A
ΦIEPΩMA
KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 19972-32
AΦIEPΩMA
Aίγινα, η αγαπημένη του Σαρωνικού. Tης Πέγκυ Kουνενάκη Mνημεία και μύθοι. Tης Iφιγένειας Δεκουλάκου Πρώιμοι προϊστορικοί χρ!νοι. Tης Eυαγγελίας Πρωτονο-ταρίου-Δεϊλάκη H Mυκηναϊκή Aίγινα. Tης Kλαίρης Eυστρατίου H π!λη των ιστορικών χρ!νων. Tης Eλένης Παπασταύρου Tο Iερ! της Aφαίας. Tης Eβης Tουλούπα Aιγινήτικες αρχαι!τη-τες σε ξένα μουσεία. Tης E. Σημαντώνη-Mπουρνιά Tο Aρχαιολογικ! Mου-σείο. Tου Γεωργίου Σταϊνχάουερ H μεσαιωνική Παλια-χώρα. Tου Γ. A. Προκοπίου Eκκλησίες και μονα-στήρια. Tου Σοφοκλή Γ. Δημητρακ!-πουλου Στα χρ!νια του Kαπο-δίστρια. Tης Mάρως Kαρδαμίτση-Aδάμη H μακραίωνη ναυτική παράδοση. Tης Aννας Γιαννούλη Tο Iστορικ! Aρχείο. Παραδοσιακ!ς Aιγινή-τικος οικισμ!ς. Tης Mαρίας Π. Σπέντζα Tο Mουσείο Kαπράλου. Tο σπίτι του Pοδάκη στο Mεσαγρ!. Λαογραφικ! και Iστο-ρικ! Mουσείο και «Kαπο-διστριακή» Bιβλιοθήκη. Tης Kατερίνας Bουτέρη-Θα-νοπούλου Tα ορεινά χωριά της Aίγινας. Tης Oλγας Mήτσορα-Aρ-νιακού O Kαζαντζάκης στην Aίγινα. Tης Γεωργίας KουλικούρδηEξώφυλλο: Aποψη του λιμανιού της Aίγι-νας (φωτ.: Eύη Kώτσου). Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»: EΛEYΘEPIA TPAΪOY
H αγαπημένη του Σαρωνικού
TO NHΣAKI της Aίγινας βρίσκεται πε-ρίπου στο κέντρο του Σαρωνικού Kλπου. Nησί με μεγάλη προϊστορία, η μυθολογία ταυτίζει τη δημιουργία της με την επιθυμία των θεών να κά-νουν ένα δώρο στον πιο ενάρετο των ανθρώπων, τον Aιακ, προϊστορικ βασιλιά, πργονο του Aχιλλέα, του Πηλέα, του Tελαμώνα και του Nεο-πτλεμου, ηρώων που ενέπνευσαν τον Πίνδαρο να ονομάσει την Aίγινα «Tροφν Hρώων». H ύπαρξη της Aίγινας είναι γνωστή απ τη Nεολιθική εποχή και το νομά της βρίσκεται σ’ λες σχεδν τις ι-στορικές στιγμές της Aρχαίας Eλλά-δας. Xαρακτηριστικ της ανάπτυξης που γνώρισε η Aίγινα είναι η ύπαρξη πολλών μνημείων, των οποίων τα ί-χνη διακρίνονται και σήμερα, με κο-ρυφαίο τον να της Aφαίας. Kι ακ-μη, υπήρξε, πριν απ 27 αιώνες μια τεράστια ναυτική και γενικτερα οκονομική δύναμη, εκδίδοντας το ι-σχυρτατο σε αγοραστική αξία νμι-σμά της, τη Xελώνα, κατακτώντας έ-τσι την παγκσμια πρωτοπορία στο νομισματικ σύστημα. Oμως, το νησί δεν είναι γνωστ μνο για την αρχαία ιστορία του. Eπαιξε σημαντικ ρλο στη δημιουρ-γία του νεώτερου ελληνικού κρά-τους. Aπετέλεσε την πρώτη πρωτεύ-ουσά του μετά την απελευθέρωση α-π τους Tούρκους. Eκεί οραματίστη-κε τη Nέα Eλλάδα ο Iωάννης Kαποδί-στριας κι εκεί μπήκαν τα θεμέλια του κρατικού μηχανισμού. Aπ την Aίγι-να ξεκίνησε η οργάνωση της Παιδεί-ας, της Δικαιοσύνης, του Στρατού, του Nαυτικού, της Γεωργίας, του Eμπορίου, της Nαυτιλίας και γενικά της Oικονομίας. Eκεί ασκήθηκε για πρώτη φορά η κοινωνική πρνοια της Nεοελληνικής Πολιτείας, και ι-δρύθηκαν, το πρώτο νομισματοκο-πείο, η πρώτη Eθνική Tράπεζα, η πρώτη Bιβλιοθήκη, το πρώτο αρχαιο-λογικ Mουσείο και ο πρώτος δια-μορφωμένος για οχήματα δρμος. M’ άλλα λγια, απ την Aίγινα ξεκί-νησε η δομή της νέας Eλλάδας. Θα πρέπει να αναφερθεί, επίσης, τι η Aίγινα, υπήρξε πάντα επίκεντρο του Xριστιανισμού, ιδιαίτερα με την έλευ-ση στο νησί του πιο δημοφιλούς Aγίου της Eκκλησίας, του Aγίου Nεκταρίου. Πέρα απ’ λα αυτά μως, η Aίγινα είναι ένα πανέμορφο γραφικ νησί γεμάτο με φυσικές ομορφιές κι απο-τέλεσε πάντα τπο έλξης πολιτικών, διανοουμένων και καλλιτεχνών, με-ρικοί απ τους οποίους, είναι: Γ. Kωνσταντάς, Nεφυτος Δούκας, A. Mουστοξύδης, Mαυροκορδάτος, Πε-τρμπεης Mαυρομιχάλης, Kανάρης, Tρικούπης, Bούλγαρης, Θεφιλος Kαΐρης, Δούκισα της Πλακεντίας κ.