1.0 PENGENALAN
Pada tahun 1373-1423, iaitu di bawah pemerintahan Sultan Sulaiman Shah 1, Kedah
merupakan sebuah negeri yang mewah. Hal ini telah disedari oleh kerajaan Acheh dan beliau
ingin menakluki Kedah. Pada tahun 1619, seorang nakhoda dari Indragiri, Nakhoda Lanun
telah datang ke Kedah dan memberitahu kepada Raja Bendahara Kedah bahawa Iskandar
Muda Mahkota Alam, iaitu Raja Acheh hendak menyerang Kedah. Namun hal ini telah
berjaya ditangani dengan baik kerana Sultan Kedah iaitu Sultan Sulaiman Shah menyambut
kedatangan Raja Acheh dengan baik.
Setelah Sultan Sulaiman Shah mangkat, Sultan Kedah digantikan pula dengan
puteranya, Sultan Rijaluddin Muhammad Shah. Baginda telah mengambil tindakan susulan
dengan menghantar utusan kepada Raja Siam untuk meminta pertolongan melindungi negeri
Kedah daripada serangan Aceh. Hal ini telah menyebabkan Aceh tidak lagi menyerang
Kedah. Oleh itu, dari sinilah bermulanya campur tangan Siam di negeri Kedah. Sebagai
contoh, pada bulan Jun tahun 1642, Sultan Rijaluddin Muhammad Shah membaharui surat
perjanjian perniagaan di antara kerajaan Kedah dengan kompeni Belanda iaitu membenarkan
kompeni Belanda membeli bijih timah dan hasil keluaran negeri Kedah yang lain supaya
dapat meminta pertolongan mereka daripada serangan Siam.
Ironinya, dalam esei ini, saya akan membincangkan terdapat pelbagai cara atau
kaedah yang digunakan oleh kerajaan Kedah bagi menghadapi ancaman dan serangan
2.0:KAEDAH-KAEDAH YANG DIGUNAKAN OLEH
PEMERINTAH NEGERI KEDAH BAGI MENGHADAPI
ANCAMAN SIAM
2.1:SULTAN MEMPERBAHARUI SURAT PERJANJIAN PERNIAGAAN
Pada bulan Jun tahun 1642, Sultan Rijaluddin Muhammad Shah telah memperbaharui
surat perjanjian perniagaan dengan syarikat Belanda iaitu membenarkan syarikat tersebut
membeli bijih timah dan pelbagai hasil keluaran negeri Kedah untuk diperdagangkan.
Baginda membuat surat perjanjian berniaga dengan Syarikat Belanda dan Sultan Kedah akan
mengaku akan menjual separuh daripada hasil timah yang didapati di negeri Kedah dan
membenarkan hanya peniaga yang membawa surat pas dari Belanda sahaja boleh berniaga di
Kedah.
Tujuan Sultan Rijaluddin membuat demikian kerana hendak menjaga hubungan baik
dengan pihak Belanda sekiranya terdapat ugutan dan ancaman daripada pihak Siam.
Hubungan baik ini dapat dilihat apabila Sultan Kedah mengisytiharkan kapal-kapal yang
datang dari Pantai Koromandel atau negeri Benggala tidak dibenarkan membeli bijih timah
atau gajah dari negeri Kedah kecuali jika ada membawa surat pas daripada Naib Gabenor
Belanda yang bernama Gardenjis. Kaedah surat perjanjian ini dapat membantu Sultan Kedah
untuk melindungi negeri Kedah daripada ancaman Siam yang bercita-cita untuk memiliki
sebuah empayar di negeri-negeri utara Semenanjung Tanah Melayu.
2.2 : KAEDAH MENGHANTAR BUNGA MAS DAN PERAK
Bunga mas dan perak juga mempunyai nama lain malah dikenali dengan pelbagai nama
di Terengganu dikenali sebagai cukai banci. Sultan Abdullah Mukarram Shah iaitu putera
kepada Sultan Muhammad Jiwa Zainal Azilin Muazzam Shahn II juga merupakan antara
sultan yang telah menghantar bunga mas dan bunga perak kepada Raja Siam setiap tiga
tahun sekali bagi menjaga hubungan baik antara kerajaan Kedah dan Siam serta seperti yang
diarahkan oleh gabenor Siam. Hal ini supaya Kedah tiak diancam oleh Siam. Selain daripada
Sultan Mukarram Shah, Sultan Zainal Rashid, Tengku Anom dan Tuan Syed Hussin juga
merupakan anatara pemerintah yang terpaksa menghantar bunga mas dan perak ke Siam.
