• Tidak ada hasil yang ditemukan

Budaya dan Inovasi Pertanian

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Budaya dan Inovasi Pertanian"

Copied!
196
0
0

Teks penuh

(1)

J4;//

BUDAYA

DAN

IHOVASI PERTANIAN:

Kasus Petani Sabu, Kabupaten Kupang, NTT.

Oleh

JACOB PETRUS

RADJA PONO

JURUSAN STUD1 PEMBANGUNAN PROGRAM PASCASARJANA

UNIVERSITAS KRISTEN SATYA WACANA PAKULTAS PASCASARJANA

(2)

F:INGKASHN

Penelitian ini dilakukan di Kecamatan ~ a b u

Barat dan

S a b u Timctr, gabupaten Kupang

,

Propinsi NTT, dengan pendct-

duk 58.000

j

iwa (1987). Matapencaharian utama penduduk i a

lah petani. penyadap lontar, penggarap ladang, sawah tadah

hujan dan peternak.

Pemahaman budaya pertanian

lokal dilakukan melalui

studi terhadap mitos-mitos dan upacara tradisional.

Oleh

karena itn data k~talitatif

utanla digali dari Hone &ma h i

(pemimpin agama suku) sebagai informan kunci, d i samping

petani dan informan lain. Petani sampel juga diperlakukan

sebagai responden untuk mendapatkan data kuantitatif ten-

tang produktivitas usahatani..

Pengambilan sampel dilakukan dengan metode pctrpo-

5 i v e and theoretical random sampling. Secara teoretis di-

tentukan sejumlah

4U

orang anggota sampel petani.

Sampel

ditata untuk dapat mewakili karakteristik utama populasi.

Data Crualitatif dibahas secara emik untul: mernahami

hubungan antar berbagai variabel budaya pertanian dan di-

analisis serta diinterpretasi secara etik (Geeerti, 1973:

14;

Moleong, 1989: 58-60). Interpretasi etik dilakukan

dengan menjalin hctbungan logis yang bermakna antar varia-

be1 yang dibahas. Sedangkan data kuantitatif ditata dan

dianalisis dengan metode statistik.

(3)

.=i.a, h e w a n , t u m b u h - t u w b u h a n d a n sernua g e j a l a - q e j a l a d i

a n g k a s a ineinpunyai h u h u n g a n a r i t h r c ? p o n ~ o r p h i s d e n g a n p a r a

l e l ~ c h u r . Sernua f e n o m e n a t e r - s e h u t mempnnyai d u a nama. Narria

p e r t a t n a i a l a h nama " b i a s a " u n t u k tnetnbedalrarinya d a r i f e n g

mend l a i n . Nama y a n g k e d u a d i s e b u t nama " s a n j u n g a n " a t a u

n g a r a

/:a10

b a n i . Nama i n i a d a l a h nama m i t o l o g i s y a n g m e n q

h u b u n g k a n s e s u a t u s p e s i s a t a u v a r i e t a r d e n g a n t o k o h m i t o s

t e r t e n t u .

H e b e r a p a j e n i s b a h a n m a k a n a n l o k a l d a n b a h a n b a k u p a

l i a i a n d i p e r c a y a i s e b a g a i p e n j e l m a a n d a r i t o k o h

m i t o s

A

Wonga. K i k a d a n M a j a d i p e r c a y a i s e b a g a i d u a o r a n g l e l u h c t r y a n g p e r t a m a k a l i m e m b u d i d a y a k a n l o n t a r d a n m e n y a d a p n y a

u n t u k m e n j a d i b a h a n m a k a n a n p o k o k . K e g a g a l a n " p r o y e k " p e - n a n a m a n l o n t a r d i S a b u d i k l a s i f i k a s i k a n s e b a g a i p e l a n g g a r

a n t e r h a d a p a t u r a n p e n a n a t n a n y a n g d i g a r i s k a n K i k a d a n

Maja.

