PERAWAN PASAR INDUK KRAMAT JATl
DALAM PEMASARAN SAYUR MAYUR Dl
JAKARTA
Oleh
:ISMAL BASRl
FAKULTAS PASCASAR JANA
INSTITUT PERTAPIIAN BOGOR
RINGKASAN
ISMAL SRSRI. Peranan Pasar I n d i i k Kramat J a t i Dalaa Pemasaran Sayur Mayur D i J a k a r t a ,
(
dibawah bimbingan I S A N G GONARSYAH s e b a g a i ketua, H. AFFENDI ANWAR dan KOOSWARDHONO MUDIKDJO sebagai anggota).
S e j a k t a h u n 1978 h i n g g a dewasa i n i peranan P I K J se-
b a g a i p a s a r i n d u k s a y u r mayur semakin menurun. Men j a d i p e r t a n y a a n seberapa j a u h peranan i n i d a p a t d i p e r t a h a n k a n
a p a l a g i b i l a d i k a i t k a n dengan Rencana Umum Tata Ruang Daerah DKI J a k a r t a Tahun 1985
-
2005 yang menun ju k k a n bahwa pengembangan w i l a y a h DKI d i a r a h k a n k e bahagianb a r a t
(
W i l a y a h Pengembangan B a r a t)
dan k e bahagian t i m u r(
Wilayah Pengembangan Timur).
Disamping adanya r e n c a n a pembangunan j a l a n-
j a l a n a r t e r i dan p e n i n g k a t a n j a l a n l a i n n y a yang d i p r i o r i t a s k a n pada w i l a y a h-
w i l a y a h pengembangan t e r s e b u t .Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h
:
( a ) u n t u k mempe-l a j a r i p o l a pemasaran s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t p r o - d u k s i k e p a s a r p u s a t konsumsi J a k a r t a , ( b ) u n t u k mempe- l a j a r i p e r a n a n P I K J dalam pernasaran s a y u r mayur k e p a s a r
-
p a s a r pengecer dalarn w i l a y a hD K I
J a k a r t a , ( c ) u n t u k r n e m p e l a j a r i a l t e r n a t i f p o l a pemasaran yanq e f i s i e n dalam pemasaran s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t p r o d u k s i k e p a s a rP e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n d a l a m b u l a n S e p t e m b e r
-
O k t o b e r 1987 d e n g a n l o k a s i p e n e l i t i a n
:I.
Jawa Barat
d e n g a n p a s a r p u s a t p r o d u k s i
P e n g a l e n g a n
u n t u k k o m o d i t i K e n t a n g d a n K o l b u l a t , Cigombong u n t u k ko-
m o d i t i W o r t e l , d a n C i s a a t u n t u k k o m o d i t i Tomat.
11.
J a k a r t a d e n g a n p a s a r p u s a t k o n s u m s i P I K J , p a s a r
-
S e n e n b l o k
V I ,J a t i n e g a r a , G r o g o l , Waru d a n p a s a r
Ba
t a
P u t i h .
Dengan m e n g g u n a k a n m e t o d e s u r v e i ,
s e c a r a
s e n g a j a
(
p u r p o s i v e
)
d i p i l i h 84 o r a n g p e d a g a n g s e b a g a i r e s p o n d e n
d e n g a n p e r i n c i a n s e b a g a i b e r i k u t
:
( a )
p e d a g a n g
p e r -
a n t a r a y a i t u s e b a n y a k 1 2 o r a n g , y a n g t e r d i r i d a r i
t i g a
o r a n g u n t u k t i a p k o m o d i t i d a r i m a s i n g
-
m a s i n g p a s a r pu-
s a t p r o d u k s i .
( b )p e d a g a n g g r o s i r d i P I K J s e b a n y a k
12o r a n g m a s i n g
-
m a s i n g t i g a o r a n g u n t u k s e t i a p k o m o d i t i .
( c ) p e d a g a n g p e n g e c e r s e b a n y a k
60o r a n g y a i t u
r n a s i n g -
m a s i n g 1 2 o r a n g s e t i a p p a s a r p e n g e c e r , t e r d i r i d a r i t i g a
o r a n g t i a p k o m o d i t i .
Hasil
~ e n e l i t i a n
m e n y i m p u l k a n a d a n y a d u a p o l a
pema-
s a r a n s a y u r m a y u r d a r i p a s a r p u s a t p r o d u k s i k e
J a k a r t a
y a i t u y a n g m e l a l u i P I K J
(
P a s a r P u s a t P r o d u k s i
--+
P I K J
-.*P a s a r E c e r a n
-
P a s a r L i n g k u n g a n
--cK o n s u m e n ) , d a n
y a n g
t i d a k m e l a l u i P I K J
(
P a s a r P u s a t P r o d u k s i
--,P a s a r E c e r a n
H a s i l a n a l i s i s Program L i n e a r menunjukkan bahwa
p o l a pemasaran s a y u r mayur yang optimum t i d a k m e l a l u i PIKJ. H a l i n i a n t a r a l a i n disebabkan oleh: ( a ) t i n q g i n y a
b i a y a t r a n s f e r , m e l i p u t i ongkos a n g k u t dan bongkar muat, ( b ) rendahnya keuntungan yanq d i p e r o l e h pedagang p e r - a n t a r a k a l a u memasarkan s a y u r mayur k e PIKJ, ( c ) r e l a t i f
t e r b a t a s n y a uewenang p e n g e l o l a PIKJ dalam pemasaran s a y u r mayur d i J a k a r t a .
Namun a n a l i s i s kepekaan
(
s e n s i t i v i t y a n a l y s i s),
menunjukkan bahua peranan PIK3 m a s i h d a p a t d i t i n g k a t k a n k a r e n a b i a y a t r a n s f e r dapat d i k u r a n g i . Besarnya pengu- r a n g a n b i a y a t r a n s f e r i n i b e r k i s a r a n t a r a Rp 0,9 sampai
Rp 1,52 p e r k i l o g r a m . Pengurangan b i a y a t r a n s f e r t e r s e - b u t tampaknya d a p a t d i t i r ~ g k a t k a n dimasa mendatang meng- i n g a t adanya r e n c a n a p e r b a i k a n J a l a n dan T r a n s p o r t a s i J a k a r t a Tahun 1985
-
2005.Atas d a s a r
i n i
tampaknya keberadaan PIKJ s e b a a a i pa- s a r i n d u k masih d a p a t d i p e r t a h a n k a n , a s a l k a n kemampuan