Lazimnya, bunga mas dan perak tersebut dibuat dengan tiga tingkat sahaja dan tidak seperti
negeri Saiburi yang menghantar setinggi lima tingkat. Hal ini dapat dilihat melalui perbualan
Sumdit.
‘’Maka kata Sumdit, “Ada pun bunga mas bunga perak Setol, Kayang dan Kubang Pasu
mahu perbuatkan itu biar-lah tiga tingkat sahaja, jangan di-perbuat lima tingkat seperti bunga
mas negeri Saiburi yang selalu di-hantarkan ka-mari dahulu itu”.1. Kaedah menghantar bunga
mas ini secara tidak langsung telah melemahkan kedudukan ekonomi Kedah kerana untuk
membuat bunga mas dan perak memerlukan kos yang begitu tinggi. Lazimnya, wang untuk
membiayai dikutip daripada rakyat lelaki dewasa. Nilai jumlah pembuatan bunga mas
bergantung kepada kekayaan dan jumlah penduduk. Sebagai contoh, Kedah menghantar
bunga mas yang bernilai RM 5000 manakala Perlis hanya RM 1500.
Di samping itu, kerja membuat bunga mas dibuat dengan teliti oleh tukang-tukang
terpilih dan biasanya di bawah penguasaan sultan untuk memastikan bahawa bunga mas
tersebut dibuat dengan sempurna serta cantik. Pembuatan bunga mas dan perak akan
mengambil masa berbulan-bulan kerana pembuatannya memerlukan kerja yang teliti dan
agak rumit, Selepas sudah selesai kerja membuat bunga mas, penghantaran pula akan
dilakukan oleh perwakilan yang dipilih. Bagi negeri-negeri pantai barat perwakilan akan
pergi terlebih dahulu ke Ligor manakala negeri-negeri pantai timur akan ke Singgora sebelum
dipersembahkan ke Bangkok.2
2.3 : SULTAN KEDAH MEMBERIKAN BANTUAN KEPADA PIHAK SIAM
Sultan Abdullah menggunakan pelbagai cara untuk mengukuhkan kuasanya serta untuk
mepertahankan negeri Kedah daripada diserang oleh Siam. Salah satunya ialah Sultan
Abdullah telah memberikan bantuan senjata dan ketenteraan kepada dua belah pihak yang
bermusuhan iaitu Burma dan Siam dengan tujuan hendak menyelamatkan negeri Kedah.
Setelah itu, beliau telah membuat persediaan yang lengkap bagi menghadapi serangan
daripada pihak Siam kerana baginda khuatir pihak Siam akan menyerang negeri Kedah pada
bila-bila masa sahaja.
Pada masa itu juga, oleh sebab khuatirkan serangan dari pihak Siam yang hendak
mengukuhkan kuasanya di negeri Kedah, Sultan Abdullah telah melengkapkan persediaan
bagi melawan serangan yang mungkin datang dari pihak Siam itu. 3
Sultan Abdullah telah menitahkan Datuk Bendahara, Datuk Laksamana serta
pegawai-pegawai yang lain membawa seramai 10,000 orang Melayu Kedah untuk membuat kubu
pertahanan di genting-genting gunung antara Singgora-Patani. Dinding kubu tersebut
dikatakan diperbuat daripada batu-bata dan terdapat ciri-ciri moden seperti lubang untuk
menempatkan senapang dan meriam bagi mengukuhkan kubu pertahanan itu.
Tambahan pula, Sultan Abdullah telah disuruh oleh “uparat” (pembantu Raja Siam)
untuk menghantar serratus koyan beras, empat pucuk meriam tembaga, dan empat pucuk
meriam 12 pound kepada pihak Siam. Selain daripada Sultan Abdullah, Sultan Ahmad
Tajuddin juga telah memberikan bantuan kepada pihak Siam dengan memberikan beberapa
buah perahu kepada Siam.
2.4 : BERSEKUTU DENGAN BURMA
Pada bulan Januari tahun 1786, angkatan perang orang Burma telah sampai ke Kuala
Kedah. Ketua orang Burma telah meminta bantuan Sultan Kedah supaya memberikan
bantuan seperti tentera dan senjata kepada Burma kerana mereka hendak menakluki Thalang
yang terletak di utara Pulau Langkawi yang berada di bawah naungan Siam. Jadi, disebabkan
Sultan Abdullah telah mengiktiraf kebesaran kerajaan Burma, maka Sultan Abdullah telah
menghantar juga bantuan seperti yang diminta oleh Burma.
