putlarkitabkitbal-asnm

m po t.c o. İ L İ HIYAT FAKÜLTESI. YAYINLARI LXXXIV. Ya. zi. ve. Ki. ta p. .b lo. gs. ANKARA ÜNIVERSITESI. İ BN AL-KALBI. PUTLAR K İ TABI ( Kitâb al - Asnâm ). Rosa Klinke — Rosenberger'in Almancaya çevirisini Arapça aslı ile karşılaştırarak çevirenin giri şi ve notları ile birlikte Türkçeye çeviren. Beyza DUŞ ISGEN.

Ki. ve. zi. Ya ta p. po t.c o. gs. .b lo. m.

po t.c om. YAYINLARI LXXXIV. Ya. zi v. eK. ita. p. bl. og s. ANK ARA UNIVERSITESI ILkRIYAT FAKÜLTESI. İ BN AL-KALBI. PUTLAR K İ TABI. Beyza DUŞİSGEN Ankara Üniversitesi ilâhiyat Fakültesi Pedagoji Asistanı. (71i7ı4 1.1 e ııı "7\le, 3- ' 1”.4.

po t.c om og s p. bl ita eK Ya. zi v. IÇINDEKILER Sayfa. Önsöz. 5. Kaynakların Listesi. 7. Kısaltmalar Giriş. 11 ••. 13. Tercüme. 23. Notlar. 55. Indeks. 95. Arapça Metin. 1.

om gs po t.c p. bl o ta Ki Ya. zi. ve. ÖNSÖZ. Hicri II. yüzy ıl Arap aleminin ünlü soybilim, tarih ve hadis bilgini İ bn tercûmesini sundu ğumuz "Putlar Kitab ı", Arap putçuluğunun menşei hakkında olduğu kadar, en eski dini mönasebetler hakk ında da önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Dinler Tarihi ve Din Psikolojisi bakımından dikkate de ğer olan bu hacimce küçük fakat muhtevaca zengin eseri dilimize kazand ırmak hizmetini yerine getirmi ş olmakla mutluyum. Tercüme alanındaki bu ilk çalışmamda yard ımlarını esirgemiyen hocalarıma, arkadaşlarıma ve eserin bas ılmasını sağlayan İlöhiyat Fakültesi Yayın Komisyonuna te şekkür etmeyi vazife sayar ım.. Ankara Nisan 1968. Beyza DeŞtINGEN.

om gs po t.c p. bl o ta Ki ve Ya. zi. KAYNAKLARIN LISTESI. 1. 'Abid b. al-Abras and 'Âmir b. at-Tufayl : : The Divans. Ed. by Ch. Lyall, Leyden 1913.. 2. Abli'VAt6thiya. Divan. Mit Kommentar von L. Cheikho. 4. Aufl. Beirut 1927. 3 , Abulfeda: Historia anteislamica. Ed. H. O. Fleischer. Lipsiae 1831.. 4. Alt, Albrecht: Nachwort über die territorialgeschtliche Bedeutung von Sanherib's Eingriff in Palaestina. Palaestina jahrbuch, 25. Jahrg. (1929), S. 80 ve dev. Berlin 1930.. 5. 'Alkama b. 'Abada al-Fahl. Die Gedichte. Hrsg. von A. Socin, Leipzig 1867.. 6. Arnold, Fr. Aug.: Chrestomathia Arabica. Halis, Londini, Parisis 1853. 7. Abi1 Bad:- Mairmln b. Qais. Gedichte. Hrsg. v. R. Geyer. London 1928.. 8. Beer, Georg: Steinverehrung bei den Israiliten. Schriften d. Strassburger wissenschaftl. Gesellschaft in Heidelberg. Neue Folge. 4. Heft. Berlin u. Leipzig 1921. 9 . Beklawi: Commentarius in Coranum, ed. H. O. Fleischer. Lipsiae 1846— 48. 10. Biblia Hebraica. Edidit Rud. Kittel. Editio tertia. Stuttgard 1929— 1935. 11 .Blau, Otto: Arabien im 6. Jahrhundert. Z. D. M. G. Bd. 23, S. 559-592. Leipzig 1869.. 12. Breasted, J. H.: Geschichte Aegyptens. Deutsch v. H. Ranke, Heidelberg. Wien 1936.. 13. Brockelmann, C.: Semitische Sprachwissenchaft. 2. Auflage. Sammlung Göschen. Berlin u. Leipzig 1916.. 7.

om gs po t.c. p. bl o. 14 . - Geschicte der Arabischen Literatur. I. Bd. Weimar 1898, 2. Bd. Berlin 1902.. 15. Brünnow-Fischer: Arabische Chrestomathie. 4. Auflage Berlin 1928. as-Sakih. 3. Band. Millik 1280.. ta. 16.. Ki. 17. Corani Textus Arabicus. Edidit Gustavus Fluegel. Lipsiae 1893.. Ya. zi. ve. 18. Caussin de Perceval: Essai sur l'histoire des Arabes. 3 Bde. Paris 1847'902.. 19. Die Diwane der Huddailiten. Hrsg. v. Joseph Hell, Leipzig 1933.. 20. Divans of the six ancient Arabic poets. Ed. by W. Ahlwardt. London 1870.. 21. Eichrodt, Walther: Theologie des Alten Testaments. Bd. 1, 11, 111. Leipzig 1933, 1935, 1939.. 22. Eisfeldt, Otto: Einleitung in das Alte Testament. Tübingen 1934. 23. - Der Gott Bethel. Archiv f. Religionswissenschaftl. Bd. XXVIII, S. 1 ve dev. Leipzig 1930. 24. Enzyklopaedie des Islam. Hrsg. c. M. Th. Houtsma, T. W. Arnold, R. Basset u. R. Hartmann. Leipzig 1913-1934. 25 . Fischer, A.: Der Götze Ja0t. Z. D. M. G., Bd. 58, S. 869. Leipzig 1904. - Der Wert der vorhandenen Koran-übersetzungen und Sura III. (Berichte d. Saechs. Akad. d. Wiss., Phil.-hist. KI., 89. Bd. 1937, 2. Heft). 27- Muhammad und Ahmad, die Namen des arabischen Propheten. (Ber. d. Saechs. Akad. d. Wiss., phil.-hist. KI., 1932, 3. Heft, S. 19.) 28. - Pfeile aus Nab:-Holz. Z. D. M. G. Bd. 58, S. 877. Leipzig 1904. 29 • Flügel, G.: Concordantiae Corani Arabicae. Leipzig 1875.. 30. Fraenkel, Siegmond: Die aramaeischen Fremdwörter im Arabischen. Leiden 1886.. 31. Galling, Kurt: Biblisehes Reallexikon. Tübingen 1937. 32. Gaudefroy-Demombynes: Pelerinage a la Mekke. Etude d'histoire religieuse. Paris 1923.. 33. Gesenius-Buhl: Hebraeisches und Aramaeisches Handwörtebuch. 17. Aufl. Leipzig 1921.. 34. Goldziher, Ignaz: Vorlesungen über den Islam. 2. Aufl. v. Franz Babinger. Heidelberg 1925.. 8.

om gs po t.c. p. bl o. 35 . Grether, Osk.: Name und Wort Gottes im Alten Testament. Z. A. W. Beiheft 64. Giessen 1934. 36. Guthe, Hermann: Bibelatlas. 2. Aufl. Leipzig 1926. al-Malcâmât: 3. baskı Beyrut 1903.. ta. 27.. Ki. 38. Hassân b. Tâbit: Diwan. Ed. by H. Hirschfeld. Leyden-London 1910.. ve. 39. Heilige Schrift, die. Die in Zürich kirchlich eingeführte Übersetzung. Zürich 1936.. Ya. zi. 40. Heitmüller, Wilhelm:. Im Namen Jesu. Göttingen 1903.. 41. Hempel, Joh.: Die althebraeische Literatur. Potsdam 1937. 42 • Hess, J. J.: Von. den Becluinen des Innern Arabiens. Max Niehans, Zürich. 43. Jâqât: Dictionary of Learned Men. Ed. by D. S. Margoliouth. 7 bde. London. 1907-31. 44.. - Gtographisches Wörtebuch. Hrsg. v. Wüstenfeld. 6 bde. Leipzig 1866 -73.. 45 . İbn Ishâk: Das Leben Muhammeds. Bearbeitet von İbn Hischâm. Hrsg v. Ferd. Wüstenfed. 2 Bde. Göttingen 1859-60. 46. - Leben Muhammeds. Bearbeitet v. Ibn Hischâm (übersetzt v. Weil). 2 Bde. Stuttgard 1864. 47. Ibn Duraid: Genaologisch-etymologisches Handbuch. Hrsg. v. Wüstenfeld. Göttingen 1854. 48. Ibn Maniâr: Lisân al- 'Arab. 20 bölüm. Bâlâk 1299-1308. 49. Ibn Sa 'd: Kitâb at-Tabaqât al-Kabir. Hrsg. mit anderen v. E. Sachau. Leiden 1905/40. 50. Koran, der. Deutsche Übertragung v. Max Her ıning. Leopzig 1901. 51 . Köhler, Ludwig: Die Offenbarungsformel "Fürchte dicth nicht" im Alten Testamentes. Schw. Th. Z. 1919, Ifve. 52. - Theologie des Alten Testamentes. Tübingen 1936. 53. Krehl, Ludolf: Religion der vorislamisehen Araber. Leipzig 1863. 54. Kurzer Hand-Commentar zum Alten Testament. Hrsg. c. D. Karl Marti. Tübingen, Freiburg u. Leipzig 1897-1904. 55. Lammens, Henry: Le culte des Betyles et les Processions Religieuses chez les Arabes Preislamites. Bulletin de l'Institut Francais d'Archeologie Orientale. Tome XVII, p. 39 f. Le Caire 1920. 9.

om gs po t.c. 56 . Lane, E. W.: Arabic-English Lexikon. 8 Bde. London 1863-93.. p. bl o. 57 . Laila wa-Laila: Tausend und eine Nacht. Hrsg. v. M. Habicht u.HL.. Fleischer. 13 Bde. Breslau 1825-43.. 58. Leeuw van der, G.: Phaenomenologie der Religion. Tübingen 1933.. ta. 59. Löhr, Max: Das Asylwesen im Alten Testament. Schriften der Königs-. Ki. berger Gelehrten Gesellschaft 1930/31, S. 178 f.. Ya. zi. ve. 60. al-Maydâne: Mıtcma'al-Amsal. Kahire 1310.. 61 . Marmardij, Fr. M. S., O. P.: Les Dieux du Paganisme Arabe, d'apres Ibn al-Kalbe. Revue Biblique, Tome XXXV. Paris 1926.. 62. al-Mutalammis: Gedichte. Bearb. v. K. Vollers. Leipzig 1903. 63. Nöldeke, Th.: Geschichte des Qorâns. 2. Aufl. Bd. I und II bearb. v. Friedr. Schwally. Bd. III. v. G. Bergstraesser u. O. Pretzl. Leipzig 1909 -1938. 64. - Robertson Smith's Kinship and Marriage. Z. D. M. G. Bd. 40, S. 148 f. Leipzig 1886. 65. - Wellhausens Reste der arabischen Heidentums. Z. D. M. G. Bd. 41, S. 707 f. Leipzig 1887.. 66. Nyberg, H. S.: Bemerkungen zum Buch der Götzenbilder. Zeitschrift "Le Monde Oriental". Jahrgang 1939. S. 346-66.. 67. Riehm, Eduard: Handwörterbuch des biblischen Altertums. 2 de. 2. Aufl. Bielefeld u. Leipzig 1893, 1894.. 68. Rudolph, W.: Sanherib in Palestina. Palestinajahrbuch, 25. Jahrgang (1029), S. 59 f. Berlin 1930. 69 . Smith, W. R.: The Religion of the Semites. Third edition. London 1927. 70. Söderblom, Nathan• Einführung in die Religionsgeschichte. Leipzig 1928. 71 . at-Tabari: Annalen. Ed. mit anderen. von M. J. de Goeje. 13 Bde. Leiden 1879-1896. 72. at-Tibreze: Commentary on the Ten Arabic Poems. Ed. by Ch. Lyall. Calcutta 1894. 73 . Wellhausen, J.: Reste Arabischen Heidentums. 2. Aufl. Berlin u. Leipzig 1927.. 74. Wüstenfeld, F.: Register zu den genaologischen Tabellen. Göttingen 1853.. 75. Wright. W.: A Grammar of the Arabic languae. Third Edition by W. R. Smith and M. J. de Goeje. Vol. 1, 11. Cambridge 1896, 1898.. 76. az-Zahide, Muhammad Murtadcl al-Hanafe: Tac al-`Areıs. 10 cilt Kahire 1306-07.. 10.

