MASALAH
KERUSAKAN
FUNGSI KAWASAN
LINDUNG:
M c n i m b a n g Nilai E k o n o m i I I u t a n d a l a m K c p i ~ t i i s a n P c m c r i n t a h D a c r a h l
D r . tIariadi I<artodihai-djo
Star l'cngalar pads 1:alrultas Iichutanan dari I'rogran~ I'ascasarjan:~, 11'15
Suinbcrdava alain d a ~ l d a \ a d u k u n g h n g k ~ l l l g a n dl Intlonesia tcrus illcng;llaillt kcrusakain. Iierusakan tct.scl>tit rclaln m c m b c n k a n d a m p a k ilcg;~rlf' tlcngati t l n g k a ~ skala \ a n g l>crbeda b e d a incnurut \ ~ i l a \ a h . 1'ertal-nb;lligat ell 111112111 lindung bukanlaln satu--sat~unva kasus bagaimana pililnan c k o n o m i j;lnglia pclldcli tllcndonlinasi pilillail I.;cbcrl;~njl~ta~l ekoiloini ianglia panjailg, \;11ig pel-~LI ~ n c n j a d i pcrliatia~l pul>lik. I<il;l tlapat mclillat kejadiail s e i u p a d;llatn 1)cntllli
0
i n n sepcrti, pei-inl~uli;i;~n 1;111an hcjuta t l a unlul, pcn\ctlia;ltl p ; ~ l g ; ~ l , pcmbarlgunall aliscs );1lai1 dl d;ll;~in liawasan Ii~ndl~llg, I<on\-crsi k;l\vah;lll 1 1 1 l c I l 1 i l ~ :. .
incnjadi p c r u n t u k a ~ l laill, pcinbcrian ijin clisp1oit;lst h u t a n d i tlalanl l < a \ v ; ~ s ; ~ i ~ l i o t l s c i ~ a s i , i n a u p u n fiulgsi h u t a n \Tang sch;~rusn\.a menjadi h u t a n lindung tct;lpi
f ; ~ l i l ; ~ ~ l \ ;I d i f u i l g s i k x ~ schag;li 11uta11 protlulisi. Sclui-LI~I c o n t o h - c o l l t o h iru
1ncnggainbarli;ltl 1)agailnan;l proses - proses pcingambilan k c p ~ ~ t u s a i n
selama ini dil;~liulian, balk ole11 pemcrintah/d;lcraln m a u p u n I>I'R/ll, setl;untias:l hanva m c m p e r h a t i l < a i ~ Iicpcntingan clionoinni ~ a n g k ; ~ pcntlcli.
83
\ x n g l ~ c r a s a l dari s~~ml)crtl;l\.a ;dam, kini titlali lagi d c i n i k i ; ~ n . ll c n ~ i l i i a n plll;~I ) ~ ~ . l ) i l > g ; l i b ~ i l t l ~ l i Il;ll,ir;lr flora darl fauila \.ring mcniadi ciri khas wili~\,;~ll ~ t - o p ~ s ,
inanfa;~t liawasun lintlung bag1 1iilgkung;ln 111di1p tidak mctnct-lukan cainplil- tangan l-rlanusi;l, sclilngga tcrhitldarlim clan Iiel~ljal~an \ a n g tidak ;~dll. llatlfa,lr
I a s 1 t 1 1I liilgliung;~rl tidak perinall 1 \ ;lilg d ; ~ p a t i n c ~ ~ ; ~ ~ g ; ~ ~ ~ ~ i I i ; i ~ i
funghiil\ ;I. Ia l ~ a l ~ k a ~ i rid;lli bisa diil~l;ll clcnga~i 11;111g. 1'1 l1;lt-us ada scpc'l-ti a~l;lil\ '1,
~ - - - - - - - . .. --
I Paper Selllilial- P ~ I I ~ I I I ~ ~ I I ~ ~ I I iii H u t a l l IL.ilidu~~y. Kast15 P.Kal.illiu~i. di l'a~i~urigbalai. tgl 19 Mei 2004
K a q a Llmiyah ini telah didokumeht::sikarr di Departernen hinnajcrnen Iiutan
Faltult:cj l i ~ h u t c n a n IPB,
l,alu, kcrilta realitas i ~ i e l ~ u i ~ j t ~ l t l i a ~ ~ sepct-ti \.;111g rclali 1)crjalan scl;lin;l iiii, l ~ a l l u ~ ; ~ llainpir s e l u r t ~ l ~
I < ; I \ v ~ s ~ ~ I ~
\,;lrlg Sllngsin\.a sc11;l~;ai I<:t\\.asall l i i ~ c ~ ~ i i ~ l g tc1;lll rtlsaI<, dilionvcrsi, atau diullah f;l;lgsin\x; apakah inasill diperluka~l argurllci~tasi t l i l r ~ l l imcinccgah 11\.;1?
. .
Silai eltonomi 11ut;lri clapat d l a r t ~ l i a i ~ sclngai ka~-aIitetisult atau kualitas l ~ a r a n g dan jasa dari hutan J-ang men\-cbabkan llal-ailg dan jasa tcrsc,l)ur dapat dipcrtuliarkm dengall scsuatu \-;ulg lain, schingpa sesuar-cl Tang lain tci-sc:l>ut menentukan mallfaar atau clava gunan\-a. hIisaln\.a scscorang irigin n~cnilai sebcrapa bcsar manfa;~t wisat;t hutan, inak;~ salall saru cara vang bis;~ rcirlp~~lli~\.a adalah mcnjuml;~hlian kot-l)an;~n !rang dilicluarkail ole11 scscorang llnttllc mclaltultan pcrjalanan clan n-lc~nbcli ksrcis masuk kc stlatu ~ l a c r a h \~lis;lra hurall. Sclu~-uh Ilia\-a . \-;lii!; . dilicluarkan adal;tli nilai \vis;~ta liiitan tcrscl~tlt. Ilcn~ilii;ll~
I I 0 1 ; i 1 1 i l I I I ~ S I I llcsar jasa I I t I l i I J l ~ \ 1 1 1 ~ 1 1 i
inengcridalilian bailjir, 111alia i ; ~ -- dengall c;tra \,an3 1;tiii - clap;tt incililain\.a setara dcngan l ~ e s a r a n scluruh atau sc:l~agiail dari I<erugian cl<oiiollii el211
finansial akibat tcrjadin\,;l banjir, deilfiail inclcrakltail tcrlcbih dalltlltl >tl;lsat~-- alasan ekologis bahwa banjir terscbut, sclurull atau sebagian diant;lrail!.;l, disebabkan olch nls;ll<n!.a fungsi huran. ~ u i n l a h korbanan tcrjacliri\,a banjir
. .
i~lllall 1111211 ]as21 IlLltall claIa111 ]7cl1gcll~laliall 11a11;ir.