S e j e n i s p a d i l o k a l , a r e

Iara

a d a l a h bawaan E e o r a n g

t o k . o h m i . t o s w a n i t a , R e Locjo, d a r i l a n g i t . I a jccga membawa h e r - j e n i s p r e d a t o r u n t u k m e n j a g a k e s e i m b a n g a n e k t o s i s t e m .

H e h e r a p a j e n i s hewan s e p e r t i k c ~ d a d i p e r c a y a i m e n j e l -

m a

d a r i l e l u h u r P a r a Wonga, k e r b a u b e r a s a l d a r i Walu

Wonga, b a b i b e r a s a l d a r i H i d a Wonga, d a n ayam b e r a s a l d a -

ri

Rou Wonga. K e p e r c a y a a n t e r s e b u t d i a t a s s e d i k i t n y a

inem

bawd t i g a k o n s e k w e n s i y a i t u : ( 1 ) h a d i r n y a u p a y a o r a n g

S a b u un t u k m e m p e r t a h a n k a n h u h u n g a n b a i k d e n g a n p a r a le-

(4)

- e s ~ u e ~ a d enmas yep?? unwetd . u o ~ ? e d U P ~ U ~ ~ U T . [ u l e l r p uewe

eseA TJemy Tuaw uep ~ s e ~ o u ~ uedeiauad tueIep e r-layaq '[ ~ q

-

wes AeCeTaq ~ u e ? a d q e d w a ~ Jesaq ~ o ~ d w a p u e y e d n ~ a m y s e 6 ~ ~ ~

qeMes ~ p eqey T ~ T

ad

T s n J ~ a s u ~ -7seAouy u e d e ~ a u a d euaAey

~ s y n p o d d ueyreuay TJetuyTuaw ~ s e 6 r ~ y ~ P M B S TUPJSJ,~

.uaued e i s e d ue6uap ~ e d w e s ueqe.[ ueqelo6uad saso-ld 1eMe

TAep eAepnq JnAnuaw e ~ e i e d n ueynyeyaw uep 1ryo1uou : ) ~ q

-Tq ' e p ~ s y q s a d 'ueaenq yndnd Tryewauj yepT> TsehouT depeq

-

Aa+ uaJsTsaA 6ueA y u e ~ a d uey6urpas .uaued e i s e d uep uaued

e i ~ ~ a d n u e y n y e ~ a m T d e ~ a J e p ~ s ~ ~ s a d uep ~ e y o ~ u o u J T ~ T ~

'yndnd Teyemam

( r )

:1eyo1 + ~ q ~ q reyewam ~ d e J a J epys?qsad

uep ueJenq yndnd Teyrulaw

( z )

f e ~ e z e d n u r b u a p eweq ~ ~ s n 6 u

-am s ~ e r l o l u o u J T ~ Tuep ueJenq yndnd Teyewaw ~

( ' r )

<ed.n-laq

a m s ~ ? a ~ y u ~ s ueynyelaw eyaAaW

-

e t e s ewes . ~ s e h o u y ue6uap

u e r u e ~ ~ a d eAepnq S o ~ e ~ p { u e ~ e p n y n s e w e b e ~ a q yepTJ 6ueA

ulidneu~ 1iy1is e w e 6 e ~ a q 6ueA ~ u e q a d nye1TAa.S ' u e ~ u e q ~ a d eAep

-nq uey1e66u~uaw y e p r ? TseAoL1.F eoTAauaw 6ueA ~ u e ~ a . 3

. u e q e q w a s ~ a d ~ e 6 e q a s ~ e y e d ~ p :,edep ye3 yndnd

Teyewaw 6ueA ( q e h e s ) 6uepe1 qa.[o UeyITseqTp 6ueA ueueyew

ueqea .uaued u e ~ e 6 e 6 a y uep ewe14 e d n ~ a q nqes ay ,,eueiuaq,,

r ~ e q m a d ~ e 6 e q a s TsehouT ueyTseqT&Tse~y6uaw nyns etue6e

-

Aaq 6ueA TueJa,d . e p y s ~ > s a d uep ueJenq yndnd r1n66un J T ~ T ~

adas as

TseAOUT depeqAa$ ~ u e J a d TsUaJsTSaA

( r )