ά. Kι ακμη, ας μην ξεχνάμε τι εκεί έ-ζησε ο N. Περγλου αυτς που έφε-ρε τη φυστικιά στο νησί, πως και ο Γ. Φουρτούνας, ο οποίος δημιούργη-σε τα πρώτα φυτώρια και διέδωδημιούργη-σε τα φυστίκια σ’ λη τη χώρα. Σήμερα, τα φιστίκια της Aίγινας είναι φημισμένα κι αποτελούν ένα απ τα κυριτερα προϊντα της. Πρέπει να αναφερθεί επίσης, πως αυτ το νησί είχαν επιλέξει για να δημιουργήσουν πολλοί άνθρωποι των Γραμμάτων και των Tεχνών, -πως ο K. Bάρναλης, ο N. Kαζαντζά-κης, ο Π. ΠρεβελάKαζαντζά-κης, ο Aγ. Σικελια-νς, ο I. Kακριδής, ο Oδ. Eλύτης, ο Στ. Ξεφλούδας, ο K. Γεράνης, ο Γ. Γεραλής, η I. Περσάκη κι ο Γ. Mεγρε-πντης. Tέλος, πολλοί καλλιτέχνες έστησαν εκεί τα καλοκαιρινά εργα-στήρια τους, ο Σπύρος Bασιλείου, ο Γιάννης Mραλης, ο Γ. Παππάς, ο Παύλος Σάμιος, πιθανν και κάποιοι άλλοι, κι εμπνεύστηκαν έργα τους α-π το ήσυχο και μορφο φυσικ της περιβάλλον... Aπ την αναφορά στην Aίγινα δεν πρέπει να ξεχαστούν τα περίφημα κεραμικά της. H τέχνη που ανέπτυ-ξαν οι Aιγινήτες απ την αρχαιτητα, έκανε τα δροσερά αιγινήτικα κανά-τια γνωστά σ’ λη την ελληνική επι-κράτεια... Λάτρης του αιγινήτικου τοπίου, ο ποιητής Oδυσσέας Eλύτης συνήθιζε να περνά κάποιες μέρες του καλοκαιριού στο νη-σί. Στη φωτογραφία, στο λιμάνι της Aίγινας, πριν απ αρκετά χρνια, φωτογραφημένος απ τον φίλο του Γιάννη Mαΐλλη. Eπιμέλεια αφιερώματος: ΠEΓKY KOYNENAKHΣυνέχεια στην 4η σελίδα
Mνημεία και μύθοι
Mύθοι και θρύλοι που ορίζουν την ύπαρξη της Aίγινας, η οποία απ νύμφη έγινε νησί
TηςIφιγένειας Δεκουλάκου Aρχαιολγου της B΄ Eφορείας Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων Aττικής OI ΠAΛIOTEPEΣ μαρτυρίες που έ-χουμε για την Aίγινα καλύπτονται α-π το μύθο. Λέγεται τι τη νύμφη Aί-γινα, την ομορφτερη απ τις είκοσι κρες του ποτάμιου θεού Aσωπού, έκλεψε ο Δίας αφού μεταμορφώθη-κε σε αετ και την εγκατέστησε στο ακατοίκητο ττε νησί την Oινώνη ή Oινοπία για να την κρύψει απ την οργή της Hρας. O Aσωπς ειδοποιή-θηκε απ τον Σίσυφο που είδε την αρπαγή απ τον Aκροκρινθο και βγήκε σε αναζήτηση της κρης του, αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω στην κοίτη του, κεραυνοβολημένος απ το Δία. Aπ τη νύμφη Aίγινα πή-ρε ττε το νομά του το νησί. Σύμ-φωνα μως με άλλο μύθο ο Δίας για να αποφύγει την οργή του Aσωπού μεταμρφωσε την Aίγινα σε νησί και τον εαυτ του σε πέτρα. Aπ την ένωση του Δία και της Aί-γινας γεννήθηκε ο Aιακς, ο μυθικς βασιλιάς της Aίγινας και περιώνυμος γενάρχης των Aιακιδών. Oι Aιγινήτες πίστευαν τι ήταν αυ-τχθονες· αναφέρεται τι οι παλι-τεροι κάτοικοι της Aίγινας πέθαναν λοι απ αρρώστια που έστειλε η Hρα οργισμένη κατά του Δία. Tτε ο Δίας, ύστερα απ παράκληση του Aιακού, μεταμρφωσε τα μυργμή-γκια σε ανθρώπους, τους οποίους ο-νμασε ο Aιακς Mυρμηδνες.Aιακς ο πργονος
Σύμφωνα με το μύθο ο Aιακς πα-ντρεύτηκε την Eνδηίδα και απ το γάμο τους γεννήθηκαν ο Πηλέας και ο Tελαμώνας, ενώ με τη Nηρηίδα Ψαμάθη ο Aιακς απέκτησε ακμη έ-να γιο, τον Φώκο, τον πιο επιδέξιο α-νάμεσα στους νέους σε λα τα αγω-νίσματα. O Πηλέας και ο Tελαμώνας απ ζήλια σκτωσαν τον Φώκο και οργισμένος ο Aιακς έδιωξε τους γι-ους του απ την Aίγινα. O Πηλέας κατέφυγε στη Φθία και εκεί απέκτη-σε απ τη Θέτιδα τον Aχιλλέα. O Tε-λαμώνας πήγε στη Σαλαμίνα που α-πέκτησε γιο, τον Aίαντα, βασιλιά της Σαλαμίνας και ήρωα του τρωικού πο-λέμου. Tα παιδιά του Φώκου εγκατα-στάθηκαν στην περιοχή του Παρνασ-σού την οποία ονμασαν απ τον πα-τέρα τους Φωκίδα. Aπ τους Aιακίδες τους απογ-νους του Aιακού έλκουν την κατα-γωγή τους πολλά γένη: απ το γιο του Aχιλλέα τον Πύρρο ή Nεοπτλε-μο κατάγονταν οι Nεοπτλε-μολοσσοί, οι πρ-γονοι των βασιλέων της Hπείρου. Aπ τον Aίαντα καταγταν ο Mιλτιά-δης ο νικητής του Mαραθώνα και ο γιος του Kίμωνας. O Tεύκρος άφησε στην Kύπρο τους Tευκρίδες απ τους οποίους καταγταν ο βασιλιάς της Kύπρου Eυαγρας. O Hρδοτος αφηγείται τι οι Aιγι-O λφος της Kολώνας με τον να του Aπλλωνα και λείψανα του προϊστορικού οικισμού. Tμήμα του τείχους, στο λφο της Kολώνας.νήτες διατηρούσαν ιερά ομοιώματα των Aιακιδών τα οποία πριν απ τη Nαυμαχία της Σαλαμίνας ζήτησαν οι ναύαρχοι του ελληνικού στλου να τα στείλουν απ την Aίγινα. Στην ακ-μή της μάχης είδαν οι Aθηναίοι μορ-φές οπλισμένες απ την κορυφή του νησιού να απλώνουν προστατευτικά τα χέρια τους επάνω απ τον ελληνι-κ στλο ελληνι-και απέδωσαν τη νίελληνι-κη τους στην παρέμβαση των Aιακιδών.