Nilai ckoilomi [otal dari l'iutai~ 17crupa liilai guil;~ langsung (direct //.rr I Y I / / / ( J ) scpci-11 ka\,u, pangan bagi nl;ls\~ar;lkat sctclnpat, nilaj guila tidal< Iai1gsuilg (Nldireli' //.w
IXI///P) scpcrti wis;lt;t, 11;tbitat flora dati faillla, ~)cnccg;llian crosi, l>c511\.c1-ap;lil
(:(I?,
pcngcnclaliaii bailjir, scrta scl~agai prasaraila transportasi air. ilis;li1111iil~;. .
it11 tcrd;lpat 1 ~ 1 1 ; 1 i111;11 1)111<;111 g~lila ( I I O I I - / / . s e I L I / / / ~ J ) scl~crti llilai pilihail ;)tall 11ar;ll~ail pci~gg~u~;t;ul cli nias;l \-ailg aka11 dati~ilg ( O / I ~ ; O I I I ' L I / / / ~ ) , dail nilai 1tc~l)crad;t;ln
( F . Y ~ . ~ ~ U I I L ~ ~ 1 ~ / 1 / 6 ) illisalii\~i~ jasa ~ ~ c r l i i ~ c l ~ ~ i ~ g ~ ~ i i i ~ \ ~ : ~ rci-haclap l i c a n c : l < ; t r ~ ~ ~ ; ~ ~ i ~ ~ ~ ~ ~ i I ~ : I \ , : I I ~ d;tn plasina i ~ ~ ~ t f ; ~ l i , s c r ~ a ili1;1i sosi:ll lj~ld;l\.a.
Pe~~eJtian
FakuZta.9
Keh~wtr711a11,
IPB
(7999)
1;;lkult;ls J<cl~iltilli;~il Jl'H (1 990) tcl;th me1;tkukaii pcnclit ian terhacl;lp ililai jasa I ~ i ~ g l i t ~ n g ; ~ i i
I I L L ~ ; I I ~ ,
cli j;lirll)i Jail cli I<aliin;~ilr;~il 'l'cilgah. FIasil pcncliri;~il tcrscbut n l c i i u n j ~ ~ l t k a ~ i 11a11wa nilai gun21 l ; u ~ g s u i ~ g 111lr;ul alanl I<ur;lilg dari SO/o, scdangltail tlilai g~ulit ~idi~lc langsung dnn ililai l>uk:ln gun;l sckitar 9.5"0 (Tabcl 1.).Ilari Tabcl 1. di atas d c n g ; ~ n t;li~pa i ~ i c i r l ~ ~ c t - l ~ i ~ i ~ i i g l < ~ ~ i i ililai l ~ ~ l i ; ~ i i g~lil;l
niciluiijtlkkan 1)ahwa sctiap Itcnlsalian hut:~n scluas 1 Ha, akan kchil;lngai~
I I I : I I I ~ ~ ; I ~ 1 ~ 1 1 ~ ~ ~ 1 ~ 1 1 ~ ~ ~ ( l l ~ ~ ~ i l l . 1<11 2,? l t ~ t : l / t l ~ (>liigkil I C ~ ~ ) C S ; I ~ ) <la11 c1al;lin \\;11<tt1 \ illli;
tidak Iaiigsung d ; ~ n lic>l1cratla;111 hutan in1nii11al
.5
1i;111 dati tnaksim;ll 300 k;111.Tabel 1. Nilai 'l'otal l:koiloini t1~1tan
LOKASllJENlS MANFAAT
JAMB1
1. N i l a i Gurla (use value) a. N i l a i Guna Langsung b. N i l a i Guna Tak L a n g s r l ~ i ~ 2. N i i a i B u k a r ~ G u r i ; ~ (r~ori-use value) a. N i l a i Pilihari (option value)
b. Nilai Keberadaan (esista~ice irrlue)
d'lL.41 TOK4 L S D H . .
- - - - - - ~
KALIMANTAN TENGAH I. N i l a i Guns (use value) a. Nilai Guna Lanysuny b. Nilai G ~ l ~ i a Tal, I a l i ~ s u l i g 2. N i l a i B u k a n C u r l a (norl-use value) a. Nilai Pilihan (option value)
b. N i l a i Keberadaan (existance value)
lL.4 1 TOT4 L SDH ~- ~ ~~~.~ ~. ~ . -
Sumber : Fakultas K e l ~ ~ l t a n a l i I P B ( 1999).
S i i i i i ~ ~ l g n n ~ o i ~ g
(3003)
tcla11 i ~ ~ ~ i ~ g l ~ i t u i ~ g kcinljali total ekonoini 11ut;ln dan i n c i l g h , l ~ i l k a ~ ~ aligk;~ r;l~a-rata - dcilgxn 11;lrga I'SS ~a11un 3000 - s c l ~ c s ; ~ r I'SS1,106.86 pel- 11;i pel- tahun. I l a n ililai scbcb;lr itu n i l a gutla Ilut;~il \cc;~ra
langsullg scl>c.;;~r I'SS 100.30
(7'
o), sctlangkail ni1;li gun21 titl;~li lailgsliilg s c l ~ c s w IJSS 1,306.66 per lla pel- tahun (93'/0)EKOSISTEM KERING NilaiIHalTh
]
PERSENEKOSISTEM BASAH ~ i l = i l ~ a l ~ h
I
PERSENl i i l i r>111;1 I'c'illdil
I;IWR
I [3O(1?) 1t'1;111 inclakuliall s111tii 1 1 1 1 t l l I iiiiciighitung ililai clioiloini 11c11;111 di 'l'snl;~ii \;lsioii;ll (;cit1ung El;lliilll~tl (sc1iil;lt-
I'T I,ii~ocal), FI~it;~tl l,iilt1urLg I ' o i ~ ~ l i o ~ (scl<i~;lr ]"I' \ Y ' l S \hI), clail (::lig;lr .\l;ltn l'apantla~.an dan FIu~ail Idinclung llarajat (sckitar I"l' .\inoscas), bcrdasarkan
Z Y ~ / / ~ I / S L I ~ S J - t o puy rnas\'arakat setempat. Nilai manfaat ekonoini lokal dipcroleh i t 1 -1 1 I<p 29 juta/FIa/'I.'h (1,ihar Tabcl 2).