om gs po t.c p. bl o ta Ki ve Ya. zi. KISALTMALAR. P. K. E. d. Isl.. : Putlar Kitab ı (Le Livre des Idoles), Ahmad Zaki Pa şa' nın ne şri, 2. baskı , Kahire 1343/1924. : Enzyklopaedie des Islam.. Z. D. M. G. : Zeitschrift der Deutschen Morgenlaendischen Gesellschaft. A. R. W. : Archiv für Religionswissenschaft. J. B. L.. : Journal of Biblical Literature.. R. G. G.. : Religion in Geschichte und Gegenwart, 2. Aufl.. Z. A. W.. : Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft. TEVRAT'IN BÖLÜMLERININ ISIMLERI.. Çıkış , Tekvin, Levililer, Say ılar, Tesniye, Ye şu, Hakimler, I. Samuel II. Samuel, I. K ırallar, II. K ırallar, I. Tarihler, II. Tarihler, Ester, Eyub, Mezmurlar, İş aya, Yeremya, Hezekiel, Ho şea, Amos, Mika, Tsefanya, Malaki, Süleyman ın Meselleri, dil ve tarih Yuvarlak parantezler içinde İbn yönünden aç ıklamaları bulunuyor. Bunların konu ile do ğrudan do ğruya ilgisi yoktur. Köşeli parantezler içinde, Yiikrit'un ilâveleri bulunuyor. bak. P. K. Önsöz, S. 36, 12 ve dev. ( ( • • • .) ). Çift parantez içinde, Almança çeviriyi yapan yazar ın aç ıklamaları bulunuyor. Kuranı Kerim ayetleri.. P. K. kısaltmas ı daima Zaki 1924 baskısını işaret etmektedir ve onun, ilgili sayfa ve sat ır numaras ını vermektedir, parantez içindeki numaralar ise, bizim kitab ımızdaki Ar a p ç a metnin ilgili sayfa ve sat ır numaras ını vermektedir.. 11.

om gs po t.c p. bl o ta Ki ve Ya. zi. GIRI Ş. Hicretin ikinci ve üçüncü y ılında, Abbasiler ça ğında, Kûfe ve Basra, Irakta, iki me şhur ilim merkeziydi. Üstünlük sava şında olan iki rakib filoloji okulu, burada çat ışıyorlardı . Fakat, Kitle okulunun daha çok ara ştırmaya meyyal yönü, genellikle teoriye önem veren Basra'n ınki kadar ra ğbet görmüyordu. Sonralar ı Filoloji, Bağdat sarayında, çabucak ilim hüvviyetini kazand ı ve temsilcilerine iyi bir itibar sa ğladı. Tıpkı , Hümanistlerin, Italyan rönesans ımn prens saraylarından faydaland ıkları gibi. İlk Abbasilerin egemenliğinde, ilmi çalışmalardan kıymetli bir hazine ortaya koyan, 9. ve 10. yüzy ıllarda şahikasına ulaş an ve hatta 13. yüzy ılın Moğol kasırgas ına kadar mükemmelli ğini koruyan Arap filolojisinin, en verimli çağı nı buluyoruz.. Kitâb al-A ş nam yazan, Hişâm b. Muhammed b. as-Sâ'ib b. Bi şr al-KalKûfe filoloji okulunun en parlak şahsiyetlerindendir. Onun künyesi, Abu' l'Munzir'dir. İbn al-Kalbi diye tanınmıştır. İlmini, doğduğu şehir olan Kûfe'de, eski Arabistanın temayüz etmi ş bir alimi, ünlü bir hadisçisi olan ve memleketinde en yüksek itibara sahip bulunan, ilk Abbasi halifeleri ça ğında yaşamış olması muhtemel olan babas ı Muhammed b. as-Saib b. Bi şr'in yanında elde etti.. İbn al-Kalbinin babas ı , kendisini ilme vermezden önce, bölgesindeki orduya hizmet etmi ş ve ibn al-A ş 'aş 'ın kumandasında Dayr al-Camacim sava şına kat ılmıştı. (82 /701). İbn al-Kalin babasının, diğer bilginlerin Halifa b. Ijayyat, Muhammed b. Sa'd, Muhammed b. Abi's-Sari ve Muhammed b. _Habib gibi hadisçilerin okullar ında zengin bilgisini elde etti. Keskin bir zeköya sahipti; yorulmak bilmeyen çal ışması sayesinde, soybilimin ve eski Arabistan tarihinin çe şitli dallarında karşısına çıkılamaz otorite oldu. Onun reyine ekseriya çok uzaklardan bile ba şvuruluyordu. (kar ş . P. K. Önsöz, s. 17, 1. ve dev.) 13.

om gs po t.c. p. bl o. İbn al-Kalbe sonra, ş öhretini geni ş ölçüde yayaca ğı ve önemli bir ö ğretim faaliyeti gösterece ği Bağdata gitti. H. 204 de, bir di ğer rivayete göre H. 206 da vefat etti. (P. K. Önsöz 19 /1).. Ya. zi. ve. Ki. ta. İbn al-Kalbe hadislerin rivayetinde çok ihtiyatl ı idi, o kadarki, dikkatli ve güvenilir hadisçi diye me ş hur olmu ştu. Bizzat i şitmi ş olmadı kça hiçbirşey nakletmemi ştir; veya şöyle söylerdi: "Ben bunu bilmiyorum", "Buna dair birşey işitmedim" (kar ş . P. K. Önsöz S. 15 /7. ve dev.). Araplar ın pek çok me şhur eserleri İbn al-Kalbrden iktibaslarla doludur Meselâ "Kitâb at-Tabakat al-Kabir" (Hz. Muhammed'in, sahabnin ve hadisçilerin H. 230 y ılına kadar biyografileri) yazar ı İbn Sa'd ve "Ta'rih arRasul va' 1-Muliik" yazarı at-Tabarrnin eserleri. Bu ikisi, kitaplarnia, İbn al-Kalbrden pek çok şey almışlardır; aynı şekilde "al-Bayan vat-Tabyin (Hitabet Üzerine)" in "Kitâb al-klayavân (Hayvanlar Kitab ı)"ın ve ba şkalarının yazar ı Câlııi ve "Muruc az-Zahab ve Maâdin al-Cavâhir (Altın bilimi ve mücevher kaynaklar ı)" yazar ı Al-Mas`âdi ona dayanırlar. Yakeit ve `Abd al-Kâdir b. 'Omar al-Bagdadi de İbn al-Kalbrden pek çok iktibaslar yapm ışlardır. (Kar ş . P. K. Önsöz S. 12, 12. ve dev.). ,. Fakat bunlar ın yanında, hadisçiler aras ında, İbn al-Kalbe ve taraftarlar ına karşı olan ve onlarda, sahih bir hadisin ravilerinden beklenen kalitenin bulunmadığını iddia eden bir gurup vard ı Sünniler de ona dü şmanca tavır takınıyorlardı ; onlar için İbn al-Kalbe sadece müteassıp bir şii idi. AsSam'âne, ondan bahsederken: "Sa ğlam bir temele dayanmayan haberlerle garaib ve acaibi anlatır" der. İmam Ahmad b. Hanbel de ona kin besliyor ve ş öyle söylüyordu: "Hisâm'dan kim naldediyor ? Fakat o sadece gece sohbetleri (samar) ve soybilim (nasab) yazar ıdır. Ondan birisinin birşey nakledeceği aklıma gelmezdi." (P. K. Önsöz S. 14 /10 ve dev.) İbn al-Kalbrnin hadislerinin güvenilmez oldu ğunu iddia eden daha ba şkaları da vardı . Bilhassa taassup yönünden olan bu hücumlara ra ğmen gerçek şudur ki, İbn al-Kalbe, kendi ifadesinden de anla şıldığı gibi ço ğunlukça dikkatli bir hadisçi sayılmaktadır: "Hadiste isnad, giyimde, kuma ştı' damgas ı gibidir" derdi. (P. K. Önsöz S. 10, 9) Fakat şu var ki, ibn al-Kalbrye dayanan ifadelerde, zaman zaman ortaya ç ıkan aykırılıklar nas ıl izah edilecek? Wellhausen'e göre böylesi aykırdıklar (Beste S. 12), "sadakati, yüksek faziletiyle ölçüleri bir arap hadisçisinin kitab ında eksik olmaz. Bu sözle, İbn al-Kalbe, bamba şka bir güvenilirlikle temayüz etmi ştir, demek istenmiyor; fakat sadece, tenakuzlar onu ele vermekten çok tavsiye ediyorlar, demek isteniyor. Babas ı , yalanc ı sayılıyor (Agard, 9, 19, 28; 19, 58, 22; 86, 2); unutulmamal ıdır ki, bu çe şit hüküm14.

om gs po t.c. Ya. zi. ve. Ki. ta. p. bl o. ler hemen daima tarafgirdir; yalanc ılık, bilhassa soybilimde ve Yemen hakkındaki haberlerde olagand ır ve Kidtb al-Aganideki isnadlar, k ısmen, Kalbr lere dü şmanlıkla atfedilen bir kitapla ilgilidir (9, 16, 18 ss.). Halife II. Yabir şiirinde o, en büyük soybilim otoritesi olarak amhyor (Agâni 1, 16, 18) O ğul, kaynak göstermekte çok gayretlidir ve e şyanın ve zamanın özelliğine göre hüküm verme ğe yardım eden bütün iddialar ı kullanır, Dinler Tarihi ile ilgili beyanlarında ise daima, en iyi Arap tarihçisi İbn 14.14 ile birle şir. Onun ilmibilgisi islâm ufkunu a şmıştır. Arkada şı Viilcicti, onun, fevkalâde ma,s.ttlib bilgisi ve Arap kabilelerinin birbirleri için anlatt ıkları hicivli hikâyelere vuktifu sayesinde, Halife Mehdinin yan ında, nas ıl itibar ve servete ula ştığını anlatır. (Tab. 3, 528) Putlar Kitabrnın ekinde (Zaki baskısı), S. 67 ve dev. İbn al-Kalbrnin telifi olan ve İbn an-Nadim'in, hepsini Kitab al-Fihrist'inde (S. 96, 98) zikrettiği 141 eser gösterilmiştir. Aynı ş ekilde hepsi, İbn al-Kalbrnin A ş -şafadrnin Kitab al-Vafi brla-Vafayât (Biyografik lügat) ındaki (Mısır Devlet Kütüphanesi, şifre 124 m ta'rih) bir biyografisinde geçmektedir. Bunlar, Arapların islâmdan önceki tarihinden, onlar ın zaferlerinden, muharebe günlerinden, soylarından, diri diri gömülen kızlardan, islâm ın en eski ve eski ça ğından, ülkelerden, ş iirden ve ş airlerden, hadislerden ve gece sohbetlerinden (samar) v.s. bahseder. Nyberg'in açıkladığı gibi o zaman ın adetince, İ bn al-Kabrnin yazıları , çoğunlukla, küçük ders kitaplar ı ve öğrencilerine belli konularda verdi ği derslerin notlarmdan ibarettiler. "Birkaç yaz ı daha geni ş muhteviyatlı olabilir; fakat muhakkakki bunlar, hemen sonra moda oldu ğu gibi, geniş hacimli kitaplar de ğildiler. Bunlar, edebi yanlar ı pek olmadığından, kısa zamanda kaybolup gittiler. Fakat ihtiva ettikleri materyaller, bol bol kullan ıldı, bu bakımdan zannımızca İbn al-Kalbi, ismi sık anılmasa da, Islam literatüründe yaş amaya devam ediyor. (Nyberg S. 349) Mısırlı bilgin Ahmet Zaki Pa şa, durmadan, İ stanbul, Mısır ve Avrupa kütüphanelerinde, İbn al-Kalbrnin, elde bulunan yaz ılarını arıyordu. Fakat o sadece, Camharat an-Nasab (Neseb Mecmuas ı Kolleksiyonu) kitab ının bir kısmı ile formaca küçük, fakat bilgice zengin iki kitap bulabildi: Birincisi, Kitab Ansab al-Nail (At soyları kitabı), ikincisi Kitab al-A ş nâm. Camharat an-Nasab kitabı ün kazand ı ve İbn al-Kalbrnin ismini ebedileştirdi; bütün neseh ara ştırıcıları ona dayanırlar. Fakat kitap bütünüyle mahfuz görünmüyor. (kar ş . elde edilen kısımları için, P. K. Önsöz S. 20 ve dev. ve Brockelmann, G. A. L., I, Suppl. Band, S. 211 ve dev.) Kitab al-Ansab al-Ijayrde bulunanlar, İbn al-Arâbrnin aynı elyazmasında bulunan aynı konudaki eseriyle birlikte Les livres des chevaux V011. G. 15.