Eλλάνιος Δίας
Mε τον Aιακ συνδέεται η λατρεία του Δις Eλλανίου. Oι Eλληνες ίδρυ-σαν ιερ στην ψηλτερη κορυφή της Aίγινας, στο Oρος, εκεί που σύμφω-να με το μύθο ο Aιακς θυσίασε και ι-κέτευσε τον Δία να ρίξει βροχή για να σώσει τη χώρα απ την ξηρασία. O Δίας, ως θες καιρικς. λατρεύεται σε κορυφές βουνών και για το Eλλά-νιο ο Θεφραστος λέει «εάν εν Aιγί-νη επί του Δις Eλλανίου νεφέλη κα-θίζηται ως το πολλά ύδωρ γίνεται». H επίκληση του Δις ως Eλλανίου εμφανίζεται απ τον 7ο αι. π.X., ταν το νομα Eλλάς και Eλληνες γενι-κεύθηκε για λους σοι μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. O Hρδοτος αναφέρεται στον Δία Eλλάνιο και ο Πίνδαρος εμφανίζει τους γιους του Aιακού να στέκονται «παρ’ βωμν πατέρος Eλλανίου». H προσωνυμία του Δις ως «Πανελληνίου» και το ιερ στο ρος «Πανελλήνιο» αναφέ-ρονται για πρώτη φορά απ τον Παυ-σανία. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Aιακ οι Aιγινήτες ίδρυσαν τέμε-νος, το «Aιάκειο», τετράγωνο ιερ περίβολο απ λευκ μάρμαρο σε πο-λύ εμφανές μέρος της πλης πως σημειώνει ο Παυσανίας, ο οποίος ε-πισκέφθηκε την Aίγινα τον 2ο αι. μ.X. Oι Aιγινήτες θέσπισαν επίσης προς τιμήν του Aιακού γυμνικούς και μου-σικούς αγώνες, τα «Aιάκεια» στα ο-ποία έπαιρναν μέρος και ξένοι αθλη-τές. «Aιακίδαν τ’ ευαρκές άλσος» υ-μνεί ο Πίνδαρος. Σ’ αυτ ζήτησε άσυ-λο ο Δημοσθένης ταν εξορίστηκε στην Aίγινα το 324 π.X. Kοντά στο Aιάκειο είδε ο Παυσανίας τον τάφο του Φώκου, γιου του Aιακού. Aπ τους ναούς, τα ιερά και τα δη-μσια κτίρια της αρχαίας πλης που περιγράφει ο Παυσανίας, κανένα δεν είναι σήμερα ορατ, εκτς απ τα ε-ρείπια του ναού του Aπλλωνα τα ο-ποία σώζονται στο ύψωμα του ακρω-τηρίου της Kολώνας, την Aκρπολη της αρχαίας πλης. Διατηρείται τμή-μα απ το κρηπίδωτμή-μα του ναού, κα-θώς και απ τον οπισθδομο ένας κίονας ρθιος, απ τον οποίο ονομά-σθηκε ο λφος «Kολώνα». Tα σωζμενα λείψανα του κρηπι-δώματος ανήκουν στον υστεροαρ-χαϊκ να ο οποίος κτίστηκε στη δε-καετία 520 –510 π.X. O νας ηταν δω-ρικς περίπτερος με έξι κίονες στις στενές και ένδεκα κίονες στις μα-κρές πλευρές. Oι κίονες είχαν ύψος 8 μέτρων. Oι τοίχοι και οι κίονες του ναού είχαν επίχρισμα απ λευκ κο-νίαμα, ενώ το δάπεδο του σηκού είχε επίστρωση απ κκκινο κονίαμα. H κεράμωση ήταν πήλινη εκτς απ τους ηγεμνες κεράμους, οι οποίοι ήταν μαρμάρινοι και είχαν γραπτή κσμηση. Στο δυτικ αέτωμα υπήρχε παράσταση αμαζονομαχίας, ενώ απ το ανατολικ σώθηκαν ελάχιστα θραύσματα και δεν είναι δυνατή η α-ναπαράσταση. Συγχρνως με τον υ-στεροαρχαϊκ να κατασκευάζεται τείχος απ μεγάλους ορθογώνιους πωροπλίνθους που περιβάλλει το τέ-μενος του θεού. Θραύσματα απ αρ-χιτεκτονικά μέλη και γλυπτά απ πώ-ρινα αετώματα που ήρθαν στο φως κάτω απ την θεμελίωση του υστε-ροαρχαϊκού ναού, μαρτυρούν την ύ-παρξη ενς παλιτερου περίπτερου ναού ο οποίος χρονολογείται στα 570–560 π.X. Διαπιστώθηκε επίσης η ύπαρξη ενς ακμη αρχαιτερου να-ού του 600 π.X.H μαρμάρινη Σφίγγα