I<crus;tk:~n huran tIcng:ttl tielniltiail Udak 11;1n\.a l)c~-penga~uh terhadilp Ilil;lllg~:tl~.;~ peluang usalii~ \-an$ hail\ a l~erl;~ridasliail 1>ad;1 ka\-u s e l ~ a g ~ i hasilii\.;~, dc~i~iilii:~n pula Iieputus;ln koiivcrsi 11ut;ln ridak 11;111\.;1 mci~ipertiinb;~ngka~i liasil ~is;~11;~
Iicscjahtcr;~;~n l ~ l ~ l s \ ~ ; ~ r ; ~ l < i l t dl loltasi tcrtentu sainl>;lI global, jauli Icl)111 I I I I ~ L J J c c >
1
Taman Nasional Hutan Lindung MANFAAT ' Gn. Halimun Gn. PongkorI . A I R
Air keperluan ru~nah tangga 1.592.755.300 3.85 1.408.500 Air keperluan pertanian 1.839.943.200 -1 1 6.909.000
2. SIJNIBERDAYA I I A Y A ' I ' I
Flora 4.4 19.325.930 18.58 1.947.690
Fauna 5.708.77 1.840 1.257.155.960
N - i lai keberadaan . - . 727.1 55.240 . . 23.848.170
3. W I S A T A 42.966.250
1. TO.I'AL, MANI;AA71'
-- . - . -
5. L U A S H U T A N D I , M 3.650 5.850
WI1,AYAII -. ~~ SPI.IJDI (l l a )
~. ..- - - ~ . ~~ ~ 6. N I I . A I MANI:AA'I'
(Rp/l lal'l.li) ~ 3.926.78 1
~ . ~ l---Z---
4. 135.001
Sumbet.: Dinas Kelli~tana~l P~.opi~isi Jawa Harat (2003)
Hutan Lindung Darajat
Kp/llal'l'h '%,
2 . 7 - 9 . 0 18 1.26.3.043.150 I I . l 1 1.406 000
Sclulxih fungsi hutati, balk hutan ~ > r o d ~ i l i s l , lItld11iig, kotisct\ as1 ttictii1111\1 I~crtnacain-macatn 1111a1 dl alas. A\dilpun pcr11cd:laii liolny>osisl datl 11esi1r;111 1ii1;11
satigat tcrgaiit~lng c1at.i tujuan pcilgelolaati, bcntuk manajcmcn hut;ln, kondisi
N o . 1 'l'ah~ln
3001-
m e r u p a k a n proses di\-cst;lsi modal ckologi tcrli;ld;~p Iieberlalijutati pcinbangunaii di35
k a b ~ ~ p a t e n / k o t a . I'raktik tersebut akan mctiganc;ltn lcl~ih dati 7 jut;^ pcriduduk---di tnana sckitar 30 pcssctl tliasili hid up di b;~\\;ah garis l i c m i s l i i n a t l - \ ~ ~ ~111g sel;lm;l ini trlctlggat~t~~i~gk;lti Iiid1ip1i\ ;I~riliun per tal.1~11 t l i l ; ~ ~ ekonoini modal ekologi \-;lng didivestasi ~nelillui scb~lall
. .
I'c1-p" ~ e r s e b u t . l'adalial nllat l'roduk l>0111c~tili l<cgional Hruto (l1l11<H) dari
35
Itabulxitcti/koti~ tcrscl)lir rats-I-a~a sc1iit;lr l<p
12.
trilil.ln per tahun. NIlaI divest;lsiC ~ O S ~ S ~ C I I I I ~ L I ~ ; I I I , l t ~ ~ ~ i ~ t ~ I < ~ ~ ~ ~ ~ 1 1 1 ~ 1 1 1 ll;l\.ati, bi;l\.;l l i l ~ g k ~ ~ l ~ ~ l l ~ l i litor or 11~.11ll, <la11
pt.tn;lintl;ltan hutan liildung rcrscl,ut sccara l,crl<claiijut~ai~ olcll ~n;ls\-ar;~l;at sekitar. Helui-n lagi ililai ka\.u sc.bag;li 'pcrc1t:lt' Icekoti~pakail ckosistci-n I i 1 1 t ; ~ t i
lititlung \.ailg harus tlisil~gkirkari trlclalui praktik ratnl~;ing tcrbuk;~, \.;lilg 1)c:rililai tak kurailg dari l i p 37,5 triliun.
1 ' : 1 I i 1 1 a i l tcrl)uk;l cii h u r a t ~ l i t i t l ~ i juga sccara 1~crt;iliap
AI<;LII
mcnurutikan ni1;li 1'1>1t13. Scltitar 1tp 23,l triliui~ per tahutl tlilaj I'lIltH di
2.5
lt;il,u~>;itci~/kot;~ aka11 tncll\,usllt, sctid;llirl\.;~ kctik;l motl;ll ckologi tcxlivcst;lsj pacl;l tingliat \.ai~g sig~iitlkatl sclanl;~ 14 t;lllun kc dcpaii. Nilai l'cilciapatan .\sli Daerah (E'.\I>) 3 5 liabilp;~tc:n/kota-!,ai~g 11;111\.a seltitar Kp 9 3 mil\~ar patla tahun
3003- jug;^
;lkail turut 'tertlivcstasi' Itaretla praktik tambal-ig tcr1)uka cli hutan lintlun;; aka11 incnciptaltan pcrckotio1ni;ln lokal scrba inal~al-sc1,agai konscltucnsi logis tlari divcstasi pcr;ltiilti cltologis hutan lindung \,an$ tlim;linkan ole11 Daerah .\lira11 S u n p i (I>.\S) tcrhadap bcr1,agai kegiatan pcrc:liorioi-nian ~nas\.arakat, scpcl-ti pc~-r;liiiati, ~>criIt;li~;ln, iiltll~stri, clan la111 scl>;lgaii~i\.;~.Jik;l iiilai-nilai ckonolni divcstasi moclal ckologi tci-scbut diakulnu1asik;ln tlctiig;~ti tlilai pci1urun;lil 1'I)ltH d a n
1'.\Il
tli 35 I t a l > ~ ~ > i i ~ c n / k o t ; l tcrscbut, tid;tk k~lraiig ~i;lriIt])
70 t ~ - j l i ~ l ~ i per r ; i I ~ l l i ~ , 1iltloiicsi:l a1<;11i ltcllil;li~gaii nilaj inot1;~I cIto1o;;i. .
\,ailg s c l 1111 sai1j;at l e i c I 1 1 i i i t c - t a l a kcI)t~rl;lilj~1t;li1
~ > c r t ~ ~ t n l ~ i ~ I ~ a ~ ~ cI<oiiotili t1;itl lijii~rja iisl<al t1i
~ ~ I L I I - L L ~
\vila\.ali l i : ~ l ) ~ ~ ~ > ; ~ t c i ~ / l ~ o t ; ~ \.ang incmihlii luas total llaml>ir 3 8 juta Ilcktar. hil;li tcrscl)ut sct;l~-;~ Ilalllpir 70l<ali lipat duri nilaj pcilerirna;~n scktor tambang tcr11;dap Aingprail 1'cntl;lpatan clan Hclanja Ncigars (.\llHn') 2003, \Tang bci-nil:li l i p 1,07 triliun. .\tau, Icbili bcs;lr 1<p 3 5 triliilii dari ~iilai ~ o t a l suinb;liig;ln sclitor pcnambangaii tc:rli;~dal> l'rodult I>omcstik
H S L I ~ O
jl'I>H) 3002 sckit;lr Kp-4.5
t-riliun.1'crltira;lilpcrkiraaii di ilras l ~ u k a n t;lk bcrdasar. Sctid;~kri\.a ;ldx dua 1,ukti ii\,;ita \-;~ng dapat diteluxuri. fler;fu/na, pcrtumbuhan c k o n o m i Indonesia antar;l 197 1 1984 incilcapai anglta hlntastis 7,l pcrscn pel- t;lliun. N;lmun, s c t c l ; ~ l ~ tlikuraiigi l ~ i ; ~ \ . a liilglcuiig;~ri, ~ci-ti\.;~r;l pc~rtunll~uhail l)c~rsih~l\.;l h;li1\-a 3 pcrscil per tahl~ii. .\niil\.a, akuinulasi j>rotluksi tci-ltui:angi st:ltir;lr
56
pcrscn p e r ti11il1ii tjal;inipeinl,ctituItat~ 1'1)
H
sc,laina 2.1 talil~ii r c r s c b ~ ~ t .t
lasil ~>cnclitian Il''ot./(/ Kr.~~//rz.~.c1/7.rtit//tt> (\Yl<I) rcrsc1,llt lncllel~i~>atl<;lll talnllallg, lllltall, cl;111 t:111a11 scl.);lg:li Sa1;tor
. .
utama pcn\.cbab inen\.usutn\.a ililai pcrtuin1)uhan ckoiioini t c r s c l > ~ ~ r . I<etl//u,
h l ~ t a \.aiii; 1ncmpt~rlilia11t;ln 11ahw;l 1'c:mcrintah hal-us int'rogoh .il'HN sc.bcsar 1tp 10 triliuii ulitult n.~ci~;lngalii bcncan;l l~aiijir clan t;lri;lh longsor \.;l~ig lei-iaclj
. .