om gs po t.c. p. bl o. Levi della Vida, Leiden 1928 ba şlığı altında ne şredildi. Kitap, eski Arapların Cahiliye ça ğının, (tek tük de Islam ça ğının) en me şhur atlar ından bahseder.. Ki. ta. İbn al-Kabrnin, Ahmet Zaki Paşa'nın ara ştırmaları sayesinde bulunan üçüncü Yazma eseri, Kitab al-Asnâm "Putlar Kitab ı"dır, bize Arap Cahiliye ça ğındaıı bilgi verir.. Ya. zi. ve. Cahiliye Ça ğı, yani Arap putçulu ğu, yabanc ı tesirlere, bilhassa Güney Arabistan tesirlerine dayanan y ı ld ı zlara tapman ı n, ve aynı zamanda kahramanlara tapman ı n her çe şit izlerini ta şır. Fakat onda en çok,ilahlara ve cinlere sayg ı ile birlikte genel bir ta ş a veya a ğ a ca t apma göze çarpar. Kahramanlara ve atalara tapmay ı , Pullar Kitabı s. 51, 10. ve dev. (32,17 ve dev.) da buluyoruz. (kar ş . Tevrat, Süleyman'm Meselleri 14, 13 ve. dev.) Putlar Kitabı 'nda Ta ş lara tapmaya, Kabenin Karata ş' Irlacaru'lAsvad ile kahramanlara tapma olarak da niteliyebilece ğimiz Isâf ve Nâ'ila P. K. S. 9; 29 (7,18; ve dev. 19,5), ve dev. Zu'l-ljalasa P. K. s. 34 ve dev.. (23 ve dev.); Sa'd P. K. s. 36 (24); al-Lât P. K. s. 16. ve dev. (11); al-Fals P. K. S. 59 ve dev. girerler. Kar ş . Krehl, s. 69 ve dev. ve İbn Tyayna (Bayaııi I, 493, 12 ve dev.) ile P. K. s. 25-26 ve dev. (16,17 ve dev.). Putlar Kitab ı'ncla A ğaca tapma- ya da al-Tzza misaldir; dev. (16, 17 ve dev).. P. K. S. 25 ve. Hristiyanlık, Cahiliye Araplar ı aras ında, bilhassa yarımadan ın kuzeyinde oldukça geni ş yayılma alanı bulmuştu. Yahudiler de as ıl Arabistanda oturuyorlard ı , mesela Medine bölgesinde ve Yemende. (kar ş . Wellhausen, Ek, s. 290 ve dev.) Islam Arabistan içindeki zafer zincirine ba şladığı zaman, ilk itina etti ği şey, putlara tapman ın bütün izlerini kökünden silmekti. Bu yüzden Islamın ilk çağında müslüman bilginler, herhalde, halk aras ında, fırsat buldukça, alışık olduklar ı putlara tapmaya dönü şler belirdiğinden, Cahiliye Ça ğı ile me şguliyetten çekindiler. Ancak yeni iman temelini sa ğlamla ştırdıktan ve putlara tapma diye bir şeye dönüş korkusu kalmad ıktan sonra, Arap Putçuluğunu tetkike cesaret edildi. Nyberg, haklı olarak, m.a ğlubedilmiş , bilhassa alçalt ılmış bir dinin, muzafferlerin ilk nesli taraf ından seve seve ve kasden unutturulmaya çal ışılacağına ve bununla ilgili rivayetlerin silinece ğine dikkati çekiyor. Tevrat'ta da görüldüğü gibi peygamberlerce sava şılan ve ezilen dinlerin hepsi tamamiyle söndüler ve daha sonraki Yahudilik, onlarla ilgili her gelene ği unuttu. "Belki İslamda da böyle olacakt ı" diye yaz ıyor Nyberg, "e ğer, daha E-. 16.

om gs po t.c. Ya. zi. ve. Ki. ta. p. bl o. meviler ça ğında bol bol fışkıran Bedevi romanti ği, eski Bedevi yaşay ışına ait hatıranın canlı tutulmas ına kuvvetle yard ım etmemi ş olsaydı". Muhakkak ki, eski Bedevi şiirinde ve eski Bedevi efsanelerinde putçulu ğun direkt izleri, hayret edilecek derecede az ve zay ıftılar; fakat herhalde izler daima vardı ve Arabistanda, hala ya ş amakta olan kabilelerin mahalli gelenekleri, bazı eski alışkanlıkları ve eski ayinlerin ta şlaşmış kalıntılarını muhafaza ediyorlardı. Bütün bunlar hadisçiler ve filologlar tarafından gayretle toplandı, manalandırıldı ve böyleçe Arap Putçulu ğunun araştırılması , önce filolog ve tefsirciler çal ışmas ı olarak do ğmuş oldu. (Nyberg s. 348) Başka sebepler de yeni dinin, önceki anlay ış ve görü şlere ait hat ıraları geri itmesini ve reddetmesini kolayla ştırdı. Krehl, tahrik edici taassuptan başka, yaz ılı notlar ın teferruatl ı olmayışının da bu gayrete yard ım etmiş olduğuna dikkati çekiyor. Elbette o zamana kadarki görü şlerin bastırilışının da bir s ınırı vardı. "Mesela" bilimine çok de ğer verilen soy kayıtlarına dokunulmuyordu; içlerindeki eski çok tanr ılı dini hatırlatan işaretler de herhalde anlams ız ve zarars ız telâkki edilmi ş olmalıydı, aksi halde onlarmda yokedilmesi zorunlu sayılırdı. Bununla birlikte bu soybilim listeleri, bizim ilmimiz için, en az ından taurıların isimleri ve onlara tapman ın yayılışı hakkında, en önemli kaynaklardan biridir. Burdan ba şka Arapların, şu veya bu ilahi varlığa saygı ile ilgili olan, saygıyı ifade eden ve özellikle sayg ıyı bunlardan birisine hasreden isimleri takma al ışkanlıkları vardı, mesela 'Abd al-' Uzzi1=` Uzza ilithesinin kölesi...Bu yolla, put isimlerinin pek çoklar ı ve onlar sayesinde zay ıf da olsa, ibadet edildikleri bölgelere ait bir bilgi hat ırtırlarda kalıyordu". (Krehl S. 2).. Böylece Arap Putçulu ğunun ara ştırdmasında canlı bir gayret uyan ıyordu. Büyük tarihi eser al-Magazi ve' s-Siyar (Peygamberin Sava şları ve Biyografisi) in yazar ı 151 /768 yılında Abbasilerin II. halifesi al-Manşurun kendisini davet etti ği Bağdatta ölen Muhammed İbn İshak, Cahiliye Çağı ile, Arap putçulu ğu ile uğraş anların ve ondan kalan izleri arayanlar ın ilki idi. Onun orijinal eseri kaybolmu ş görünüyor. Fakat `Abd al-Malik İbn Hişam (takriben 218 /833) Sira'sme onun büyük bir k ısmını kelime kelime aktarmıştı, onun içinde putlara ibadetle ilgili olarak okunacak baz ı şeyler vardır. (bak: Wüstenfeld baskısı). As-Suhayli al-Andulusi (öl. 581 H.) ve. Abu Zarr (öl. 770 H.) İbn Sira'sine yazdıkları tefsirlerinde [asSuhayli: ar-Ravi al-Unuf (Kahirede çok kereler bas ılmıştır); Abu Zarr: Sarh as-Sira (ed. P. Brönnle, Kahire 1329)1, şurada burada ilmi yaz ılardan da ğınık olarak bulup ç ıkardıkları, putlara tapma ile ilgili her çe şit teferruat ı naklettiler.. 17.

om gs po t.c. p. bl o. Fakat, İbn İsbals'tan yakla şık olarak yar ım as ır sonra ölen İbn bi, Kitab al-aşneim "Putlar Kitab ı" eseri ile Putçulu ğa özel bir çal ışma ayıranların ilki oldu.. Ya. zi. ve. Ki. ta. Konu ile ilgili daha sonraki yaz ılar, kaybolmu ştur. Sadece İbn an-Nadim'in "Kitâb al-Fihrist"inde (H. 327 de yaz ılmıştır), Yâkiit'un "Mu'cam al-Udaba"sında (öl. 626 H.) v.s. bunların isimlerini buluyoruz. Mesela, bir Iranlı olan Fuiayl b. Marvân, bir Kitab al-A ş nam yazdı ; İbn an-Nadim onu Kitâb al-Fihrist'inde ve Wilsât, Mu'cam al- Udabâ'sında anıyor. Al-Cal,ıi da (255 H.) bir Kitab al-A ş nâm yazd ı. O, bu eserini "Kitâb al-ljayavân"ın önsözünde an ıyor ve ad-Damiri "Hayat al-Hayadin" ında (Hayvanların Hayatı) bu yaz ıdan bölümler naklediyor. Bundan ba şka Filozof Abâ, Zayd alBalla (340 H.) bir eser yazdı : ar-Radd `alâ Abadâti'l-A.ş nâm (Putlara Tapanları Tekzib (karş . İbn an-Nadim, Kitâb al-Fihrist S. 125 ve Ytildıt, Mu' cam al-Udabâ V, S. 112). Al-Azrakrnin (öl. takriben. H. 244) "Mekke Tarihi" nde de Arap putçulu ğunun bir tasviri var ve nihayet Peygamberin bütün biyografilerinde bu konudan bahsolunur. (kar ş . P. K. Önsöz s. 23 ve dev.). İbn al-Kalbi'nin-Kitab al-A ş nâm'ı güzel bir şans eseri olarak 12. yüzyıla kadar ( İbn al-Cavaliki H. 539, M. 1144 /45 de öldü) filoloji okullarında kesintisiz okutuldu ve korundu; ayn ı zamanda ona çok sayıda şerhler eklendi. Kitab Islam filologlar ının gösterdikleri bütün itinaya ra ğmen, yine de bir süre sonra ortadan kayboldu. Fakat YaKit'un eline (öl. H. 626/M. 1229), İbn elyazmas ı olan bir Putlar Kitab ı nüshası geçti (bak, biyografisi P. K. Ek, S. 89). O, eserin çok büyük bir k ısmını (tahminen üçte ikisini) Mu'cam al-Buldân'ına (Co ğrafya lügat ı) aldı , ve eserinin düzenine uygun olarak, dalı isimlerine göre bölümlendirdi. Aynı nüsha veya bir ba şka nüsha da `Abd b. `Omar al-Bağdadrnin (öl. H. 1093) eline geçmiş olmalı, çünkü o, Ijizânat al-Adab kitabına, kaynak göstererek ondan pek çok aktarma yapm ıştır, fakat yazmas ına ait tafsilât vermemi ştir, 1, 92. 111, 210. 242-246. (öl. H. 1342 Daha sonra Irak' ın ünlü bilgini Mahnıiid şükri 1924), Bulâğ al-Arab fi Ahvâl al-`Arab 11, 216-229 eserine, İbn al-Kalbrnin Putlar Kitab ından kısımlar aldı. Zaki Paşa (P. K. Önsöz S. 25, 1 ve dev.), bunların, al-Bağdâdrnin Hızânat al-Adab'inden istinsah edilmi ş olduğu görüşünde hakhd ır. Yaldit'un ve al-Bağdadrnin kullandıkları el yazmas ı veya el yazmalar ı, kayıplara kar ışmıştır. Kitâb al-A ş nam'dan bölümler, Zaki Paşa'nın gözden kaçırdığı, İbn alCavzrnin (öl. 597/1200) eserlerinde de vard ır: Nakd al-`1Im va'1-`Ulamâ veya Tallois Iblis (Mısır, as-Sa`âda Matb. 1340), S. 56-63 (kar ş . Brockelmann, G.. 18.

