ii i v K A R T S B A . 5 1 0 2 . s u n it r a M s u i s a fi n o B , u l u
B Jenis-Jeni sGaya Bahasa dalam Nove lBum i d r e o T a t n a n A a y d e o m a r P a y r a K a i s u n a
M an Relevansinya dengan
I I X s a l e K A M S i d a i s e n o d n I a r t s a S n a r a j a l e b m e
P . Sk irpsi . PBSI .
. a tr a k a y g o Y . a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U s i n e j n a k i s p ir k s e d n e m n a u j u tr e b i n i n a it il e n e
P -jeni sgaya bahasa dalam
l e v o
n Bum iManusia karya Pramoedya Ananta Toe rse tra relevansinya dengan . I I X s a l e k A M S i d a i s e n o d n I a rt s a S n a r a j a l e b m e p i n i n a it il e n e
P menggunakan pendekatan kualtiatfi .Objek peneilitan in i l e v o n m a l a d f a r a g a r a p n a d , t a m il a k , a s u a l k , a s a r f , a t a k a p u r e
b Bum iManusia .
, a s a r f , a t a k t a t a c n e m , a c a b m e m a r a c n a g n e d n a k u k a li d a t a d n a h e l o r e m e p r u d e s o r P u d n a g n e m g n a y f a r a g a r a p n a d , t a m il a k , a s u a l
k ng unsu rgayabahasadalam katru a t a d n a k g n o l o g g n e m a r a c n a g n e d n a k u k a li d a t a d s i s il a n a r u d e s o r P . a t a d n a k k o c o c n e m n a d a t a d u t a s r e p u t a s h a a l e n e m , a s a h a b a y a g s i n e j n a k r a s a d r e b . h a a l e ti d h a l e t g n a y a t a d n a k i s p ir k s e d n e m n a i d u m e k , ir o e t n a g n e d i n a it il e n e
P n i menemukan gaya bahasa perbandingan (perumpamaan , a y a g , )i s a p i s it n a n a d , s i s a r fi r e p , e m s a n o e l p , s i s e ti t n a , i s a k if i n o s r e p , a r o f a t e m , s k a m il k , s k o d a r a p , a m g u e z , n a r o m i s k o , s e t o ti l , a l o b r e p i h ( n a g n a t n e tr e p a s a h a b a d , e m s i n i s , f o rt s a n a , f o rt s o p a , s k a m il k it n
a n sarkasme) ,gaya bahasa pe trautan , e m s il e l a r a p , s i s e t o r e , a i s a m o n o t n a , e m s i m if u e , i s u l a , e k o d k e n i s , a i m o n o t e m ( , s u m s a i k , s il k a n a t n a ( n a g n a l u r e p a s a h a b a y a g , ) n o t e d i s il o p n a d , n o t n e d i s a a d , s i s p e l a n a p e , s i s p o li d o s e m , a f o rt s i p e , a r o f a n a , s e t o t u a t ,s i k u e z i p
x i
R T S B
A A TC 5
1 0 2 . s u n it r a M s u i s a fi n o B , u l u
B . The Type so fFigure o fSpeech in Bum i a
i s u n a
M Written by Pramoedya Ananta Toe r and Relevance in n
i g n i n r a e L e r u t a r e ti L n a i s e n o d n
I Senio rHighSchoo lClas sXII. Thesis . a
t a n a S . I S B
P DharmaUniverstiy .Yogyakatra. d
e m i a s a w h c r a e s e r s i h
T a tdesc irbingthet ype so f ifgureofs peechi nBum i a
i s u n a
M w irtten by Pramoedya Ananta Toe rand ti srelevance i n Indonesian I
I X s s a l c l o o h c S h g i H r o i n e S n i g n i n r a e L e r u t a r e ti
L .
h c r a e s e r s i h
T usedaqualtiaitveapproach .Theobject softhi sresearchare d
r o
w s , phrases , clauses , sentences , a nd paragraph s in Bum i Manusia . The o
r
p cedureo fcollecitng t hedata was doneby reading ,no itng thewords ,phrases , e
s u a l
c s ,sentences , da n paragraphs which contain sthe ifgure o fspeech element s n
i thedata dc s. ar Thedatawer eanalysedbyclassiifn gthedatabasedonthet ype s f
o ifgureo fspeech ,analys ing the data one by oneand matching t heresutl sw tih y
r o e h
t , nthe descirbi ngtheanalysisr esutls.
T sh i research found 4 kind s o f ifgure o f speech : comparaitons , n
o it i s o p p
o s, attirbuitons , and repeititons . The comparaitons includes simlies , r
o h p a t e
m s , personiifcaitons , anttihesise ,s pleonasms , peirphrasise ,s a nd n
o it a p i c it n
a s . The opposiitons includes hyperboles , ltiotese ,s oxymorons , a
m g u e
Z s ,paradoxicallys ,cilmaxs ,anitcilmaxs ,aposrtophs, anasrtofs ,cynicisms , d
n
a sarcasms .The attirbuitons includes metony s ,my synecdoches se ,allusions , m
s i m e h p u
e s , antonomasias se , erotesise ,s paralleilsms , asyndetons , a nd e
d i s n il o
p t son . The repeititons includes antanakilse ,s chiasmuse ,s epizeukise ,s s
e t o t u a
t e ,s anaphoras se , episrtofas se , mesodliopsise ,s epanalepsise ,s a nd s
i s o l p i d a n
S I N E
J -JENISGAYABAHASADALAMNOVELBUM IMANUSIA A Y N I S N A V E L E R N A D R E O T A T N A N A A Y D E O M A R P A Y R A K
A M S I D A I S E N O D N I A R T S A S N A R A J A L E B M E P N A G N E
D KELASXII
I R K S P SI
u n a k u j a i
D ntukMemenuh iSalahSatuSyarat n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M
i d u t S m a r g o r
P PendidikanBahasaSasrtaI ndonesia
n u s u s i
D o hl : e u l u B s u n it r a M s u i s a fi n o B
4 4 0 4 2 2 1 9 0
A I S E N O D N I A R T S A S A S A H A B N A K I D I D N E P I D U T S M A R G O R P
N A S U R U
J PENDIDIKANBAHASADANSENI N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
i
S I N E
J -JENISGAYABAHASADALAMNOVELBUM IMANUSIA A Y N I S N A V E L E R N A D R E O T A T N A N A A Y D E O M A R P A Y R A K
A M S I D A I S E N O D N I A R T S A S N A R A J A L E B M E P N A G N E
D KELASXII
I R K S P SI
u n a k u j a i
D ntukMemenuh iSalahSatuSyarat n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M
i d u t S m a r g o r
P PendidikanBahasaSasrtaI ndonesia
n u s u s i
D o hl : e u l u B s u n it r a M s u i s a fi n o B
4 4 0 4 2 2 1 9 0
A I S E N O D N I A R T S A S A S A H A B N A K I D I D N E P I D U T S M A R G O R P
N A S U R U
J PENDIDIKANBAHASADANSENI N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
v i
O
T
O
M
“
T
a
k
a
d
a
s
a
t
u
h
a
l
p
u
n
t
a
n
p
a
b
a
y
a
n
g
-
b
a
y
a
n
g
,
i
r
i
d
n
e
s
u
t
i
g
n
a
r
e
t
i
l
a
u
c
e
k
.