4Allq111a1

e ~ e d ue6uap ue6unqnq u e ~ ~ e q s a 1 a d welep 6 u ~ ~ u a d u e u e d a d ~ a q

TUTM ndn.4 e ~ 'ere1 ew JnqasTp 6ueA ~ s u ~ n s u o y ( q e t ~ e s ) 6uep

(5)

wah i r i g a s i per-caya pada keampuhan i n o v a s i p e r t a n i a n dan

p r o d u k t i v i t a s nntuk. menet-usi h i d u p . T e s i s Schctl t r bahwa

economic advantage merupakan s a t n - s a t u n y a f a k t o r yang men

d o r o n g p e t a n i NSH u n t u k menerima i n o v a s i t e r n y a t a t i d a k

t e r b u k t i d i Sabu.

Ladang dan sawah t a d a h h u j a n t i d a k d a p a t m e n j a d i dem

p l o t d i s s e m i n a s i i n o v a s i . I n s t i t u s i pe i h i r a i t i d a k mem-

b e r i k a n r a s a aman kepada p e t a n i , sehingga t i d a k t e r c i p t a

C;ondisi s o s i a l yang f a v o u r a b l e ctntuk d i s s e m i n a s i i n o v a s i .

F ' e n e l i t i a n . i n i membawa i i n p l i k a s i t e o r e t i s dan pi-ak-

t i s . l m p l i k a s i t e o r e t i s n y a i a l a h , t e s i s S c h u l t z bahwa ecg

nomic advantage merupakan s a t u - s a t u n y a f a k t n r yang mendo-

r o n g p e t a n i NSEI u n t u k menerima i n o v a = i t e r n y a t a t i d a k t e y

b u k t i d i Sabu. Pertumbuhan sorghctin dan kacang h i j a u yang

s i m b i o s e - m u t u a l i s t i s dalam serumpun menurut k e a r i f a n buds

y a pada i E l i m semi a r i d p e r l u p e n e l i t i a n k e i l m ~ t a n . Peran-

an i n s t i t u s i budaya dalam d i s s e m i n a s i i n o v a s i l e b i h k u a t

d a r i i n s t i t u s i barct yang d i c a n g k o k k a n ke dalam s i s t e m

s o s i a l orang Sabu. I m p l i k a s i p r a k t i s n y a i a l a h , Pem

bangunan p e r t a n i a n yang r i c e biased menyebabkan kecende-

r u n g a n t e r t i n g g a l n y a p e r t a n i a n l a h a n k e r i n g . Pengembangan

bangunan penangkap a i r h u j a n d a p a t menghela p e r t a n i a n pa-

ngan dan cash c r o p s . K e a r i f a r ! bndaya p e r t a n i a n l o k a l me-

rupakan ctsahatani yang s e s u a i dengan p o t e n s i alam. I n s t i -

t u s i hapo d a p a t digunakan u n t u k mengupayakan l e g i t i m a s i

(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)

J4;//

BUDAYA

DAN

IHOVASI PERTANIAN:

Kasus Petani Sabu, Kabupaten Kupang, NTT.

Oleh

JACOB PETRUS

RADJA PONO

JURUSAN STUD1 PEMBANGUNAN PROGRAM PASCASARJANA

UNIVERSITAS KRISTEN SATYA WACANA PAKULTAS PASCASARJANA

(12)

F:INGKASHN

Penelitian ini dilakukan di Kecamatan ~ a b u

Barat dan

S a b u Timctr, gabupaten Kupang

,

Propinsi NTT, dengan pendct-

duk 58.000

j

iwa (1987). Matapencaharian utama penduduk i a

lah petani. penyadap lontar, penggarap ladang, sawah tadah

hujan dan peternak.

Pemahaman budaya pertanian

lokal dilakukan melalui

studi terhadap mitos-mitos dan upacara tradisional.

Oleh

karena itn data k~talitatif

utanla digali dari Hone &ma h i

(pemimpin agama suku) sebagai informan kunci, d i samping

petani dan informan lain. Petani sampel juga diperlakukan

sebagai responden untuk mendapatkan data kuantitatif ten-

tang produktivitas usahatani..