Sultan Abdullah berbuat demikian kerana hendak menjaga kepentingan negeri Kedah
daripada ancaman Siam yang dalam pada masa yang sama juga Burma dan Siam sedang
berperang untuk merebutkan sebuah kawasan yang bernama Thalang dan hal ini boleh
dikategorikan sebagai Sultan Abdullah telah berkompromi dengan Burma dengan
memberikan bantuan kepada kedua-dua belah pihak iaitu Burma dan Siam bagi menjaga
kepentingan Kedah.
2.5 : SULTAN MEMINTA BANTUAN DARIPADA PIHAK INGGERIS
Pada 25 Ogos 1786, Sultan Abdullah meminta bantuan daripada Kapten Francis Light di
Pulau Pinang supaya melindungi negeri Kedah daripada ancaman Siam tetapi Kapten Light
tetap tidak bersetuju setelah beberapa kali Sultan Abdullah menjemput beliau. Kapten Light
tidak mahu memberi perlindungan dan bantuan ketenteraan kepada kerajaan Kedah kerana
perniagaan antara Kompeni Inggeris dengan Siam. Buktinya dapat dilihat pada bulan
Februari tahun 1787 iaitu surat daripada pejabat Kompeni Inggeris di Calcutta sampai kepada
Kapten Francis Light di Pulau Pinang yang menyatakan hal tidak bersetuju untuk membantu
pihak Kedah daripada ancaman Siam.
Sekali lagi, Sultan Abdullah menerima ancaman daripada Siam. Baginda telah
diperintahkan oleh Siam memberikan sebanyak 200 buah perahu kepada angkatan perang
Siam yang hendak melancarkan serangan ke negeri Burma4. Gabenor Siam ingin
menggunakan Kedah sebagai tempat mereka melancarkan serangan ke Burma. Namun
begitu, Kedah tetap mendapat ancaman yang berterusan daripada Siam kerana pihak Inggeris
melengah-lengahkan permintaan Sultan Abdullah.
Sebaliknya, Kapten Light hanya menasihatkan Sultan Abdullah sahaja berbanding
memberikan bantuan seperti yang dikehendaki oleh Sultan Abdullah kerana kerajaan Siam
lebih kuat berbanding kerajaan Kedah.
2.6 : PENGLIBATAN GOLONGAN ELIT DI KEDAH
Para sarjana menafsirkan golongan elit merupakan satu kelompok kecil yang
menyandang jawatan tinggi dalam kerajaan, tentera, politik, agama, ekonomi, pelajaran,
organisasi massa dan profesional 5 Mereka boleh mempengaruhi masyarakat melalui
ideologi-ideologi mereka melalui media massa seperti majalah, buku dan risalah. Golongan
elit yang terdapat di Kedah boleh dikategorikan kepada dua golongan iaitu golongan elit
yang mencetuskan pemberontakan dan golongan elit yang bekerjasama dengan Siam.
Pertama, golongan elit yang mencetuskan pemberontakan ialah melihat kepada
perjuangan golongan pertama didapati kebanyakan serangan orang Kedah ke atas pihak Siam
4 Ibid hlm. 43.
di Kedah dibuat dalam bentuk perang gerila.6. Pemberontakan ini merupakan kebangkitan
semangat orang Melayu dan orang Islam yang mendapat bantuan moral dan tentera daripada
orang Melayu di Negeri-negeri Selat, selatan Siam serta Perak. Pemberontakan yang
dilakukan oleh rakyat tempatan berlaku dalam tahun 1821-1842. Antara golongan elit yang
cuba mempertahankan negeri Kedah ialah Pahlawan Tok Mo Ris.
Pada 12 ]November 1821, angkatan Siam sudah tiba di Kuala Kedah. Mengikut
Al-Tarikh Salasilah Negeri Kedah ketua tentera Laut Siam itu ialah Phya Buri Saknuton. Beliau
yang menggepalai angkatan laut mendarat di Kuala Kedah. 7 Angkatan Kedah serta Tok Mo
Ris mengundur diri dan cuba bertahan di kubu pertahanan Kota Kudong di Langgar. Ramai
tentera Siam dari angkatan darat telah tewas di kubu pertahanan ini. Namun, tentera Siam
berjaya mendapat bantuan tentera darat tambahan dengan segera menyebabkan pasukan
pertahanan Tok Mo Ris mengundur diri buat sementara waktu.