O Γερμανς αρχαιολγος A. Furtwängler βρήκε στις ανασκαφές της Kολώνας, στις αρχές του περα-σμένου αιώνα, τη μαρμάρινη Σφίγγα η οποία είχε στηθεί στο ιερ επάνω σε ψηλ κίονα το 620 π.X., δηλαδή πριν απ την κατασκευή του αρχαι-τερου ναού. Xάλκινο αντίγραφο της Σφίγγας έχει τοποθετηθεί στον τάφο του στο A΄ Nεκροταφείο της Aθήνας. Oι παλιτεροι μελετητές απέδιδαν τα λείψανα του ναού του Aπλλωνα στον να της Aφροδίτης. O Παυσα-νίας αναφέρει τι ο νας βρισκταν «κοντά στο λιμάνι στο οποίο κυρίως προσορμίζονται πλοία». Aπ αυτά συμπεραίνεται τι ο νας της Aφρο-δίτης ήταν κοντά στο αρχαίο «εμπο-ρικ λιμάνι» της Aίγινας. Aπ τις έως τώρα ενδείξεις δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με βε-βαιτητα την θέση του Aιακείου και του τάφου του Φώκου τα οποία ανα-φέρει τι είδε ο Παυσανίας. O Παυσανίας μετά τον να της Aφροδίτης, το Aιάκειο και τον τάφο του Φώκου, συνεχίζοντας την περιή-γησή του, αναφέρει τον «λεγμενο Kρυπτ λιμένα». O «Kρυπτς λιμέ-νας» κατασκευάστηκε, πως συμπε-ραίνεται, στον ρμο ο οποίος σχημα-τίζεται στα ντια του υψώματος της Kολννας που μέσα στη θάλασσα διακρίνονται τα λείψανα απ δύο αρ-χαίους λιμενοβραχίονες οι οποίοι προστάτευαν το λιμάνι αφήνοντας άνοιγμα για την είσοδο των πλοίων. Σε επαφή με τα δύο σκέλη των λιμε-νοβραχινων σώζονται κάτω απ την επιφάνεια της θάλασσας, τα ερείπια των αρχαίων νεωσοίκων. Σήμερα δεν αμφισβητείται πλέον τι το λιμάνι αυτ ήταν ο «Kρυπτς λιμένας», ο πολεμικς ναύσταθμος της αρχαίας Aίγινας, τον οποίο προφανώς έκρυ-βε απ τη θάλασσα το ψηλ τείχος που συνεχιζταν επάνω στους λιμε-νοβραχίονες. Kοντά στον «Kρυπτ λιμένα» ανα-φέρει ο Παυσανίας τι «υπάρχει θέατρο που αξίζει να το δει κανείς, -μοιο και στο μέγεθος και στην άλλη κατασκευή με το θέατρο της Eπιδαύ-ρου. Tη θέση του θεάτρου τοποθετού-σε ο G. Welter στην ανατολική πλα-γιά του υψώματος της Kολώνας που κατεβαίνει με μεγάλη κλίση προς την κοιλάδα. Στην ανατολική πλευρά του κοίλου του θεάτρου τοποθετούσε το στάδιο που στήριζε και στηριζταν στο θέατρο κατά τα λεγμενα του Παυσανία. O H. Walter τοποθετεί το θέατρο ανατολικά του λφου της Kολώνας και της σημερινής οδού Kαζαντζάκη που σχηματίζονται άνδηρα καλ-λιέργειας και το στάδιο επάνω στο ύ-ψωμα των ανεμομύλων πίσω απ το κοίλο του θεάτρου. Πρσφατα δημοσιεύθηκαν παλιά τοπογραφικά διαγράμματα, σχέδια προοπτικά και σχέδια της κάτοψης του Kαποδιστριακού Λοιμοκαθαρτη-ρίου της Aίγινας το οποίο βρισκταν στη θέση που ως σήμερα ονομάζεται Kαραντίνα και κατεδαφίστηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα. Tο ημι-κυκλικ σχήμα της κάτοψης του κτι-ρίου και η ακτινοειδής εσωτερική διάταξη επιμήκων, υπαίθριων δια-δρμων, έθεσε και πάλι το θέμα της θέσης του αρχαίου θεάτρου της Aί-γινας. H πληροφορία επίσης του Παυσανία τι ο νας του Aπλλωνα ήταν κοντά στο να του Διονύσου του οποίου η λατρεία συνδέεται με το αρχαίο δράμα, προσθέτει ακμη ένα στοιχείο στην τοπογραφία της περιοχής ως προς τη θέση του αρ-χαίου θεάτρου. Kοντά στο να του Aπλλωνα και του Διονύσου υπήρχε σύμφωνα με τον Παυσανία νας της Aρτέμιδος του οποίου λείψανα της θεμελίωσης έχουν διατηρηθεί.Tο «Θεάριον»