”
―
P
r
a
m
o
e
d
y
a
A
n
a
n
t
a
T
o
e
r
e
n
o
l
A
k
l
a
W
r
e
v
e
N
l
l
’
u
o
Y
v
N
A
H
A
B
M
E
S
R
E
P
e
s
r
e
p
a
y
a
s
i
n
i
i
s
p
i
r
k
S
m
b
a
h
k
a
n
k
e
p
a
d
a
:
k
i
a
b
a
h
a
M
g
n
a
Y
n
a
h
u
T
a
y
a
s
g
n
u
k
u
d
n
e
m
n
a
d
n
a
k
a
o
d
n
e
m
u
l
a
l
e
s
g
n
a
y
a
u
t
g
n
a
r
o
a
u
d
e
K
i v
A Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E P
i s p ir k s a w h a b a y n h u g g n u s e s n a g n e d n a k a t a y n e m a y a
S yang sayat uilsi n i
n a k t u b e s i d h a l e t g n a y i l a u c e k , n i a l g n a r o a y r a k n a i g a b u a t a a y r a k t a u m e m k a d it
. h a i m li a y r a k a y n k a y a l a n a m i a g a b e s , a k a t s u p r a tf a d n a d n a p it u k m a l a d
, a tr a k a y g o
Y 18Mare t2015
,s il u n e P
ii v
R A B M E
L PERNYATAANPERSETUJUAN
S I M E D A K A N A G N I T N E P E K K U T N U H A I M L I I S A K I L B U P
: a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U a w s i s a h a m a y a s ,i n i h a w a b i d n a g n a t a d n a tr e b g n a Y
a m a
N :Bonfiasiu sMaritnu sBulu
M I
N :091224044
a d a p e k n a k ir e b m e m a y a s , n a u h a t e g n e p u m li n a g n a b m e g n e p i m e
D perpustakaan
:l u d u jr e b g n a y a y a s h a i m li a y r a k a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U
S I N E
J -JENISGAYABAHASADALAMNOVELBUM IMANUSIA A Y N I S N A V E L E R N A D R E O T A T N A N A A Y D E O M A R P A Y R A K
A M S I D A I S E N O D N I A R T S A S N A R A J A L E B M E P N A G N E
D KELASXII
a p e k n a k ir e b m e m a y a s n a i k i m e d n a g n e
D da perpustakaan Universtia s Sanata , n i a l a i d e m k u t n e b m a l a d n a k h il a g n e m , n a p m i y n e m k u t n u k a h a m r a h D
, s a t a b r e t a r a c e s a y n n a k i s u b ir t s i d n e m , a t a d n a l a k g n a p k u t n e b m a l a d a y n a l o l e g n e m
s i m e d a k a n a g n it n e p e k k u t n u n i a l a i d e m u a t a t e n r e t n i i d a y n n a k i s a k il b u p m e m n a d
a y a s a d a p e k i tl a y o r n a k ir e b m e m n u p u a m a y a s i r a d n ij i a t n i m e m u lr e p a p n a t
.s il u n e p i a g a b e s a y a s a m a n n a k m u t n a c n e m p a t e t a m a l e s
. a y n r a n e b e s n a g n e d t a u b a y a s i n i n a a t a y n r e p n a i k i m e D
i d t a u b i
D Yogyakatra t
e r a M 8 1 : l a g g n a T a d a
P 2015
g n a
Y menyatakan,
s u i s a fi n o
ii i v K A R T S B A . 5 1 0 2 . s u n it r a M s u i s a fi n o B , u l u
B Jenis-Jeni sGaya Bahasa dalam Nove lBum i d r e o T a t n a n A a y d e o m a r P a y r a K a i s u n a
M an Relevansinya dengan I I X s a l e K A M S i d a i s e n o d n I a r t s a S n a r a j a l e b m e
P . Sk irpsi . PBSI . . a tr a k a y g o Y . a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U s i n e j n a k i s p ir k s e d n e m n a u j u tr e b i n i n a it il e n e
P -jeni sgaya bahasa dalam
l e v o
n Bum iManusia karya Pramoedya Ananta Toe rse tra relevansinya dengan . I I X s a l e k A M S i d a i s e n o d n I a rt s a S n a r a j a l e b m e p il e n e
P itan in imenggunakan pendekatan kualtiatfi .Objek peneilitan in i l e v o n m a l a d f a r a g a r a p n a d , t a m il a k , a s u a l k , a s a r f , a t a k a p u r e
b Bum iManusia .
, a s a r f , a t a k t a t a c n e m , a c a b m e m a r a c n a g n e d n a k u k a li d a t a d n a h e l o r e m e p r u d e s o r P g n a y f a r a g a r a p n a d , t a m il a k , a s u a l
k mengandung unsu rgayabahasadalam katru a t a d n a k g n o l o g g n e m a r a c n a g n e d n a k u k a li d a t a d s i s il a n a r u d e s o r P . a t a d n a k k o c o c n e m n a d a t a d u t a s r e p u t a s h a a l e n e m , a s a h a b a y a g s i n e j n a k r a s a d r e b . h a a l e ti d h a l e t g n a y a t a d n a k i s p ir k s e d n e m n a i d u m e k , ir o e t n a g n e d n e
P eilitan in i menemukan gaya bahasa perbandingan (perumpamaan , a y a g , )i s a p i s it n a n a d , s i s a r fi r e p , e m s a n o e l p , s i s e ti t n a , i s a k if i n o s r e p , a r o f a t e m , s k a m il k , s k o d a r a p , a m g u e z , n a r o m i s k o , s e t o ti l , a l o b r e p i h ( n a g n a t n e tr e p a s a h a b i s , f o rt s a n a , f o rt s o p a , s k a m il k it n
a nisme ,dan sarkasme) ,gaya bahasa petrautan , e m s il e l a r a p , s i s e t o r e , a i s a m o n o t n a , e m s i m if u e , i s u l a , e k o d k e n i s , a i m o n o t e m ( , s u m s a i k , s il k a n a t n a ( n a g n a l u r e p a s a h a b a y a g , ) n o t e d i s il o p n a d , n o t n e d i s a l a n a p e , s i s p o li d o s e m , a f o rt s i p e , a r o f a n a , s e t o t u a t ,s i k u e z i p
x i
R T S B
A A TC
5 1 0 2 . s u n it r a M s u i s a fi n o B , u l u
B . The Type so fFigure o fSpeech in Bum i a
i s u n a
M Written by Pramoedya Ananta Toe r and Relevance in n
i g n i n r a e L e r u t a r e ti L n a i s e n o d n
I Senio rHighSchoo lClas sXII. Thesis . .
a tr a k a y g o Y . y ti s r e v i n U a m r a h D a t a n a S . I S B P
d e m i a s a w h c r a e s e r s i h
T a tdesc irbingthet ype so f ifgureofs peechi nBum i a
i s u n a
M w irtten by Pramoedya Ananta Toe rand ti srelevance i n Indonesian I
I X s s a l c l o o h c S h g i H r o i n e S n i g n i n r a e L e r u t a r e ti
L .
h c r a e s e r s i h
T usedaqualtiaitveapproach .Theobject softhi sresearchare d
r o
w s , phrases , clauses , sentences , a nd paragraph s in Bum i Manusia . The o
r
p cedureo fcollecitng t hedata was doneby reading ,no itng thewords ,phrases , e
s u a l
c s ,sentences , da n paragraphs which contain sthe ifgure o fspeech element s n
i thedata dc s. ar Thedatawer eanalysedbyclassiifn gthedatabasedonthet ype s f
o ifgureo fspeech ,analys ing the data one by oneand matching t heresutl sw tih y
r o e h
t , nthe descirbi ngtheanalysisr esutls.
T sh i research found 4 kind s o f ifgure o f speech : comparaitons , n
o it i s o p p
o s, attirbuitons , and repeititons . The comparaitons includes simlies , r
o h p a t e
m s , personiifcaitons , anttihesise ,s pleonasms , peirphrasise ,s a nd n
o it a p i c it n
a s . The opposiitons includes hyperboles , ltiotese ,s oxymorons , a
m g u e
Z s ,paradoxicallys ,cilmaxs ,anitcilmaxs ,aposrtophs, anasrtofs ,cynicisms , d
n
a sarcasms .The attirbuitons includes metony s ,my synecdoches se ,allusions , m
s i m e h p u
e s , antonomasias se , erotesise ,s paralleilsms , asyndetons , a nd e
d i s n il o
p t son . The repeititons includes antanakilse ,s chiasmuse ,s epizeukise ,s s
e t o t u a
t e ,s anaphoras se , episrtofas se , mesodliopsise ,s epanalepsise ,s a nd s
i s o l p i d a n
x
R A T N A G N E P A T A K
g n a Y n a h u T a d a p e k r u k u y s i j u
P Mahabaik ata srahma tberilmpah-Nya t a r a y s u t a s h a l a s i a g a b e s i n i i s p ir k s n a k i a s e l e y n e m t a p a d s il u n e p a g g n i h e s
s a ti s r e v i n U i d a i s e n o d n I a rt s a S n a d a s a h a B n a k i d i d n e P a n a jr a s r a l e g h e l o r e p m e m
. a m r a h D a t a n a S
i a s e l e s r e t t a p a d i n i i s p ir k s a w h a b i r a d a y n e m s il u n e
P kan berka tbantuan ,
s il u n e p , u ti a n e r a k h e l O . k a h i p i a g a b r e b i r a d n a g n i b m i b n a d , n a g n u k u d , n a it a h r e p
k a h i p a d a p e k h i s a k a m ir e t n a k p a c u g n e
m -pihakbeirkuti n.i
.
