• Tidak ada hasil yang ditemukan

Ngā Whāinga Mātua me Ngā Pātai Rangahau

5.1 Kupu Whakataki

Kua tae rā anō te ia o ngā wai ki te kōmutu awa o te Awahou, i konei, i roto i Te Muriwai ki Rangiātea whakawātea ai tēnei kaupapa rangahau, arā te titiro ki tō te mōteatea noho hei pātaka whakairinga kōrero mō Ngāti Rangiwewehi, mā te titiro pū ki tētehi tauira waiata nō te iwi. Nā reira, i kōnei tirohia anō te whakataunga mātua o te tuhinga whakapae nei, me ngā pātai whakawhāiti i waihangatia hei whakaatu anō i tāku taunaki i te kaupapa nei. I konei hoki whakaraupapa iho i ngā pikinga me ngā hekenga o tēnei hīkoi rangahau, hei whakaoti atu ka hoki ki ngā hua me ngā whāititanga ka rewa i tēnei mahi rangahau, kia puta ai te tuhinga whakapae e kīia nei, ko ‘Mōteatea: He pātaka whakairinga kōrero nō Ngāti Rangiwewehi.’

5.2 Ngā Whāinga Mātua me Ngā Pātai Rangahau

I konei titiro whakamuri ai ki ngā whāinga mātua o tēnei tuhinga whakapae, ki te whakataunga mātua me ngā pātai whakawhāiti i waihangatia hei whakaatu i tāku taunaki i te whakapae, kia kitea ake mēnā kua whakautua katoatia ngā pātai nei hei whakatutuki anō i ngā hiahiatanga o tēnei tuhinga. Kua whakatakoto iho ngā whāinga o tēnei rangahau, te whakataunga mātua me ngā pātai whakawhāiti ki raro iho:

E whai ake nei, whakatakoto iho ai ngā whāinga mātua e rua o te tuhinga whakapae nei;

 Ko te whāinga tuatahi, he whakatauira ake i te āhua o te noho o te mōteatea hei pātaka whakairinga kōrero. Mā te āta wetewete i tētehi tauira mōteatea mai i te iwi o Ngāti Rangiwewehi e whakatinana ai i te noho o te mōteatea hei pātaka whakairinga kōrero.

 Ko te whāinga tuarua, he kohikohi i ngā kōrero tuku iho, he whakakao i ngā kura āuki, he whakaemi anō i ngā puna mātauranga i kite ake i ngā

pakitara o te pātaka whakairinga kōrero o Ngāti Rangiwewehi mō ngā whakatupuranga kai te heke mai.

Ko te whakataunga mātua o te tuhinga nei e rere pēnei ana, ‘Mōteatea: He pātaka whakairinga kōrero nō Ngāti Rangiwewehi’. Nā reira i tirohia ngā kōrero mō tēnei mea te mōteatea, mō ngā momo whakairinga kōrero ka whakairia ki ōna pakitara, waihoki, ko ngā kōrero mō te iwi o Ngāti Rangiwewehi hei whakaatu i tāku taunaki i te whakataunga mātua o runga ake nei.

Ko te pātai mātua o tēnei rangahau:

 Ka pēhea te noho o ngā mōteatea hei pātaka whakairinga kōrero o Ngāti Rangiwewehi mō ngā whakatupuranga kai te heke mai?

Ko ngā pātai whakawhāiti:

 He aha tēnei mea te mōteatea?

 He aha te pātaka e kōrerohia nei?

 He aha ngā kai ka whakairia ki ngā pakitara o te pātaka kōrero?

 He aha tēnei mea te ‘kōrero tuku iho’?

 He aha te mātauranga Māori, ā, nō hea hoki ōna pūtaketanga?

 Ko wai a Ngāti Rangiwewehi?

 Nō hea a Ngāti Rangiwewehi?