Στη βρεια κλιτύν του λοφου της Kολώνας, έξω απ τον αρχαίο περίβο-λο του τεμένους, κτίστηκε την ίδια ε-ποχή με τον υστεροαρχαϊκ να του Aπλλωνα το «Θεάριον», η θεμελίω-ση του οποίου ήρθε στο φως πρσφα-τα με τις ανασκαφές του H. Walter. Tο κτίριο προοριζταν για θρησκευτικές τελετές και συμπσια τα οποία πρ-σφεραν οι θεωροί στον λα σε διάφο-ρες γιορτές που οργάνωναν, πως π.χ. για τη νίκη αθλητών. O Πίνδαρος αναφέρεται στο «Θεά-ριον» και υμνεί τον Aριστοκλείδα νι-κητή σε αγώνες. Tο «Θεάριον» κατεδαφίστηκε στους αυτοκρατορικούς χρνους επί Iουλίας Δμνας στα μέσα του 3ου αι. μ.X. για να κτιστεί το καινούργιο τεί-χος που περιέβαλλε το τέμενος του θεού. Oι λιθπλινθοι που έφεραν τις επιγραφές των θεωρών εντοιχίσθη-καν και διακρίνονται σήμερα στο ρω-μαϊκ τείχος. Στη βυζαντινή εποχή η κατασκευή οικοδομών με υλικ απ τα αρχαία μνημεία της Kολώνας, ολοκλήρωσε την καταστροφή που είχε προξενή-σει η εγκατάλειψη αιώνων. Tην επο-χή του Kαποδίστρια ο Aμερικανς φιλέλληνας S. G. Howe, για να δώσει δουλειά στους Eλληνες πρσφυγες που είχαν φθάσει στην Aίγινα, έδωσε εντολή να κατασκευάσουν την προ-κυμαία στο σημεριν λιμάνι με τις λι-θοπλίνθους του κρηπιδώματος του ναού του Aπλλωνα. Συνέχεια απ την 3η σελίδα Στις αρχές του περασμένου αιώνα, στις ανασκαφές της Kολώνας ανακαλύ-φθηκε η μαρμάρινη Σφίγγα, η οποία είχε στηθεί στο ιερ, επάνω σε ψηλ κίο-να, το 620 π.X., δηλαδή πριν απ την κατασκευή του αρχαιτερου ναού.Πρώιμοι προϊστορικοί χρνοι
Γεωμορφολογία, μυθολογική παράδοση και η πρώτη κατοίκηση κατά τους νεολιθικούς χρνους
Tης Eυαγγελίας Πρωτονοταρίου–Δεϊλάκη
Eπιτίμου Eφ ρου Aρχαιοτήτων
H ΘEΣH της Aίγινας στη μέση του Σαρωνικού Kλπου, ώστε να είναι ο-ρατή απ’ λες τις πλευρές, αλλά και να ελέγχει τις θαλάσσιες οδούς, σε μια περιοχή κατοικημένη και δρα-στήρια ήδη απ τις πρώτες φάσεις του ανθρωπίνου βίου, είναι εξαιρετι-κά πλεονεκτική για την καλλιέργεια πολιτιστικών και εμπορικών σχέσε-ων, αλλά και να δεχθεί και να ανπτύξει στα ριά της πολιτισμ. Oι α-κτές που την περιβάλλουν και απέ-χουν περί τα δεκαέξι μίλια η καθεμία είναι απ την Aνατολική πλευρά μέ-χρι BA η Aττική, απ τη Bρεια έως BΔ οι ακτές της Mεγαρίδος και της BA Kορινθίας, απ τη Δυτική μέχρι NΔ η Eπιδαυρία και η Tροιζηνία. Προς την πλευρά αυτή ο δρμος απ και προς την Πελοπννησο συ-ντομεύεται απ το Aγκίστρι και τη Mονή. H αιχμηρή ντια πλευρά του νησιού αγναντεύει το ανοιχτ πέλα-γος, απ που η θαλάσσια οδς προς τον Aργολικ Kλπο, τις Kυκλάδες, τις δυτικές πελοποννησιακές ακτές, τα Kύθηρα και την Kρήτη. H Aίγινα έχει τη μορφή ισοσκελούς τριγώνου. H έκτασή της καλύπτει 82,63 τετραγωνικά χιλιμετρα, με α-νάπτυγμα ακτών 56,5 τ.χμ. H μορφή της είναι αποτέλεσμα των τελευταί-ων τεκτονικών διαταραχών του και-νοζωικού αιώνος. Aπ την Aττική χω-ρίσθηκε απ την πλειοκαινική θά-λασσα, ενώ οι βαθιές διαρρήξεις της, καθώς και της απάναντι πελοποννη-σιακής ακτής δημιούργησαν το ηφαί-στει της, καθώς και των Mεθάνων. Oι δυο μεγάλες εκρήξεις του ηφαι-στείου της Aίγινας, που σημειώθη-καν μέσα στα ρια του πλειοκαίνου συνετέλεσαν στη διαμρφωση των πετρωμάτων και των ακτών της.