Pengambilan sampel dilakukan dengan metode pctrpo-

5 i v e and theoretical random sampling. Secara teoretis di-

tentukan sejumlah

4U

orang anggota sampel petani.

Sampel

ditata untuk dapat mewakili karakteristik utama populasi.

Data Crualitatif dibahas secara emik untul: mernahami

hubungan antar berbagai variabel budaya pertanian dan di-

analisis serta diinterpretasi secara etik (Geeerti, 1973:

14;

Moleong, 1989: 58-60). Interpretasi etik dilakukan

dengan menjalin hctbungan logis yang bermakna antar varia-

be1 yang dibahas. Sedangkan data kuantitatif ditata dan

dianalisis dengan metode statistik.

(13)

.=i.a, h e w a n , t u m b u h - t u w b u h a n d a n sernua g e j a l a - q e j a l a d i

a n g k a s a ineinpunyai h u h u n g a n a r i t h r c ? p o n ~ o r p h i s d e n g a n p a r a

l e l ~ c h u r . Sernua f e n o m e n a t e r - s e h u t mempnnyai d u a nama. Narria

p e r t a t n a i a l a h nama " b i a s a " u n t u k tnetnbedalrarinya d a r i f e n g

mend l a i n . Nama y a n g k e d u a d i s e b u t nama " s a n j u n g a n " a t a u

n g a r a

/:a10

b a n i . Nama i n i a d a l a h nama m i t o l o g i s y a n g m e n q

h u b u n g k a n s e s u a t u s p e s i s a t a u v a r i e t a r d e n g a n t o k o h m i t o s

t e r t e n t u .

H e b e r a p a j e n i s b a h a n m a k a n a n l o k a l d a n b a h a n b a k u p a

l i a i a n d i p e r c a y a i s e b a g a i p e n j e l m a a n d a r i t o k o h

m i t o s

A

Wonga. K i k a d a n M a j a d i p e r c a y a i s e b a g a i d u a o r a n g l e l u h c t r y a n g p e r t a m a k a l i m e m b u d i d a y a k a n l o n t a r d a n m e n y a d a p n y a

u n t u k m e n j a d i b a h a n m a k a n a n p o k o k . K e g a g a l a n " p r o y e k " p e - n a n a m a n l o n t a r d i S a b u d i k l a s i f i k a s i k a n s e b a g a i p e l a n g g a r

a n t e r h a d a p a t u r a n p e n a n a t n a n y a n g d i g a r i s k a n K i k a d a n

Maja.

S e j e n i s p a d i l o k a l , a r e

Iara

a d a l a h bawaan E e o r a n g

t o k . o h m i . t o s w a n i t a , R e Locjo, d a r i l a n g i t . I a jccga membawa h e r - j e n i s p r e d a t o r u n t u k m e n j a g a k e s e i m b a n g a n e k t o s i s t e m .

H e h e r a p a j e n i s hewan s e p e r t i k c ~ d a d i p e r c a y a i m e n j e l -

m a

d a r i l e l u h u r P a r a Wonga, k e r b a u b e r a s a l d a r i Walu

Wonga, b a b i b e r a s a l d a r i H i d a Wonga, d a n ayam b e r a s a l d a -

ri

Rou Wonga. K e p e r c a y a a n t e r s e b u t d i a t a s s e d i k i t n y a

inem

bawd t i g a k o n s e k w e n s i y a i t u : ( 1 ) h a d i r n y a u p a y a o r a n g

S a b u un t u k m e m p e r t a h a n k a n h u h u n g a n b a i k d e n g a n p a r a le-

(14)