1 Rohandi ,Ph.D,.s elakuDekanFakutla sKeguruandan lImuPendidikan .
a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U .
2 Dr . Yu ilana Seityaningsih , M.Pd. , selaku Ketua Program Stud i g n a y a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U , a i s e n o d n I a rt s a S a s a h a B n a k i d i d n e P
n a k ir e b m e m u l a l e s a tr e s i n i i s p ir k s n a s il u n e p n i z i i r e b m e m h a l e t
.i a s e l e s t a p e c r a g a s il u n e p a d a p e k i s a v it o m n a d t a g n a m e s .
3 Dr .Y .Karmin ,M.Pd. ,selakudosenpembimbing Iyangdenganpenuh i g n i p m a d n e m n a d g n i b m i b m e m n a it a h r e p n a d , n a it il e t e k , n a r a b a s e k
s il u n e
p dalammenyelesaikans k irpsii n.i .
4 Drs .B .Rahmanto ,M.Hum. ,selakudosenpembimbingI Iyangdengan d
, n a it il e t e k , n a r a b a s e k h u n e
p an perhaitan membimbing dan s
il u n e p i g n i p m a d n e
m dalammenyelesaikans k irpsii n.i .
5 Prof . Pranowo , M.Pd. , selaku pembimbing akademik yang telah .i
d u t s h u p m e n e m a m a l e s s il u n e p i g n i p m a d n e m .
6 Para Dosen Program Stud i Pendidikan Bahasa Sasrta Indonesia s
a ti s r e v i n
U Sanata Dharma yang telah bejreirh payah membeirkan h u p m e n e m a m a l e s s il u n e p a d a p e k n a it a h r e p n a d , u m li , a g a n e t h u r u l e s
i x .
7 BapakRobe tru sMarsidiq,s ekreta ir sProgramStud iPendidikanBahasa u
n e p u t n a b m e m h a l e t g n a y a i s e n o d n I a rt s a
S il s dalam menguru s
m d
a inisrtas.i .
8 Teman-teman PBS I angkatan 2009 khususnya kela s A ata s n
a m e t a g u J .i d u t s a s a m a m a l e s n a a m a s r e b e
k -temananakNTTd iPBSI , ,
s u d r A o m o
R T iro ,A ir ,Temi ,Halek ,Patirk ,Nina. .
9 Keduaorangt uasaya ,bapakYohane sLedeKalekadanmamaYusitna i
li B i n i
W yang dengan saba r selalu mendoakan , memoitvasi , dan n
e
m dukungsayauntukt eru sbelaja.r Seluruhkeluargabesa rd iSumba a
y a s g n u k u d n e m n a d n a k a o d n e m u l a l e s g n a
y .
. 0
1 Bapak Mathiu s Bal i dan Ibu Eny Widyaningsih ata s dukungan , a
d a p e k i s a v it o m n a d , t a h i s a
n saya untuk teru sberkembang. Juga P . s a t a h i s a k a m ir e t , R s S C , a t a r a W u b m U k c a J . P n a d R s S C , y d e N o n a R
. a y n n a g n u k u d n a d a o d . 1
1 A kdi -adik yang sedang menempuh ku ilah d i Yogyakatra : Pertu s n a it s ir h C , o l a M s u n a ir o l F , o l a M o ir a M s u n a i v a l F , il i B s u n a i m a D
i n a B n a w a i n r u
K Ad iyang selalu mendukung dan memoitvas isaya .i
a s e l e s t a p e c a y a p u s . 2
1 Keluarga komun tia sd iYogyakatra :Komun tia sAnak Sumba Sanata I P A , ) S K M K ( a b m u S k il o t a K a w s i s a h a M a g r a u l e K , ) S S A K ( a m r a h D
u k u d s a t a h i s a k a m ir e t , a tr a k a y g o Y A N A V A S a g r a u l e k , y li m a
F ngan
n a
d kebersamaanyangpostifi. .
3
1 Ibu kos ,bule Rini .Teman-teman kos :Ma sIchan ,Ma sFeb ir ,Ma s ,
o tr a M s a M , o n k i
T Ma sEgi ,Sutirs ,Ricardo ,Raup .Teirma kasih .
a tr a k a y g o Y i d a m a l e s n a m e t n a d a g r a u l e k i d a j n e m h a d u s . 4
1 Pihak-pihak lain yang itdak dapa t penuil ssebutkan satu pe r satu .i
ii x
n u p u a l a W . a n r u p m e s i r a d h u a j h i s a m i n i i s p ir k s a w h a b i r a d a y n e m s il u n e P
. a c a b m e p i g a b t a a f n a m r e b i n i i s p ir k s p a r a h r e b s il u n e p , n a i k i m e d
tr a k a y g o
Y a ,18Maret 2015
,s il u n e P
s u i s a fi n o
ii i x
I S I R A T F A D
L U D U J N A M A L A
H ... i
G N I B M I B M E P N A U J U T E S R E P N A M A L A
H ... ii
N A H A S E G N E P N A M A L A
H ... i ii
O T O
M ... i v
N A H A B M E S R E P N A M A L A
H ... v
A Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E
P ... v i
I S A K I L B U P N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E
P AKADEMIK... v ii
K A R T S B
A ... v i ii
C A R T S B
A T ... x i
A T A
K PENGANTAR ... x
I S I R A T F A
D ... x i ii
L E B A T R A T F A
D ... x i v
N A U L U H A D N E P I B A
B ... 1
1 .
1 Lata rBelakang ... 1
2 .
1 RumusanMasalah ... 4
3 .
1 TujuanPeneilitan ... 4
4 .
v i x 5
.
1 BatasanI stliah ... 6
6 .
1 SistemaitkaPenyaijan ... 7
I R O E T N A S A D N A L I I B A
B ... 8
1 .
2 PeneilitanTerdahuluyangRelevan ... 8
2 .
2 KerangkaTeo ir ... 1 0
1 . 2 .
2 PengeritanGayaBahasa ... .. 1 0
2 . 2 .
2 Jenis-jeni sGayaBahasa ... .. 1 3
3 . 2 .
2 PengeritanNovel ... 2 7
4 . 2 .
2 PembelajaranBahasadanSasrtaI ndonesiad iSMA Kela sXI I .... .. 2 8
E N E P I G O L O D O T E M I I I B A
B LITIAN ... 43
1 .
3 Jeni sPeneilitan ... 4 3
2 .
3 Sumbe rDatadanDataPeneilitan ... 4 3
3 .
3 Ins rtumenPeneilitan ... 4 4
4 .
3 TeknikPengumpulanData ... 4 4
5 .
3 TeknikAnailsi sData ... 4 5
6 .
3 T irangulas iData ... 4 6
N A S A H A B M E P N A D N A I T I L E N E P L I S A H V I B A
B ... .... 47
1 .
4 Desk irps iD ata ... 4 7
2 .
v x n
a g n i d n a b r e P a s a h a B a y a G .
1 ... .. 4 9
n a g n a t n e tr e P a s a h a B a y a G .
2 ... .. 5 6
n a t u a tr e P a s a h a B a y a G .
3 ... 6 5
n a g n a l u r e P a s a h a B a y a G .
4 ... 7 2
3 .
4 Pembahasan ... 7 8
4 .
4 Relevans iNove lBum iManusia
I I X s a l e k A M S i d a rt s a s n a r a j a l e b m e p n a g n e
d ... 8 3
N A R A S N A D N A L U P M I S E K V B A
B ... 105
1 .
5 Kesimpulan ... 1 05
2 .
5 Saran ... 1 06
A K A T S U P R A T F A
D ... 108
N A R I P M A
i v x
L E B A T R A T F A D
n a r a j a l e b m e p n a i a li n e p n e m u rt s n i n a d k i n k e T . 1 l e b a
T ... 04
2 l e b a
T .KompetensiI nt idanKompetens iDasa rkela sXI I... .... 24
3 l e b a
1 I B A B
N A U L U H A D N E P
1 .