Ilalain pralctclci-)\.a, ~~cnilaiati-pcil11aiai1 tersc11~11 s;~llgat tcrgantung sistcin nilai atau /,n/ue masvarakat clan para pengambil I c e p ~ ~ t u s a n . I<ctiki~ inas\.arakat clan
. .
pilra pciigain1,il l c c p ~ ~ r u s a t ~ incngal~;~iIcaii lccbcradaail ti~lal guna titl;~lc li~tlgsurlg, . .
nilai pilihan dill1 riila~ Iicl)c~-adaail Illitan, inalca nli~tllai~t liutan di11;lrgai rendall ( I a ) t i iilcn\~cl)al)k;~n muelahti\-i~ l ~ c n g a i n l ~ i l ~ L I I ~ 1 1 i t 1 1 1 i ~ I ~
mcnglconvcrsi ht~tari nlciljilcli pct~untulcatl l ~ i i i i l \ . i l . I'andangan antlioposcti~ris \-ang dcnlilcianlull !.;~ng be1~~era11 i n c r c d ~ k s i 11lilllf;lat ckonomi I i l ~ r a l ~ scc-;lt.iI i n c n \ ~ c l ~ l r u h . Ilari pcrtlcbntan p c r t a i n b a i l ~ a i l cli llut;~il lindung \.ail!: i i 1 ~ 1 i i t - ~ 1 1 tlipcrtnukaan, \.;~ii;; tcrj;ldi tielak1;lli sckcdar adan\.a pctrbcdaai~ paild;~ng;ln dan cara pcngammbil kcputusan, melainkan ineii\.;~ngkut masalah ckoriotni politilc vang lebih luas.
l'crtiilll~ililgail i i b l t ~ J L L I diil;ll~l I 1121 itli dikilitl<i~il d~11gi111
C
pcrtanlbangan di hlltall lincl~ulg \.ang scl;~nli~ ini 1nc.njadi po1ct111k e l i l t itcrus l,crulung, scrtil scmaliin I i i I o i i i s i sunlbct--st.~iril,u air ~ (1i111 bcndungan scl>;lgai stlmbcr cricrgi maupun ilir u n ~ u l c pcrtailian, 1ih;lt Gambar 1
tlail Gambar 2, tjelaklali tcpat apabila lca\vasan lindung !Tang sudah rusalc inalah dialill- t~~ngsilcari.
I 'ntuk nlcinpct-111as ar;;uincti
1
d;l~;llll ~ > ~ l l ~ ~ ~ l l l ~ ~ ~ ~ ~ l l l ~ i ~ ~ / ~ L l l L l ~ GAMBAR 1. JUMLAH KEJADIAN BENCANA PER BULAN TAHUN 2003 !
I
I an. pcrlu liirairi.il n i c n r ~ ~ r -
1
a ,llatikall lcoi~tclis lahirrl\-;I IjI!
No 41/1999 telltang l<chu- talian. I!ndang- IJndang t c ~ - but laliir tlalarn I c o ~ ~ t c l t ~ S C ~ L I ~ I I ~ ~ l > a i ~ g ~ i ~ ~ ~ t i i l ~ i i ; 1 1 1 ~ i i i - e r t a l ~ i k a i l~erfiuigsin\.a
50 -0anjir
--'
&,,,- Longsor
--t Kckcringan
20
Sumber hutan sel>agai i r t ~ a r ~
dunia, dari olch karcilan~.;i k c b i j a k ~ ~ n politilc ni1si011;lI liat-~~sl;~li inc~lc:ari posisi [awar
lo
Kantor KLH 2004
O !
<<P r 8 $$> @'& y ,P**5 x$
9' b" cjs ,$ oe" Ti+ +09V2
8
Qge ,.*' nv>~
Il€?LyPa Uel!yeMJad ueMaa uen!nlas~ad seje !Jaluayy yalo ueynyepp s!fia]e~ls !e(luJaq epas sen( 6ueL uednye:, uep
6u!luad yedwep~aq 6ueL
(c)
leAe eped pnsyew!p euew~efieqas !eyed we!u!d UIZI ueljaqwad(s)
.eynqJal uefiueqwel~ad elod ue6uap uefiueqweuad ueynyelaw 6ue~ellp 6unpuil uelny ueseMey eped (p)
.uefiunyfiu!l ue!Jelsalay epas nluapal nlyeM eyfiue! uep sen1 ueseleq ueyfiueqwtyadwaw uefiuap !Jalua(/y yalo !eyed we!u!d u!zi uel~aqulad !n(elaw ueynyellp ue6ueqweyad ue6u1luaday ynlun uelny ueseMey ueeur166uad
(c)
.uelny uesewey yoyod !s6unj yeqn6uaw eduel ueynyellp ledep (1) leLe eped pnsyewlp eueye6eqas uelny ueseMey ueeun66uad
(z)
Ilengan mernpcr11atik;lil nilai hutan secara men\-cluruh, pcngambil Iceputusan \-an2 h a i l ~ a mcinpcrtimb;lngl<;~i~ u l e u r ; l i ~ - ~ ~ l c ~ ~ r ; ~ n ckonoini sccara agrcgatpun Lisa Icclin~. .llis;lln\-;I, dci~g;~ri n l c n g g ~ ~ i ~ a k a n ailgka-;~iigka ;Igrcgat dapat ditunjukkan bahwa pene~iiili~;ln neplra l>ukan pajak (I'NHI') 1-ang bcrasal dari suiilbcr <la\-il ;llain pada tahutl 3003 dipcr1cir;lIcan mencapaj Rp. 19,s triliun atat1 scliitar 73,')'' o dari total I'N HI'. Suinbangxil tcrscbut bc~asal dan pcildapatan sc,lit or- scktc ) r
scpcrti mii~\-ak dan gas bumi (94,1° b ) , pcrt;1in11ang;1i1 u i n u n ~ (3,8' o), l < ~ h \ l t i l i l a ~ ~ (?:In O) clan 1;ljii- Iiliil (0,6("0). (Nola I<CLI;III::~~I 1<.\l1i3\ 2003). .\f>al<;~ll 1 ) ~ 1 1 ; 1 i .