po t.c om. eK. ita. p. bl. og s. A. L. Supp. Bd. I, S. 212). Ben eseri göremedim, fakat, Geheimrat Fischer bey bana, bu bölümlerin mühim bir de ğeri olmadığını ve bütün baskının kısmen hatal ı olduğunu bildirdi. Kitab ın İbn al-Cavzrnin kulland ığı nüshası aynen Zaki Paşa'nın el yazmas ındaki hadisçiler zincirine dayan ır, yani İbn al-Kalbrtlen geriye doğru Abd al-Cabbar aş- Şayrafrye kadar (bak. a şağıya) Metin, `Abd al-Cabbar aş- Şayrafrden ona `Abd al-Vahltab b. al-Mubarak yoluyla ulaşmıştır (bak. Talbis Iblis) S. 56 ve dev.. Ya. zi v. İşte 20. yüzyılın başlarında Ahmad Zaki Pa şa, İbn al-Kalbrnin Putlar Kitabının, hala mevcut olan ve merakl ı kitap kolleksiyoncusu Şeyh Tahir al-Caztriri (öl. 1338 /1920),nin elinde bulunan yegane yazmas ına rastlayıp, onu satın alarak elde etti ğinde yukarda geçti ği gibi pek çok sevinmi şti. Kahirede Zaki Kütüphanesinin kıymetli bir parças ını teşkil eden bu yazmaya göre, Zaki nüshas ı baskısı yapıldı (2. baskı Kahire 1343/1924) ve ayn ı zamanda orijinalinin iki sahife tıpkıbasımı da eklendi (bak: P. K. Önsözün sonu s. 41 ve 43). Putlar Kitab ı bize bizzat Ibn al-Kalbrye kadar ç ıkan bir raviler zinciri ile ulaşıyor [bak: P. K. S. 5 (3), Nyberg S. 351 ve dev ). Putlar Kitab ının metnini, İbn al-Kalbrnin yanında, H. 201 de bizzat tahsil eden ilk ki şi, Abil7 l-Hasan 'Ali b. aş- Şabbah b. al-Furat al-Keitib'tir; o bunu Abil al-Hasan b. Ulayl al-Anazrye nakletmiştir, raviler zinciri, metni, 463. olarak Muhammed b. Ahmad b. al-Muslima'n ın rivayetiyle alan Abu'l-Ifusayn al-Mubarak b. `Abd al-Cabbar b. Ahmad aş- Şayrafrye kadar devam eder. Bayiler zinciri daha sonra H. 499 y ılına kadar uzanır; karş . P. K. S. 64, 3 (40,3). Putlar Kitab ı H. 494 ün Muharrem ayında bir defa yüksek sesle okundu. (İbn aş- Şayrafrnin önünde, karş . P. K. Önsöz S. 32, 6 ve dev.). Okuyan, Muhammed b. Na ş ir Atari-Fail idi; İbn al-Cevilliki ile ile Muhammed b. al-Husayn al-Iskaf da dinleyiciydiler.. İbn al-Cevalilci, Muhammed b. at-'Abbas b. al- Furtit'm defterinden, Putlar Kitabı metninin bir suretini ç ıkardı ; kendisi, tarih vermiyor, fakat herhalde bu i ş , 529 yılından önce olmu ştur. Bu ilk suretten Ibn al-Cevalilti, H. 529 da ikinci bir suret daha ç ıkardı ; karş. P. K. S. 64, 5 (40, 5). Ytildit, Mu' cam al-Buldiin'ında, İbn al-Cevalildnın ilk suretini kulland ı (karş . Yâkût 111, 911, 19). İbn al-Ceveililernin ikinci sureti Zaki Kütüphanesinin elyazmasmın bu ikinci suretten fevkalade bir itina ile ç ıkarılmış olan nümunesidir. karş . P. K. S. 63, 8. ve dev.; 64, 2, 7 ve dev. (39,8; 40, 2, 7). Bizim Putlar Kitab ı aslında şöyle başlamahydı : İbn Cevillilci diyordu ki: "Şeyh Abirl-Ilusayn al-Mubarak b. 'Abd al-Cabbar b. Ahmad as- Şayrafi, bize anlat ıyordu. Şeyh Abirl- Fail Muhammad b. Nâşir b. Multammad b. 19.

po t.c om. og s. kendisine okuyor, ben de Muhammed b. al-Husayn al-Iskâf ile birlikte 494 ün Muharreminde dinliyordum.". ita. p. bl. Metni, İbn aş- şayrafi'den naklen alan ve P. K. S. 5, 1 (5, 1) de "bize bildirdi" diyen kişi, Mavhâb b. al-Cevâliki'dir. (bak P. K. Önsöz S. 28, 5 ve P. K. S. 5, not 1).. Ya. zi v. eK. Esasen Yâkât'un "Coğrafya Lügat ı"ndaki İbn al-Kalbi'den özetlemelerini Wellhausen'in mükemmel eseri olan (Beste der Arabischen Heidentums) "Arap Putçulu ğunun Kalıntıları"run ilk mısmına borçluyuz. (2. baskı 1897 Berlin). Pullar Kitaldnın tertibi, elbette, eksiksiz olan orijinalinin bulunmas ından sonra, do ğru olarak gözden geçirilebilirdi. Kitap iki bölüme ayr ılıyor, 5 (5). sayfada, eserin ravilerinin zinciri ile ba şlıyor. 6,5 (5, 13). sayfada, putlara tapmanın doğuşu ile ilgili bir giriş var; sonra birer birer putlar anlat ılıyor. Arap putlarının bu ıstılahlar dizisi gerçekten canl ı tasvir edilmiştir ve eski Arap şairlerinin mısraları ile Kur'an ayetlerine dayand ırılmıştır. 47,5 (30, 7). sayfada, Putlar Kitab ının ikinci kısmında, konunun yeni bir sunuluşu bulunuyor. 5 (5). sayfan ın uzun raviler zinciri, burada sadece, İbn `Ulayl al-`21nazi (al-Cavhari'ye rivayet eden) ve b. aş - Şabbah'tan ibaret. Bu kısa raviler zinciri, birinci kısımda geçen putlar hakk ında yeni rivayetler getiren daha küçük bölümleri içine al ıyor. Bu ikinci bölümde S. 50 ve devamında (32, 3 ve. dev.). putatap ıcılığın doğuşu, birinci kısımda S. 6 (5,13 ve dev.) oldu ğundan tamamen ba şka bir şekilde sunulmuştur (Eserin iki kısımlılığı hakkında kar ş . Nyberg S. 353 ve dev.) Putlar Kitab ının 33,9 ve 10 (22, 3 - 4). sayfalar ında, sanam ve vaşan'ın, 53, 11 ve 12 (33, 20-21). sayfalardakinden bamba şka şekilde bir aç ıklamas ı bulunuyor. Böylece İbn al-Kalbi, konusunu ça ğının adetine uyarak tamamen sistematik bir şekilde sunmaya dikkat etmi ş tir. Kitaba, Zaldnin yazmas ına göre 63. sayfada, al-ya'bâb ve Bâcar isimli iki putu daha sokan bir ilâve yap ılmış . Daha sonraki bir ilâvede (P. K. S. 107 ve dev.) Zaki Paşa, başka arapça eserlerde geçen putlar ı ve tap ınaklar ı sayıyıor. Kitab ın her iki kısmında da putçulu ğun başlangıcı hakkında birbirinden farkl ı olan iki rivayet, ' Amr b. Luhayy'm Putçulu ğu Arabistana soktu ğu meselesinde birle şmişlerdir; bak: P. K. S. 8, 17,6 ve dev.); 13, 6 ve dev. (9, 18)- S. 54, 6 ve dev. (34. 6); 58, 5 ve dev. (36, 16 ve dev.) 20.

om gs po t.c. Ya. zi. ve. Ki. ta. p. bl o. Krehl'de, S. 27 ve dev. eskiça ğların tarihini sadece sathi ve özet olarak anlatan Arap yazarlar ının, garip bir şekilde, `Amr b. L ıdıayy'ın, İbrahim'in eski dinini (yani Bir Allaha tap ışı), putçulu ğu Arabistana sokmak suretiyle değiştirmiş olduğunda birle ştiklerini yaz ıyor (kar ş : Abulfeda, Histor. ante islam. S.136; Hamza İsfaheini I, S. 142; İbn Durayd S. 276; Şahrastâni S. 430; İbn Haiti/din Nr. 557). Amr b. Luttayy'ın sebep olduğu bu Bir Allaha tapışın değiştirilmesini Hamza İsfehani, o kadar önemli ve tesirli say ıyor ki, onun vukubulduğu yılı, Arapların islâmdan öncesi tarihlerinin dönüm noktas ı sayıyor. Amr b. Luhayy', Hz. Peygamberin bir sözünden ötürü [Krehl, bu sözü tahmin ediyor: "`Amr b. Lultayy'l cehennemde, barsaklarm ı cehennem alevinde sürür gördüm"; bak. İbn Histim 50, 18, 51, 4, 442, 13 ve P. K. S. 58, 6 (37, 4)] puta tapanlar ın örne ği sayılıyor ve böylece, Arabistana putyapıcılığının girmesine sebep olan ki şi de o oluyor.. Putlar Kitabı, en eski dini münasebetleri aç ığa ç ıkarıyor. Eski ibadet şekilleri hakkında çe şit çe şit efsaneler ve rivayetler sunuyor. Eski Arap şiirinden mısralar çok esaslı bir şekilde bütünü destekliyorlar ve dinin bu basamağının Arap Putçulu ğunun pek çok eski, karakteristik şekiller gösteren ilkel adetlerinden bir tabloyu önümüze seriyorlar. Pullar Kitabı'mn tercümesi, sadece arabistler için de ğil bilhassa arapçayı hiç okuyamayan veya ancak güçlükle okuyabilen dinler tarihçileri için de (onlar için notlar kısmı da çok önemlidir) ilgi çekici olacaktır. Kitap, önce eksiksiz bir tercümeye vesile olmaktad ır, sonra onun yardımıyla Wellhausen' in "Reste der arabischen Heidentums" kitab ındaki tercümeler de düzeltilebilecektir, çünkü kitap, Wellhausen'in dayanmakla yetinmi ş olduğu, YiiIdıt'un, birçok yerlerinde memnuniyet verici olmayan Wüstenfeld baskısmın metninden daha isabetli müteaddit bölümler getiriyor. Daha çok Kitab alA şnâmdaki mısralarla me şgul olan Fr. M. M. S. Marmarci, nin değerli makalesi de "O. P., Les dieux du paganisme arabe (Revue biblique XXXV, 1926)", kitabımızın tercümesini lüzumsuz k ılmaz. İbn al-Kalbi'nin Putlar Kitab ı, dinler tarihi bakımmdan çok de ğerlidir; Nyberg haklı olarak, S. 366, onun, "din de ğişimi probleminde çok önemli yeri oldu ğuna" iş aret ediyor. Kitab, Arap Putçulu ğu hakkında yegane eski Arap monografisidir ve onun güzel bir tablosunu gözümüzün önünde canlandırıyor. R. Klinge-Rosenberger. 21.