1 LatarBelakang
it a e r k a n a r a s n a k a p u r e m a rt s a
S vtia sdan imaijnas imanusia .Lewa tkarya g
n a r a g n e p a rt s a
s dapat mengungkapkan segala ha l tentang kehidupan , .
a y n i a g a b e s n a d , n a s a g a g , n a ri k i m e p , n a m a l a g n e
p Menuru tSumardjo dan Saini
) 3 : 4 9 9 1 ( M
K ,sasrtaadalah ungkapan p irbad imanusiayang berupapengalaman , ,
t a g n a m e s , n a s a g a g , n a a s a r e p , n a ri k i m e
p dan keyakinan ,dalam suatu bentuk t
a l a n a g n e d a n o s e p n a k ti k g n a b m e m g n a y t e r k n o k n a r a b m a
g -ala tbahasa. JanVan
a w h a b n a k p a k g n u g n e m ) 5 : 4 8 9 1 ( g r u b m e x u
L sasrta merupakan sebuah ciptaan , a
m a tr e p n a k u b , i s a e r k h a u b e
s -tama sebuah imtias iatau triuan dar ikehidupan s e s o r p n a k s u r e n e m , u r a b a i n u d h a u b e s n a k a t p i c n e m n a m i n e s g n a S . a t a y n
. a y n n a k a n r u p m e y n e m n a k h a b , m a l a a t s e m e s m a l a d i d n a a t p i c n e p
n a k a p u r e m l e v o
N salahsatubentukkaryasasrtaprosad isampingcerpen . n a k i a p m a y n e m m a l a d g n it n e p n a n a r e p i a y n u p m e m l e v o n , a rt s a s a y r a k i a g a b e S
, n a m a l a g n e p , n a s a g a g , e d
i dan keyakinan pengarang .No vel itdak bergaya pada t u
h i b e l g n a u r i k il i m e m l e v o n a n e r a k n e p r e c i tr e p e
s ntuk menggambarkan seitap
. ) 4 0 1 : 7 0 0 2 , n o t n a t S t r e b o R ( h u n e p a r a c e s a y n m a l a d i d i s a u ti
s
n a k a t a g n e m ) 4 0 2 : 7 0 0 2 ( o j d r a m u S b o k a
J bahwa nove ladalah certia ifks i N . a y n i s i a g u j i p a t e t k i s if i tr a m a l a d g n a j n a p a y n a h n a k u b , g n a j n a p g n a
y ove l
u ti l a H . t a l u b g n a y n a u t a s e k h a u b e s n a k a p u r e m a y n a u m e s g n a y h a l a s a m
n a p a k g n u g n e m t a p a d g n a r a g n e p g n a r o e s , l e v o n t a w e l a w h a b n a k k u j n u n e m
. n a l a o s r e p i a g a b r e
b Karyas asrta,khususnyanovel, itdakdisusunbegtius aja tanpa a d a p u t n e tr e t k e f e n a k ir e b m e m u p m a m k a d it g n a y a y n n a a n u g g n e p a y a d
n a li s a h r e b e k m a l a d a y n n a n a r e p g n it n e p t a g n a s a s a h a b n a a n u g g n e P . a y n a c a b m e p
u t n u a m a t u g n il a p g n a y a i d e m n a k a p u r e m a s a h a b a n e r a k l e v o n h a u b e
s k
. a rt s a s a y r a k n a k d u j u w e m
a y r a k n a a t p i c n e p m a l a d a m a t u r u s n u u t a s h a l a s n a k a p u r e m a s a h a b a y a G
a y r a k m a l a d t u r a l a c a b m e p t a u b m e m t a p a d g n a r a g n e p a s a h a b a y a g i u l a l e M . a rt s a s
a rt s a
s sehingga dapa tmenggugah rasa keindahan berbahasa kepada pembaca . 0
2 ( f a r e
K 10:113 )menyatakan bahwa gaya bahasa adalah pengungkapan pikrian . s il u n e p n a i d a b ir p e k a w ij n a k t a h il r e p m e m g n a y s a h k a r a c e s a w ij i u l a l e m
n a s a j a m e
P (ifgura o f thought ) merupakan teknik pengungkapan bahasa , t
a y n a n k a m g n a y , n a a s a h a b a y a g g n e p , a s a h a b n a a n u g g n e
p idak menunjuk pada
a t a k h a if r a h a n k a
m -kata yang mendukungnya , melainkan pada makna yang .t
a ri s r e t a n k a m , n a k h a b m a ti d
l e v o
N Bum i Manusia merupakan bagian petrama dar iTetralog iBuru (Bum iManusia ,Anak Semua Bangsa ,Jejak Langkah ,dan Rumah Kaca) karya
5 2 9 1 ( r e o T a t n a n A a y d e o m a r
P -2006) .Noveli n ibelrata rbelakangI ndonesiaawa l e
k d a b
a -20 .Bercertia tentang Minke sebaga iakto rsekailgu skreator ,manusia a y n n a a w a j e k g n o p m o p e k i r a d r a u l e k n i k g n u m u p m a m e s g n a y i y a y ir p h a r a d r e b
g n a y a i s u n a m u j u n e
. n a b a d a r e p n a d n a u h a t e g n e p n a i g g n it e k i r a d t a l b i k n a d l o b m i s i d a j n e m g n a y
a w h a b n a k u m e n e m i ti l e n e p , i n i l e v o n a c a b m e m h a l e t e
S Nove lBum iManusia
, a y n l a s i M . a s a h a b a y a g s i n e j i a g a b r e b n a k a n u g g n e m
)
1 Jairnganj alankeretaapit elahmembelah-belahpulauku,J awa( hlm ,13) )
2 “SudahpernahbacaFrancis?G .Francsi?” (hlm ,163) )
3 Betapa ,betapa ,betapa .Danbetapa itnggitempatnya.( hlm ,14)
Contoh 1 )menggunakan gaya bahasa hiperbola. Gaya bahasa hiperbola h
i b e lr e b g n a y n a a t a y n r e p g n u d n a g n e m g n a y a s a h a b a y a g n a k a p u r e
m -lebihan
a d a p n a n a k e n e p i r e b m e m d u s k a m n a g n e d a y n t a fi s u a t a a y n n a r u k u , a y n h a l m u j
n a d n a s e k n a k t a k g n i n e m , t a b e h r e p m e m k u t n u i s a u ti s u a t a n a a t a y n r e p u t a u s
. a y n h u r a g n e
p (Tairgan ,1985:55) .Dalam contoh tersebu tgaya bahasa hiperbola a
t a k n a g n e d n a k k u j n u ti
d membelah-belah pulauku .Contoh2 )menggunakangaya g n a y a s a h a b a y a g h a l a d a a i m o n o t e m a s a h a b a y a G . a i m o n o t e M a s a h a b
t a r e n a ti a k r e b n i a l g n a y u t a u s e s i g a b g n a r a b u t a u s e s a m a n n a k a n u g r e p m e m
n a g n e d n a k k u j n u ti d a i m o n o t e m a s a h a b a y a g t u b e s r e t h o t n o c m a l a D . a y n n a g n e d
a m a
n G . Francis untuk menyebu t buku karangan G . Franci .s Contoh 3 ) t a fi s r e b g n a y n a g n a l u r e p a s a h a b a y a g u ti a y s i k u e z i p E a s a h a b a y a g n a k a n u g g n e m
n a k n a k e ti d g n a y a t a k u ti a Y . g n u s g n a
l atau yang dipenitngkan diulang beberapa t
u r u tr e b i l a
k -turu t (Tairgan 1985 : 188) . Dalam contoh tersebu t gaya bahasa a
t a k n a g n e d n a k k u j n u ti d s i k u e z i p
o k e s i d a rt s a s n a d a s a h a b n a r a j a g n e p i g a b a n u g r e b t a g n a s a rt s a s a y r a
K l .a h
: 8 8 9 1 ( o t n a m h a R . B t u r u n e
M 1 -6 25 ) karya sasrta dapa t (1 ) membantu a
s a h a b r e b n a li p m a r e t e
k ( 2) meningkatkan pengetahuan budaya, .
k a t a w n a k u t n e b m e p g n a j n u n e m n a d ) 4 ( , a s a r n a d a t p i c n a k g n a b m e g n e m ) 3
(
n a i a r u n a k r a s a d r e
B Lata rBelakang masalah d iatas ,peneilit mengambi l l
u d u
j peneilitan “Jenis-Jeni sGaya Bahasa Dalam Nove lBum iManusia Karya d
a y n i s n a v e l e R n a d r e o T a t n a n A a y d e o m a r
P engan Pembelajaran Sastra A
M S i d a i s e n o d n
I Kela sXII”
2 .