Mereka yang mengundur diri itu bukan sahaja mendiamkan diri malah menyusun
semula angkatan serangan secara gerila bagi melumpuhkan angkatan Siam dan dikenali
sebagai perang musuh bisik. Akhirnya, Tengku Anom membuat rombongan diplomasi dengan
Siam untuk mendapatkan semula negeri Kedah. Penyelesaian dapat dibuat oleh Tengku
Anom di mana Kedah hanya dikehendaki menghantar bunga mas dan perak sahaja ke
Bangkok sebagai tanda berbaik-baik dan sepakat. 8 Peperangan musuh bisik ini
mendatangkan banyak kerugian kepada kedua-dua belah pihak.
Kesan-kesan lain bagi membuktikan kepahlawanan Tok Mo Ris ialah terdapat senjata
yang disimpan oleh cicit Tok Mo Ris dan dikatakan juga terdapat pedang yang berukuran
lebih kurang tiga kaki panjangnya bagi menghadapi musuh-musuh Tok Mo Ris dan
angkatan-angkatannya.
6 Ibid hlm. 30.
7 Prof. Khoo Kay Kim, Beberapa Aspek Sejarah Kedah, Kuala Lumpur : Persatuan Sejarah Malaysia, 1983, hlm. 7.
Seterusnya, satu lagi pihak elit Kedah telah menjalankan dasar bekerjasama dengan
pihak Siam setelah mendapati sukar untuk menghadapi ancaman Siam secara kekerasan
kerana kuasa Siam begitu kuat. Antara pemimpin yang telah bekerjasama dengan Siam ialah
Tunku Anom, Tunku Bisnu serta Syed Hussain.
Tunku Anom dikatakan banyak membantu kepentingan Siam dan menurut pendapat
Muhammad Hassan iaitu penulis istana menggambarkan Tunku Anom seorang pejuang
bangsa yang berjuang dengan penuh muslihat dan berdiplomasi. Buktinya, Sumdit
memuji-muji Tengku Anom dihadapan Prak Nang Kelau Yew Huwa Raja Maha Besar bahawa beliau
begitu suci dan sangat setia kepada rajanya. Maka titah Raja Maha Besar, “Patut di-beri
pangkat kepada Tengku Anom Paduka Raja Jambangan berpangkat Phya Kubang Pasu. 9
Kenaikan pangkat oleh Raja Siam kepada Tunku Anom dijalankan di negeri Siam dengan
penuh adat istiadat malah Tunku Anom turut diberi sepersalinan baju untuk majlis tersebut.
Berbeza dengan Tunku Yaakop, beliau juga turut menjalankan cara berbaik dengan
pihak Siam tetapi agak berbeza dengan Tunku Anom. Sebagai intihanya, Tunku Anom
bekerjasama untuk melindungi kepentingan Kedah semasa penjajahan tetapi Tunku Yaakop
menjemput campur tangan daripada pihak Siam.
Golongan elit Kedah telah mendapat pengajaran bahawa konflik yang tidak terkawal
akan membawa kepada penjajahan kuasa luar dan campur tangan kuasa asing. Semua
penentangan yang dilakukan oleh golongan elit Melayu di Kedah bertujuan untuk melindungi
negeri Kedah supaya tidak dijajah dan tidak diancam oleh kuasa Siam yang hanya
menginginkan Kedah untuk menjaga kepentingan hak Siam sahaja.
2.7 : KAEDAH MELALUI PERKAHWINAN
Perkahwinan juga merupakan salah satu kaedah yang boleh digunakan untuk
merapatkan hubungan kerajaan Kedah dengan Siam bagi mengelakkan ancaman Siam serta
mengukuhkan kedudukan politik antara kedua-dua belah pihak. Menurut Muhammad Hassan,
semasa lawatan Sultan Ahmad Tajudin III ke Bangkok, baginda telah diminta oleh Menteri
Siam supaya mengahwini puteri yang dipeliharanya sejak kecil iaitu Wan Jah.
Tambahan pula, bagi Sultan Ahmad Tajudin III, hasil perkahwinan ini akan
menguntungkan kedudukan politiknya terutama dalam hubungannya dengan pihak Siam.