Kαταφύγιο ναυαγών
Στην ηφαιστειακή δραστηριτητα της δευτέρας περιδου οφείλονται οι πλούσιες σε σκουρχρωμο ανδε-σίτη (κεροστιλβικς αυγιτικς υ-περσθενικς ανδεσίτης) και σε η-φαιστειακά λατυποπαγή εκτάσεις της νοτιοανατολικής, ντιας και νο-τιοδυτικής πλευράς του νησιού. H βρεια και βορειοδυτική πλευρά κα-λύπτονται απ παχύτατα στρώματα ψαμμιτομαργαϊκού ασβεστολίθου, του γνωστού αιγινητικού πωρολί-θου χωρίς ή με απολιθώματα (κογ-χυλιάτης). Tα υψώματα της κεντρικής περιο-χής και η νοτιτατη ακτή καλύπτο-νται απ κεροστιλβικ δακιτοειδή της πρώτης ηφαιστειακής περιδου. Σε ελάχιστα σημεία των BA περιο-χών διακρίνονται τα παλαιτερα στρώματα ασβεστολίθων με ενστρώ-σεις κερατολίθων, ενώ σε τρία ση-μεία κοντά στη Σουβάλα είναι ορατοί ασβεστολιθικοί – ψαμμιτικοί σχιστ-λιθοι. Στη δυτική πλευρά και στην Aγ. Mαρίνα, στις κοίτες των ρεμάτων απαντώνται αλλουβιακές και διβου-λιακές προσχώσεις, ενώ στη βορεινή σειρά λιμναίες υφάλμυρες και θα-λάσσιες μάργες. Oι πηγές και θερμο-πηγές ήταν γνωστές απ παμπαλαί-ους χρνπαμπαλαί-ους. Oι βασικές διαμορφώ-σεις του εδάφους έχουν πραγματο-ποιηθεί πριν απ την εμφάνιση του ανθρωπίνου γένους. Παρλο τι οι ακτές ήταν απτο-μες, ιδίως στη βρεια πλευρά, και περιβάλλονταν απ υφάλους και σκοπέλους, το ήπιο κλίμα και η ά-φθονη πρώτη ύλη για την κατασκευή λιθίνων εργαλείων και απλών μορ-φών κατοικήσεων και η θέση του νη-σιού επιτρέπει να δεχθούμε τι απ πολύ πρωίμους χρνους άνθρωποι μπορούσαν να ζήσουν επάνω σ’ αυ-τ. Kαι τούτο γιατί προσφέρεται σαν καταφύγιο ναυαγών, ταν οι άνεμοι σαρώνουν τα πελάγη αλλά και για προσωρινές και μνιμες κατοικίες των παλαιολιθικών και νεολιθικών ανθρώπων, που πριν απ τριάντα χι-λιάδες χρνια ήταν ήδη εγκατεστη-μένοι στις ακτές του Aργολικού Kλ-που με πλησιέστερο σημείο επαφής προς την Aίγινα την Eπίδαυρο, το σπήλαιο Φράγχθι στην Kοιλάδα της Aργολίδος και στη συνέχεια το σπή-λαιο Kεφαλάρι (Λέρνα), τη Nαυπλία, τα Δενδρά της Aργολίδος και περιο-χές της Iσθμίας. Mέχρι σήμερα μως δεν έχουν ε-ντοπισθεί αρχαιολογικά στοιχεία κα-τοικήσεως στην Aίγινα πριν απ τα μέσα της τέταρτης π.X. χιλιετίας. H μυθολογική παράδοση θεωρεί πρώτη κάτοικο του νησιού, που έφε-ρε το νομα Oινώνη ή Oινοπία, τη νύμφη Aίγινα, κρη του Φλειασίου ποταμού Aσωπού. Oταν ο Zευς, φεύ-γοντας την οργή του πατέρα της, την εγκατέστησε στην Oινώνη για να φέρει στον κσμο το γι του, το νησί ήταν έρημο ή ερημώθηκε ευθύς α-μέσως απ την οργή της απατημέ-νης Hρας, που ξέσπασε σ’ αυτ. Mε-τά απ αυτ ο πρώτος γηγενής κά-τοικος υπήρξε, κατά την παράδοση πάντοτε, ο διογενής Aιακς, που έ-δωσε και το νέο νομα (Aίγινα ή Aί-γεινα) προς τιμή της μητέρας του στο νησί. Πρώτοι κάτοικοί του οι Mυρμιδνες, μεταλλαγμένα σε αν-θρώπους μυρμήγκια απ τον Δία για το χατίρι του γιου του. O Aιακς, πατέρας του Πηλέως (α-πγονοι Aχιλλεύς, Nεοπτλεμος), του Tελαμώνος (απγονοι Aίας, Tεύ-κρος) και του Φώκου (απγονοι Πα-νοπεύς, Kρίσος) φέρεται ως γενάρ-χης των Θεσσαλών και των Mολοσ-σών (προγνων του M. Aλεξάνδρου και του Πύρρου) της Hπείρου, των Θεσσαλών, των Σαλαμινίων και των Φωκαέων. O ίδιος καθιέρωσε την πα-νελλήνια λατρεία του Δις Eλλανίου στην υψηλτερη κορφή της Aίγινας στο Oρος. Mετά θάνατον, του ανατέθηκαν καθήκοντα κριτού στον Aδη, μαζί με τους Kρήτες βασιλείς Mίνωα και Pα-δάμανθυ. Mε την Kρήτη συνδέεται και ο μυθολογικς του ναού της Aφαίας, που κατέφυγε και έγινε ά-φαντη (Aφα-Aφαία) η διογενής Bρι-τμαρτις, κυνηγημένη απ το Mίνωα και τους ψαράδες, που την εντπι-σαν στα δίχτυα τους στη θάλασσα, κοντά στο να, που ιδρύθηκε σε α-νάμνηση για τη λατρεία της. Oχι μως μνο η παράδοση αλλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα δεί-χνουν τις ίδιες σχέσεις και επαφές, χι μνο με την Kρήτη, αλλά και με τη Θεσσαλία, τη Φωκίδα, την Aργολί-δα, τις Kυκλάδες και την Aττική.Δέκα οικισμοί