1 RumusanMasalah
g n a y h a l a s a m n a s u m u r , s a t a i d g n a k a l e b r a t a l n a k r a s a d r e
B akan dtielti i
h a l a d
a sebaga ibeirku.t .
1 Jeni sgaya bahasa apa saja yang digunakan dalam nove lBum iManusia ?
r e o T a t n a n A a y d e o m a r P a y r a k .
2 Bagaimanakahr elevans igayabahasadalam novel Bum iManusiadengan A
M S i d a i s e n o d n I a rt s a S n a r a j a l e b m e
p kela sXII?
3 .
1 TujuanPeneil itan
,s a t a i d h a l a s a m n a s u m u r n a d g n a k a l e b r a t a l n a k r a s a d r e
B tujuanpeneilitan
i n
.
1 Mendesk irpsikan j enis-jeni sgaya bahasa dalam nove lBum iManusia r
e o T a t n a n A a y d e o m a r P a y r a
k .
.
2 Mendesk irpsikan relevans igaya bahasadalam novel Bum iManusia r
e o T a t n a n A a y d e o m a r P a y r a
k dengan pembelajaran SasrtaIndonesia A
M S i
d kela sXI.I 4
.
1 Manfaa tPeneilitan
.
1 SecaraTeoreits
p a d a h r e t n a g n a b m u s n a k ir e b m e m u p m a m n a k p a r a h i d i n i n a it il e n e
P kaijan
a s a h a b a y a
g .Selain tiu ,peneilitan in idiharapkan juga membeirkan informas i n
a i a k a m e p g n a t n e
t gaya bahasa dalam nove lBum iManusia karya Pramoedya .r
e o T a t n a n A
.
2 SecaraPrak its
b , h a l a d a i n i n a it il e n e p i r a d h e l o r e p i d t a p a d g n a y s it k a r p t a a f n a
M ag i
a c a b m e
p ,peneilitan i n idapa tmembeirkan sumbangan pengetahuan t entang gaya l
e v o n m a l a d a s a h a
b Bum iManusiaKaryaPramoedyaAnantaToe.rDalambidang n
a r a j a g n e
p ,peneilitan in idapa tdjiadikan bahan pembelajaran Sasrta Indonesia .
a s a h a b a y a g n a r a j a l e b m e p a y n s u s u h
k Bag i siswa , peneilitan in i dapa t p
n a k ir e b m e
m engetahuan tentang jenis-jeni sgaya bahasa .Bag iPenelti ilain , peneilitan in idapa tmenjad iacuan atau itnjauan pustaka bag ipengembangan
5 .
1 BatasanI stliah
.
1 GayaBahasa
a r a c e s a s a h a b i u l a l e m n a ri k i p n a p a k g n u g n e p a r a c h a l a d a a s a h a b a y a G
u t n e tr e t n a s e k n a d , a n a s a u s , k e f e n a k t a k g n i n e m n a u j u t n a g n e d s a i k u a t a t a ri s r e t
. n a r u t u n e p h a d n ir e p m e m k u t n u u a t a
.
2 GayabahasaPerbandingan n a g n i d n a b r e P a s a h a b a y a
G adalah gaya bahasa yang membandingkan .
n i a l g n a y u t a u s e s n a g n e d u t a u s e s
.
3 Gayabahasape trautan n a t u a tr e p a s a h a b a y a
G adalah gaya bahasa yang menautkan atau u
t a u s e s n a k g n u b u h g n e
m h d na l e gans esuatuh y na l a gl ain. .
4 Gayabahasape trentangan
a s a h a b a y a g h a l a d a n a g n a t n e tr e p a s a h a b a y a
G y na g mengandung unsu r
y u t a u s e s a r a t n a n a g n a t n e tr e
p ang akan dinyatakan de gan n stiuas i ya ng a
y n h u g g n u s e
s .
.
5 Gayabahasaperulangan a s a h a b a y a
G Perulangan adalah gaya bahasa yang mengandung unsu r n
a g n a l u g n e
p bunyi ,kata ,suku kata ,atau bagian kailma tuntuk memberi tekanan .i
.
6 Novel
Nove ladalah certia ifks iyang panjang secara ifsik maupun i nsi d a terdiir , n i a l g n a y n a g n i p m a s a ti r e c a p a r e b e b n a g n e d i n a l a ji d , k o k o p g n a y a ti r e c u t a s i r a d
n a i d a j e k k a y n a
b ,dan kadang-kadang banyak masalah juga ,yang semuanya tiu b
o k a J .t a l u b g n a y n a u t a s e k h a u b e s n a k a p u r e m s u r a
h Sumardjo( 2007:204)
6 .
1 Sistema itkaPenya ijan
t u k ir e b i a g a b e s h a l a d a i n i n a it il e n e p n a s il u n e p a k it a m e t s i
S .
I b a
B beirs ipendahuluan yang t erd ri ida irl ata rbelakang ,rumusan masalah , l
e n e p p u k g n il g n a u r , h a li t s i n a s a t a b m e p , n a it il e n e p n a u j u
t iitan , sistemaitka
. n a ij a y n e
p Bab I Ibe irsi l andasan t eo ir yang meilput i itnjauan t entang peneilitan y
u l u h a d r e
t ang relevan ,kaijan teo ir .Bab II Ibeirs imetodolog ipeneilitan yang it
u p il e
m jeni speneilitan ,subjek peneilitan ,sumbe rdata peneilitan ,insrtumen s
il a n a k i n k e t n a d , a t a d n a l u p m u g n e p k i n k e t , n a it il e n e
p i sdata. BabI Vbeirs ihasi l
n a s a h a b m e p n a d n a it il e n e
p yang meilpuit desk irps idata peneilitan dan hasi l .
a t a d s i s il a n
a Bab V beirs ipenutup yang meilput i kesimpulan ,impilkasi ,dan .
8 I I B A B
I R O E T N A S A D N A L
1 .
2 Peneil itanTerdahuluyangRelevan
n a it il e n e p h a l a d a i n i n a it il e n e p n a g n e d n a v e l e r g n a y u l u h a d r e t n a it il e n e P
n a d ) 7 0 0 2 ( s a k g n u m a P i r T i n u Y n a k u k a li d g n a
y Syrlia Keka (2011) .Peneilitan
l u d u jr e b ) 7 0 0 2 ( s a k g n u m a P i r T i n u Y n a k u k a li d g n a
y Gaya Bahasa Berdasarkan
a ti r e C n a l u p m u K m a l a D a t a K a n k a
M Pendek Sang Presiden Karya Herry o
t r a n a J t u d n e
G . Peneilitan in i betrujuan mendesk irpsikan jeni sgaya bahasa k
e d n e p a ti r e c n a l u p m u k m a l a
d Sang Presiden .Hasi lpeneilitannya ,yakn ijeni s k
e d n e p a ti r e c n a l u p m u k m a l a d n a k u m e ti d g n a y a s a h a b a y a
g Sang Presiden
u ti a y , a s a h a b a y a g 7 h a l m u jr e
b (1 )gaya bahasa hiperbola , (2 )gaya bahasa
n a a m a s r e p a s a h a b a y a g ) 3 ( , a r o f a t e
m (simlie) ,(4 )gaya bahasa personi ifkasi ,
. n o t n e d i s a a s a h a b a y a g ) 7 ( , e m s a n o e l p a s a h a b a y a g ) 6 ( ,s e t o ti l a s a h a b a y a g ) 5 (
k a li d g n a y n a it il e n e
P ukan Syrlia Keka (2011 )be jrudu lGaya Bahasa g
n u g A g n u d i K m a l a D n a g n i d n a b r e
P . Tujuan peneilitan in i adalah , g n u g a g n u d i k m a l a d n a k a n u g i d g n a y n a g n i d n a b r e p a d n a n e p n a k i s p ir k s e d n e m
n a t u r u n a k i s p ir k s e d n e
m -urutan bagian-bagian perbandingannya, dan
l i s a H . g n u g a g n u d i k m a l a d n a g n i d n a b r e p a s a h a b a y a g a n k a m n a k i s p ir k s e d n e m
n a k k u j n u ti d n a g n i d n a b r e p a s a h a b a y a g a d n a n e p , a m a tr e p , i n k a y a y n n a it il e n e p
) 1 ( a d n a n e p n a g n e
d seperit ,(2 )bagaikan (3 )serupa ,dan (4 )seumpama .Kedua ,
e p a s a h a b a y a
n a k g n i d n a b r e p i d g n a y l a h ) 1
( dan (2 )ha lyang membandingkan. Urutan bagian
n a d g n i d n a b m e p ) 1 ( r u s n u a u d i a y n u p m e m g n u g a g n u d i k a l a d n a g n i d n a b r e
p
b u t n a i g a b h a l a d a g n i d n a b m e P . g n i d n a b r e t ) 2
( uh manusia yakni ,mata ,hidung ,
. s a f a n n a d , a l a p e k , t u b m a r , a d a d h a u b , r a s u p , r e h e l , g n a g g n i p , i p i p , ri b i b
. it a m a d n e b n a d , m a l a , t a p m e t a m a n , n a h u b m u t , g n a t a n i b h a l a d a g n i d n a b r e T
a n k a m g n u d n a g n e m g n u g a g n u d i k m a l a d n a g n i d n a b r e p a s a h a b a y a g , a g it e K
d n a b m e
p ingadalah t ubuhmanusiadiiku itt erbanding adalahbinatang, t umbuhan ,
. t a p m e t a m a n n a d , m a l a , it a m a d n e b
n a it il e n e
P in imemiilkir elevans idengankeduapeneilitand iatas .Yun iTr i
e d n e p a ti r e c m a l a d a t a k a n k a m n a k r a s a d r e b a s a h a b a y a g i ti l e n e m s a k g n u m a
P k
n a
d SyrliaKekamenelti isecarakhusu sgayabahasaperbandingan dalamKidung
g n u g
A . Sejauh pengamatan peneilit ,Peneilitan bejrudulJenis-jeni sGayaBahasa r
e o T a t n a n A a y d e o m a r P a y r a K a i s u n a M i m u B l e v o N m a l a
d dan Relevansinya
A M S i d a i s e n o d n I a r t s a S n a r a j a l e b m e P n a g n e
d kela sX II masih relevan dan
n a a n u g g n e p g n a t n e t n a it il e n e p a n e r a k t u j n a l h i b e l i ti l e ti d k u t n u a n u g r e b h i s a m
. a i s e n o d n I a s a h a b n a g n a b m e g n e p m a l a d g n it n e p n a n a r e p i a y n u p m e m a s a h a b a y a g
, u ti n i a l e
S objek kaijan gaya bahasa dalam nove l Bum i Manusia sejauh .