- e s ~ u e ~ a d enmas yep?? unwetd . u o ~ ? e d U P ~ U ~ ~ U T . [ u l e l r p uewe

eseA TJemy Tuaw uep ~ s e ~ o u ~ uedeiauad tueIep e r-layaq '[ ~ q

-

wes AeCeTaq ~ u e ? a d q e d w a ~ Jesaq ~ o ~ d w a p u e y e d n ~ a m y s e 6 ~ ~ ~

qeMes ~ p eqey T ~ T

ad

T s n J ~ a s u ~ -7seAouy u e d e ~ a u a d euaAey

~ s y n p o d d ueyreuay TJetuyTuaw ~ s e 6 r ~ y ~ P M B S TUPJSJ,~

.uaued e i s e d ue6uap ~ e d w e s ueqe.[ ueqelo6uad saso-ld 1eMe

TAep eAepnq JnAnuaw e ~ e i e d n ueynyeyaw uep 1ryo1uou : ) ~ q

-Tq ' e p ~ s y q s a d 'ueaenq yndnd Tryewauj yepT> TsehouT depeq

-

Aa+ uaJsTsaA 6ueA y u e ~ a d uey6urpas .uaued e i s e d uep uaued

e i ~ ~ a d n u e y n y e ~ a m T d e ~ a J e p ~ s ~ ~ s a d uep ~ e y o ~ u o u J T ~ T ~

'yndnd Teyemam

( r )

:1eyo1 + ~ q ~ q reyewam ~ d e J a J epys?qsad

uep ueJenq yndnd Teyrulaw

( z )

f e ~ e z e d n u r b u a p eweq ~ ~ s n 6 u

-am s ~ e r l o l u o u J T ~ Tuep ueJenq yndnd Teyewaw ~

( ' r )

<ed.n-laq

a m s ~ ? a ~ y u ~ s ueynyelaw eyaAaW

-

e t e s ewes . ~ s e h o u y ue6uap

u e r u e ~ ~ a d eAepnq S o ~ e ~ p { u e ~ e p n y n s e w e b e ~ a q yepTJ 6ueA

ulidneu~ 1iy1is e w e 6 e ~ a q 6ueA ~ u e q a d nye1TAa.S ' u e ~ u e q ~ a d eAep

-nq uey1e66u~uaw y e p r ? TseAoL1.F eoTAauaw 6ueA ~ u e ~ a . 3

. u e q e q w a s ~ a d ~ e 6 e q a s ~ e y e d ~ p :,edep ye3 yndnd

Teyewaw 6ueA ( q e h e s ) 6uepe1 qa.[o UeyITseqTp 6ueA ueueyew

ueqea .uaued u e ~ e 6 e 6 a y uep ewe14 e d n ~ a q nqes ay ,,eueiuaq,,

r ~ e q m a d ~ e 6 e q a s TsehouT ueyTseqT&Tse~y6uaw nyns etue6e

-

Aaq 6ueA TueJa,d . e p y s ~ > s a d uep ueJenq yndnd r1n66un J T ~ T ~

adas as

TseAOUT depeqAa$ ~ u e J a d TsUaJsTSaA

( r )

4Allq111a1

e ~ e d ue6uap ue6unqnq u e ~ ~ e q s a 1 a d welep 6 u ~ ~ u a d u e u e d a d ~ a q

TUTM ndn.4 e ~ 'ere1 ew JnqasTp 6ueA ~ s u ~ n s u o y ( q e t ~ e s ) 6uep

(15)

wah i r i g a s i per-caya pada keampuhan i n o v a s i p e r t a n i a n dan

p r o d u k t i v i t a s nntuk. menet-usi h i d u p . T e s i s Schctl t r bahwa

economic advantage merupakan s a t n - s a t u n y a f a k t o r yang men

d o r o n g p e t a n i NSH u n t u k menerima i n o v a s i t e r n y a t a t i d a k

t e r b u k t i d i Sabu.

Ladang dan sawah t a d a h h u j a n t i d a k d a p a t m e n j a d i dem

p l o t d i s s e m i n a s i i n o v a s i . I n s t i t u s i pe i h i r a i t i d a k mem-

b e r i k a n r a s a aman kepada p e t a n i , sehingga t i d a k t e r c i p t a

C;ondisi s o s i a l yang f a v o u r a b l e ctntuk d i s s e m i n a s i i n o v a s i .