Eίναι προφανές τι οι Aιακίδες -πως και οι Hρακλείδες ήταν απ τους σημαντικούς ηγεμνες των πρωτοελληνικών κατοίκων, που διώ-χθηκαν λγω δυναστειακών ερίδων για να επανέλθουν ως Δωριείς στις πατρίδες τους, επαναφέροντας πα-νάρχαιες λατρείες και συνήθειες. Oπως αναφέρθηκε, ευρήματα απ τις πρώτες μνιμες εγκαταστάσεις στο νησί ανήκουν στους ώριμους νε-ολιθικούς χρνους και προέρχονται απ πολλές περιοχές της Aίγινας. Aνάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο θαυ-μάσια στεατοπηγικά ειδώλια, το ένα απ τη Bαγία, κοντά στο Mεσαγρ, και το άλλο απ τις Aλωνες απ τη θέση Bλυχάδα. Eυρήματα απ αυτή την εποχή, αλλά και απ την πρώιμη και μέση ε-ποχή του χαλκού έχουν σημειωθεί σε πάμπολες θέσεις της Aίγινας. H πραγματική μως εξέλιξη της τεχνο-λογίας των πολιτιστικών επαφών των κατοίκων της εμπορικής δρα-στηριτητας και των εθίμων φαίνε-ται διαχρονικά απ την εξέταση των επαλλήλων διαδοχικών κατοικήσεων του λφου της «κολώνας», κάτω απ τα θεμέλια των Iερών των ιστορικών χρνων. Aπ τους δέκα οικισμούς που έ-Συνέχεια στην 6η σελίδα Πήλινο πρπλασμα – αναπαράσταση χυτηρίου χαλκού απ την περιοχή της Kολώνας, 4ος οικισμς (2300 – 2200 π.X. – Mουσείο Aίγινας).Tεράστιος πιθαμφορέας (1700 π.X.), απ την εποχή ναυτικής ακμής της Aίγι-νας με παράσταση ποντοπρων πλοίων με κωπηλάτες (Mουσείο AίγιAίγι-νας). Kολώνα: Mεγάλος αποθηκευτικς πίθος με διακσμηση αμαυρχρωμη (Mου-σείο Aίγινας). χουν ανασκαφεί, ένας (ο πρώτος) α-νήκει στους ύστερους νεολιθικούς χρνους, πέντε (δεύτερος μέχρι έ-κτο 2500-2000 π.X.) στους πρωτοελ-λαδικούς, τρεις (έβδομος μέχρι ένα-τος 2050-1650) στους μεσοελλαδι-κούς. Στα χίλια χρνια που μεσολάβησαν μετά τη χρήση των μετάλλων μέχρι και τους μυκηναϊκούς οι Aιγινήτες κάτοικοι της «κολώνας» δεν εγκατά-λειψαν το χώρο τους και εξακολού-θησαν να κτίζουν τα στενμακρα σπίτια τους, που μερικά απ αυτά ή-σαν μνημειώδη πως το σπίτι των πι-θαριών, το σπίτι του βαφέως, γεμάτο με επεξεργασμένες πορφύρες, πως σύγχρονοι παραθαλάσσιοι χώροι στη Nαυπλία και το λεγμενο «Aσπρο Σπίτι», αντάξιο της Oικίας των Kερά-μων της Λέρνας.
Eξελιγμένος πολιτισμς
Στην επμενη φάση οι Aιγινήτες στον ίδιο χώρο χυτεύουν μνοι τους και επεξεργάζονται το χαλκ, απο-κτούν ισχυρτατα τείχη με πύργους και πύλες και ρυμοτομημένο χωρι, αποθήκες, φούρνο και πλούσια οικο-σκευή, που δείχνει την παράλληλη ε-νασχληση των κατοίκων με τη γε-ωργία και τη θέλασσα, απ που έρ-χονται σε εμπορική επικοινωνία με Kρήτη, Kυκλάδες, Πελοπννησο και τη Στερεά Eλλάδα. Tα τελευταία τριακσια πενήντα χρνια πριν απ τα μυκηναϊκά η Aίγι-να εκσυγχρονίζει συνεχώς τα τείχη της, παρουσιάζει τον ίδιο εξελιγμένο ελλαδικ πολιτισμ, πως και στο υ-πλοιπο νησί και ισχυρούς ηγεμ-νες, πως είναι οι ομλογοί τους των πελοποννησιακών ακτών. Σ’ αυτούς ανήκει και ο νεκρς, που είχε ταφεί στον χώρο ανάμεσα στα τείχη του τελευταίου μεσοελλαδικού οικι-σμού. H Aίγινα είναι στα μέσα της δεύτε-ρης π.X. χιλιετίας η κυρίαρχος των α-νοικτών θαλασσών και τα μεγάλα αι-γινήτικα καράβια, που εικονίζονται επάνω στα πιθάρια, που έχουν βρε-θεί στην «κολώνα», είναι πραγματικά ποντοπρα πλοία, οι πρώτες εξηκ-ντοροι με παράλληλη ύπαρξη ιστίων και συνολικ μήκος περί τα 50 μέτρα και τεράστιο οιάκιο. Σε άλλη παρά-σταση οι κωπηλάτες είναι ένοπλοι, ε-νώ σε τρίτη μια ανθρώπινη μορφή με θαυμάσια κίνηση αιωρείται επάνω σε ένα δελφίνι ή δίπλα στο ακρπρωρο σε σχήμα δελφινιού ενς μικρτε-ρου καραβιού. Kι αυτές οι παραστά-σεις προκαλούν το ίδιο δέος και τον ίδιο θαυμασμ, που προκαλούσαν τα πραγματικά πλοία, που αντιγράφουν, ταν έφθαναν στα μακρινά λιμάνια του προορισμού τους. Συνέχεια απ την 5η σελίδα Kολώνα: Tεμάχιο αγγείου μεσοελλαδικών χρνων, με παράσταση αγάλματος ή ανθρώπου πάνω σε ψάρι ή σε ακρ-πρωρο καραβιού (περί το 1700 π.X. – Mουσείο Aίγινας).Λαζάρηδες και, στο βάθος, το Eλλάνιον ρος.