a d a h a n r e p m u l e b i ti l e n e p n a t a m a g n e
p Peneilitani n iitdakterbataspadasatuatau
a u
d katego irgayabahasasajasepetr iyang dliakukan padaduapeneilitan d iatas ,
h u r u l e s p u k a c n e m i p a t e
t katego ir gaya bahasa. Peneilitan in ipenitng d liakukan
k i d i d a tr e s e p a r a p a y n s u s u h k a s a h a b i a k a m e p a r a p k u t n u t a a f n a m r e b g n a y a s a h a b
. n a k i d i d n e p n a g n u k g n il i d
2 .
2 KerangkaTeori
1 . 2 .
2 PengeritanGayaBahasa
a r a p h e l o n a k u m e k i d g n a y a s a h a b a y a g g n a t n e t n a it r e g n e p a p a r e b e b a d A
r o G t u r u n e M . il h
a y sKera f(2010 :113 )Gaya bahasa adalah cara pengungkapan
n a k t a h il r e p m e m g n a y s a h k a r a c e s a s a h a b i u l a l e m n a ri k i
p ijwa dan kep irbadian
( s il u n e
p pemaka i bahasa) . Menurutnya lagi , persoalan gaya bahasa meilput i
n a d , a s u a l k , a s a r f , l a u d i v i d n i a r a c e s a t a k n a h il i p : n a a s a h a b e k i k r a ri h a u m e s
a d a n n a h a l a m , n a h u r u l u s e k a r a c e s a n a c a w h a u b e s a l u p p u k a c n e m n a k h a b , t a m il a k
m r e t a n a c a w h a u b e s k il a b i d t a ri s r e t g n a
y asukpulasebaga ipersoalangayabahasa
f a r e K
( , 2010:112).
s i n e j i g a b m e m f a r e
K -jeni sgaya bahasa menjad i2 (dua )yatiu dar iseg i
i d a j n e m i g a b i d a s a h a b a y a g , a s a h a b i g e s i r a D . a s a h a b i g e s i r a d n a d a s a h a b n o
n
7 t(ujuh )yatiu gaya bahasa berdasarkan (1 )pengarang ,(2 )masa ,(3 )medium,
k e y b u s ) 4
( , (5)t empat, (6 )hadiirn ,dan (7)t ujuan .Dar iseg ibahasa ,gayabahasa
a t a k n a h il i p n a k r a s a d r e b ) 1 ( u ti a y ) t a p m e ( 4 i d a j n e m i g a b i
d , (2 )nada yang
a n a c a w m a l a d g n u d n a k r e
t , (3)s rtuktu rkailmat ,dan(4)l angsung itdaknyamakna.
o n o il e o
M (1989:1 - 973 17 )menggunakan istliah maja suntuk menyebu t
s ir g g n I a s a h a b i r a d n a h a m e jr e t n a k a p u r e m g n a y a s a h a b a y a
g ifgureo fspeech. Ia
t o n e d a k
ij as i atau ungkapan diailhkan atau mencakup i juga denotas i lain
i g a b m e m o n o il e o M , f a r e K n a g n e d a d e b r e B . n i a l n a ri k i p n a t u a t n a g n e d n a a m a s r e b
i r o g e t a k a g it ) 3 ( m a l a d s a j a
m yatiu ,maja sperbandingan ,maja spe trentangan ,dan
. n a t u a tr e p s a j a m
( o r o t n a y i g r u
N 1995 : 297-299) ,sebagaimana halnya Moeilono d i atas ,
( n a s a j a m e p h a li t s i n a k a n u g g n e
m ifgure o f thought) . Menurutnya , Pemajasan k u j n u n e m k a d it g n a y n a a s a h a b a y a g g n e p , a s a h a b n a p a k g n u g n e p k i n k e t n a k a p u r e m
a t a k a d a
p -kata bermakna haraifah tetap imakna yang dtiambah ,makna tersriat ,
a n a s a u s n a k ti k g n a b m e m k u t n u n a u j u tr e b s a i k a s a h a b n a i a k a m e P . s a i k a s a h a b u a t a
k u t n e B . a rt s a s a y r a k m a l a d n a r u t u n e p h a d n ir e p m e m n a d u t n e tr e t n a s e k u a t
a
-h a l a d a l e v o n n a a ti r e c n e p m a l a d g n a r a g n e p n a k a n u g i d g n a y n a s a j a m e p k u t n e b
i d n a b r e p s a j a
m ngan ,petrautan ,danpetrentangan( Nurgiyantoro ,299- 300)
n a k p a k g n u g n e m ) 5 : 5 8 9 1 ( n a g ir a
T bahwagayabahasaadalahbahasai ndah
a tr e s n a k l a n e k r e p m e m n a l a j n a g n e d k e f e n a k t a k g n i n e m k u t n u n a k a n u g r e p i d g n a y
a g n e d u t n e tr e t l a h u a t a a d n e b u t a u s n a k g n i d n a b r e p m e
m nbendaatau hall ainyang
a tr e s h a b u g n e m t a p a d u t n e tr e t a s a h a b a y a g n a a n u g g n e p a t a k k e d n e P . m u m u h i b e l
. u t n e tr e t i s a t o n o k n a k l u b m i n e
m Tairganmembag igayabahasamenjad i4 ( empat )
a s a h a b a y a g , n a g n a t n e tr e p a s a h a b a y a g , n a g n i d n a b r e p a s a h a b a y a g u ti a y
a tr e
i l h a a r a p t a p a d n e p i r a
D tersebut , dapa t diilha t perbedaan dalam
h a li t s i n a k a n u g g n e m n a g ir a T n a d f a r e K . n a ir o g e t a k g n e p n a d h a li t s i n a a n u g g n e p . s a j a m h a li t s i n a k a n u g g n e m o r o t n a y i g r u N n a d o n o il e o M n a k g n a d e s a s a h a b a y a g l a h m a l a
D pengkatego iran ,gayabahasayangdisebuts ebaga iifgureofs peechatau h g u o h t f o e r u g
if t oleh Moeilono dan Nurgiyantoro ,oleh Kera fdikatego irkan n a d o n o il e o M . a n k a m a y n k a d it g n u s g n a l n a k r a s a d r e b a s a h a b a y a g m a l a d i g r u
N yantoro membag i gaya bahasa menjad i 3 (itga ) kategor i yatiu , maja s
a y a g i g a b m e m n a g ir a T . n a t u a tr e p s a j a m n a d , n a g n a t n e tr e p s a j a m , n a g n i d n a b r e p , n a g n a t n e tr e p , n a g n i d n a b r e p a s a h a b a y a g , u ti a y ) t a p m e ( 4 i d a j n e m a s a h a b t a s h a b m a n e m a I . n a g n a l u r e p n a d , n a t u a tr e
p u kategor i yatiu gaya bahasa
n a k r a s a d r e b a s a h a b a y a g m a l a d n a k ir o g e t a k i d f a r e K h e l o g n a y n a g n a l u r e p . t a m il a k r u t k u rt s t a p a d s a t a i d i l h a a r a p t a p a d n e p n a k r a s a d r e
B disimpulkan bahwa gaya
a ri s r e t a r a c e s a s a h a b i u l a l e m n a ri k i p n a p a k g n u g n e p a r a c h a l a d a a s a h a
b tatau kia s
, a n a s a u s , k e f e n a k t a k g n i n e m n a u j u t n a g n e
d dankesan t e trentu atau mempeirndah
. n a r u t u n e
p Pengeritan gaya bahasa yang d riumuskan berdasarkan pendapa tpara
m a l a d n a k u j u r u a t a n a m o d e p i a g a b e s n a k a n u g i ti l e n e p n a k a t u b e s r e t i l h a i r o g e t a k n a k u t e n e
m jenis-jeni s gaya bahasa dalam peneilitan ini . Penelti i
t u r u n e m a n e r a k n a g ir a T t u r u n e m a s a h a b a y a g s i n e j i r o g e t a k n a k a n u g g n e m h a d u m h i b e l n a d p a k g n e l p u k u c t u b e s r e t ir o g e t a k i ti l e n e p n a t a m a g n e
p dipaham i
e p k u t n u n a k k u j n u ti d t u b e s r e t n a ir o g e t a k g n e p n a d a w s i
s mbelajaran gaya bahasa
2 . 2 .