;~ilgl<:l tlt~inil<i;~i~ it11 i i ~ c t ~ ~ ~ i ~ j ~ ~ l c l < ; ~ i ~ l);lli\v;l l i o ~ ~ ~ r i l ~ i ~ s i pci-t:~inl~;~ilg;~il L L I I ~ \ I I I ~ Ic1)ili ~ C S N tl;lri k~l1~11ililaii? S~bci1;11.11\.;1 tidal<. I \ i ~ i - ~ i l ; ~ I < o n t s i l ~ ~ ~ s i kc11~1t;lii:~il 1crsc1)\11
- n
h;~n\-alilh dari ilil;li g u i ~ a lailgs~111g !.;lng 11i111\.;1 D o sainpai 7'0 tlari scl11i-ull rlilai
hutan. Sebagiari bcsar inznfaat Iiutan (93"
"
- - 9-5' o) \-an8 jclas -jcl;ls 1c~laIi inendukung ~elwujudn\.a lccsejahtcraan 111ils\-ar~k;lt tid;tk pernah clipcrhit [inglean..\{as tlasar 11~l-Ii;ll tli ~ t ; t ~ , tlalilln p c r ~ c i ~ l u ; l i l ~ i \ - ; tli Hogor, pi~da 1;111ggal 30-31 . \ p d 3001, l'orunl i i n p i i I,c.inb;lga I'cntlidikai1 I'inggi I<cl111ranai1 Indoncsi;~ (l"Ol~e'l'll<.\) tllci1lpcrllatikai1 tei11;lilg scdang bcrl;lngst1ng11\~1 proses pcngilinbila~l kc~>utusiln olch l'cmcrintah tian TII'K terhadap I'cil;linbailgi~il di F-Iutan T,iildung inclalui I'c~1,u No. 1 t;lhun 3001. Ileilgan rncinpcrtii~ll~;l~lgk;~t~ :
1. K ; l l ~ \ t - i ~ l ' c r p ~ ~ tcrsc1)ur p;ld;t dasat-n\.;~ tidali tucilgl~1)ah I<ctc~iltuilt~ kc1en111;111
\.;lilg t~r(I;tl>;lt d;lla111 ( T (.' N O -4 I /I999 t ~ i l t ; l t l j : l\L~h~i;ltliln.
2. Sa~-nl>i~i sxat ini, l ) c l ~ ~ r n tcrscdi;~ iilt;)rill;~si d;tri pcilcliti;ti~ t('171;1d11 11111111,
[ 1 1 1 1 1 b l t l < ] t 1 1 1 1 1 t l l l l ' ~ l l l ~ l i l l i l ~ l ' l i l 1 < \ \ l l l l 1111;111
I,intlung.
3. I ' c t l a t t ~ Ycgari~ !311lc;ln I'ajak ( \ l ' H S , 3003) dari pcildi1pat;111 pcrtaiilbarlg;lll 11i11uin scbcsar 2,S0/o dil,crolcll tl;lri sclurull si~inl~crda!.a talnl~ang, l)cl~1111 incinl,cr11itt1nglc;111 tlilili ckoi~oini kerus;lkan dun
petlccinarail lingIc~~ing;~n Yang tli;~l<il,atkani~\.a. Scdangkan s~~ilil)angan
0
I I C I ~ ~ ~ ~ I ~ > ; ~ ~ ; L I ~5
'
6
dari total 1n;lnf;lat hutan. Schingga, d a ~ i fii~xilsi;~l dari kcllut;lilan sel~csar 3,1'/0 ;~dxli~ll hutan inasih tcrtlapat peran;111 llai~i\,a rncrup;tkail elcotloini ( t o t o / ec.oilorni~. uu///t) sc11es;lr 9.5' o Iil$ \.an$ belum dipcrhiruiig-lean.1. llei~gingat pci~tii~g~:ll\.;~ f;.~lijgsi k;l\'i;>l~ilil l ~ t ~ t i t t ~ lindt~ng scbag;li 13e11\-;111~;ga lccl~idupan, atltaril 1aii1 (1) ineilgatut- tali^ ilir clai1 1 n ~ n ~ ~ g i 1 1 1 l)i~iijir; (2)
. .
i ~ ~ c : i ~ g c t ~ c l ~ ~ l i l i ; ~ t ~ crosi; (-3) iilc:~lccg;~ll ii~trtis~ ;UI- 1 ; 1 ~ 1 t ; daii
(4)
~ ~ ~ t ~ t i ~ c l i l ~ ; ~ ~ ; ~1. Scsu;ii kctcntuan tli~lain 1'1.1 N o 3 1
/
1999, sci-t;~ kondisi surnbet-cla\,a hutan. .
dan da!.;~ dukutig l i n g k u t i g ; ~ ~ ~ vang tcl:lh rus;ll< saat mi, l~Ol<c'l'lI<.\ inetnundaiig ball\va 1~crtat-r~bang;1r1 tcrbul<a di kawasan hutat1 lindung sela\.akn\.a udak dilal<ulian.
3. LIa1;ltn scti;ll> 1xngatnbil;ln I t c l > u ~ u s ; ~ t ~ \.;ltlg b c r k a i ~ a n dengall xlih fungsi I<awasan hutail lei-1.1tarn;l kawasat~ hutan lindung untuk pcrt;~tnlx~ngan, lictldaltii~a I) c m c ~ r i i ~ t a l ~ nlcnctapkan iilstr~~tnctl petlg;~tnl~ilan lii'pl~lll~;~ti \.;III;J,
I < l a I l i i c n g i g t l-csiko cl;~t~ip;~k nc.gatifi~\.a. > l ~ l i ; l t i i ~ ~ ~ l ~ pciigainbilan I ~ C ~ L I ~ L I S ; I ~ jllga lla111s ~ l i l ~ l ~ ~ ~ l i ~ ~ t ~ ~ I ~ L - s ~ I I ~ ; ~ ' l ' i ~ ~ i .\lili (.TL.i(~~/ti/Tf.
,-l//t/lority) In clc~>ctldc.ii.
3. l'c.tlctap;~ti dan 111~;1\,;1 n1c.i1~1xrtal~aiik;111 k;l\v;lsatl llutan lincl~~iig hal-us dil111;lt
s c l i u l < c . s ~ ~ i l g ~ c ~ l i a n l c c r i i t a l Iilcloticsi;~ cl;~la~n
nlcl1g;lktu;llis;lsiki111 pc~inlxlt~gl~n;iil bcrkcl;lt~jut;lt~ d a t ~ I ~ ~ I I \ ~ C I ~ I ~ ~ ; I I I ~ ~ ~ I ~ h11rati scb;lgai pcn\.;~ngga kc11idup;ltl umat m a n ~ ~ s i a . ()lei1 1i;lrena itu, t~c.j:;lr;lt~c~g;~r;l di dunia d a i ~ orgmisasi int-crnasional harus i~icmberikan dukungatl tcr11atl;lp up;~\,a pencegallan ~ ~ e r t a i n b a n g a n tcrbuk;~ di l<a\v;isan hutan lindung.