H Mυκηναϊκή Aίγινα
Mυκήνες και Kρήτη ασκούσαν στο νησί συγκεκριμένη πολιτική διευρυμένου ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα
Tης Kλαίρης Eυστρατίου
Aρχαιολγου της B΄ Eφορείας Aττικής
H AIΓINA το 17ο και 16ο αι. π.X., ε-ποχή της μινωικής θαλασσοκρατίας στο Aιγαίο και τη Mεσγειο, διαδρα-ματίζει σημαντικ ρλο στη διακίνη-ση των αγαθών ανάμεσα στα παρά-λια της M. Aσίας, την Aίγυπτο, τις Kυκλάδες, την Hπειρωτική Eλλάδα και την Πελοπννησο, προετοιμάζο-ντας έτσι το δυναμικ της ρλο στην επερχμενη πολιτιστική μετα-βολή. H πλεονεκτική γεωγραφική της θέση στα προστατευμένα και προσιτά νερά του κλπου που ενώ-νει την Aττική με την Aργολίδα, προσήλκυσε απ πολύ νωρίς επιδέ-ξιους ναυτικούς και δραστήριους ε-μπρους. H εγκατάσταση και ανάπτυξη απ τη νεολιθική περίοδο μιας κοινω-νίας ανθρώπων που γνωρίζουν καλά τη θάλασσα και τους νμους της συνδιαλλαγής ήταν η βάση στην ο-ποία θεμελιώθηκαν οι δραστηριτη-τες για την ανάπτυξη του εμπορίου. Aυτς ίσως είναι και ο λγος που η Aίγινα δεν πλήττεται απ τις ανακα-τατάξεις που συμβαίνουν στο χώρο του Aιγαίου απ το τέλος της ΠE II ώς τη ME II-III, εποχή ανδου και πτώσης της μινωικής κυριαρχίας. Tα κρητικά και «συμμαχικά» πλοία την περίοδο αυτή διατρέχουν λη τη Mεσγειο πλέοντας κυρίως κο-ντά στα παράλια για ασφάλεια και α-νεφοδιασμ, ενώ παράλληλα δημι-ουργούν σχέσεις φιλίας που ισχυ-ροποιούνται με οικογενειακούς δε-σμούς για εμπορικούς και διπλωμα-τικούς λγους. Oι Aιγινήτες αντα-ποκρίνονται με ευελιξία στις απαι-τήσεις των καιρών. Tους δεσμούς επικοινωνίας με την Kρήτη φανε-ρώνει η εισηγμένη κεραμεική με τη φημισμένη τεχνοτροπία, γνωστή ως καμαραϊκς ρυθμς. H ανάπτυξη σχέσεων σταθερτητας και ευημε-ρίας των κατοίκων του μικρού νησι-ού, που χι μνο μιμούνται αλλά και αναπαράγουν τα κρητικά διακοσμη-τικά θέματα, φανερώνει τι έχουν αφομοιώσει και συμπλέουν με τις αρχές του κρητικού πολιτισμού.
Nαυτικς «σταθμς»
H κατάσταση αυτή είναι καλά ε-δραιωμένη χάριν των οικονομικών συμφερντων και φαίνεται τι δεν αλλάζει για την Aίγινα, καθώς η ναυτική κυριαρχία στο Aιγαίο και τη Mεσγειο μετατοπίζεται απ τους Kρήτες στους Mυκηναίους. Aντίθε-τα διακρίνουμε τώρα μια νέα άνθη-ση της Aίγινας αφού έστω και για λί-γο είναι ο «σταθμς» εκτς των χωρικής επικράτειας της Aργολίδας που διακινεί με ευχέρεια χι μνο τα αγαθά αλλά και τις τάσεις, τα ήθη και τις ιδέες που κυκλοφορούν και είναι στο προσκήνιο στο χώρο της Mεσογείου. Eτσι, λοιπν, την περίοδο της προετοιμασίας και της μεγάλης ακ-Γεφυρστομη πρχους, η οποία χρονολογείται γύρω στο 1450 π.X. (πρώιμος ανακτορικς ρυθμς). Συνέχεια στην 8η σελίδαμής των Mυκηνών τον 16ο αιώνα π.χ. (YE I) ακμάζει και η Aίγινα. H Kο-λώνα που πάνω απ 1.500 χρνια συνεχώς ανοικοδομείται και μεγα-λώνει αποτελεί πάντα το αστικ και εμπορικ κέντρο. H πλις IX και X ε-πεκτείνεται προς Aνατολάς και συ-μπεριλαμβάνει στα τείχη της τα προάστια. Tα νεκροταφεία της επο-χής έχουν εντοπιστεί στο λφο των Aνεμομύλων και προσέφεραν πλού-σια κτερίσματα μιας ευκατάστατης κοινωνίας. H κεραμεική, απ τους πιο εύγλωττους μάρτυρες, καταδει-κνύει ανεπτυγμένη επιδεξιτητα και φαντασία στη σύνθεση κοιντυ-πων διακοσμητικών μοτίβων. H πλούσια και πολύχρωμη φυσιο-κρατική και πολλές φορές εξεζητη-μένη μινωική διάθεση στα χέρια των επιδέξιων Aιγινητών καλλιτεχνών γίνεται εργαλείο για να διευρύνει τη συγκρατημένη και διακριτική μυκη-ναϊκή φυσιοκρατία με έργα που φα-νερώνουν την ύπαρξη τοπικών ερ-γαστηρίων. Oι Aιγινήτες ταξιδεύουν σε λη τη Mεσγειο. Aπ τα παράλια της Συρίας, της Φοινίκης και της Aιγύ-πτου ώς τη Σικελία και ίσως την Iσπανία. H γνωριμία τους και οι σχέ-σεις τους με διαφορετικές ή συγγε-νικές πολιτισμικές εντητες αφο-μοιώνονται με ευκολία και οι επι-δράσεις αναγνωρίζονται κατ’ αρχήν στην κεραμεική και αργτερα στην αρχιτεκτονική. Στην Aίγινα τον 15ο αι. π.X., πε-ρίοδο σχηματισμού των μεγάλων μυκηναϊκών κέντρων, πλην της Kο-λώνας, που συνεχίζει να ακμάζει χωρίς μως να επεκτείνεται προ-σαρμοσμένη στα νέα δεδομένα, δεν έχουν ώς τώρα διακριθεί πληροφο-ρίες για άλλα κέντρα στο νησί. Aυτ δεν σημαίνει πως οι άνθρωποι δεν κατοικούν και σ’ άλλα μέρη πως τουλάχιστον μας πληροφορούν τα διάσπαρτα κεραμεικά θραύσματα α-π διάφορες α-περιοχές. Oι Mυκήνες πως και η Kρήτη ασκούν συγκεκρμένη πολιτική διευρυμένου μως ι-μπεριαλιστικού χαρακτήρα.
![PENGARUH pH PADA SINTESIS 4-[N-(4-hidroksifenil)karboksimidoil]-2-metoksifenol MELALUI REAKSI ADISI-ELIMINASI]()