2 Jenis-Jeni sGayaBahasa
s i n e
J -jeni sgaya bahasa yang digunakan adalah jenis-jeni sgaya bahasa
n a g ir a T r u t n u G y r n e
H (1985 )yangterdri idar iempat( 4 )katego ir .Pemiilhanj eni s
t u b e s r e t a s a h a b a y a g a w h a b n a g n a b m it r e p n a k r a s a d r e b i n i t u k ir e b a s a h a b a y a g
m a l a d n a k a n u g i d g n ir e
s dalamnove lBum iManusia. .
A GayaBahasaPerbandingan
n a g n i d n a b r e P a s a h a b a y a
G adalah gaya bahasa yang membandingkan
. n i a l g n a y u t a u s e s n a g n e d n a k a t a y n i d n a k a g n a y u t a u s e
s Jenis-jeni sgaya bahasa
: u ti a y n a g n i d n a b r e p
.
1 Perumpamaan
n a a m a p m u r e
P adalah perbandingan dua ha l yang pada hakekatnya
d n a n i a lr e
b an sengajaktiaanggap sama .Dalamperumpamaan ,perbandingan tiu
a t a k n a i a k a m e p h e l o n a k s a l e ji d t i s il p s k e a r a c e
s seperit , serupa , umpama ,
a k a n e p , t a r a b i , k a b , a n a s k a l ,i a g a b e
s .(Tairgan ,1985 : )9 :
h o t n o
C
it r e p e
S ai rdenganminyak k
a
B cacingkepanasan .
2 Metafora
h a l a d a a r o f a t e
M gaya bahasa yang membandingkan dua ha l secara
: a t a k n a k a n u g r e p m e m a p n a t g n u s g n a
l seperit , bak , bagai , bagaikan , dan g
n u b u h i d g n u s g n a l a m a tr e p k o k o p a g g n i h e s , a y n i a g a b e
s kan dengan pokok
a u d e
: h o t n o C
i n a
N ijnak-ijnak merpait i
l
A matakeranjang .
3 Personiifkasi
a d n e b n a k r a b m a g g n e m g n a y a s a h a b a y a g h a l a d a i s a k if i n o s r e
P -bendamat i
g n a r a b u a t
a -barang yang itdak bernyawa seolah-olah memiilk i sfiat-sfia t
i s u n a m e
k aan .Personi ifkas i(penginsanan )merupakan suatu corak khusu sdar i
a r o f a t e
m yang mengiaskan benda-benda mat i beritndak , berbuat , berbicara
( . a i s u n a m i tr e p e
s Tairgan ,1985:17)
: h o t n o C
u k h a j a w t i b u c n e m i r a t n e M
u k g n e g n o d a ti r e
C menidurkandikau .
4 Anttiesi s
s i s e ti t n
A adalah sejeni sgaya bahasa yang mengadakan komparas iatau
a t a k u ti a y ( m i n o t n a a u d a r a t n a n a g n i d n a b r e
p -kata yang mengandung ciir-cri i
) n a g n a t n e tr e b g n a y k it n a m e
s (Tairgan ,1985 :2 7)
: h o t n o C
h a l a y n n a k it n a c e
K jusrtuyangmencelakakannya. h
a n ti f a l a g e
S tetangganyadibalasnyadenganbud ibahasayangbaik. .
5 PleonasmedanTautologi
a t a k n a k a n u g r e p m e m g n a y n a u c a h a l a d a i g o l o t u a T n a d e m s a n o e l
P -kata
n a k u lr e p i d g n a y a d a p ir a d k a y n a b h i b e
l untuk menyatakan satu pikrian atau
t u b e s i d n a u c a u t a u S . a y n a u d e k a r a t n a i d n a a d e b r e p a d a n u m a N . n a s a g a g
k il a b e
S nya ,acuan tiudisebutt autologikalaukatayangbelrebihan tius ebenarnya
. n i a l g n a y a t a k a u b e s ir a d n a g n a l u r e p g n u d n a g n e
m (Ta irgan ,1985 : 92 )
: h o t n o C
) 1
( Sayat elahmendenga rha ltiudengant eilngas ayas endri.i
Sayat elahmeilha tkejadian tiudenganmatakepalas ayas endri.i
g n
U kapan d iata sadalah pleonasme karena semua acuan tiu tetap utuh
a t a k n a k g n a li h i d n u p u a l a w , a m a s g n a y a n k a m n a g n e
d -kata :dengan t eilnga saya
n a
d denganmatakepalas aya.
) 2
( Ia itbaj am20.00malamwaktus etempa.t
Globe tiubunda rbentuknya.
n a u c
A d iata sdisebu ttautologi karena kata belrebihan tiu sebenarnya
u ti a y , a y n m u l e b e s t u b e s i d h a d u s g n a y n a s a g a g i l a b m e k g n a l u g n e
m malamsudah
m a j m a l a d p u k a c r e
t 20.00danbunda ryangs udahmencakupdalamglobe.
.
6 Perfirasis
s h a l a d a s i s a r fi r e
P ejeni sgayabahasayangagakmi irp denganpleonasme .
a u d e
K -duanya mempergunakan kata-kata lebih banyak dairpada yang
. a y n a u d e k a r a t n a g n it n e p g n a y n a a d e b r e p t a p a d r e t u ti g e b n u p u a l a W . n a k h u t u b i d
a t a k , s i s a r fi r e p a s a h a b a y a g a d a
P -katayangbelrebihan tiupadap irnsipnyadapa t
a j a s a t a k h a u b e s n a g n e d i t n a g i
d . (Tairgan ,1985: )3 1
: h o t n o C
t a u b i a m a d n a g n e d t a h a ri t s ir e b n a d g n a n e t n a g n e d r u d it h a l e t a d n a h a y A
.
7 Anitsipas iatauprolepsis
i s a p i s it n
A atauprolepsi sadalah gayabahasayang berwujud penggunaan
g n a y a w it s ir e p u a t a n a s a g a g m u l e b e s a t a k a p a r e b e b u a t a u t a s u l u h a d h i b e lr e t
. i d a jr e t a y n r a n e b e
s (Ta irgan1985: )3 3
: h o t n o C
a
K mis anga tgemb ria ,minggudepankam imemperolehhadiahdar ibapak .i
t a p u b
ti g n a l a m g n a y l i b o
M udtiabrakoleholeh rtukpasi rdanj atuhkej urang.