po t.c om og s p. bl ita eK zi v Ya. TERCÜME İbn al-Kalbi PUTLAR KİTABI2.

om gs po t.c p. bl o ta ve. Ki kenarında şunlar yaz ılıdır:. Ya. zi. "Zaki Kütüphanesi"nde bulunan yegane elyazmas ının. "Ahmad b. Mut ıammad al-Cavharrnin rivayeti 3 , al-Hasan b. 'Ulayl al`Anazi'den, onunki 'Ali b. aş- şabb(ib'tan, onunki de ondan [yani İbn alKalbilden". "Şayh Abu'l-klusayn al-Mubarak b. Abd al-Cabbar b. Ahmad aş -Sayrafr onunki Aba. 'Ubayd Allah Mul ıammad b. 'İmran b. Masa al-Marzubarddendir -Allah. nin rivayeti, Aba Ca'far Multammad b. Ahmad b. Muslima'den, rahmet eylesin-.. II Kenarın alt kısmında bir ba şka yaz ı ile bir bölüm daha var, onun sonradan eklenmi ş olduğu anlaşılıyor. Şöyle yazıyor:. "As-Succa 4 atlar ((atç ılık)) demektir. As-Sacca ise, Allah'tan ayrı olarak tap ılan bir puttu. Hz. Peygamberin (Allah'tan ona selam olsun) bir sözü onunla tefsir edilmi ştir:- Sadakalar ınızı veriniz, çünkü Allah sizi Succa ve Bacca'dan kurtardı, emin kıldı. Ayrıca al-Bacca6 için derler ki: Bacca ((bir devenin canl ı vücudu)) yar ılarak, akıtılan kandan yap ılan ve eski Araplarm kıtlık zamanlar ında yemeyi adet edindikleri bir sucuktur. Kelime, bacc (yarmak) kökünden gelmektedir, çünkü kan ak ıtan, ((devenin)) damarım yarmaktad ır.". "Muhkam"den.7. 25.

om gs po t.c p. bl o ta Ki ve zi Ya. Bağışlayan, Esirgeyen Allahın Adıyla. Şeyh Abir l-Husayn al-Mubârak b. 'Abdu' l-Cabbâr b. Ahmad aş- Şayrafi 9 bize'° anlatt ı , ona okunurken ben dinliyordum, dedi ki: Abd Ca' far Muhammad b. Ahmad G. al-Muslimair anlattı, dedi ki:. 463 yılında bize. Bize Abd 'Ubayd Allah Muhammad b. 'Imrân b. Mâsâ al-Marzubani° 2 icazetli" olarak anlatt ı, dedi ki: Abd Bakr Ahmad b. Muhammad b. 'Abd Allah al-Cavhari" bana anlattı, dedi ki: Abd 'Ali al-Hasan b. 'Ulaylis al- 'Anazi bize anlattı , dedi ki: Ma' l-Hasan 'Ali aş- Şabbâh G. al-Furât" al-Kâtib bize anlatt ı , dedi ki: Ben Hi şâm b. Muhammad al-Kalbrye 201 yılında okuyordum: Babam ve diğerleri bize anlat ıyorlardı -ben onların sözlerinin hepsini aynen yazd ım:' 7 İbrâhim'19in oğlu ısmâil° 9'in (Allahtan ikisine de selâm olsun) Mekke' ye yerle ştiğinde pek çok çocu ğu oldu ve bunlar Mekke'yi doldurarak Amalikahları2 ° oradan sürdüler, zamanla Mekke kendilerine de dar geldi ve aralarında harpler, dü şmanlıklar ç ıktı . Bir kısmı diğer bir kısmını sürdüler, sürülenler, ülkede yay ıldılar, yeni geçimlikler arad ılar. Onları putlara 21 ve taşlara tapmaya sürükleyen sebep şu oldu: Mekke' den uzakla şan" bir kimse, Kutlu Eve saygısından ve Mekke'ye olan derin bağlılığından ötürü, yanına kutlubölgeden 23 bir ta ş' almaksızın uzaklaşmazdı. Nerede konaklarlarsa 25 onu bir yere koyarlar 26 ve t ıpkı Kâbeyi tavaf ettikleri gibi kendilerine u ğur getirsin diye ve sayg ı ve sevgilerini ifade amacıyla onu tavaf ederlerdi 27 (çevresinde dönerlerdi). Kâbe'ye 28 ve Mekke'ye olan saygıları da devam ediyordu. Hz. İbrahim ve Hz. İsmail'den ö ğrendikleri üzere haccediyor 29 umre 30 yapıyorlardı. ,. Bu davranışları onları, gitgide, ho şlarına giden şeylere tapmaya götürdü, as ıl dinlerini unuttular, İbrahim'in ve Ismail'in dinini (Allahtan onlara. 26.

po t.c om. Ya. zi v. eK. ita. p. bl. og s. selam olsun) ba ş kasıyla de ğiş tirdiler. Putlara tapt ılar ve kendilerinden önceki toplumların durumuna döndüler. Hz. Nah'un (Allah'tan ona selam olsun) kaviminin tapmış oldukları putları, hatırladıkları kadar, yeniden ortaya çıkardılar. Aralar ında İbrahim ve İsmail (Allahtan onlara selam olsun) ça ğlarırun adetlerini devam ettirenler de vard ı : Kiibe'ye saygı, onu tavaf, hac, umre, Arafat'ta 31 ve Müzdelife' "de vakfe", kurban sunmak, hac ve umre esnasında lebbeyk 34 diye ça ğırış gibi -bu adetlere kendiliklerinden birtak ım adetler daha katarak. Nizar 35 kabilesi ihlül sırasında ş öyle derdi: Buyur Allahım! buyur! Buyur, Senin orta ğın 36 yoktur! Ancak bir orta ğın vardır, o da senin hükmündedir. Sen ona ve onun sahip olduklar ına hükmedersin! Telbiye" ederek Onu birliyorlard ı , ilahlarını da yanına katıyorlard ı, fakat sahipliğini yine Onun eline veriyorlard ı . Allah (Ş anx yücedir) peygamberine (Allahtan ona selam olsun) "Onlardan ço ğu Allah'a, ancak Ona ortak ko şarak inamrlar 38 " buyuruyor. Yani onlar Beni, Bana yara ştığı şekilde değil, yaratt ıklarımdan birini Bana ortak ko şarak birlerlerdi, buyuruluyor. 'Akk 39 Kabilesi telbiye s ıras ında o ğullarmdan siyah olan ikisini önlerine katarlar, bunlar kervanm önünde yürürler ve şöyle söylerlerdi: Biz 'Akk. kabilesinden iki kargay ız! 4°. Onları takiben 'Akk 'Akk. kabilesi de ş öyle söylerdi:. kabilesi Sana teslimdir, Yemenli kullar ındır,. Bize izin ver, ikinci defa haccedelim! Rabi'a 41 kabilesi haccettiklerinde, şartlarını yerine getirip durulacak yerlerde durduktan sonra ilk nafrde42 dağılırlar, taşrikin43 sonuna kadar beklemezlerdi ((müslümanlar gibi)). Ismail'in (Allahtan ona selam olsun) dinini ilk de ğiştiren, putlar ı diken, Sâ'iba, Vasila 44 Baldra 44 ve Ifâmiya 44'yı getiren ki şi, 'Amr b. RabVa'cl ır ki, o, Lultayy 45 b. 1Jürisa b. 'Amr b. 'Âmir ve ljuzet'a' 46nın babasıdır. ,. 'Amr b. Lultayy'm annesi, 'Amr b. al-1.1âriş 47'in. kızı Fuhayra idi. Mudad al-Curhumi 4"nin kızı Kam'a oldu ğu da söylenir. Al-lfüri ş, Keibe'nin yöne ticisiydi. 'Amr b. Luhayy büyüyünce yönetim işinde onunla anlaşmazlığa düştü, İsmailoğullart ile birle şip Cürhüm 49 ile sava ştı. Onları yendi, Keibe'den uzakla ştırdı , Mekke'nin dışına sürerek Kutlu Evin bekçiliğini üzerine ald ı. 5° 27.

po t.c om. Ya. zi v. eK. ita. p. bl. og s. Sonra a ğır bir hastal ığa tutuldu, kendisine denildi ki: Suriye'de Ba/10 1 denilen yerde s ıcak bir p ınar vard ır, oraya gidersen iyile şirsin, Oraya gitti, yıkand ı ve iyile şti. Oranın halkının putlara tapt ığını gördü.-Bunlar nedir? diye sordu; dediler ki.-Biz bunlar ın aracılığı ile yağmur ve dü şmana kar şı yardım isteriz. Bunun üzerine, bunlardan kendisine de vermelerini istedi 82 verdiler. Onlar ı Mekke'ye getirdi ve Kâbe'nin çevresine dikti. ,. 1-Munzir Hi ş am b. Muhammad dedi ki:. ((Babam)) Al-Kalbi'nin ((bana)) AM Salih'ten, onun da İbn 'Abbas' tan nakletti ğine göre Laf ve Nâila " (Cürhüm kabilesinden lilıf b. Ya' M delen bir erkek ve Zayd'in k ızı Nâila) vardı . İsaf Yemen'de Nâila'ya a şık olmuştu, kabileleri hac için Mekke'ye geldiklerinde ikisi Kabe'ye girdiler, insanların gaflette bulundu ğu bir s ırada evde yaln ız kaldılar ve birle ştiler," hemen de iki ta ş haline geldiler. 55 Ertesi sabah onlar ı öylece buldular, ç ıkardılar, durmakta olduklar ı yerlere diktiler. Daha sonra. Ifuza' 56a, Kurayş 57 Kabe'ye hacca gelen herkes onlara tapt ı ." veArapldn. ( İsmai/o ğullarından ve diğer topluluklardan, Ismail'in dinini terkettikleri sırada, onları hatırlad ıklarma göre ilk adland ıranlar) ve bu putlar ı ilk edinenler Huzayl 59 b. Mudrika idi. Onlar Suva"1" put edindiler. Put, Yanbu' 61 bölgesinin Ruhât 62 yöresinde bulunuyordu. Yanbu 'Medine çevresindedir. Bekçisi Lihyan" o ğullarıydı. Ben Huzayrin şiirlerinden onunla ilgili bir ş ey işitmedim, sadece Yemenli bir adamın şiirini işittim.. Kalb 64 kabilesi, Dâmat " al-Candal'deki Vadd'i 66 put edindi. Mazhic 67 kabilesi ve Curaş 68 halkı Yagils'u 69 put edindiler. Ş air şöyle dedi: Yaşa ((Mutlu ol)) Vadd, 70 çünkü art ık bize helal de ğildir Kadınlarla, oyna şmak ", din i şi ciddiye aldı . Bir ba şkası şöyle dedi:. Ya ğas 72 yürüttü bizi Murad'a 73 do ğru, Tan atmadan sald ırdık onlara!. Ijayvt'ın 74 kabilesi Ya'uk'u 75 put edindi. O, şcınVya 76 Mekke yönünde iki gecelik 77 uzaklıkta bulunan Hayvan isimli bir köyde bulunuyordu. Ham(Van'ın veya diğer Araplar ın onunla isimlendiklerini 78 işitmedim; onlar ın veya diğerlerinin onunla ilgili şiirlerine de rastlamad ım. Zannediyorum bunun sebebi, onlar ın şan'erya yakın bulunuşları, Himyarlilerle 79 karışmış olmaları ve Zil Nudis 80 yahudi olduğunda, onlar yahudi olurken birlikte yahudi oluşlarıdır. 28.

