• Tidak ada hasil yang ditemukan

PENGERTIAN DAN PENGELOMPOKAN BENTUK KERAMIK

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2019

Membagikan "PENGERTIAN DAN PENGELOMPOKAN BENTUK KERAMIK"

Copied!
11
0
0

Teks penuh

(1)

Seni Keramik Nusantara:

Dilematis Antara Upaya Pelestarian dan Tuntutan Pasar

SRI ISWIDAYATI

��r�sa� S��i ��pa, Fa�����tas �ahasa da� Sasta, ��iv�rsitas ��g�ri S��ara�g, I�do��sia E-�ai�� : sriwidari@yahoo�co�id

P�����itia� i�i b�rt�j�a� ����a�����a� p��caria� id��titas ��o��a�� ���raji�a� ���ra�i�� tradisio�a�� da� p�r����ba�ga��ya pada tiap-tiap da�rah ya�g ��wa��i��i di ��sa�tara ya�g difo���s��a� pada asp���: p�rw�j�da� b��t���, p��g��ajia� f��gsi sosia�� b�daya, p�r����ba�ga� d�sai� dari t��t�ta� pasar, s�rta p��dapat dari i�sta�si t�r��ait, s��i�a� da� p�raji�� Hasi�� a�a��isis �����j���a� fa��ta-fa��ta bahwa p�raji� ���a���ai ���ra�i�� tradisio�a�� s�bagai s��b�r �ta�a ���cari �af��ah� ��daptasi �st�ti�� p�raji� da��a� ���ghadapi t��t�ta� pasar, ���y�s�ai��a� ����a�p�a��ya d��ga� p�r�i�taa� pasar� Pa�da�ga� p�jabat da� i�sta�si t�r��ait t�rhadap p����staria� id��titas ��o��a�� sa�gat ���d�����g, t�tapi i�p������tasi da� pa�da�ga��ya b����� b�ri�ba�g� ��spo� p�raji� t�rhadap p�sa�a� asi�g, s���ai� ba�gga, ��r���a b�rsi��ap ����aya�i, wa��a�p�� ba�ya�� ���ga��a�i ���s���ita�� P��gar�h cita rasa/s����ra pasar t�rhadap p�r����ba�ga� d�sai�, f��gsi da� t����i�� ���ra�i�� sa�gat t�rasa t�r�ta�a ji��a di��ihat dari pros�s da� prod��� ya�g dihasi����a� ���bih s�ri�s da� rapi �perfect�� wa��a�p�� ���ra�g s�s�ai d��ga� ��rit�ria p�sa�a� ��ar��a ���t�rbatasa� p�ra��ata� da� t����i�� p��b�ata�, b�ra��ih�ya f��gsi ���ra�i�� tradisio�a�� ���jadi ���ra�i�� hias� E��sist��si ���ra�i�� tradisio�a�� �����j���a� g�ja��a �asih b�rtaha�, t�tapi ha�ya s�batas b��t���-b��t��� dasar ���ra�i�� tradisio�a�� ya�g dijadi��a� s�bagai s��b�r i�spirasi da��a� p��g��ba�ga� d�sai� s���a�j�t�ya�

Ceramic Arts of the Archipelago:

Dilemma Between Preservation Effort and Market Demands

This r�s�arch ai�s to s�arch th� ��oca�� id��tity of traditio�a�� c�ra�ic ha�dicrafts a�d its d�v���op���t i� �ach r�gió� that r�pr�s��ts th� archip���ago which foc�s�ss o� th� asp�cts of: shap�, th� st�dy of socio-c���t�ra�� f��ctio�, th� d�v���op���t of th� d�si�g fro� th� co�s���r’s d��a�d, a�d a��so i�co�� fro� r���at�d gov�r����t, artist’s a�d crafts���t� Th� r�s���t of th� a�a��ysis shows that th� fact wh�r� �a��i�g tradtio�a�� c�ra�ics is th� so�rc� of th�ir i�co��� ���sth�tic adaptatio� i� th� �v��t of faci�g th� co�s���r’s d��a�d, sy�cro�izi�g its abi��ity with th� co�s���r’s d��a�d� Gov�r����t officia��s a�d its offic�s abo�t th� pr�s�rvatio� of ��oca�� id��tity is v�ry s�pportiv� b�t th� i�p������tatio� a�d its visió� do�s�’t �atch� Th� r�spo�s� of th� crafts���, b�sid�s pro�d, th�y act hospitab���, �v�� tho�gh ��co��t�ri�g prob����s� Th� i�f�����c� of th� tast� towards th� d�v���op���t of c�ra�ic d�sig�s, f��ctio�s a�d t�ch�iq��s is r�a����y f���t �sp�cia����y ��i��� s��� fro� th� proc�ss a�d prod�cts that ar� fi�ish�d which ar� s�ri�s a�d p�rf�ct, �v�� tho�gh it did�’t �atch o� th� ord�r b�ca�s� of th� ��ac�� of �q�ip���t a�d �a��i�g t�ch�iq��s, th� co�v�rsió� of th� f��ctio� of traditio�a�� c�ra�ics to d�corativ� c�ra�ics� Th� �xist��c� of traditio�a�� c�ra�ics shows th� sig� of d�f��c�, b�t o���y for th� basic shap�s of traditio�a�� c�ra�ics which ca� b� �s�d as a so�rc� of i�for�atio� i� th� ��xt d�v���op���t of d�sig��

(2)

��ra�i�� ��r�pa��a� sa��ah sat� b��da p��i�gga��a� �asyara��at pras�jarah� ����a���i t���a�-t���a� ���ra�i�� dapat dir���o�str�si b�b�rapa hasi�� ���giata�, ���biasaa� da� ti�g��ah ��a��� �asyara��at, t�r�as��� di a�tara�ya dig��a��a� ��t��� ����ra�g��a� t��ta�g ���s��ia�, ���p�rcayaa�, p�rdaga�ga�, p��y�bara� p��d�d���, da� ti�g��at ���pa�daia� �asyara��at ya�g b�rsa�g���ta� ��ra��r, 1969: 26; La�g�aid 1978: 9��� �h�s�s�ya ���ra�i��, ya�g b�rb��t��� wadah da� dib�at dari baha� ta�ah ��iat, s�dah di����a�� s����ja�� �a��sia ������ai ���hid�pa��ya ����tap da� b�rcoco�� ta�a�� Pada saat it� �a��sia ����ai ���ras da� t�tap taha� ��a�a ji��a diba��ar d��ga� api� P��g�tah�a� t�rs�b�t �����dia� di����ba�g��a� da��a� b��t��� ���b�at wadah-wadah dari ta�ah ��iat ya�g bisa dig��a��a� ��t��� ���asa�� da� ���yi�pa� baha�-baha� �a��a�a�, ata� p�rs�diaa� air �i���� S����ja�� it� ���ra�i�� ����ai dib�at da� dig��a��a� �a��sia �Gard��r, 1978; Tho�as, 1982���

���i��ia� ha���ya di ��sa�tara/I�do��sia b��da-b��da ya�g t�rb�at dari ta�ah ��iat biasa dis�b�t ���ra�i�� g�rabah �earthern ware�� j�ga s�dah di����a�� s�ja�� za�a� �ajapahit� �a�ya�� p��i�gga��a� ���b�dayaa� g�rabah ya�g dit�����a� di �awa Ti��r t�pat�ya di ��sa Trow���a� ya�g t�r���ta�� di a�tara ��ota �ojo���rto da� S�rabaya� S�ja�� XIV, sit�s Trow���a� ���i�gga����a� b���ti b��da-b��da ���ra�i�� g�rabah b�r�pa ��ota air Trow���a�, ya�g t�rdiri dari; ��a� ca�di, d�a g�rba�g ca�di ���tar, b��d��ga� air, sist�� sa���ra� air, s�rta b��da-b��da ��ai� s�p�rti ��oi� g�rabah, a��at r��ah ta�gga, s�rta b��da- b��da hias�

��ra�i�� g�rabah ya�g di����a�� s�ja�� za�a� Neolithicum, ��r�pa��a� ���b�dayaa� ya�g sa�gat ��iv�rsa�� ��ar��a ���ra�i�� g�rabah t�rb�at dari baha� ya�g pa��i�g d���at d��ga� ���hid�pa� �a��sia ya���i ta�ah da� api� ��ra�i�� j��is g�rabah i�i ���p��yai p�r����aa� ya�g ���dap air da� aw�t, s�hi�gga dif��gsi��a� ��t��� t��pat ���yi�pa�: caira�, air �i���, baha� �a��a�a� po��o�� �jag��g, padi ata� biji-bijia���, da� s�bagai p�ra��ata� r��ah

ta�gga, p�ra��ata� rit�a�� �isa�� ����yi�pa� ab� j��asah, �a�p�� t���a�g �a��sia��� ��daya g�rabah t�r�s b�r����ba�g ��� arah Ti��r s�ja��a� d��ga� t�rd�sa���ya ���rajaa� �ajapahit o���h b�daya Is��a� di p���a� �awa� ��daya g�rabah b�r����a dari �awa Ti��r ����j� p���a� �a��i da� Lo�bo�� ��T��� ���jadi abadi, �a��a ��wa ���b�ri��a� w�w��a�g ���pada para p�r��p�a� ��t��� ���b�at bara�g-bara�g ya�g t�rb�at dari ta�ah ��iat, t�r�as��� t��pat ���yi�pa� padi da� ja�g��g d��ga� harapa� agar hasi�� pa��� b�rta�bah ����i�pah ��icht�r, 1993: 41��� �i��a dic�r�ati s�cara s���sa�a, �i��ai-�i��ai ���p�rcayaa� it� �asih b�r��a�j�t wa��a�p�� saat i�i ���raji�a� ���ra�i�� t���ah ���ga��a�i p�r����ba�ga� da� p�r�baha� f��gsi, b��t��� �a�p�� t����o��ogi� ��b�r��a�j�ta� �i��ai-�i��ai it� t�rb���ti dari ���b�radaa� wadah/���raji�a� ���ra�i�� ya�g tida�� p�r�ah �ati sa�pai saat i�i� Wa��a�p�� s��pat tida�� dapat hid�p da� ���ga��a�i p�rg�s�ra�-p�rg�s�ra� �i��ai f��gsi da� d�sai�, ya���i dari b��da-b��da b�rb��t��� wadah disaat ���g��aa��ya hi��a�g, b�ra��ih ���jadi b��da hias� ����dia� b�r�bah ���jadi b��da sov��ir ya�g ���p��yai f��gsi ��t��� ������hi ���b�t�ha� ya�g b�r��aita� d��ga� arti sosia��, bah��a� a��hir�ya ���ra�i�� s�bagai ��arya s��i ya�g ���p��yai ���d�d���a� s��diri� P�r�baha� ata� a��ih f��gsi ya�g dis�bab��a� o���h p�r����ba�ga� za�a� da� ����aj�a� t�h�o��ogi, dapat dit�ri�a s�cara a��a�� s�hat�

(3)

��sa �aso�ga� t�rp��gar�h Sapto H�doyo, ISI Yogja��arta; ��sa �ayo�g t�rp��gar�h o���h ����s �I�IP S��ara�g�� ya�g s��pat ���b�at g��bra��a� bar� da��a� p�r���ra�i��a� di I�do��sia, ���capai p��ca���ya tah�� 1995 �Siddharta, 1997��� ����dia� s�t���ah it� p�r����ba�ga� d�sai� ata� p�rwajaha� ���ra�i�� ��sa�tara t���ah dit��t���a� o���h p�r�i�taa� pasar, ba�ya�� p�sa�a� dari �a�ca ��gara ya�g ���ga��ibat��a� t�rjadi p�r�baha� cita rasa, b��t��� da� d�sai�� P��dapata� p�raji� da� p���ri�tah da�rah ���i�g��at, dari sisi sosia�� ���o�o�i sa�gat ���g��t��g��a� t�r�ta�a bagi da�rah-da�rah ya�g ���i��i��i s��tra ���ra�i�� da� ���capai p��ca���ya s���itar tah�� 1995�

��rdasar��a� �raia� t�rs�b�t di atas p�r�asa��aha� t��ta�g ���sist��si ���ra�i�� I�do��sia ya�g saat i�i t���ah dihadap��a� pada p�rsoa��a� ���sist��si s��i ���ra�i�� ��sa�tara di a�tara p����staria� da� t��t�ta� pasar�

PENGERTIAN DAN PENGELOMPOKAN BENTUK KERAMIK

��ra�i�� ada��ah s�s�at� b��da ya�g t�rb�at dari baha�-baha� a�orga�i�� �o� ��oga� ya�g p��b�ata��ya ����a���i pros�s p��ba��ara� s�h� ti�ggi� ��a��itas ���ra�i�� t�rbagi ���jadi tiga �aca� ya���i earthenware/aardewerk ata� g�rabah ����a��, stone ware ata� b��da bat� da� pors������ ���da-b��da ya�g dihasi����a� dari ���tiga �aca� ���a��itas i�i �asi�g-�asi�g ���i��i��i �����hasa� yait� p�rta�a, earthenware ���p��yai p�r����aa� b�rpori-pori, b�rt���st�r, da� ���i��i��i str���t�r rap�h, s�rta b�r����a�p�a� s�h� ba��ar r��dah �500C-750C��, ���d�a, stoneware b�rpori-pori ha���s, ���i��i��i str���t�r ��o��oh, ���at da� b�rat s�p�rti bat�, b�r����a�p�a� s�h� ba��ar s�da�g �900C-1000C��, s�da�g��a� ���tiga ada��ah pors����� b�rstr���t�r ���ras s�p�rti g���as, ���i��i��i ����a�p�a� s�h� ba��ar ti�ggi �1100C- 1500C�� s�hi�gga sifat p�r����aa� tipis, ra�pi�g� Pada ha��i��at�ya ���ra�i�� ya�g t�rb�at dari baha� ba��� ta�ah ��iat ��r�pa��a� b��da f��gsio�a�� b�rb��t��� wadah s�bagai b��da pa��ai ya�g b�rw�j�d pottery ata� bara�g p�cah b���ah� �������th, 1983: 11���

��ra�i�� da� p�rw�j�da��ya ���p��yai �����hasa� s�s�ai d��ga� ��o�disi ��i�g����ga� a��a�, sosia�� da� ���b�dayaa� �asyara��at�ya� ��rti�ya b��t��� da� j��is ���ra�i�� ��r�pa��a� to��o�� ����r dari ti�g��at

t����o��ogi ya�g dig��a��a� �asyara��at� ��s�r-��s�r �st�ti�� ���ra�i�� t���ah ���c�r�i���a� ti�g��at ���pa�daia� t����i�� ya�g di�i��i��i o���h �asyara��at p��b�at�ya, s�da�g��a� f��gsi da� b��t��� ���ra�i�� t���ah ���c�r�i���a� gaya hid�p da��a� b�rbagai ���giata�, ���biasaa� da� ti�g��ah ��a��� �asyara��at ata� ��r�pa��a� sa��ah sat� b��t��� ��g��apa� �a���a-�a���a �����t�ra�� t�rt��t� s�p�rti ���p�rcayaa�-���p�r-cayaa�, �i��ai-�i��ai, gagasa�-gagasa� s�rta harapa� ��ai� ya�g di�i��i��i o���h �asyara��at p��d�����g s�bagai a�ggota �asyara��at �Sh�pard, 1965: 224��� L�arch �1976: 44�� t���ah ���p�rt�gas ���b�radaa� ���ra�i�� s�bagai b��da pa��ai s�dah ada da� di����a�� �a��sia s����ja�� �a��sia p�rba ���gg��a��a� api ��t��� ������hi ���b�t�ha� hid�p�ya� ��ti��a it� ��r���a ����ai hid�p ����tap ��t��� b�rcoco�� ta�a�, b�r�asyara��at s�rta ���g��ba�g��a� ���b�dayaa� pada za�a� bat� ��da ata� Neolitikum. P�r�yataa� L�arch t�rs�b�t s�bagai ta�da bahwa ���ra�i�� s�dah ada da��a� ���hid�pa� �a��sia s����ja�� za�a� bat� ��da�

(4)

ya�g b�rb��t��� b���at, si����dris� ���i��i��i b��t��� p��d��� tida�� b�r���h�r, b�ra��as rata ata� ���b���at, s�rta ���i��i��i t�pi ���bar da� b�rt�t�p; 3�� p�ri���, Proporsi�ya ti�ggi, pada bagia� bawah/dasar�ya rata ata� b���at s�rta b�rt�pia�/bagia� atas�ya s��pit; da� 5�� ����di ada��ah s�j��is wadah ��h�s�s ��t��� air �i���, b�rb��t��� b���at, ���i��i��i b��t��� ���h�r ya�g ���ci�� ���a�ja�g, pada bagia� sa��ah sat� sisi bada��ya t�rdapat c�rat, s�cara ���s����r�ha� b�rproporsi ti�ggi da� b�rvo��o�� s�da�g�

���t��� ���ra�i�� g�rabah s�p�rti ya�g did�s��ripsi��a� di atas dapat di�����o�po��a� b�rdasar��a� ���g��aa�-�ya yait� s�bagai a��at �asa��, a��at �a��a� da� �i���, a��at p��yi�pa�, da� a��at �pacara� �asi�g- �asi�g �����o�po�� a��at t�rdiri dari b�r�aca� j��is b��t��� wadah t�rt��t� s�s�ai d��ga� t����is t�rt��t� p���a� ����o�po�� a��at �asa�� t�rdiri dari j��is p�ri��� da� cawa� ya�g b�r����ra� s�da�g� ���is ���ra�i�� 500°C-900°C S���ai� it� ada �����o�po�� ���ra�i�� ya�g dif��gsi��a� s�bagai a��at �pacara, b�r�pa p�ra��ata� r��ah ta�gga s�p�rti t��paya�, piri�g, p�ri���, ����di �a�p�� cawa�� Pada �����ya ���ra�i�� ya�g dif��gsi��a� s�bagai p�ra��ata� �pacara i�i b�r����ra� ���bih ���ci�� ata� ���bih b�sar dari ����ra� biasa�ya� ��r���a��itas bai�� da� diba��ar da��a� s�h� ya�g ���bih

