1
S
emantik
Bahasa Melayu STPM Kertas 3 (910/3)
1. PENGENALAN
Perkataan semantik berasal daripada kata Yunani, sema = “tanda” atau
“lambang”.
2. DEFINISI SEMANTIK
Semantik = bidang ilmu yang mengkaji makna atau erti dalam bahasa.
Kajian semantik meneliti makna yang terdapat pada morfem, kata, frasa dan ayat
dalam sesuatu bahasa.
3. KONSEP (MAKNA), PERKATAAN DAN RUJUKAN
Makna, menurut kamus lazimnya didefinisikan sebagai erti atau maksud.
Makna perlu bergantung kepada konteks penggunaannya untuk mengelakkan
kekaburan makna.
Contoh:
Perkataan pokok, biasanya bermaksud “pohon”, tetapi dalam konteks lain boleh bermaksud modal dan dasar.
Konsep dan makna perkataan dianalisis berdasarkan tiga komponen:
Kata– dalam bentuk bunyi atau tulisan
Konsep atau makna– bentuk abstrak yang tercipta dalam fikiran Rujukan– benda konkrit yang dirujuk
Terdapat hubungan antara kata dengan makna kata.
Lazimnya apabila seseorang menyebut ayam (kata), secara psikologi dan serta-merta akan tergambar binatang itu dalam fikirannya (konsep atau makna), dan binatang itu iaitu ayam secara konkrit (rujukan).
Makna sangat subjektif dan arbitrari sifatnya:
Bersifat tidak tetap, tidak berasaskan pertimbangan tertentu, serta
sewenang-wenang
Boleh berubah berdasarkan faktor-faktor konteks, budaya, tabu (larangan),
perkembangan bahasa itu sendiri, dan sebagainya.
Makna mempunyai medan makna, iaitu lingkungan makna bagi sesuatu
perkataan, atau persekitaran bagi sesuatu benda.
SEMANTIK
Nota
PENGGAL
3
Konsep / Makna (referens)
2
S
emantik
Perkataan Medan/Lingkungan maknanya
Universiti • pengajar kampus • akta • pensyarah • Naib Canselor • kuliah • buku •
Perpustakaan • buku • akhbar • buletin • rak buku • majalah Jalan raya • lampu isyarat • selekoh • papan tanda
3. PERUBAHAN MAKNA
Makna perkataan boleh berubahkerana bahasa Melayu bersifat dinamik.
Perubahan makna terjadi kerana sebab-sebab linguistik, sejarah, sosial, psikologi,
pengaruh luar, keperluan kepada perkataan baharu atau perkembangan dalam bahasa, dan sebagainya.
Contoh:
Perkataan tangan, asalnya ialah “anggota badan”, tetapi maknanya berubah apabila digandingkan dengan imbuhan, seperti menangani, yang bermaksud “mengendalikan” atau “menyelesaikan”.
Makna boleh berubah menjadi luas atau sempit.
(a) Peluasan Makna
Peluasan makna dikaitkan dengan penambahan makna bagi sesuatu
perkataan.
Perkataan Makna asal Penambahan makna
Taman Kebun bunga atau taman
bunga
1. Kawasan perumahan 2. Kawasan perindustrian 3. Kawasan alam semula jadi =
taman negara
Datuk Bapa kepada ayah atau ibu 1. Kurniaan seseorang raja kepada
Tuan
Panggilan kepada orang Eropah, Arab, dan guru agama
1. Ketua jabatan
2.Penerima surat rasmi
3.Dif jemputan
(b) Penyempitan Makna
Penyempitan makna dikaitkan dengan:
perkataan yang asalnya mempunyai makna yang luas berubah menjadi
terbatas
perkataan yang asalnya mempunyai makna yang umum berubah
menjadi lebih khusus
Kebanyakan istilah pinjaman disempitkan maknanya dalam bahasa Melayu.
Perkataan Makna asal Pengurangan makna
1. Daging Isi pada manusia atau
binatang
Merujuk kepada daging lembu sahaja.
2. Kitab Semua jenis buku Buku agama.
3
perkataan itu sendiri.
Contoh:
Buaya = sejenis binatang buas di dalam air, dan boleh juga di darat. Contohnya dalam ayat: Buaya di sungai itu belum ditangkap.
(b) Makna Gramatikal
Makna gramatikal ialah makna yang terhasil daripada proses
gramatikal (pengimbuhan, penggandaan, dan pemajmukan), termasuk kata tugas.
Contoh:
• berasap(pengimbuhan) = mengeluarkan asap • sekolah-sekolah (penggandaan) = banyak sekolah
kerusi malas (pemajmukan) = kerusi yang boleh dilunjurkan
(c) Makna Denotatif
Makna denotatif dikenali juga sebagai makna kamus, makna dasar, makna asli,
makna kognitif, makna rujukan, makna konseptual, dan makna ideasional.
Maksud makna-makna tersebut ialah makna yang sebenar, yang bersifat
tersurat, atau tiada maksud lain di sebaliknya.