Ko ngā hua ka kite ake ko wēnei; ko te mōteatea he ingoa whānui mō ngā momo waiata maha a te Māori. Nā runga i ngā whakawhāititanga tōpūtanga mōteatea i whakatakotohia e Ngata (2004), kua whakatauhia ake te kairangahau he pātere te tauira waiata nei, a ‘E kimi noa ana’. He mōteatea tēnei i titoa mai e tētehi kuia o Ngāti Rangiwewehi, i tōna kitenga ake i ngoikore haere te reo o te rangatahi o Ngāti Rangiwewehi. Ko tā te mōteatea mahi he kawe kaupapa, ahakoa he kaupapa tangi, he tapanga whenua, he pakanga tupuna aha noa atu, aha noa mai ngā kaupapa titoa mai ai te mōteatea. Nā, ko ngā kaupapa ka kawea e te tauira waiata nei, ko ngā kōrero ā-iwi, he kōrero whakapono, he kōrero tikanga, he kōrero pakanga, he kōrero tūpuna, he kōrero tipua, he kōrero whenua hoki, katoa he kōrero tuku iho.

Ko te mōteatea he pātaka kōrero, ā, ko ngā kōrero ka whakairia ki wōna pakitara he mātauranga Māori. Nā ngā whakaakoranga o roto anō i ngā kupu ka whakamahia hei tito mōteatea, nā runga anō i te whakaniko o ngā kupu e whakaatu i ngā tini āhuatanga o te taiao o te kaitito, tā te mea ka kaha whakaawe atu te taiao o te Māori i tōna nei titiro ki tōna ao, waihoki, i tōna reo. Heoi anō, te tini kē atu o ngā mātauranga me ngā whakaakoranga ki roto i ngā titonga a te Māori.

Ko ngā whakaakoranga me ngā mātauranga e kōrerohia ake he mea tupu pū ai te Māori me aua tikanga, me aua whakaakoranga. Kua waiho mai wēnei kōrero tuku iho hei whakaako, hei whakatūpato hoki i ngā whakatupuranga kai te heke tonu mai, hei whakatauirahia ake i ngā tikanga ka whaia e te tangata i tōna oranga. He tikanga wēnei me mātua mōhio e te tangata, kia tika ai tōna noho i te ao. Hei whakatauirahia ake, me mātua mōhio te tangata kai hea ngā wāhi tapu o tōna rohe, koi takahi poka noa aua whenua, tē mōhio ake he wāhi tapu, he whenua pakanga, he aha noa atu, he aha noa mai. Heoi, katoa wēnei kōrero he mea pū mai i ngā kōrero tuku iho a te iwi.

Tā te mea he tuhinga whakapae tēnei e titiro ana, e āta wetewete ana i tētehi o ngā mōteatea o te hau kāinga, i whakaritea hoki wētehi pātai whakawhāiti anō, he urupounamu ārahi noa wēnei, e hāngai pū ana ki te titonga mōteatea e rangahautia nei.

Tuatahi ake, ko ngā urupounamu mō te kaitito o te waiata ka rangahautia nei:

 Ko wai te kaitito?

 He aha tōna nei āhua?

 Nā wai te kaitito i whakatupu?

 Ko wai, ā, he aha rānei ngā whakaawenga mātua e whai pānga atu ki āna titonga mōteatea?

Ka tukua ngā pakirehua mō te waiata ake:

 Nōnāhea te mōteatea i tito ai?

 He aha te tōpūtanga waiata o te titonga nei?

 He aha i noho motuhake ai tēnei o ngā titonga ki a Ngāti Rangiwewehi?

 He aha ngā puna mātauranga o roto i te waiata?

Kātahi ka aro pū ki ngā kōrero tuku iho, ki ngā puna mātauranga, ki ngā kura aweko kua whakakao ki ngā kupu ruarua o te mōteatea e kīia nei, ko ‘E kimi noa ana’. E hia kē ngā patapatai i whakaritea nei e te kaituhi mō ngā tikanga ō nehe o te iwi, mō ngā tūpuna o te iwi, e pā ana ki ngā whenua e nōhia nei e te iwi, e kōputahi ana ki ngā tupua me ngā kaitiaki maha puta i te rohe o te iwi, heoti, mō ngā kōrero tuku iho katoa e whai wāhi atu ki te waiata nei. Katoa wēnei pātai, he mea ārahi noa i te kairangahau, ahakoa tē taea te whakautua katoatia ngā pakirehua nei, ko te huanga ake kua whai kaupapa rangahau anō tēnei tuhinga whakapae.