(5)

diri i�divid�, ����r�t �o��tjara�i�grat t�rdapat jati diri �����o�po�� d��ga� ciri-ciri s�bagai b�ri���t: 1�� gagasa� �����o�po��; 2�� gagasa� warga �����o�po��, ya�g ���c�r�i���a� ciri ��has �����o�po��; 3�� gagasa� �����o�po�� ya�g ���i��i��i �i��ai ti�ggi ya�g ���jadi ���ba�ggaa� �asyara��at s�hi�gga ��r���a ���gid��tifi��asi��a� diri�ya ��� da��a� ���s��ia�; da� 4�� ada�ya p��ga���a� dari �����o�po�� ��ai� da��a� ra�g��a i�t�ra��si sosia���ya� �ati diri ���s��ia� da��a� �����o�po�� ta�pa�� �yata pada ���s��ia� da��a� b��t��� gagasa� ya�g t�rc�r�i� da��a� pros�s p��ciptaa� da� w�j�d ��arya, a�tara ��ai� s��i t���sti�� tradisio�a��, s��i ���ir, s��i ���ra�i�� tradisio�a��� �ohidi �2000�� ���ggaris bawahi bahwa jati diri ���s��ia� ��r�pa��a� s�at� ���ba�ggaa� �asio�a��, �a��a jati diri har�s dit��pat��a� pada s�s�at� ya�g id�a��� �i��a d��i��ia� �paya p��caria� jati diri da��a� b�r���s��ia� b���a���ah s�at� ya�g dia�ggap s�bagai b�r�osta��gia ata� r���r�asi, a��a� t�tapi ��r�pa��a� �paya ya�g r�a��istis d��ga� b�rtiti�� to��a�� dari �asa ��a�pa�, b�rori��tasi ��� �asa d�pa�, da� tida�� b�rarti ���hi��a�ga� hari i�i� �paya i�i p�r��� dit�gas��a� s�iri�g d��ga� �saha p��caria� jati diri dari �asi�g-�asi�g da�rah di I�do��sia, da��a� ra�g��a ���g��ba�g��a� jati diri ���s��ia� s�cara �asio�a���

S�bagai ���spr�si b�daya, ���s��ia� da��a� b�rbagai b��t��� ata� ��g��apa��ya s��a�tiasa �����j���a� sifat�ya ya�g sp�sifi��� Ha�� t�rs�b�t dapat dipaha�i ��ar��a s�cara ��o�s�pt�a��, ���hadira� s��i diat�r, di��ihat s�bagai si�bo�� ���spr�sif ya�g s�cara �st�ti�� ��r�f�����si��a� s�at� ���b�dayaa�� �i��a ���s��ia� di��ihat ���s�jajara��ya d��ga� f��gsi ���b�dayaa�, �a��a ia s�bagai sa��ah sat� ��s�r dari ���b�dayaa�� ��s��ia� ���i��i��i f��gsi s�bagai ac�a� ata� p�do�a� ��t��� b�rti�da�� bagi para p��d�����g�ya da��a� �paya ������hi ���b�t�ha� �st�ti���ya, s�hi�gga s�cara t�or�tis ���s�jajara� ���s��ia� dapat di��ihat s�bagai sist�� b�daya �S�par��a�, 1992��� ��s��ia� s�bagai sist�� b�daya, t���ah ���jadi p��gat�r, p��ata da� p��g��da��i ata� p�do�a� bagi para p��d�����g�ya da��a� �asyara��at b�r���s��ia�, bai�� da��a� tata�a� b�r��r�asi �a�p�� da��a�

���giata� b�rapr�siasi� S�cara ��piri��, ha�� t�rs�b�t dapat dib���ti��a� t�r�ta�a da��a� b��t��� ���s��ia� tradisio�a�� ��ohidi, 1993���

(6)

d��ga� p��b���ajara� ����a���i sist�� nyantrik arti�ya b���ajar s�cara ��a�gs��g ���pada ora�g ya�g dia�ggap ���i��i��i ����a�p�a� ���bih� ����ajar d��ga� sist�� nyantrik i�i s�at� p��b���ajara� ya�g c��d�r��g dit�tap��a� s�cara rasio�a��, yait� a��ih ���tra�pi��a� p��b�ata� ���ra�i�� dari s�s�ora�g p�raji� ya�g t��ar �b���a� ora�g t�a�� ���pada ca��o� p�raji� �b���a� a�a�� ��a�d��g��, wa��a�p�� da��a� pros�s b���ajar ���gajar tida�� dapat dira�ca�g s�cara bai��� S�s�ora�g ya�g dia�ggap g�r� da��a� sist�� nyantrik i�i ada��ah s�ora�g p�raji� prof�sio�a�� ya�g ���i��i��i ���sib���a� ti�ggi, s�hi�gga tida�� dapat s�p���h�ya ���b�ri��a� wa��t��ya ��t��� ����atih da� ���gajar para ��rid/ca��o� p�raji�� �i sisi ��ai� para ca��o��i sisi ��ai� para ca��o� p�raji�/��rid t�rs�b�t ���i��i��i �otif b���ajar sa�bi�� ���cari �af��ah� ��r��aita� d��ga� �����a� b�tir p�r�asa��ah di atas, s��i ���raji�a� ���ra�i�� ya�g di�a��s�d ada��ah da��a� batasa� p��g�rtia� g�rabah �earthenware) da� stoneware. �i I�do��sia ���raji�a� ���ra�i�� i�i t�r�as��� i�d�stri ���ci�� ��ar��a p�ra��ata� da� t����i�� ya�g dig��a��a� sa�gat s�d�rha�a� �paya p����staria� ya�g t���ah di��a�����a� o���h para p�raji� ada��ah s��a�gat ���p�rtaha���a� ���ra�i�� agar tida�� �ati ��ar��a ��r���a ���p��yai ���ya��i�a� bahwa b��i ��r�pa��a� s��b�r ���-hid�pa� �a��sia, s�da�g��a� baha� ba��� ���ra�i�� b�rasa�� dari p�r�t b��i, �b��i si�bo�� wa�ita��, s�hi�gga ��t��� �����a�gs��ga� hid�p�ya para p�raji� ���ra�i�� tradisio�a�� ���b�t�h��a� pasar�

P���rapa� p��b���ajara� d��ga� ���gg��a��a� sist�� nyantrik di p�d�saa� di �awa pada �����ya, di��a��sa�a��a� d��ga� ����a�����a� p��b���ajara� ����a���i p��b�ria� p����rjaa� s�bagai ��atiha�� �a��a� p���atiha� ti�g��at ���s���ita� da� ti�g��at ��o�s��trasi dib�ri��a� s�cara b�rtahap ya���i dari p����rjaa� ya�g ���b�t�h��a� ��o�s��trasi ri�ga� sa�pai ya�g b�rat� �isa�� pada tahap awa�� ca��o� p�raji� dib�ri��a� p����rjaa� ���p�rsiap��a� baha� ba���, baha� ba��ar, ���go��ah ta�ah, ���g�ri�g��a�, da� ���p�rsiap��a� p��ba��ara�� Tahap b�ri���t�ya dib�ri��a� p����rjaa� ya�g ���b�t�h��a� ���t�ra�pi��a� d��ga� ��o�strasi ti�ggi ya���i ���b��t��� ���ra�i�� d��ga� t�h�i�� ���dia�a��ya� S�bagia� b�sar para p�raji� ���ci�� i�i

���gi�d��� ���pada p�raji� prof�sio�a�� �g�r��� ya�g ���i��i��i �saha ���bih b�sar ata� t�rgab��g da��a� s��tra-s��tra ���ra�i��� S���ai� b���ajar ����a���i sist�� nyantrik ��r���a j�ga ���gi���ti p��didi��a� ya�g b�rsifat t��por�r ya�g dis�����ggara��a� o���h �i�as P�ri�d�stria� s�t��pat, ��aboratori�� da� p�sat p�����itia� ���ra�i��, s�rta p�rg�r�a�-p�rg�r�a� ti�ggi ya�g ���i��i��i ��o�s��trasi t�rhadap ���raji�a� ���ra�i���

(7)

ta�ah ���jadi abadi, �a��a para ������h�r ���b�ri w�w��a�g ���pada para p�r��p�a� ��t��� ���b�at bara�g-bara�g ya�g t�rb�at dari ta�ah ��iat s�bagai t��pat ��t��� ���yi�pa� padi, jag��g da� ��aca�g-��aca�ga� d��ga� harapa� hasi�� pa��� b�rta�bah ����i�pah� ��b�r��a�j�ta� �i��ai-�i��ai t�rs�b�t t�rb���ti d��ga� ���b�radaa� ���raji�a� ���ra�i�� ya�g tida�� p�r�ah ”�ati” sa�pai saat i�i, wa��a�p�� ���ga��a�i p�rg�s�ra�-p�rg�s�ra� �i��ai, f��gsi da� d�sai� s�s�ai d��ga� p�r����ba�ga� za�a�� S�p�rti ya�g t���ah dia��a�i i�d�stri ���ra�i�� di b�rbagai da�rah di I�do��sia ya�g s�����a b�rjaya, �����dia� ���j���a�g awa�� tah�� 2000 ��asa ��risis�� sa�pai saat i�i �2009�� t���ah ���ga��a�i �����rosota�� S��tra-s��tra ���raji�a� ���ra�i�� di �awa a�tara ��ai�: di ��sa �i�oyo,�a��a�g; ��sa �aso�ga�, Yogya��arta; ��sa ���a�po��, �a�jar��gara; ��sa �a��ahay�, �r�b�s; ��sa Sitiwi�a�g��/��rjowi�a�g��, Cir�bo�; ��sa P���r�t, P�rwa��arta� S�da�g��a� di da�rah-da�rah ��ai� di ���ar p���a� �awa p��g�raji� ���ra�i�� t�rdapat di ��sa P�jat��, �a��i; ��sa Sa��o��, �a��i�a�ta� �arat; da� ��sa �a�y��������, Lo�bo���

�h�s�s�ya h�b��ga� ata� ���rja sa�a di a�tara para p�raji� tradisio�a�� t�rja��i� d��ga� bai�� t�r�ta�a a��hir�ya ���yat� pada da�rah ya�g sa�a� �ah��a� s�ri�g ��a��i ��r���a ���dapat p�sa�a� dari da�rah-da�rah ya�g ra�ai p��b���i s�p�rti �a��i, �ogya��arta, S��atra� Pada �����ya p�sa�a� t�rs�b�t ����a���i t��g�����a���

S��tra-s��tra ���ra�i�� di �awa s�cara tida�� ��a�gs��g t�rdiri dari p�raji� ya�g ���prod���si ��arya ���ra�i�� tradisio�a�� di��a�����a� �����o�po�� p�raji� �saha ���ci�� da� ���ra�i�� hias di��a�����a� �����o�po�� �saha �����gah atas� P�raji� ���ra�i�� tradisio�a�� pada �����ya �����o�po�� �saha ���ci�� �home industry�� ���p��yai sist�� prod���si da� distrib�si ya�g b�rb�da d��ga� ��o���po�� �saha p�raji� �����gah� �isa�� cara ��t��� ���p�ro���h baha� ba��� d��ga� cara ���y�wa s�cara ��o�����tif di s�at� p�r��ada�ga�

�i��i�� s�s�ora�g ��t��� diga��i s�cara b�rsa�aa� ata� b�rgi��ir d��ga� ���gg��a��a� a��at da� tra�sportasi s��diri� P����rjaa� ya�g b�r��aita� d��ga� pros�s Hasi�� prod���si b�r�pa ���ra�i�� kermitan da� b��t���-b��t��� ���ra�i�� tradisio�a�� ��ai�ya s�p�rti ����di, t��paya�, cob���, pot-pot b��ga da� b���a�ga pada �����ya dij�a�� ���pada t��g�����a�� bai�� b�rdasar��a� p�sa�a� ata�p�� tida��� H�b��ga� d��ga� t��g�����a�� s�dah ��r�pa��a� h�b��ga� t�ri��at a�tara p��j�a�� dasar ���ra�i�� hias ���ga�bi�� dari b��t��� ���ra�i�� tradisio�a�� s�p�rti t��paya�, p�ri���, piri�g/cob��� ya�g di����ba�g��a� d��ga� dib�b�hi hiasa� b�r�otif bati��, or�a���-or�a��� d��ga� a����a �aca� war�a� P�rg�s�ra� f��gsi t���ah t�rjadi pada ���ra�i�� hias� P��g��ba�ga� d�sai� pada ���ra�i�� hias ya�g ��r���a ��a�����a� ba�ya�� dip��gar�hi o���h para p���sa� �a�ca��gara da� para s��i�a� ata� a�����i dari p�rg�r�a� ti�ggi s��i�

(8)