om gs po t.c. Himyarliler Nasr'i 81 put edindiler.. Ki. ta. p. bl o. Onlar ona, Ba/lıa,"2 isimli bir bölgede tap ıyorlardı . Himyarlilerden onunla isimlenmi ş birisini " duymadım, onların veya diğer Araplardan birinin şiirinde de onun amld ığına 84 rastlamad ım. Bunun sebebi herhalde, Himyarlilerin Tubba' 85 zamanında putlara tapmaktan vazgeçip Yahudili ğe girmiş olmalar ıdır.. Ya. zi. ve. Himyarlilerin Şan'ircla Ri' tim" isimli bir tapınakları87 daha vard ı , ona saygı gösterirler, yan ında kurbanlar keserlerdi. Içinden sesler 88 işitildiği söylenir. Tubba' Irak seferinden döndü ğünde, Medine'denberi kendisine arkada şlık eden iki haham da birlikte geldi. Kendisinden Ri'âm'ı yıkmas ını istediler. Tubba' -Istedi ğinizi yap ın, dedi. Onlar da tap ınağı yıktılar. Tubba' ile birlikte Yemen halk ı yahudi dinine girdi. Bunun için ne Ri'âm'a, ne de Nasr'e herhangi bir şiirde veya isimde rastlamad ım. Araplar şiirlerinden sadece islamdan k ısa bir süre öncesine ait olanlar ın koruyabildiler.. Hişam Aba' l-Munzir dedi ki: Ben s ırf Ri'Cım üzerine şiir işitmedim, fakat di ğerleri hakkında i şittim. Bunlar Nuh kavminin tapt ığı be ş puttur, Allah (ş an yücedir) peygamberine (Allahtan ona selam olsun) indirdi ği Kitabında ((Kur'an)) onlar ı andı : [Nuh dedi ki:-Ya Rabbi, onlar bana isyan ettiler, mallar ının ve evlatlarmın kendilerine büyük ziyandan ba şka birş ey getirmedi ği kişilere uydular, büyük bir hile düzdüler ve dediler ki:-Putlarm ızı sakın bırakmayı'', Vadd'i, Ya'iik'u ve Nasr'l terketmeyin. Onlar çok sap ıttılar, zalimlerin sapıklıklarından baş ka birşeyini arttırmal. 89. 'Amr b. Luhayy putçuluğu yayınca Araplar da putlara tapt ılar ve onları ilah edindiler. Onların en eskisi 1VIanat" idi. Araplar "Abd Manete i" ve "Zayd Manât" diye isimler koyarlard ı . Manat, Mekke ile Medine aras ında Al-Mu şallal' yöresinde, Kudayd 93 denilen yerde, sahilde dikiliydi. 94 Arapların hepsi onu sayarlard ı (çevresinde kurbanlar keserlerdi). 35 Avs" kabilesi, Hazrac96 kabilesi, Mekke'de, Medine'de ve kom şu bölgelerde oturan herkes ona sayg ı gösterir, kurbanlar ve hediyeler 97 sunardı. Ma'add 98 o ğulları, İsmail'in (Allahtan ona selam olsun) dinini'', kal ıntılarına ba ğlı idiler. Rabia 98 ve Muzar 98 da onun dininin kal ıntılarına bağlıydılar.. 29.

om gs po t.c. Hiçbir kabile Manat'a Avs ve Hazrac kadar sayg ı göstermedi.. p. bl o. Aba' l-Munzir Hi şam b. Muhammad dedi ki:. Ya. zi. ve. Ki. ta. Kurayş'ten 99 birisi bize, Abâ 'Ubayda b. Abd Allah b. Abâ 'Ubayda b. 'Ammâr b. Ylisir'den (Avs ve ljazrac'i en iyi tanıyan ki ş iydi) naklen anlattı : Avs ve Hazrac kabileleri ile Yasrib 130 ve diğer yerler Araplarnıdan onların dinine uyanlar haccederler, vakfelerde herkesle birlikte dururlar, fakat ba ş larını tıra ş ioi etmezlerdi. Tavafı bitirdikten sonra Manat'a gelirler, ba şlarını bu putun yan ında tıraş ederler ve orada dururlard ı . Bu son hareket olmaksızın haclarnu tamam saymazlard ı. Avs ve Hazrac'in ((Manat'a olan)) a şırı saygısı için Abd al-'Uzza b. Vadra al-Muzani veya ba şka bir arap şöyle der: Burada gerçekten do ğru, samimi bir yemin ettim,. Hazrac kabilesinin kurban yerinde, 102 Manat'in yanında. Cahiliye Çağında Araplar ın hepsi, Avs ve Hazrac'e topluca Hazrac derlerdi. Bunun için "Hazrac kabilesinin kurban yeri" diyor.. Allah ın ( ş anı yücedir) and ığı 103 Man& budur:* Ve öteki üçüncü Manât* O, Huzayre ve Huzeta'ya aitti. R-urays ve bütün diğer Araplar da ona saygı gösterirlerdi. 1" Durum Allah ın elçisinin (Allahtan ona selam olsun) H. 8. y ılda Medine'den çıkışma kadar böylece sürdü. Bu y ıl, Allahın (Mekke'nin) fethini bah şettiği yıldı. Medine'den ç ıkalı dört veya be ş gece oldu ğunda, peygamber `Alryi gönderdi, 'Ali onu yıktı ve orada bulunan şeyleri aldı. Bunları peygamberin (Allahtan ona selam olsun) huzuruna getirdi. Ald ığı şeylerin aras ında Ğassan 1 °5 kırdı. Haris b. Aba Şamir 1 °6 al- Ğassanrılin hediyesi olan iki kılıç vardı : Birisinin ismi "Mihzam', öbürününki "Rasâb" idi. Bunlar, Alicama' 1 " nın şiirinde andığı , al-Haris'in iki kılıcıdırlar: 1 °8 Demirden iki gö ğüs zırhı üstüste ve üzerlerinde İki kıymetli kılıç: Milızam ve Rasab! Peygamber (Allahtan ona selam olsun) bu iki k ılıcı da 'Ali'ye (Allah ondan raz ı olsun) verdi. Söylendi ğine göre, 'Ali'nin kılıcı Zu' 1-falcar bu ikisinden biriydi.. `Ali'nin bu kılıçlar' Fals 109 mabedinde bulduğ u da söylenir 11° Fals, peygamberin (Allahtan ona selam olsun) `Alryi gönderdi ği ve 'Ali'nin de yıktığı, Tayy ııı kabilesinin putudur. Onlar daha sonra al-Liit' ı 112 put edindiler.. Al-Lat Ta'if" 13te bulunuyordu. Manlietan sonrad ır. O, dörtkö şe bir kaya parças ından 114 ibaretti. Bir yahudi onun yan ında bu ğday dövmeyi 115 adet edilmi ş ti. 30.

om gs po t.c. p. bl o. Bekçileri,n 6 Sak ıf 117 kabilesinden 'Attâb b. Mâlik o ğullarıydı. Onun üzerine bir bina n' yapmışlardı. Kuray ş ve bütün Araplar ona sayg ı gösteriyorlardı.. ve. Ki. ta. Ona nisbetle Araplar "Zayd al-Lât II 9 " ve "Taym al-Lât 12°" diye isimler takıy-orlard ı.Lat, bugünkü Ta'if camiinin sol minaresinin yerinde bulunuyordu. Bu, Allah ın (ş an, yücedir) Kur'an' Kerimde and ığı al-Lât'tır: 121 *AlLât ve al-' Uzzâ hakkında ne dersiniz ?*.. Ya. zi. 'Amr b. al-Cuayd ondan ş öyle bahseder: Eğer ben Ka's'a 122 olan ba ğımdan geçersem, Tapmaktayken. al-Lât'ı terkeden ki şiye benzerim.. Al-Mutalammis,' 23 'Amr b. al-.111unzir hakkındaki ta şlamas ında ondan 124 ş öyle bahş eder: Sen beni, ta şlama korkusundan sürdün, fakat hay ır, Al-Lât ve dikilmi ş ta şlar hakkı için ((benden)) kurtulamazs ın! Bu durum Sakif kabilesinin müslüman olu şuna kadar sürdü. Allah ın elçisi (Allahtan ona selam olsun), Mugira 125 b. Ş u'ba'yi gönderdi, o da onu yıktı ve ate şleyip yaktı.° 26 Bununla ilgili olarak, şaddâd b. al-Cusami, putun yıkılışı ve yanig' sıras ında, Saldflileri ona dönmekten alıkoymak ve ona dü şman etmek için şöyle söylüyordu: Al-Lât' ı korumay ınız, onu yokeden Allaht ır! Kendini korumayam siz nas ıl korursunuz ? 127 İşte ate şte yandı, alevlendi; Taşları uğruna sava şmadı bile, değersiz! ' 28 Allah ın elçisi ülkenize geldi ğinde, Döner, ve o puta 129 hiç kimse yard ım etmez. Avs b. Ifacar."° al-Lât'a yemin ederek dedi ki: Al-Lât'a, al-'Uzzâ'ya ve ona hizmeti tan ıyan herkese yemin ederim, Ve Allaha da yemin ederim ki, Allah onlar ın hepsinden yücedir! Sonra al-'Uzza'y ı put edindiler. O, al-Lât'tan ve Manâetan sonrad ır. Ben Araplar ın al-'Uzzâ'dan önce bu ikisinin adını takt ıklarını işittim. Tarnim b. Murr'un, o ğluna, "Zayd Manât" b. Taml ın b. Murr b. Udd b. Tâbiha ismini koyduğuna ve "Abd Manât" ismine, al-Lât ismini de Şa'laba 31.