.
B GayaBahasaPertentangan
r u s n u g n u d n a g n e m g n a y a s a h a b a y a g h a l a d a n a g n a t n e tr e p a s a h a b a y a G
g n a y i s a u ti s n a g n e d n a k a t a y n i d n a k a g n a y u t a u s e s a r a t n a n a g n a t n e tr e p
. a y n h u g g n u s e
s Jenis-jeni sgayabahasape trentanganyatiu:
.
1 Hiperbola
a a l o b r e p i
H dalahsejeni sgayabahasayang mengandungpernyataanyang
h i b e lr e
b -lebihanj umlahnya ,ukurannyaatausfiatnya– denganmaksud member i
e m k u t n u i s a u ti s u a t a n a a t a y n r e p u t a u s a d a p n a n a k e n e
p mperhebat ,
n a s e k n a k t a k g n i n e
m , danpengaruhnya. (Tairgan1985: )5 5
: h o t n o C
k i a b i t n a g g n e m t a u b / n u p a p a u t a u s n a g n a r u k e k a d a it , il a k e s a n r u p m e S
. k it n a c u a t a
.
2 Ltiotes
h a l a d a s e t o ti
L gayabahasayangd idalampengungkapannya menyatakan
. n a g n a t n e tr e b g n a y k u t n e b u a t a fi t a g e n g n a y k u t n e b n a g n e d f it i s o p g n a y u t a u s e s
a y n r a n e b e s g n a y n a a t a y n r e p n a t a u k e k n a k h a m e l e m u a t a i g n a r u g n e m s e t o ti
g n u d n a g n e m g n a y a s a h a b a y a g s i n e j h a l a d a , a l o b r e p i h i r a d n a k il a b e k s e t o ti L
r e
p nyataan yang dikecli-keclikan ,dikurang idar ikenyataan yang sebenarnya ,
ir i d n a k h a d n e r e m k u t n u a y n l a s i
m .( Tairgan1985 :5 . 8)
: h o t n o C
. n a s i c i p g n a r a g n e p n a d n a w a m a r d h a l n a k u b e r a e p s e k a h S
. n a h a r u m s u k it ir k h a l n a k u b n i s s a J . B . H
.
3 Oksimoran
n a k g n u b a g g n e m k u t n u a h a s u r e b g n a y n a u c a u t a u s h a l a d a n a r o m i s k O
a t a
k -kata untuk mencapa iefek yang betrentangan atau dapa tjuga dikatakan ,
n a g n e d n a g n a t n e tr e p g n u d n a g n e m g n a y a s a h a b a y a g h a l a d a n a r o m i s k o
a t a k n a k a n u g r e p m e
m -kata yang belrawanan dalam frasa yang sama.
(Tairgan ,1985: 36 )
: h o t n o C
h a m a r e
K -tamahanyangbengi .s g n a m e m g n u n u g i k a d n e m a g a r h a l
O menarik hait walaupun sanga t a
y a h a b r e
b .
i a g a b e s i a k a p i d t a p a d g n a m e m a s a h a
B ala tpemersatu tetap idapatj uga i
a g a b e
s ala tpemecah-belah. .
4 Zeugmadans liepsis
s i s p e li s n a d a m g u e
Z adalah gaya bahasa yang mempergunakan dua
u a t a a u d n a g n e d a t a k h a u b e s n a k g n u b u h g n e m a r a c n a g n e d n a t a p a r i s k u rt s n o k
i a y n u p m e m g n a y a j a s h a u b e s a y n a h a y n t a k e k a h a d a p g n a y n i a l a t a k h i b e l
W . a m a tr e p a t a k n a g n e d n a g n u b u
h alaupun begtiu terdapa tperbedaan antara
.s i s p e li s n a g n e d a m g u e
a t a k a u d e k i h a w a b m e m k u t n u i a k a p i d g n a y a t a k a m g u e z m a l a D
a r a c e s k i a b , a y n a d a p ir a d u t a s h a l a s k u t n u k o c o c a y n a h a y n r a n e b e s , a y n t u k ir e b
.l a k it a m a r g a r a c e s n u p u a m s i g o l
: h o t n o C
g n a m e m u ti k a n
A raijndanmalasdis ekolah. t
a fi s r e b i l a k e s a t a y n a y a s n a m a
P sosialdanegoi .s
l a k it a m a r g a r a c e s u ti n a k a n u g r e p i d g n a y i s k u rt s n o k , s i s p e li s m a l a D
r a n e b k a d it u a t a h a l a s k it n a m e s a r a c e s i p a t e t ,r a n e
b .
: h o t n o C
n a g n a li h e k u ti a ti n a
W hartadankehormatannya. a
m ir e n e m a y n k a k a
K uangdanpenghargaan. .
5 Paradoks
a s k o d a r a
P dalah suatu pernyataan yang bagaimanapun diaritkan selalu
g n e d r i h k a r e
b an petrentangan. Paradok sadalah semacam gaya bahasa yang
n e tr e p g n u d n a g n e
m tangan yang nyata dengan fakta-fakta yang ada. Paradok s
e p k ir a n e m g n a y l a h a u m e s i tr a r e b a g u j t a p a
d rhaitan karena kebenarannya
.) 7 7 : 5 8 9 1 , n a g ir a T (
: h o t n o C
. n a i a m a r e k h a g n e t i d n a i p e s e k u k A
.i t a j e s h u s u m n a k a p u r e m a y n a l a k a d a b a r k a n a m e T
.
6 Kilmak s
a s k a m il
K dalah semacam gaya bahasa yang mengandung urutan-uratan
d a y n n a g n it n e p e k t a k g n i n e m n i k a m e s i l a k p a it e s g n a y n a ri k i
p ar i gagasan
-. a y n m u l e b e s n a s a g a
: h o t n o C
, i m a h a m e m , i u h a t e g n e m h a l s u r a h s a l e k a k u m i d i ri d r e b g n a y u r u g p a it e S
e
s tramenguasa ibahanyangd iajarkannya.
.
7 Anitkilmaks
s k a m il k it n A . s k a m il k a s a h a b a y a g n a k il a b e k h a l a d a s k a m il k it n A
n a s a g a g i s ir e b g n a y n a u c a u t a u s n a k a p u r e
m -gagasan yang diurutkan dar iyang
t u r u tr e b g n it n e p r e
t -turu tkegagasanyangkurangpenitng .(Tarigan ,1985:80)
: h o t n o C
a li b a p a , a k e r e m a u t g n a r o a s a j a y n r a s e b a p a t e b i u k a g n e m n a k a a k e r e M
n a d h u s a g n e m u ti a u t g n a r o , n a h i g i g e k , n a a ti r e d n e p n a k g n a n e g n e m a k e r e m
. a k e r e m k i d i d n e m
.
8 Aposrtof
a f o rt s o p
A dalah sejeni sgayabahasa yang berupapengailhan amana tdar i
.r i d a h k a d it g n a y a d a p e k r i d a h g n a
y (Tairgan1985: )8 3
: h o t n o C
h o r i a h a
W -rohnenekmoyangkam iyangberadad ineger iata ,st engahdan .i
n i u k a s e d a g r a w h a li g n u d n il , h a w a b
.
9 Anasrto fataui nverse
a e s r e v n i u a t a f o rt s a n
A dalah semacamgayar eto ir syangdiperolehdengan
n a n u s u s n a k il a b m e
p katayangbiasadalamkailma t(Tairgan ,1985:84 .)
: h o t n o C
k a n a s u h a t e s a p n a t a y n ir t s i a y n n a k i a r e c i
D -saudaranya.
a p a n a s e p n a k l a g g n i n e m a p n a t g n a r e b e s ir e g e n e k a i d h a l u a t n a r e
. 0
1 Sinisme
a e m s i n i
S dalah sejeni sgayabahasayang berupasindrian yang berbentuk
. it a h n a s u l u t e k n a d n a s a l k i e k p a d a h r e t n a k e j e g n u d n a g n e m g n a y n a i s g n a s e k
l g n a y i n o ri h a l a d a e m s i n i
S ebihkasars fiatnya.(Tairgan ,1985:91 .)
: h o t n o C
n a n a m a e k a g g n i h e s , a y n g n a r o h a l k a p a b a w h a b i g a l l a k g n a s i d t a p a d k a d i T
! u m a m a s r e b s e d u l n a k a i n i h a r e a d i d n a m a rt n e t e k n