3. ,'\letig;~jak I.rc.p;~cia sctnua pi11;1l.r, baik illdividu, kclotnpok tnaupun letnb;~g;i, untult bckerjasama tnern~>ertahatiltan 1tcberada;ln kawasan hutan tcrutarna kaw;lsan hutan lindurig cli Itidoncsi;~.
Tiz~gkai
Daerab
I'er;~ti pert~anlballpli~ clillalrl I'lIIiH per raliun cli I<abupatci~ 1<;11-iiiluil ~ C L - i o d c t a h u i ~ 2000-30(13_ sel<it;~r 20'10, pert;~iiiari 18O'0, industri, list~ik daii l~angunall
I j o h , j>crdag;lllgail,
I ~ O I C I
c j ; ~ l l ICSIOIXII 30'' o , 1>~'1ig;111gI<~till1, ~ C U ; I I ~ ~ ~ I I ~ ~ 1 ~ 1 1 jasaIailinva, 19°,0 (I<;lrit~ll~ii l);~l;lin .\iigk;l, 3003). IIalatn p;lndatig;l~l ckoilotlli lingk~lngatl, angka-angl.r;~ cli ;~t;is ridak inenggam11ark;In pcr;lll ~ c l i t ~ ~ \.ail!: scbenarn\-a, Iial-cna fullgsi k;lw;lsan lilltiung
~;lilg
acla s a n i ; ~ sckilli riclal< diperhitungkan.k ~ i l ~ ) l ~ ~ l ~ \~11;1\~>111 ] > l l I ; l l l S C ' [ ~ C L ~ ~ I ' l 1 I ; l ~ l ~ < i l ~ ~ l l l L l l l tldaI< s>l]il l~ r 1 ~ 0 I Z l ~ l ~ I ~ t l g ; l l l I 1 ~ 1 I I l l ~ l ~
lain, ter;~pi jug21 nlemiliki 11ngl<utlgan khilsl~s dc>t~i<;ln proporsi sl>ccic.s cnclcmik
vailg Icbili titigi:i 11il;i tli1)ai~clirigk;lti dc't1g;111 p111a~1 k o l ~ t i t ~ c r l . l < i ~ ~ ; l l < ~ ~ t . i ~ ~ t l i
1)iotisiIi 1'111;l~i I < ; l t - i t ~ l l ~ t i \.atig 1 1 1 ~ ' i l o t l j o l . \.;~iru: ( 1 ) t;lilgli;lp;ltl ;lit- \.;ltig 1c't.l);~r;1s
clan s i i t ~ ~ b c r c l a \ ~ ; ~ / c a c I ; ~ t i g ; ~ t ~ air 1;1\val- vaiig s;lt~g;~r rc.nd;~ll 'la11 1cr1);11;1s; (2) pcsl<;~ dan rc.ntaii rcrh;lclap 11erb;lgai ~ c k a n ; ~ t l dan p c n g i r l ~ l i cltstertial Ixlili al;lrni
pencc~naran, (3) n.lc~npunvai scjuirllali bcsar icnis-jrnis (organismc) cndclnili dan kciuick;lr;lC:;ltrlan \.arig tipik;ll clan bcrnilai tjnggi (Ongkosongo, OSK, 1998).
I'ulau I < a r i i n ~ l ~ ~ tlcugan luas
27.500
tIa tnctnpun\-ai hut at^ lirld~ltig s e l ~ a g ~ i Iia~vasan lintlung scliirar 1 OD,'o dari 1u;ls plllau. \.aitu scluax 3.81 8 [la. .llcsiurutllasil stln-ai J,I',\S 1'1'H
(3003),
hutan lilltlung g u i ~ u ~ l g I<ariniuri sctidaltn\.;l i ~ i e m h l u 8 fungxi, v a i ~ u :L \ ' l e / / z p e ~ - t ~ ~ / ~ a / ~ k l . ~ ~ ~ ,r////?/~er uir:
1 . Scbagai tlacr:~li ~ - t ~ s a p ; ~ ~ i ail-;
l ' e ~ r d ~ p r t ~ ~ w r~za.\yurukat:
8. Sutnbc.1- pctitiap;ltati tll;ls\ ar;lkat bail; 1;lngsrlng 1n;lupun titlak l a ~ i g s ~ l n g ;
Ilengali incrujrllc l>~l)i.rilr>a rcfcrcnsj telltang ~iilaj hutan !.a11g tc.la11 atlil, penilniati fuligsj hutatl lit~tlung (;unrlilg I<;triniuri dis;ijikari dal;lin Tabcl
3.
MANFAXI'
1. AIR DAN NllAl GUNA TAI: LANGSUNG
- - - - - - -. -. - - --- - -
2. SUMBERDAYA HAYATI
- - - --
3. KEBERADAAN 4. WISATA
5. PENDAPATAN MASYAXAKAT 6. NlLAl TOTAL MANFAAT
LUAS HUTAN LINDUNG G. KARIMUN (Ha)
NlLAl TOTAL MANFAAT HUTAN LINDUNG GUNUNG KARlMllN (Rplth)
Luas PT. KG dan PT. MP di Hutan Lindung G. Karimun (Ha)
- - - - . - . - - - - -. - - - - - - - --
Opportunity Cost Pertambangan di Hutan Lindung Gunung Karimun (Rplth)
n a
-
t ~ d a k d ~ J \ e l : i l i ~ i ~Nilai ( R p / H a / T h )
-- -- - --
Minimum
729 627
- - ---- .
3 610 275 4 076 000 304 906
n a 8 720 808
2.818
24.575.237.000
976,86 - - - --
8.51 9.008.500
- -
Maksimum
5 380 195
- - - -- - - . -.
9 643 041 14 389 890
304 906
n a 29 718 032
2.81 8
83.745.414.000
-- - - - 976,86 -- - -
Pengertian
- ~ ~-
-Fungsi Pokok
Scmcnt;lra it11 dikctalil~i baliw;~ pcndapat;lli ci;~c.1-ali ci;lri ro\.alti 1"l'. I\;lril~ll~ii
( ;tailttc . : dikct;~hl,~i n.i;1sing-1~1;1sing scbcsar 1+
.4,38
mil\.ar tli t;ihu~i 3000, I+557
milvar di tahun 300 1 , R p 5.58 mil\-ilr di tahuri 3003, Rp -1,1.1 mil\,ar di taliun 2003. Nilai L-o\-alti \x n g dipc:roleli I<abupatcn I<atimun per t a h i ~ n tcrsebut sekit;u 5OV'o tlari 1 l i l ; l i ~niilinluni a1;111 scltit;lr
30°'~1
dari nilai nlalisim~linltchilangan a s - a liiigliungan Yang clihasilkan olch (;unung I\arimun seandainya titlak ditatnb;lng, it-upun bclum t c r n ~ ; ~ s u k hasil pcnd;lpat~a~i 1;irigsung maupun tidali l;~ngsung Tang tlil3croleh tl~;~s\-arakat dari hutan litldu~ig tcrscl~tlt.
i d dikalkul~~sikann\.;~a nilai-nilai lingkuligali, sosial dan buda\.a, clill-i Iicl>er;~tli~;ln 11ut;lii Iiiiclullg iriellj;~clilii~n l,clig;lml~il;~n kcptitusan ;11t;1ii mctig;~rali
padit kcputus;ili ja~igli;~ pcntlcli. &\rtin\.a, li;~sil kcutiturigati dati fiii;~iisi;ll Gagi j,eiigusall;l clan ~iias\,;~l-;~kar saar i i i i ditcrim;~ dcng;lri ~ n c ' ~ l g o r b a n k ; ~ l i lic.l~utt~liat~
l ~ ~ ~ ~ ; l K l l t ~ 1 1 l l ; l ~ ti1 1ll;lS;l \';lllg il!i;lll dat;lllg.