om gs po t.c. p. bl o. b. 'Ukaba'nın. oğluna, "Taym al-Lat" diye takt ığına ve "Taym al-Lât" b. Rufayda b. Savr, "Zayd al-Lât" b. Rufayda b. Savr (b. Vabara b. Murr b. Udd b. Tâbiha), "Taym al-Lat" b. Namir b. Kas ıt, "Abd al-'Uzza" b. Kâ' b b. Sa'd b. Zayd Manât b. Tamim isimlerine rastlad ım. Böylece al-'Uzza ilk ikisinden. ta. sonra oluyor.. Ki. Abd al-'Uzza, b. Ka'b, en eski Arap isimlerindendir.. Ya. zi. ve. Al-' Uzay ı edinen kişi, Zalim b. As'ad idi.. O, Suriye Naly/a' 132sının kuzeyinde, al-Ğumayr'in karşısında, Mekke' den Irak'a ç ıkışta sa ğda, Llarai isimli bir vadide bulunuyordu. Bu vadi, Zât `Irk'ın, al-Bustân'a do ğru dokuz mil yukar ısındadır. Zalim b. As'ad onun üzerine bir ev 133 yapt ırmıştı . Içinden ses 134 işitirlerdi. Araplar ve Kurays ((çocuklar ına)) onun ad ıyla "Abd al-'Uzza" diye ad koyarlard ı . O, Kurayş'in en büyük putuydu, onu ziyaret ederler, ona hediyeler sunarlar, yan ında kurbanlar 135 keserlerdi.. Allah ın elçisinin (Allahtan ona selam olsun) bir gün ondan bahsetti ğini işittik: "Ben kavmimin dinindeyken al-'Uzzâ'ya boz bir koyun sundum". Kurays kabilesi Ktıbe'yi ş öyle söyleyerek tavaf ederdi: Lât hakkı için, 'Uzzâ hakkı için! Onlar yüksek turnalard ır,'" Onların ş efaatine ümit 137 bağlanabilir! Üçüncüleri Manât hakkı için! Derlerdi ki: Onlar Allah ın kızlarıdır (haş a), 138 Onun yanında şefaatçidirler. Allah, elçisini gönderdi ğinde ona ş öyle vahyetti: *Al-Lât, al-'Uzza ve üçüncüleri Manât hakkında ne dersiniz ? O ğullar sizin de kızlar Onun mu? O zaman bu haks ız bir üle ştirme olur. Onlar sadece, sizin ve atalar ınızın Allahtan hiçbir selâhiyetleri olmaks ızın takmış oldukları isimlerdir.*' 39 ./urayş ona, Liurai vadisinde, Sulsânı"" isimli bir dağ yangını mesken." 1 ıştı ve oras ı Kabe'nin kutlu bölgesi gibi kutlu olmu ştu. Abâ Cundâb yapm al-Hıgali, al KırdCnin, tutkun olduğu bir kadın hakkında söylemiş olduğu sözlerde ş öyle geçer (kad ının 'Uzzâ'ya olan yeminini hat ırlatır): Bütün varlığıyla yemin etmi şti,"2 büyük bir yemin; Suldim tepelerini kutlula ştıran tepeye"' and ıçmişti: "Elbisemi göndermezsen, git! Hayatımız ın sonuna kadar seninle aslal" konu ş mayaca ğım!". 32.

po t.c om. p. bl. og s. Ummu ljuvayris'ten ayrılık ona"' ac ı veriyor, Meramı , ne şekilde olursa olsun durumul 46 düzeltmek! Dirham b. Zayd al-Avsi de ona yemin ediyor: ' Uzz ■Vnın kutlu"' sahibine"' andolsun,. ita. Evinin önünde SariP 49 bulunan ilâhal" andolsun.. eK. ' Uzanın kurban kesilen bir meydan ı vard ı , oraya Gabgabm denirdi.. Al-Huzali, 152 Asma isminde güzel bir kad ınla evlenmi ş olan birisini taş -. Ya. zi v. larken ondan bahseder:. Asmâ bir danac ığın çenesiyle evlendirildi, Banâ Ganem' ı s 3 den bir adamın kurban etti ği boz bir danan ın! Danay ı Uzzirnın gabğabına sürdüğü sırada, Gözünde bir leke farketti ve da ğıtmakta" 4 acele etti!. Kurban etlerini, o s ırada oraya gelenler ve orada bulunanlar aras ında üleştirirlerdi. Gabğab, Nuhaykatu'l-Fazarrnin Amir b. at-Tufayl'el" olan sözlerinde de geçer:. Ey' iimir" 6, eğer mızraklarımız sana eri şebilseydi, Mina'ya.is' ve Gabğab'a koş an develer hakk ı için, [Ya kendini, bir kılıcın dürtüşünden, kaçarak kurtar ırdın, Keskin"' ve kana susam ış ((bir kılıcın)); ya da şerefsiz" 9 bir şekilde geberirdin] Ondan Kays b. Munlsiz b. 'Ubayd b. Zât ır b. Habaşlyya b. Salül 16° [alHuzet`i] de bahseder (Onu, Kiniina'mdan kludad oğullarından bir kadın doğurmuştur; baz ıları kadını kludâd Muharib'den sayarlar), bu, Kays b. al1Judadıyya al-Fluzâıyya'dır: Biz ilk andı Allah ın evine içtik Yoksa, Ğabgab'daki dikili ta şlara içerdik. Kurayş kabilesi ona bilhassa sayg ı gösterirdi.. Zayd 162 b. 'Amr b. Nufayl (cahiliye davrinde kendi kendine ibadet eder, 'Uzzâ'ya ve di ğer putlara tapmazd ı), bu konuda şunları söylemiştir: Lat'ı da 'Uzztry ı da hepsini terkettim, Kuvvetli ve sab ırlı olan böyle yapar, Bundan böyle ne 'Uzzeı'ya ne onun iki kızına inanıyorum, Ne de Ganem oğullarının iki putuna giderim.. Hubal'i°63 de ziyaret etmem Ki o, aklımın ermedi ği çağda bize ilâhtı. 33.

po t.c om. p. bl. og s. 'Uzzıl'ınn bekçileri, Bant't Sıdaym' 164den Banit ,Şayldın b. Câbir b. Murra [b. 'Abs b. Riga b. b. 'Utba b. Sulaym b. Man ş tir] idi. Onlardan son bekçilik eden, Dubayya [b. Haramî as-Sulami] idi. Aldı' ijiraşıss. zi v. eK. ita. Dubayya'dan bahseder; kendisi ona gelmi ş ve bir çift iyi sandal, ondan hediye olarak almıştı . Sandalla= eskidiğinde bana sandal giydirdi,. Dubayya, o ne iyi dosttu! Genç bir öküzün derisinden yap ılma.. Ya. Biribirine uygun güzel bir çift sandal. Ey yolcularm serin durak yeri! Eşyaların, soğuk ve nemli rüzgârm kamç ıladığı yolcuların!. Dubayya açhğma köselerle kar şı koyuyordu. Yuvarlak 166 çöreklerle dolu, eri ştilmiş yağ ile örtülü kâselerle! 'Uzztt'ya ibadet, Allah peygamberini gönderinceye, peygamber de onu ve öbür putlar ı yokedip tap ılmalarını yasak edinceye kadar ve haklar ında ayet 167 ininceye kadar devam etti.. b. UBu yasak Kurayş'e çok zor geldi. Abii Uhayha 168 (Sa'id b. mayya b. 'Abd Şams b. 'Abd Manâf), ölüm döşeğine düşünce, Abt't Lahab 169 onu ziyarete gitti ve a ğlar buldu. Dedi ki:-Niçin a ğlıyorsun ey Abâ Uhayha, öleceğin için mi ağlıyorsun? Fakat ondan kurtulu ş yoktur.-Hayır, dedi, korkuyorum ki, art ık benden sonra 'Uzzil'ya tap ılmayacaktır. Aldı Lahab dedi ki:-Vallahi sen ya şadığınca ona, senin sebebinle tap ılmadı, senden sonra da senin ölümün sebebiyle, ona tap ılmaktan vazgeçilmez. Abli Uhayha, Abâ Lahab'in ona tapmaktaki kuvvetli heyecan ından çok memnun oldu ve dedi ki:- Şimdi anladım ki, benden sonra birisi bulunacak! Fetih 170 yılında peygamber (Allahtan ona Selâm olsun), Wılid b. Valid 171 i çağırdı ve dedi ki:-Batn ı Natda'deki a ğaca git ve onu kes! Gitti, kesti ve Dubayya'r da yakalayıp öldürdü; Dubayya onun bekçisiydi.. Aldı Utristş. Dubayya için şöyle ağıt 172 yaktı :. Dubayya'ye ne oldu, o günden beri görmedim onu, içenlerin aras ında; çıktığını, tavaf etti ğini de görmedim? Yaş asaydı ,'" sabahın erken saatinde (( şarap)) dolu bir kâseyle çıkardı,. Hatif'74 oğullarının yonttu ğu içki kaplarından bir kâseyle. Onun büyük bir kül yığın' ve büyük bir tenceresi vard ı, Çorba kab ı, kış mevsiminin suyu sızdıran yalağına 175 benzerdi. 34.

om gs po t.c. [Suldn 1 " ıssızlaştı, boşaldı ; yalnız vahşi hayvanlar. p. bl o. Ve Ğaraf çaldıklarında h ışırdayan rüzgar orada bar ınır],. ta. (Abirl-Munzir dedi ki: Yatifu, at-ıaveifân'dan, tilfa-yatifu'dan gelir; al-Hatif, Banli 'Amr b. Asad' ın bir koludur; al-lakifu, dibine su vurarak çatlamış kırılmış su yalağıdır, (Arapçada): Icad lahlfa'l-.Hav£u (su yalağı çat-. Ki. ladı) denir.. Ya. zi. ve. (Abli'l-Mun;ir dedi ki: Said b. al-Aş Abi't Uhayha, Mekke'de sarık sardı mı onun sarığından, ba şka kimsede bulunmazd ı).. Al-Anazi Ald ı 'Ali 1 " bize 178 anlattı, dedi ki: 'Ali b. aş- Şabbt*th bize anlattı, dedi ki: Abû'l-Mun;ir bize bildirdi. dedi ki: Babam bana Abri ten, o da ibn 'Abblls'tan naklen, dedi ki: Al-` Uzzâ, Batt ı. Natda'deki üç hurma a ğacında 179 barınan bir diş i şeytandı . Peygamber (Allahtan ona selam olsun) Mekke'yi fethetti ğinde Halid b. Valid'i göndererek dedi ki:-Batn ı Nahla'ye git, orada üç samura (hurma ağacı) bulacaks ın, birincisini kes! Gitti ve kesti. Döndü ğünde peygamber (Allahtan ona selam olsun) sordu:- Bir şey gördün mü? -Hay ır, dedi. - İkincisini de kes! buyurdu. Gitti ve kesti, sonra peygambere (Allahtan ona selam olsun) geldi,-Bir şey gördün mü? diye sordular.- Hay ır dedi.-Üçüncüsünü de kes! buyurdular. Gitti, fakat ne görsün; önünde, saçlar ı karmakarışık, elleri ensesinde, di şlerini gıcırdatıp duran bir cad ı, arkasında da Dubayya (b. Harami aş-Sayblini) as-Sulami, bekçisi. görünce dedi ki: Ey 'Uzzet, 18° bir sald ırı§ saldır da, beni yalanc ı çıkarma! Yürü, Halid'in üstüne, eteklerini dola örtünü kald ır! Çünkü bugün, sen,. öldürmezsen,. Utanç içinde devrileceksin, kendini koru!. Heilid dedi ki: [Ey 'Uzzet ],181 seni inkar gerek, sana övgü de ğil! Gördüm ki, Allah seni alçaltmış ! Sonra ona vurdu, ba şını kopardı , o anda cad ı , simsiyah kömür oldu. Sonra ağacı kesti ve bekçisi Dubayya'yi de öldürdü. Peygambere (Allahtan ona selam olsun) gelerek olanlar ı anlattı. Buyurdular ki:- İşte Art ık Araplar için 'Uzilı yok. Bu günden sonra ona tap ılmayacak!" 2 Bunun üzerine Abil H ırâş, Dubayya için, yukarı da geçen beyitleri söyledi. 35.

