togu ma ho maniop uhum jala ingot tona ni Ompunta Mulajadi, paias dirim asa dipasaut sude

pinangidomu. Unang pangan na margota dohot pinahan na mate garam, paune ma bale partonggoan tu Ompunta Mulajadi jala disi ma ho mambege tona na, goar na ima bale pasogit”.

Lehononhu do sude na pinangido mi, alai parjolo ma hita marpadan “manang tu ise tung so boi paboaon mu bohingku, ho mandok au bona ni ari muna jala alani ho pinompar sian boru nami”. Dung i marpadan ma Sisingamangaraja na so paboaon na bohi ni Raja Uti tu halak na asing. Dilehon Raja Uti ma angka hatorangan pusaha harajaon i tu Sisingamangaraja.

Piso solam debata, songon tanda ni harajaon. Piso on ma digoari piso gaja dompak. Dang sude jolma na boi mangumpat piso on sian suhul na, holan jolma na disonggopi sahala harajaon na sian Mulajadi lapatan na holan jolma na nunga disonggopi gabe raja do. Molo adong parmaraan, bahenma piso on tu adopanmu asa surut angka alomu. Hujur sitonggo mual on digoari do hujur siringis. Molo mauas ho manang donganmu sapardalanan alai dang adong mata ni mual pantikhon ma hujur on jala na mullop ma aek sian i. Alai holan ditingki dao jala logo ni ari do boi bahenonmu i. Tumtuman sutora malam, on ma sor tali

Dokumen terkait