Sumdit ( Raja Siam) ingin mengahwinkan puteranya yang berumur 17 tahun dengan Puteri
Sultan Tajudin III. Jadi, baginda pun menerimanya dengan ikhlas hati. Perkahwinan ini
dijalankan berdasarkan hukum Islam. Hal ini dapat dilihat melalui perbualan antara Raja
Siam dengan Tuan Syed Abdullah Al-Jafri.
Sa-telah itu, Sumdit bertanya kepada Tuan Syed Abdullah Al-Jafri, “Macham mana-kah
hokum orang Islam?”. Maka di-ma’alum oleh Tuan Syed Abdullah Al-Jafri akan hal ahwal
nikah chara Islam. Maka Sumdit Chao Phya pun sangat suka hati mendengar hal yang
demikian itu, lalu bertitah kepada Luang Kucha Ishak, “Boleh-lah siapkan alat-alat
perkahwinan dengan segera.”10
Maka Luang Kucha Ishak pun menyiapkan majlis perkahwinan antara puteri Sultan
Tajudin dengan putera Sumdit berpandukan hukum-hakam Islam. Perkara ini ternyata dapat
mengeratkan hubungan kedua-dua belah pihak antara Kedah dengan Siam.
2.8 : PERANAN WANITA
Peranan wanita istana belakang tabir jelas menunjukkan mereka juga memainkan
peranan yang begitu penting dalam sejarah politik Kedah. Antara tokoh wanita yang boleh
dijadikan contoh ialah bonda kepada Raja Muda Tunku Abddul Aziz iaitu Wan Hajar binti
Wan Ismail yang dianggap sebagai tokoh wanita di belakang tabir politik Kedah sejak
pemerintahan suaminya, Sultan Ahmad Tajudin Mukaram Shah.
Sejarah Kedah telah membuktikan bahawa bonda sultan atau permaisuri yang
berpengaruh turut memainkan peranan yang penting. Dalam kes ini, Wan Hajar mahukan
pentadbiran Kedah disusun semula terutama bagi membetulkan pengurusan kewangan dan
pajak. 11
Tambahan pula, Wan Hajar mahukan pentabiran politik Kedah disusun semula bagi
memperbaharui masalah kewangan dan pajakan kerana bagi beliau kepentingan negeri Kedah
lebih penting yang patut diberikan keutamaan. Semua ini dilakukan untuk melindungi negeri
Kedah daripada ancaman Siam kerana Siam hanya menunggu sahaja peluang untuk campur
tangan dalam urusan negeri Kedah malah peranan ini turut dimainkan oleh Tunku Anom
seperti yang dibincangkan di dalam bab sebelum ini.
3.0 KESIMPULAN
Sebagai kesimpulannya, pelbagai kaedah yang digunakan oleh pemerintah Kedah bagi
menghadapi ancaman Siam seperti yang telah dinyatakan sebelum ini. Penaklukan Siam
merupakan sebuah pengajaran kepada Kedah kerana Kedah akan cuba memastikan
pengalaman ini tidak akan berulang lagi bak kata pepatah Melayu tidak mahu pisang berbuah
dua kali. Ironinya, Kedah telah menjadi lebih stabil dan pemerintahan kerajaan Kedah dapat
disusun semula sehingga menjadi moel kepada negeri-negeri Melayu yang lain. Hal ini jelas
dapat dilihat negeri Kedah sudah maju dan bebas daripada sebarang ancaman kuasa asing
atau kuasa luar sehingga sekarang. Hakikat kejayaan negeri Kedah lebih kuat dan kukuh
4.0 LAMPIRAN
Kota Kuala Kedah Makam Tunku Anom di Kg. Kuala
Pisang
5.0 RUJUKAN
Cheah Boon Kheng. (1990). Kolonialisme di Malaysia dan Negara-negara Lain. Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Haji Buyong Adil. (1980). Sejarah Kedah. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mahani Musa, Tan Liok Ee. (2000). Sorotan Terpilih Dalam Sejarah Malaysia. Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.
Muhammad Hassan bin To’ Kerani Mohd Arshad. (1968). Al-Tarikh Salasilah Negeri Kedah.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Muhammad Isa Othman. (1990). Politik Tradisional Kedah 1681-1942. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Muhammad Isa Othman. (2002). Sejarah Malaysia (1800-1963). Selangor: Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd.
.
Prof. Khoo Kay Kim. ( 1983). Beberapa Aspek Sejarah Kedah. Kuala Lumpur: Persatuan Sejarah Malaysia.
Syeikh Kerutuk. (2011). Bingkisan Anak Bani Jawi. Diakses daripada