om gs po t.c. p. bl o. Abâ'l-Munzir dedi ki: Kuray şliler ve Mekke'de oturan diğ er Araplar, hiçbir puta, ' Uzzâ'ya gösterdikleri kadar sayg ı göstermezlerdi. sonar Lât, sonra Manât gelirdi.. Ki. ta. Kurayşliler, diğerlerinden ayr ı olarak, yalnız ' Uzzâ'ya ziyaretler yapar, ona hediyeler sunarlard ı. Bunun sebebi zannediyorum, ona yak ın bulunuşlarıydı.. Ya. zi. ve. Kurayş kabilesinin 'Uzzâ'y ı seçti ği gibi, Sakif kabilesi de Lât'ı seçmişti.. Aynı şekilde Avs ve Hazrac de Manât'ı seçmişlerdi. Fakat Hepsi de ona (yani ' Uzzâ'ya) büyük sayg ı gösterirlerdi.. Amr b. L ıthayy' ın getirdiği be ş puta [Bunlar Allah Taalân ın Kur'anı Kerimde andıkları dır: 183 * Vadd'i, Suvâ' ı , Yagâs'u, Ya'âk'u ve Nasr'i bırakmayın!*] ise buna oldu ğu kadar veya buna yak ın değ er vermezlerdi. San ıyorum ki bu, o putlar ın onlara uzak bulunu şlarındandı . [Kurayş gibi Ğani184 ve Bâhilai" da 'Uzzâ'ya taparlard ı. Peygamber (Allahtan ona selam olsun) fj âlid b. Valid'i gönderdi, o da a ğaçları kesti, evi yıktı , putu kırdı ]. Kurayş'in Kâbe' 186nin içinde ve çevresinde de putlar ı vard ı . Onlarca bunlar ın en büyüğü Hubal187 idi. Duyduğuma göre bu, kırmızı akikten, insan şeklinde bir puttu, sa ğ kolu kırıktı. Kurayş onu bu şekilde almış , sonra ona alt ından bir kol yapmışlardı. Onu ilk diken Huzayma b. Mudrika b. al-Ya's b. Mu:zar idi. Bunun için ona ljuzayma'nin Hubal'i derlerdi. O, Kabe'nin içinde bulunuyordu ve önünde yedi 1 " tane fal oku vard ı . Birisinde "şarilı" ((saf)) yaz ılıydı, öbüründe "mulşak" ((safdeğil, iğreti)). Bir do ğumdan şüphelendiklerinde ona bir hediye sunarlar, sonra fal oklar ını çekerlerdi. E ğer "sarilı" çıkarsa çocu ğu kabul ederler, "mulsak" çıkarsa kabul etmezlerdi. Ölüm üstüne bir ok, nikâh üstüne de bir ok vard ı ; diğer üçünün ne işe yaradığını öğrenemedim. Bir meselede anla şmazlık olduğunda, bir yola veya ticarete niyetlendiklerinde, gelirler, onun önünde fal oklar ı çekerlerdi. Ne ç ıkarsa ona görel" hareket ederler, karar verirlerdi. 'Abdu'l-Muttalib 19° onun yanında, o ğlu Abdullah [peygamberin (Allahtan ona selam olsun) babas ı ] hakkında fal oku çekmi şti. Abit Sufyân b. klarbu 9 lin, Ulffic/ 192 günü muzaffer oldu ğunda, hitabetti ği put da budur: Yücel Hubal! ı 93 (Yani dinin yücelsin!) 36.

om gs po t.c. Peygamber (Allahtan ona selam olsun) de şöyle karşılam ıştı :. p. bl o. Allah hepsinden büyük, hepsinden yücedir!. Onların !saf ve Nailai" isimli putlar ı da vardı.. Ya. zi. ve. Ki. ta. Bu ikisi ta ş olduklarında, onları , halka ibret olsun diye, Kilbenin yan ına diktiler. Fakat üstünden uzun süre geçip de putlara tap ılmaya başlanınca, onlarla birlikte bunlara da tap ıldı. İki taştan birisi hemen Kabe'nin yanında, öbürü Zamzaml" kuyusuna yakın dikiliydi. .Kurayş, Kabe'nin yan ında bulunana öbürünün yan ına ta şıdı . Onların yanında kurban keser, hayvan boğazlarlardı.. Abû Talibl" (Kuray ş peygamber (Allahtan ona selam olsun) sebebiyle Banti Hâşim"97e karşı andla ştığında, onlara andiçerek) o ikisi hakk ında şöyle demiş ti: Soyumu ve kalbilemi Kdbe'nin yan ında topladım, Çizgili Yemen örtüsünden giysisini tuttum, A ş'ar' 198lar ın bineklerini çöktürdükleri yerde,. İstif ve Neiila'dan çıkan sulara andolsun! Al-Va şelil çizgili kuma ş demektir). isaf'tan, Bi şr b. Abet ljazim [al-Asacli] ı 99 ş öyle bahseder:. (Dedi ki:. Başında kuşlar2" oturuyormuş gibi hareketsiz, ona yakla şılmaz! Haymblarm201 isafin202 önünde duru şları ! Araplar 'Abd 203 ile başlayan isimler kullamrlardı. Bunun putlarla 204 ilgili olup olmadığını bilmiyorum. Mesela: "Abdu "Abdu Ganem",. "Abdu Kuled", "Abdu Ruiei". Baz ı raviler, Ru:za,n111205 B anû Rabra b. Ka'b b. Sa'd b. Zayd Ma/diem tap ınağı olduğunu söylerler, al-Mustavgir206 onu yıkmıştır. (Bu, 'Amr b. Rabra b. Kez'b b. Sa'd b. Zayd Man& b. Tamiın'dir. Fakat şu şiiri söylediğinden al-Mustavgir diye and ır• Su balchrlarnıda207 cızırdıyor, Sıcak sütte pi şirme taşlarımn208 cızırdadığı gibi! Dedi ki: Al-yağir, sıcak, kaynar demektir).. Al-Mustavgir, islamiyet çağında Ruilt'yı yıktığında şunları söylemişti: Ruzirya bir saldırış saldırdım, Karanlık fundalıkta harabeye çevirdim onu! 37.

om gs po t.c. Ve onun istemedi ği şekilde 'Abd Allah. diye bağırdım,. p. bl o. Çünkü ancak 'Abd Allah gibi birisi haram bölgeyi zaptedebilir.. İbni Adham (Kalb kabilesinden 'Amir b. 'Avf 2" oğullarmdan biri) de. Ya. zi. ve. Ki. ta. şunları söyledi:. Kavmimizden atlılarla kar şılhştın, Seni 'Ayyâr' ın çekirgelerine benzettiler! Onları görünce ürktün, Tıpkı domuzun 210 sıcak 2" sudan ürktüğ ü gibi!. (( İbnal-Kalbi)) Dedi ki: Al-igâr sıcak su demektir. 'Ayyâr da Kalb kabilesinden bir adamd ı, so ğuk bir sabah çekirgelerin hücumuna u ğradı. 'Ayyâr' ın bir dişi eksikti, yeri de bo ştu, çekirgelerim yemeye ba şladı. Birisi diş bo ş luğundan dış arı kaçtı 'Ayyâr dedi ki: Vallahi bu canh' (yani ölmemi ş). Beyitte geçen ganazâke,213 atlılar seni 'Ayyâr' ın çekirgeleri214 sıkıştırdığı gibi sıkıştırd ılar, demektir).. Allâh ın elçisi (Allahtan ona selam olsun) Mekke'nin fethi günü, zaferd.en2i 5 sonra mescide girdi, putlar Kâbe'nin çevresinde dikili duruyorlard ı. Yayının boynuzuyla onların gözlerine ve yüzlerine dürtmeye ba şladı, aynı zamanda şöyle söylüyordu: *Hak geldi, bat ıl gitti bat ı l zaten gidicidir*.216 Sonra buyurdu, putları yüzüstü devirtti, hepsi meseidin d ışına çıkarılıp yakıldılar.217 Rasid b. 'Abdullah as-Sulami bu konuda şunları söyledi: 218 Dedi ki: 219 Gel ((eskisi gibi)) konu ş alım' Olmaz dedim, Allah ve İslam bunu bana yasak ediyor! 22 °. Muhammed'i ve ümmetini görmedin mi, Fetihten sonra, putlar k ırılırken? Asıl sen Allah ın nurunun yayılışını görmeliydin, Sirkin221 yüzünü karanlık bürürken! Dedi ki: Onların Manâf '1222 da vardı. Ona nisbeten Kuraysliler "Abd Manâf" 223 diye isim koyarlardı. Fakat ben onun nerede bulundu ğunu ve onu dikenin kim olduğunu bilmiyorum. Hayızlı 224 kad ınlar putlarına yakla ş amaz ve onlara dokunamazlard ı,225 anckbeliruz ıkta dururlard ı. Bu konuda, Bal'et226 b. Kays b. 'Abdullah b. Ya'mar, cüzzamlı olan aşŞaddetlı al-Laysi ile aynı kişidir, şunları söylemiştir (Hişam b. Mulıammad bana babasından naklederek Abii'l-Munzir dedi ki: Ifilid b. Sa'id b. 38.

po t.c om. og s. dedi ki: Kendisinden soruldu-Bu nedir ey Bara? Dedi ki:-Bu, Allahın parlattığı kılıcıdır):. p. bl. [İbn al-Hurayz'ı227 Zameım'da 227 bıraktım,. Arkada şlarıyla birlikte; açgözlü 228 ku şlar çevresinde dönüyorlard ı !. Ya. zi v. eK. ita. Atların ilerlemesine, ancak Zayıf yetimlerin inleyi şleri kar şı 229 geliyordu!]. Düşmanları da bıraktım, ku şlar biraz uzaklar ında bekle şiyorlardı Hayızlı kadınların Manânı'l çevresinde bekleyi şleri gibi!. ( (( İbn al-Kalbi)) Dedi ki: Al-Mu'tanizu, bir yerden beride duran demektir). Dedi ki: Mekke'li her ev sahibinin bir putu 2 " vardı , evlerinde ona taparlardı. Birisi bir yolculuğa niyetlendi ğinde, evinde yaptığı son iş , eliyle ona dokunmak2 n olurdu; yoldan döndü ğünde de, evine girer girmez, yaptığı ilk iş , aynı ş ekilde, eliyle ona dokunmak olurdu.. Allah peygamberini (Allahtan ona selam olsun) gönderdi ği, o da onlara Allah ın birliğini bildirip, yalnız Ona ibadet etmelerini, ortak ko şmamalarını söylediği zaman, dediler ki: "Ne o, ii:ablan bire mi indirdi, 232 doğrusu bu ş aşılacak bir şey! 233 "Putlarını kastediyorlard ı . Araplar putlara tapmay ı çok basitle ştirmişlerdi: Baz ıları bir tap ınak, baz ıları da bir put edinmi şlerdi. Bir puta veya bir tap ınağa gücü yetmeyen, Kâbe'uin veya diğer tapınaklard.an birinin önüne ho şuna giden bir ta şı diker, sonra tap ınağı tavaf 234 şlara al-An şeıb2" derlerdi. edrgibonutavf.B Bunlar heykel şeklinde olursa, yani belli birer şekilleri olursa, bunlara al-A ş nâm veya al-Av şdn 236 derler, onlar ı tavaf etme ğe de ad-Davâr237 derlerdi. Birisi bir yolculuk s ıras ında konakladığında, dört tane ta ş alır, içlerinden en güzelini seçerek onu il:ah edinir, di ğer üçünü de tenceresine pi şirme ta şı 238 yapard ı, ayrılırken onu orada b ırakırdı . Başka konaklayışlarında da aynı şeyi yapard ı. Araplar bütün bu ta şlara kurban keserler, hayvan bo ğazlarlard ı , böylece onlara yakla şırlardı, bununla birlikte Keıbe'llin hepsine üstünlüğünü tanırlardı : Hac ve umre için ona giderlerdi. Yolculukları sırasındaki davranışları da, s ırf Kabe'deki hareketlerini hatırlayaraktı, ona olan derin e ğilimlerinden ötürü böyle yapıyorlard ı. 39.