F ' e n e l i t i a n . i n i membawa i i n p l i k a s i t e o r e t i s dan pi-ak-

t i s . l m p l i k a s i t e o r e t i s n y a i a l a h , t e s i s S c h u l t z bahwa ecg

nomic advantage merupakan s a t u - s a t u n y a f a k t n r yang mendo-

r o n g p e t a n i NSEI u n t u k menerima i n o v a = i t e r n y a t a t i d a k t e y

b u k t i d i Sabu. Pertumbuhan sorghctin dan kacang h i j a u yang

s i m b i o s e - m u t u a l i s t i s dalam serumpun menurut k e a r i f a n buds

y a pada i E l i m semi a r i d p e r l u p e n e l i t i a n k e i l m ~ t a n . Peran-

an i n s t i t u s i budaya dalam d i s s e m i n a s i i n o v a s i l e b i h k u a t

d a r i i n s t i t u s i barct yang d i c a n g k o k k a n ke dalam s i s t e m

s o s i a l orang Sabu. I m p l i k a s i p r a k t i s n y a i a l a h , Pem

bangunan p e r t a n i a n yang r i c e biased menyebabkan kecende-

r u n g a n t e r t i n g g a l n y a p e r t a n i a n l a h a n k e r i n g . Pengembangan

bangunan penangkap a i r h u j a n d a p a t menghela p e r t a n i a n pa-

ngan dan cash c r o p s . K e a r i f a r ! bndaya p e r t a n i a n l o k a l me-

rupakan ctsahatani yang s e s u a i dengan p o t e n s i alam. I n s t i -

t u s i hapo d a p a t digunakan u n t u k mengupayakan l e g i t i m a s i

(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)
(96)
(97)
(98)
(99)
(100)
(101)
(102)
(103)
(104)
(105)
(106)
(107)
(108)
(109)
(110)
(111)
(112)
(113)
(114)
(115)
(116)
(117)
(118)
(119)
(120)
(121)
(122)
(123)
(124)
(125)
(126)
(127)
(128)
(129)
(130)
(131)
(132)
(133)
(134)
(135)
(136)
(137)
(138)
(139)
(140)
(141)
(142)
(143)
(144)
(145)
(146)
(147)
(148)
(149)
(150)
(151)
(152)
(153)
(154)
(155)
(156)
(157)
(158)
(159)
(160)
(161)
(162)
(163)
(164)
(165)
(166)
(167)
(168)
(169)
(170)
(171)
(172)
(173)
(174)
(175)
(176)
(177)
(178)
(179)
(180)
(181)
(182)
(183)
(184)
(185)
(186)
(187)
(188)
(189)
(190)
(191)
(192)
(193)
(194)
(195)
(196)

Referensi

Dokumen terkait

Ekosistem perairan, baik perairan sungai, danau, maupun perairan pesisir dan laut merupakan suatu himpunan integral dari komponen abiotik (fisik dan kimia) dan

Sumber data adalah hal atau orang, atau tempat data atau variabel melekat yang dipermasalahkan. Pada dasarnya sumber data dapat dibedakan antara data yang diperoleh

Untuk mengembalikan citra pendidikan Aceh, maka kita harus mereformasi, reformulasi, restrukturisasi, reorganisasi, tranformasi, renovasi, dan memodifikasi sistem

Penelitian ini menggunakan metode kualitatif yang mengandalkan analisis data deskriptif yang diperoleh melalui basil wawancara yang mendalam dengan 8 (delapan)

Dalam penyediaan informasi dimaksud, Bank Indonesia, di samping memanfaatkan (dengan cara mengolah) data dan hasil Survei berbagai pihak, juga akan melakukan Survei secara

Setelah dilakukan Evaluasi Dokumen Penawaran terhadap rekanan yang memenuhi syarat serta menunjuk pada Surat Penetapan Pemenang dari Kelompok Kerja Pekerjaan Konstruksi Nomor

Karena di dalam C tidak ada representasi dari himpunan struktur data, kita akan mengimplementasikan operasi pada himpunan dengan string sebagai himpunan. Study Kasus: Operasi