Sclanju~n\.a jiig;~ pcntiiig dikc~;lhui, darj kcuntu~igan iangk;~ pcnclek t c r s c l ~ u ~ . siapa scbct~arn\.a . v;uiy, . paling tli~11it~111glta11 d a n siapa !.ang paling t l i r i ~ ~ i l i a n .
.\n;llisis iili tidal< s;ltnp;li dap;lt i~iet~ja\val, ~ C T ~ ; I I I \ - ~ ; I I I ini, tctapi scc;~ra umutn
dapat dis;lmpaik;ln bali\v;~ pcrt;lml~);lngan cli ll11ti111 lilldullg l c l ~ i h l~);ln\.alt
m c n g u n t ~ ~ n g l t i ~ n Itcpcntiiigan peror~~ligati d;~ripada ~nas\.arak;lt lu;ls, klirlsusn\-;I !xng tinggal di l'ulau I\arii:.lun.
1.
UIJ
No.41/1999 tcntang Kohutanan. - - - . - - -- -
1
Hutan
~ G s a n
Suaka
lam
1
Kawasan Pelestarian
Keglatan yg diperbolehkan
Keglatan yg dilarang
Lindung
Ada
(Pasal 1 huruf
4
, ~ u t a n lhndung (Pasal6 ayat 2)
Pada kawasan hutan lindung dilarang melakukan penarnbangan dengan pola pertarnbangan terbuka (Pasal 38
ayal4)
Ada
asal 1 huruf 10)
_(P- -- - -- . -
Hutan konservas~ (Pasal 7)
DI hutan cagar alam (Pasal24)
I
-ii:,
- A --iuruf
-111
- Hutan konservas~ (Pasal 7)Penellt~an ~lrnu pengetahuan pendldlkan, menunlang budldaya par~wlsata dan rekreasl alarn (Pasal 24)
DI zona lnt~ dan zona rlrnba pada tarnan naslonal
2. PP N o . 28/1985 tcntang Pcrlindungan Mutan
Keterangan
Kegiatan yg diperbolehkan
Kegiatan yg drlarang
Hutan Lindung Kawasan Suaka Alam
Kawasan Pelestarian Alam
I - I -
Melakukan pemungutan has11 hutan dengan menggunakan alat-alat yang trdak sesuar dengdn kondlsr tanah dan lapangan atau rnelakukan perbuatan larn yang dapat rne~lrnbulkan kerusakan tanah dan tegakan (Pasal 7 ayat - 3)
3. PP N o . 32/1990 tcntang Pcngclolaan Kawasan Lindung
Keterangan ~ Ruang lingkup Hutan Lindung - . Ada
(Pasal 1 huruf 3)
(Pasal 3)
Kawasan Suaka Alarn
- - - .-
Ada
(Pasal 1 huruf 10)
Kawasan Pelestarian Alam
I
I.-
Ada i I
(Pasal 1 huruf 13)
I
-~ Kawasan lindung (Pasal 3)
- - -
1
_ - - - --L-
-~ e l a k u k a n keglatan budldaya kecuall yang t~dak rnengganggu fungsl llndung ( ~ a s i 37
ayat 1)
I
4. PP N o . 34/2002 tcntang 'ITata Hutan & Pcnyusunan Rcncana
Pcngclolaan Hutan, Pcmanfidatan Hutan & Pcnggunaan Kawasan
Elutan
Jenrs
Kegiatan yg diperbolehkan
Kegiatan yg dilarang
Hutan llvdung -
(Pasal 5 ayat 2)
Segala bentuk usaha yang menggunakan kawasan dengari t~dak rnengurangl fungsr ulama kawasan (Pasal 19 ayat 1 ) rnenggunakan peralatan mekanlse dan alat berat rnengganggu fungs~ kawasan . - (Pasal - 1 9 a ~ a t - 3)
Kawasan Gaka Aklm - - - - ~ z a n konservasl (Pasal
6)
Cagar alarn suaka rnargasatwa (Pasal 7 ayat I )
Pemanfaatan hutan dapat dilakukan pada sernua kawasan hutan kecuali pada hutan cagar alarn, zona intl dan zona rrmba pada tarnan nasional (Pasal 16)
1
- .- .
Kawasan Pelestarian I
Alarn
G t a n konservas~ (Pasal 6)
1. l<cgiat;~i~ ~ ~ e r t ; i ~ ~ l l ~ ; ~ ~ ~ g ; ~ ~ i [ ( l i l a l i ~ ~ k ; ~ ~ ~ scc;ir;~ tcrl1~11ia ; L ~ ~ L I t c s t t ~ t ~ ~ p ) c1jIar;tti~;
dilaIi~11i;lli di I < a ~ a s ; l n Sualia n i . diltarc.nakan s i t \,;rtig tiic.~~giiliil):ltkatl l x ~ r u l ) ; ~ l i a ~ l tc.~:liadilp kct11i11i;in k;l\v;ls;ln;
3. Iqcgiatan l~crta111bang;ln d i a r i g di < a s r Pe1estari;ili .\lain, Ithusust~\.;~ 'l'xman Nasiotlal Tang mcnga1iibstk;ln pcru1)aliall tc.rh;~clap zona inti 'l'ama11 Kasion;~l, cl;~n kcf ;ltaii \.ang udak sesuai dengxn it111gsi
zona p e ~ n a ~ l f a ; ~ t a t ~ , .r:l~nali Flutan Ra\,a d;ul 'l'aman \X1isata .\latn;
3.
llalam I<;lwasmi Suak;~ .\lain, I\;uwasxn l'clcstxriarl .\lam, dilaral~gt i i ( ~ l ; ~ l t ~ ~ k ; l ~ i pcrl)ti~t;111 I;lill (sclaili 1nci.llurlgut 11asiI hutan) !.an$? tl;~l>at
~ncniml,t~llian Itc~-us;~liaii tan;~li d;111 tcgalian (1'1' No.38 t ; l l l r ~ t l 198.5 tcntang 1'crlinctungxl.l klutan). llcngan ~,crk;lt;~;lll l;lin, 1i;ullpir rid;~lc t~iungliiri ~ i l c i n b o l e h k a ~ ~ l ~ c t ~ a ~ n b a n g ; l t ~ scsc:lr;~ tc.rl,uk;~ ;lta11 Iertuttll, di I<wwasxn linclullg. N ; ~ r ~ i l ~ i l dcmikiail, P;lsal 3 8 ;l\,at
1
li l' \0.41 t;11111111999 1c~111alig I<c.lii~tall;l~i ~rlctiibt~at 1-i111111saii \.iltig 1cl)ih I~u~ali/rc;llistis clcligali i i l r i t i puia1iiI,;l11$;111 dj Iiut;~n lit~ic1~11i~; \mig
mcilgg~~liak;~ii ~,c.n;linl);lllg;ln
pol;^
tc.rl)~~li;l.4. l'cl~~ratigat~ pcti;l~i~l)a~lgaii pola terbtlkx (11 F I L I ~ ; ~ I ~ I ,111di11ig c l i l ; ~ ~ ~ ~ i g li;~rc~i;l i ~ ~ c n g a k i b a t l i a ~ ~ fungsi penting Flutan I ,illdung tet-g;lngg~i I-;litu : (1) perlindung;ln system pcn\.arigg;~ kehidilpail unluli mcngatur t;~t;l air; (3)
. .