Contoh:
Perkataan cantik bermaksud “lawa”, sebagaimana yang wujud atau kelihatan pada mata orang yang memandang.
Ibu ayam bermaksud “ibu kepada ayam”
(d) Makna Konotatif
Makna konotatif ialah makna yang bersifat tersirat.
Makna ini makna tambahan, iaitu makna lain selain yang tersurat.
Makna ini merujuk kepada konteks penggunaan.
Contoh:
Perkataan cantik dalam ayat “Banyak cantik kerja kamu!” tidak bermaksud “lawa” atau “indah”, tetapi “teruk”, “tidak tersusun”, atau seumpamanya. Ujaran itu satu perlian, atau memulangkan paku buah keras kerana sesuatu hal yang sebelumnya.
Ibu ayam (simpulan bahasa) bermaksud “perempuan yang memperdagangkan perempuan (menjadikannya pelacur)”.
Makna jenis ini juga dikaitkan dengan “nilai rasa”.
Contoh:
4
S
emantik
5. PERKAITAN MAKNA
Dari segi leksikal (perkataan), perkaitan makna lazimnya dilihat dari aspek-aspek
berikut:
5.1 Sinonim
Perkataan yang mempunyai makna yang hampir sama atau lebih kurang sama
dengan perkataan lain.
Dalam situasi tertentu, ada perkataan yang tidak dapat digunakan secara
bertukar ganti, kerana akan membawa makna yang tidak tepat.
Contoh:
Aliah cantik tidak boleh dikatakan Aliah indah
pemandangan cantik sama dengan pemandangan indah
dekat dengan pasar sesuai dengan hampir dengan pasar, tetapi tidak boleh dikatakan nyaris dengan pasar
5.2 Antonim
Antonim merujuk kepada perkataan yang berlawanan makna atau yang
sebaliknya.
Kata berantonim lazimnya bersifat dua hala, iaitu boleh bertukar kedudukan.
Contoh:
5.3 Hiponim
Hiponim merujuk kepada perkataan yang mempunyai lingkungan
dalam struktur makna.
Makna sesuatu ungkapan dianggap sebagai sebahagian daripada makna
suatu ungkapan yang lain.
Secara mudah, hiponim = jenis bagi sesuatu.
Contoh:
Perkataan lori, motosikal, basikal, bas, kereta, kereta api, dan sebagainya berhiponim dengan kenderaan, kerana semuanya jenis kenderaan.
5
S
emantik
Kata berhiponim bersifat satu arah – lori berhiponim dengan kenderaan, tetapi kenderaan tidak berhiponim dengan lori. Sebabnya, lori hanya sebahagian daripada makna kenderaan, kerana lori bukan satu-satunya jenis kenderaan
5.4 Homonim
Homonim merujuk kepada perkataan yang memiliki bentuk ejaan dan
bunyi (sebutan/lafaz) yang sama tetapi maksudnya sangat berbeza.
Kata homonim banyak makna, tetapi antara makna tidak mempunyai
perkaitan sama sekali.
Dalam kamus, perkataan berhomonim dimasukkan dalam entri yang berbeza.
Contoh:
Bentuk ini mempunyai subbentuk, iaitu homograf dan homofon.
(a) Homograf
Bentuk homograf merujuk kepada perkataan-perkataan yang sama
bentuk ejaan, tetapi berbeza bunyi (lafaz/sebutan) dan makna. (bunyi/lafaz) yang sama, tetapi ejaan dan maknanya berbeza. (Homo
= sama, fon = bunyi/sebutan).
[ bang ] Institusi kewangan
Bang Azan
Duet
[ duwet ] Nyanyi berpasangan
Duit Wang
pasang I = jodoh atau kelamin
pasang II = naik atau menjadi bertambah (air laut)
6
S
emantik
5.5 Polisemi (Polisem)
Polisemi = perkataan yang memiliki ejaan dan bunyi yang sama dan
mempunyai banyak makna.
Makna-maknanya mempunyai perbezaan yang kecil dan masih
menunjukkan perkaitan rapat antara satu sama lain dalam sesuatu aspek tertentu.
Dalam kamus, semua makna dimasukkan dalam satu entri sahaja.
Contoh:
5.5 Mironim
Mironim dirujukkan kepada perkataan-perkataan yang menjadi
bahagian atau konstituen bagi sesuatu.
Bentuk ini kelihatan seperti kolokasi dan hiponim, tetapi kedua-duanya hanya
bersifat perkaitan, berbanding dengan mironim yang menjadi anggota atau
ahli binaan bagi sesuatu benda.
Kesimpulannya, mironim = bahagian, konstituen atau anggota bagi
binaan sesuatu.
Contoh:
berat = 1. Timbangan, 2. Teruk/kuat, 3. Sungguh-sungguh habis = 1. Tiada yang tinggal, 2. Selesai, 3. Selepas/sesuah nafkah = 1. Wang untuk hidup, 2. Makanan, 3. Perbelanjaan
