• Tidak ada hasil yang ditemukan

Whare Wānanga – Te whare wānanga o Maninihau i Okataina

1 E kore rā a Te Urungangana e hōkai te rangi i te taki a Autahi Nō roto i ngā pātaritarihau tua atu i Pouterangi e

Tērā ka kake whakarunga a Tāwhaki ki te nanao i te puna whakaora e Makere noa a Puanga ka tūtaki ko Rangunuiao o Io Matua kore

5 Te kaihau ko Aparuao hai whākina atu ki Apamātaruwai i Rangitamaku

67 Ka tomo atu ki Rangiparauri ko Apatahurangi e kī ana me hoatu ko te tira o te tangata e

Ka rere ia ki Rangimairekura ko Aparauangiangi e

Kia tohutohutia atu ki a anō tonu ki Rangimatawai kia Apakauhanganui e 10 Mā korā ka uru atu ki Taururangi te nohonga o Aparuhiruhi e

Ka wheraka noa te tae atu ki Rangimataura ko Apamatarua e Te whitianga i Ranginuikatika ko Apukōpūwai e tatari noa ana Kia tohia e Apatohikura ki roto ki Ranginanaoariki

Kātahi ka kumea iho a Apataurehu kia tomotomo atu ki te tiritiri o 15 Mātangireia e

Nāna i whāngai atu ki te tohi a te atua ka pikauria atu ki runga e

Mā Rehua-Ariki e whākina ati i te Tihi-o-te-Rangi ko Io-Matua-Nui e I homaihia i te kakano hai whakatupu ki te ao pōuri ki te ao tangotango e Kia hurihia atu ki te whai ao ki te ao mārama e

20 Te whiu ongarere ko ngā kete tapu hai tāpui i te kore, i te mārama e Ko Uruurumatua, ko Uruurutapua, ko Uruurutau e

Heke ana ki raro ki te tahuritanga o Whakaahu ki te Ika-roa-o-te-rangi e Kia tau mai ki Papatūānuku i whakarērea pokanoa e Te Matatuhi i kitea e Nā te hau o te raki i pupuhimai kia noho ki Hawaiiki e

Te nohonga nui a te iwi e....i

Ko Te Whare Wānanga o te Maninihau i tū ki Okataina i mua i te pahūtanga o Tarawera i te tau 1886. He parekura nui tēnei, i hinga te tini ngerongero i te wehi o Tarawera. Ko Ngāi Tarāwhai te iwi i noho ki te moana tata tonu nei ki Tarawera, ko Okataina. Whai muri mai i te pākarutanga o te maunga rā, ka hūnuku a Ngāi Tarāwhai ki wāhi kē atu e haumaru ai ngā mōrehu o te pahūtanga. Ko ētahi o āna uri i hūnuku atu ki Ōhinemutu, ko ētahi ki Ngāti Awa. Ko ētahi atu i noho pātata tonu ki Okataina ki ngā taha tika o Rotoiti, ko Ruato te wāhi nei. Ka heria te whare a Te Maninihau, ka whakatū te whare wānanga rā ki Ruato, otirā, ka nōhia te whenua. Ka tū tonu Te Whare Wānanga o te Maninihau tae noa atu ki te tau 1937. Hei tērā tau ka turakina ki raro he kōpīpī nō te whare. Ka mutu, he waiata tēnei nō Ngāti Tarāwhai, kua tapaina te waiata nei ko Te Whare Wānanga o te Maninihau i Okataina (Hiini, 2013, pp. 69-70).

68 He mea tīpako tēnei waiata me ngā whakamārama o runga ake i te tuhinga paerua o Anaha Hiini (2013). E ai ki a ia, kāore i te mōhio nā wai, nōnāhea rānei tēnei waiata i tito. I runga i te ingoa ake e mōhiotia ana he waiata e hāngai ana ki Te Whare Wānanga o Te Maninihau. Ākene, ki ōna whakaakoranga kōrero. Heoi anō, i roto i ngā whakamārama a Hiini (2013, pp. 69-70) i tohua he rangi, he atua, he whetū ka whakahuatia i roto i te waiata nei. Atu i tōna whakapae he waiata pea tēnei e kōrero ana mō ngā mate, kāore he kōrero hei whānui ake i te tikanga o tēnei waiata.

E whakapae ana ahau he waiata e kōrero ana mō Tāwhaki me te pikitanga ake ki ngā rangi ki te tiki i ngā kete o te wānanga. Ka kōrero hoki mō te heketanga iho ki te whenua mā Whakaahu me te Ikaroa. Ka tīmata ngā kōrero mō tāna pikitanga ake ki te rerenga 3. E whakapae ana ahau ko te puna whakaora e kōrerohia ana he kupu whakarite mō te mātauranga, mō te māramatanga. Mai i te rerenga 3 ki te rerenga 16, ka āta whakahuahua haere i ngā rangi, i ngā atua, me ngā mahi i tutuki i a Tāwhaki i aua rangi. Ko te ngako o te rerenga 17 e mea ana kua tae a Tāwhaki ki te wāhi e noho ai a Io-Matua-Nui. Whai muri ake ka kōrero mō te rirohanga iho o te kākano hei whakatupu ki te ao pōuri, kia hurihia hei ao mārama. I runga i te horopaki o tēnei waiata, me te mōhio anō he waiata i take mai i te whare wānanga, e whakapae ana ahau ko te mātauranga me te kākano rā, e rua e rua. Kei te 21 ka whakahuatia mai ngā kete e toru o te wānanga i riro i a Tāwhaki. E ai ki Te Whare Wānanga o te Maninihau ko Uruurumatua, ko Uruurutapua, ko Uruurutau te ingoa o ngā kete e toru. Whai muri ake ka kōrero mō te hekenga o Tāwhaki mā Whakaahu me te Ikaroa ki Papatūānuku, ki Hawaiiki, ki te ira tangata.

Nō reira, ki tāku nei titiro, e kōrero ana tēnei waiata mō te ara i takahia rā e Tāwhaki ki te tiki i ngā kete o te wānanga. Ka āta whakahuatia mai ngā rangi me ōna nā atua e noho ana ki reira. Ka whakahua mai i ngā whetū rongonui o te ao Māori, otirā, i ngā whetū e mōhiotia whānuitia ana ki ngā iwi katoa. Ko Autahi, ko Pouterangi, ko Puanga, ko Rehua, ko Whakaahu, ko te Ikaroa. Hei whakaaro noa ake, ākene pea he ingoa whetū kē ka whakahuatia mai ki ngā rangi huhua i pikitia rā e Tāwhaki. Ko ngā ingoa e whakapae nei he whetū kua whakanuia ki te rerenga kōrero kia māmā ake mō te kaipānui. Kua whakanui hoki i ngā whetū e

69 mōhiotia ana, me ngā ingoa e whai take ai ki ngā kōrero kua tuhia. Heoi, ka noho tonu tēnei waiata hei kaupapa rangahau hei ngā rā kei tua.

Dokumen terkait