~iicnccg;lli banjit-; (3) ~nctlgctidalik;l~i crosi; (4) mctncegah intt-us1 alr laut; clan (5) nlcinc1ill;lrs 1icsuI1~1r;ln tan;lh.
D;llain ~ x o s c s pciig;~lnl)ilan Itcputusan sctidaIin\.;~ terelapat dua ~~e~nl;lsalahari, s i bcrilctl~. O~r-t~r~lm, siinplifikasi dalatn pc~tlg~rnbilan I<c~putus;~ri. l'crt;ltnl~;l~lgi~~i tcrbi1li;l d;ltl stl-uklur peligusali;~;~tiliva \ x n g cksklrlsif- tidak clifa11;lini d;~l;lln Iiontcl<s ; , c n ~ c n l l ) a n ~ , r ; t ~ wil;l\.ali dcng;ul kotnplc1tsit;~s ni;lsal;lli s o s i ~ l , lingkuilg;lti d;lti ckonomi scc;lra komprchcnsif. I<esejahlcr;~;lll nlasy;lr;~liat
. .
11anva dipatok dari t c ~ w u j u d n ~ ~ a invcst;lsi, scrta tncmbuang iit1;1i hlngsi iiutaii
l i ~ l d ~ l ~ l g \.ang . nic~njadi t t i ~ n l ~ i ~ u t l d;~\,a tl~lkung kcliidup;~n s m t ini ~1x11 di ni;isa
I ~ O I ; I ~ ~ I ; I ~ \-arlg kcl11~1dian
I I I ~ I I I
1 l 1 1 - 1 1 i 1 I t j i ~ l > ~ linci~~cl;~slcai~ ilrLi p a s a I ~ p a s ~ J t1:llarn \ > c r a ~ ~ ~ r a l l t1;111 a r g ~ ~ ~ l ~ c i ~ c k o ~ ~ o i ~ ~ i , scllii~y,ga
I I d i c i ~ i ~ l i c:11aI ~ ~C ~ iI I aiI -~ II ('1-ldang~ I
L.'nd:lng nlci~clukung ~>cilgci~11);1i1~~;~i1 iri\'cst;~si. I \ c s c ~ ~ ~ L ~ ; I ~ ~ \ ~ ; ~ it11 111cirll)1l;ltlg
jauh jauh p u ~ ~ i l c i r a n ii~o\~auif \.arig d;~p:it irlc~icari ;~ltcrnatjl- p c ~ i l : l n i ; ~ ; i ~ ; ~ ~ ~ suinbcrda!.a ;llatn \.;u1g lelIi11 baik. l'craturarl-1)eruildangan dijadikan pusat
rasio~l:~lisasi pcnganll~ilan kcpl~tus;ln, dcng;ln mcniadakan nilai daii pcrnl~claan tcrliadap l t c h i t l ~ ~ p a n nlanusia \ x n g Icbih utuh. Sistcin hulcutn tclah inclupxlcai~ Itcadilanil\-a. Sistc'in nilai tlibuang tlari tujua11-tujuan ckonoini da1.1 1cg;llitas
I I U ~ U ~ I I i-r~enj;~tli pciliLenar:ul diri, clan d;ll;~m ban\.ak kasus car;l-cara kekerasanpun ditcmpuh datl incnjadi hagian dari rasionalitas yang djgu~l;lIian. D a r ~ p:lndang;lnpun bcrgescr sangat jauh, 1j;~hwa kckcrasan c-liarlggap l~aik, liarcna incmang tcrl~ukti efelttif unt111t incncal>;li tlljuan.
1>;11;11~11 ha1 it~i, k c ~ > c ~ l r i i ~ g a n inas\.;~i-;tkat scringkali han\.a dibaca clal-i kt~pc11tiii~;;lll finansial, huhu1~gan-hul1~ingar1 sosial dipel-~rliskiil mcnjadi hulungan cl<onon-~i, ~ x i ~ d a p ; ~ t a n , 4211 ~~iltuiig-rugi. I<l;lim sclpihalc l~icnjadi ajai,ig ke11ias;l:ln !,;111g
sudah dianggap bcn;lr, dail bciituk-bentuk kcl,utus;~il lcolckrif diinusnahkan. Scjauh ini tidali pcniah ada hasil kajian incndalam mcngcnai pcrtairil~angail di hutan lindung \ ~ u i ~ g ciiuirlniilkai1 ole11 pctncrintah inelalui Icml~aga \.;111g mcinpun\~;li o~orit;ls scbagai l e m l ~ a ~ ~ inclcpcilticn, s c h i n g p tiinl>~11 ~>c~lial;lran tlntuk mcinpcrolch opsi opsi \.ailg lcbih illo\-atif. .\las;11a11 lain \,at):; I-)crk;lit;~i~ dcligal~
1
v a k l a l l I i c ~ ~ i l i ~ \ . ; ~ ~>cluang d i i 1 1 1 1 1 i l l l l l ~ ,peiigctaliuan, I)allk;ul l~cngal;~ln:lil, sc1);lgai b x l i ~ n p c n g ~ i n l ~ i l a i i kcp\~tusati.
0
Iic'pl~t~~s;~ti Y c y )si;isi d;111 k e p c ~ ~ l darip;~cla 1i;~sil hasil pciilikiran p ; ~ r ; ~ i l ~ y , ; ~ r l politilc ja~11i mcndt )lninasi ;lrguincn pcllgan~l~ilail ~>l-ot.csional. .\l<l~ir~l\.;~, l ~ l l i : ~ ~ ~ i ~ l f ~ r ~ l i : ~ ~ ~ d;111 ~ > C I ~ ~ C ~ > I I I L I ; ~ I ~ 5>1ji1 \.;liig ~I:ll>:lt ~ n c l ~ l j ; ~ ~ l i I > C I ~ C I - ; I ~ I ~ ;bagain~ana l c c ~ , ~ ~ t ~ ~ s ; l i ~ politili c i ~ e l o l i i s ~ ~ n - i l ~ c r d ; l \ a illill11 cIjtctxp1<:111,
inclainlcan kctcguhail untuk inemutuskan nlana \.ang scharusil\.:l . . \.;lilg dibc'la,