�s�t���ah ��risis �i�ya����� 99% p�raji� ���ra�i�� tida�� ���gg��a��a� g��asir s�bagai p�war�a ���ra�i��, t�tapi ���gg��a��a� cat, �cat �i�ya�� da� cat t��bo���� d��ga� a��asa� biaya dapat dit���a� da� r�si��o r�sa�� ba��ar tida�� t�r��a��� ti�ggi�

Prod��� ya�g dihasi����a� para p�raji� ���ra�i�� di ��sa�tara ��h�s�s�ya di �awa f��gsi�ya t���ah b�r�bah ���jadi ���ra�i�� hias� Ha�ya s�bagia� ���ci�� p�raji� ya�g �asih b�rtaha� ���b�at b��t���-b��t��� tradisio�a�� ya�g b�rf��gsi s�bagai p�ra��ata� r��ah ta�gga s�p�rti t��paya� piri�g/cob���, cawa�/p��garo� ����di da� kermitan� P�r�baha� i�i dis�bab��a� ��ar��a ada�ya b�b�rapa a��asa�, 1�� ada baha� p��gga�ti ��t��� p�ra��ata� r��ah ta�gga ya�g ���bih pra��tis ji��a diba�di�g��a� d��ga� g�rabah �isa�� baha� p��asti�� ata� �i��a�i�; 2�� ��t� ���ra�i�� g�rabah di �awa ���ra�g bai��, ��dah p�cah, b�r�����t, daya r�sap�ya ti�ggi, air ��dah ���g�ap a��ibat dari pros�s p��ba��ara� ya�g tida�� �a��si�a��; da� 3�� ada�ya p�rsai�ga� b��t���, ���a��itas, j��is baha� da� d�sai� p�ra��ata� r��ah ta�gga d��ga� g�rabah�

���t��� da� j��is ���ra�i�� hias pada �����ya digo��o�g��a� ���jadi d�a yait� ���ra�i�� hias ya�g b��t����ya �asih b�rori��tasi pada ���ra�i�� tradisio�a�� da� ���ra�i�� hias ya�g b��t����ya b�bas tida�� t�ri��at o���h b��t���-b��t��� ���ra�i�� tradisio�a��, t����i�� p��b�ata��ya ����a���i pros�s p��ba��ara�, wa��a�p�� tida�� ���gi���ti ��aidah-��aidah f��gsi ���ra�i��, ����ai���a� ���bih c��d�r��g ���gg��a��a� t����i�� s��i pat��g, ta�ah ��iat s�bagai ��dia b�r��arya �co�toh ���o�g ��arya L��gga��, ��arya Widayato da� s�t�r�s�ya��� P��ba��ara� ha�ya sa�pai d��ga� tahapa� bisque ��ar��a p�war�aa� tida�� ���gg��a��a� baha� g��asir ����ai���a� d��ga� baha� cat t��bo��, cat ��ay� da� cat d���o �cat �obi����� ��da p���a b�b�rapa da�rah ��t��� �����j���a� ��ara��t�risti�� baha�/sifat ���a��a�ia� t���st�r g�rabah dig��a��a� PV�� ��t��� ���o���s p�r����aa� ���ra�i�� hias� ��spo� para p�raji� t�rhadap ada�ya p�r�baha� f��gsi ���ra�i��, dari hasi�� wawa�cara, pada �����ya ��r���a tida�� ���p�r�asa��ah��a� t��ta�g ada�ya p�r�baha� f��gsi ���ra�i��, ya�g t�rp��ti�g ��r���a �asih bisa b�rtaha� hid�p da� ���p�rtaha���a� ���ra�i�� s�bagai s��b�r ���hid�pa��ya� ��s��ip�� pada ����a�ya ��r���a aga�� ���s���ita� t����is ���ti��a dihadap��a� pada p�sa�a�-p�sa�a� da��a� b��t��� d�sai�-d�sai� bar�� �asa��ah p��ciptaa� d�sai� pada �����ya p�raji� ���co�toh ����a���i �od��� as��i

ata� ga�bar ya�g dibawa p���sa� s�s�ai d��ga� s����ra p���sa� ���ar �a�p�� ��o��a�� s�hi�gga p�raji� ���ra�i�� pada �����ya ha�ya ���ga�da����a� ���tra�pi��a�/skill saja�

Makna Karya Seni Keramik Tradisional Bagi Para Perajin

P�raji� ���a���ai ���ra�i�� tradisio�a�� s�bagai s��b�r �ta�a ���cari �af��ah� �paya p����staria� ya�g t���ah di��a�����a� o���h para p�raji� ada��ah s��a�gat ���p�rtaha���a� ���ra�i�� agar tida�� �ati ��ar��a ��r���a ���p��yai ���ya��i�a� bahwa b��i ��r�pa��a� s��b�r ���hid�pa� �a��sia, s�da�g��a� baha� ba��� ���ra�i�� b�rasa�� dari p�r�t b��i, �b��i si�bo�� wa�ita��, s�hi�gga ��t��� �����a�gs��ga� hid�p�ya para p�raji� ���ra�i�� tradisio�a�� ���-b�t�h��a� pasar�

Gambar 1. ��hid�pa� para p�raji� ���ci�� s�bagia� b�sar t�rdiri dari wa�ita, t����i�� p�tar di��a�����a� ��t��� p�raji� wa�ita d�wasa, �S��b�r: foto do������tasi p�����is���

Adaptasi Estetik Para Perajin

(9)

���p�ri�dah ��arya�ya d��ga� cara ���o���s��a� ata� ���y��pot��a� cat pada p�r����aa� ���ra�i�� s�bagai p��gga�ti g��asir� Pada �����ya ��r���a ���gg��a��a� b�b�rapa j��is cat ��t��� ���p�ro���h ���sa� g��asir �isa��; cat t��bo��, cat ��ay� da� cat b�si�

s�s�ai d��ga� ��rit�ria ya�g dit��t���a�, ��s��ip�� da��a� p���a��sa�aa�ya ���ghadapi b�b�rapa ����da��a t����i��� �ari s�gi prod��� p��gar�h it� t�r��ihat da��a� b�rbagai b��t��� d�sai� ���ra�i�� ya�g dib�at ���ra�g s�s�ai d��ga� crit�ria p�sa�a� ��ar��a ���t�rbatasa� p�ra��ata� da� ����a�p�a� t����i�� p��b�ata�, s���ai� it� b�ra��ih�ya f��gsi ���ra�i�� tradisio�a�� ���jadi ���ra�i�� hias� �agi p�raji� dapat ���b�at d�sai� b��t��� s�s�ai d��ga� p�sa�a� ��r�pa��a� s�at� ���ba�gaa� t�rs��diri�

Eksistensi Keramik Tradisional

�a��a� p�rsai�ga� pasar ���sist��si ���ra�i�� tradisio�a�� �����j���a� g�ja��a �asih b�rtaha�, wa��a�p�� s�batas b��t���-b��t��� dasar ���ra�i�� tradisio�a�� ya�g dijadi��a� s�bagai s��b�r i�spirasi da��a� p��g��ba�ga� d�sai� s���a�j�t�ya� Prod���-prod��� ya�g dihasi����a� t���ah ���ga��a�i p�r�baha� bai�� dari s�gi b��t���, ����ra�, �a�p�� f��gsi�ya, da��a� ��o�t���s p�r�baha� i�i b��t���-b��t��� d�sai� ���ra�i�� tradisio�a��� T�rjadi�ya p�rg�s�ra� �i��ai s��i ���raji�a� ���ra�i�� dari ���ra�i�� s�bagai b��da f��gsio�a��, dis�bab��a� ��ar��a b�b�rapa a��asa� yait� ada�ya baha� p��gga�ti ���ra�i�� ya�g ���bih ���ari��, ���bih aw�t, tida�� ��dah p�cah, ri�ga�, da� ���bih ��rah, s�p�rti p��asti��, �i��a�i�, a����i�i�� ata� ��oga� ��ai��ya� ��ga ada�ya p��gar�h �as����ya ���ra�i�� asi�g di pasara� s�p�rti ���ra�i�� Ci�a, Thai��a�d, ����a�da da� P�ra�cis� T��ta�g ���b�r��a�j�ta� p�rja��a�a� ���ra�i�� ��sa�tara r�pa-�ya a��a� ����a�g��ah ���w�s s�s�ai d��ga� t��t�ta� za�a��

SIMPULAN

��r��aita� d��ga� ��ata� ��o��a��, bahwa para p�raji� b�r�saha ��t��� ���cari ��ara��t�risti�� da�rah�ya da��a� ra�g��a b�radaptasi t�rhadap p�r�i�taa� pasar� T�tapi p�jabat da�rah ata� di�as t�r��ait b����� �����ja�g s�p���h�ya� S�hi�gga ��ata� ��o��a�� �asi�g-�asi�g da�rah b����� ta�pa�� ���o�jo��, bah��a� ����ai t�ra�ca� ���b�r��a�gs��ga��ya, ��ar��a ha�pir s�tiap da�rah ���i��i��i d�sai� prod��� ya�g sa�a, �isa�� ��oro b��o�yo, g�ci bati�� da� ���ra�i�� hias ��ai��ya bisa dit���i di b�rbagai da�rah� �a��a� ra�g��a ���a�ggapi p��ti�g�ya id��titas ��o��a�� ��t��� �asi�g-�asi�g da�rah, para p�jabat da�rah ya�g t�r��ait ���a�ggapi positif t�tapi tida�� ba�ya�� ���b�ri��a� so���si ya�g b�rarti, s����tara ya�g dit���a���a� ada��ah ���i�g��at��a� ���tra�pi��a� Pandangan Pejabat dan Instansi Terkait

Pa�da�ga� para p�jabat da�rah da� i�sta�si t�r��ait d��ga� p�r�asa��aha� �paya p��caria� id��titas ��o��a�� da��a� ���ra�i�� sa�gat ���d�����g da��a� arti ��r���a s�t�j� p�r��� di���stari��a��ya id��titas ��o��a��� �a��� d��i��ia� i�p������tasi da� pa�da�ga� it� b����� dis�rtai p��b�ria� fasi��itas p��d�����g ya�g ���adahi� S����tara para s��i�a� ���ra�i�� b�rpa�da�ga� bahwa p��caria� id��titas ��o��a�� ��r�pa��a� sa��ah sat� strat�gi b�daya ya�g p�r��� diw�j�d��a� da��a� ra�g��a ��������a� id��titas ata� jati diri�

Respon Perajin Terhadap Pesanan Asing

��spo� p�raji� t�rhadap p�sa�a� asi�g, s���ai� ba�gga, ��r���a b�rsi��ap ����aya�i, wa��a�p�� ba�ya�� ���ga��a�i ���s���ita� t�r�ta�a da��a� ha�� ya�g b�r��aita� d��ga� �asa��ah t����i�� p��b�ata�, �isa�� ������dapa� ���ra�i�� ya�g ���ya�g���t ��o�posisi baha�, ���t�ba��a� di�di�g b��da, ����ra�, ���rapia�, ���sa�aa� war�a ba��ar da� ����iri�a� d��ga� �od���.

(10)

para p�raji� agar dapat ������hi p�r�i�taa� pasar� �i��ata��a� bahwa ada r��ca�a p���ri�tah ��t��� ���g��ba�ga� s��i ���raji�a� ���ra�i�� di s�tiap da�rah di �awa, ya�g di��ait��a� d��ga� ���pariwisataa�� S���ai� it� p���ri�tah j�ga t���ah p�r�ah ���b�ri��a� b�rbagai ba�t�a� s�b����� ��risis ���pada para p�raji� b�r�pa �a�g, baha�, p�ra��ata�, p��y����ha�/p��atara�, ����j��ga�-����j��ga� r�s�i ya�g disa���r��a� ����a���i P���ri�tah �a�rah, �i�as P�ri�d�stria�, �i�as Sosia��, da� L����

Sara� dit�j���a� ���pada P���ri�tah �a�rah da� i�sta�si t�r��ait p�r��� s�g�ra ���ga�bi�� ���bija��a� po��itis da��a� ra�g��a ���ghid�p��a� ����ba��i s��i tradisio�a�� s�s�ai d��ga� t��t�ta� za�a�� ��git� j�ga s��i�a� ���ra�i�� agar ���b�ri s��ba�ga� p��i��ira�/id� da��a� b��t��� d�sai� ya�g b�r��ata� ��o��a�� s�bagai ciri ��has tiap-tiap da�rah�

DAFTAR RUJUKAN

��dyat�a�, S��arah� �1983��, Keramik Mutakhir Bergaya Antik, Hi�p��a� ��ra�i�� I�do��sia, �a��arta�

________________� �1987��, Kendi, Hi�p��a� ��ra�i�� I�do��sia, �a��arta�

��ffa�di, Y�s�f� �tt��, Dasar-Dasar Desain, Fa�����tas T���h�i�� da� P�r��ca�aa� I�stit�t T����o��ogi �a�d��g, �a�d��g�

��dhisa�toso, S� �1981��, “��s��ia� da� �i��ai-�i��ai ��daya”,da��a� Analisis Kebudayaan, ��part���� P��didi��a� da� ��b�dayaa� �I, �a��arta�

Cassir�r, E� �1987��, Manusia dan Kebudayaan: Sebuah Esai Tentang Manusia, �T�rj��aha� ����ois ��� ��groho��, Gra��dia, �a��arta�

G��rtz, C� �1973��, The Interpretation of Culture, �asic �oo��s, ��w Yor���

Ha�s, � �a��g� �2000��,Manusia, Kebudayaan dan Lingkungan,P�sta��a P���ajar, Yogja��arta�

Scar��� & �W Gri�shaw� �1972��, Physis and Chemistry of Clays and Others Raw Materials, �y ���� I�stit�t��

Siddharta, Hi��dawati� �1997��, Majapahit Terracotta Art, Hi�p��a� ��ra�i�� I�do��sia, �a��arta�

_________________� �1991��,Seni Keramik Modern dalam Perjalanan Seni Rupa Indonesia, Pa�itia Pa��ra� �ias, �a�d��g�

Irsa�, ��zhary Sa���h� �1996��,Industri Kecil:Sebuah Tinjauan dan Perbandingan, LP3ES, �a��arta� Iswidayati, Sri� �1994��, Pengaruh Zen Budhisme terhadap Estetika Keramik Jepang, �Th�sis�� �ajia� Wi��ayah ��pa�g, ��iv�rsitas I�do��sia, �a��arta� �acob�s, L����� �1968��, Estetika dan Seni,

(T�rj��aha� S�tjoat�odjo Pra�yoto�� P3T, I�IP �a��a�g�

�oh�, �� ����y� �1999��, The Complete Book of Potery Making, Chi��to� �oo��s�

�o��tjara�i�grat� �2000��, Kubudayaan Mentalitas dan Pembangunan, Gra��dia, �a��arta�

�artiwa, S�wati� �1977��,The Role of Pottery in Our Live, ��s��� P�sat, �a��arta�

���towidjoyo� �1987��, Budaya dan Masyarakat, Tiara Waca�a, Yogya��arta�

�i���s, ���� & H�b�r�a�, ��,�� �1992��, Analisis Data Kualitatif, (T�rj��aha� T��� �ohidi��, �I Pr�ss, �a��arta�

��hajir, �o��g� �1992��, Metodologi Penelitian Kualitatif, �a��� Sarasi�, Yogya��arta�

S�tris�o, ��dji, S�,� �1993��, Estetika: Filsafat Keindahan, �a�isi�s, Yogya��arta�

�orto�, FH� �1970��,Fine Ceramics, �C Graw Hi���� �oo�� Co�pa�y, ��w Yor���

����so�, G����� C� �1971��,Ceramic, ��w Yor��, �Y, �o��f �i���art a�d Wi�sto�,P�b��isti�r Phi��ad���phia a�d ��w Yor���

(11)

��ad, H�rb�rt� �1956��, Art and Society, Fab�r a�d Fab�r, Lo�do��

___________� �1959��,Pengertian Seni , (T�rj��aha� So�darso S�P���, STS�I`��S�I, Yogya��arta�

�oh��di �ohidi� �2000��, Kesenian dalam Pendekat-an KebudayaPendekat-an,STSI �a�d��g, �a�d��g�

S�par��a�, Pars�di� �1982��, Ilmu Sosial Dasar, �o�sorsi�� a�tar �ida�g ��part���� P��didi��a� da� ��b�dayaa� �I, �a��arta�

S��p��o� �1984��,Bahan Bakar Tungku,��part���� P�ri�d�stria�, �a�d��g�

Y�dhos�p�tro, Wiyoso� �1984��, Album Keramik Tradisional, �����t�ria� P��didi��a� da� ��b�dayaa�, �a��arta �

W�i�ho��d, ��do��f� �1982��, The Many Faces of Clay. Editio� L�ipizig�

Gambar

Gambar 1. ��hid�pa� para p�raji� ���ci�� s�bagia� b�sar t�rdiri dari wa�ita, t����i�� p�tar di��a�����a� ��t��� p�raji� wa�ita d�wasa, �S��b�r: foto do������tasi p�����is���
Gambar 2. ��ra�i�� Hias ��t��� p�r����g��apa� i�t�rior-

Referensi

Dokumen terkait

Dalam kasus lain, proyek konsultasi harus didokumentasikan dengan cara yang manajemen bisa maju dengan terdokumentasi Hasil dan bahwa fungsi audit

Namun pengaplikasian garam dapat mempertahankan masa simpan ikan lebih lama, ditunjukkan pada hasil perlakuan kombinasi BAL dan garam bahwa total koloni bakteri

hasil identifikasi morfologi diketahui bahwa terdapat 25 isolat jamur simbion pada spons C1K1 yang terdiri dari 13 isolat tumbuh pada media PDA dan 12 isolat tumbuh

Penggunaan program ini dapat dipakai pengujian suatu judul yang ada pada file teks sehingga apabila naskah tidak dalam bentuk format script teks dapat dilakukan

Berdasarkan salah satu hasil prediksi erosi pada SPL 4 yang memiliki erosi terbesar dan termasuk kategori sangat berat jika dibandingkan dengan SPL 5 yang memiliki

Salah satu cara yang bisa dilakukan adalah dengan meningkatkan penerapan Etika Kerja Islami oleh pihak manajemen perusahaan Amanda dalam bentuk aturan – aturan bekerja atau

Dari Kajian atas penelitian Clifford Geertz tentang agama jawa dapat diambil suatu pemahaman bahwa Clifford Geertz menemukan fakta sosial adanya tiga varian agama

Penelitian pengembangan tematik berbasis multikultural menggunakan prosedur Borg and Gall dan Sukmadinata yang dimodofikasi menjadi tiga tahap yaitu: (1) Studi