BÖLÜM 2: TARİHE GİRİŞ
Tarihin Tanımı İnsan topluluklarının geçmişteki her türlü faaliyetlerini, sebep-sonuç ilişkilerine dayanarak yer ve zaman gösterip belgelere dayanarak araştıran, anlatan bileme tarih denir.
Tarihi Olayların Özellikleri
Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Bu nedenle tarihte deney ve gözlem yapılmaz Olayların yeri ve zamanı belli olmalıdır
Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulmalıdır Olayların üzerinden belli bir zaman geçmelidir
Tarihi olayların oluşmasında maddi ve manevi sebepler bulunmaktadır. Tarihçinin
Özellikleri
Objektif (tarafsız) olmalıdır.
Geçmişteki olaylar, günümüzün değer yargılarıyla değerlendirilmemelidir. Araştırmacı, meraklı olmalı, sebep sonuç ilişkilerini belirtmelidir. Tarihin
Konusu Tarihin konusu insandır. İnsanların geçmişte yaptıkları her türlü faaliyetleri inceler. Tarihin
Metodu
Objektif olmak
Yardımcı bilimlerden, kaynak ve belgeden yararlanmak Olayın geçtiği yerde araştırma yapmak
Yer ve zaman, sebep ve sonuç ilişkilerini belirtmek Kaynakları Yazılı Kaynaklar: Kitabe, tablet, ferman, mektup….
Yazısız Kaynaklar: Destan, resim, heykel, mimari eserler…
Anlatım Şekli (Felsefesi)
Hikayeci Tarih (Nakilci-Rivayetçi): Olayları hikaye anlatır gibi anlatır. İlk tarih
metodudur.
Öğretici Tarih (Pragmatik-Faydacı): Kahramanları ön plana çıkartır.
Abartarak anlatır.
Sosyal Tarih (İctimaiyatçı): Olayların sosyal nedenlerini araştırır.
Neden Nasılcı Tarih (Bilimsel Tarih): Olayların sebep ve sonuçları üzerinde
durur.
Tarihin Tasnifi Zamana Göre: Çağlar, yüzyıllar, yarıyüzyıllar ve çeyrekyüzyıllar Mekana Göre: Bir şehir, bölge ve mekanı esas alır
Konularına Göre: Bir tek konuyu anlatır. İslam tarihi, sanat tarihi, Osmanlı
tarihi gibi Tarihin
Metodu
Kaynak Araştırması: Araştırılacak konularla ilgili kaynaklar tespit edilir. Tasnif: Kaynakların sınıflandırmasıdır.
Tahlil: İnceleme
Tenkit: Araştırılacak bilgilerin eleştirilmesi
YARDIMCI BİLİMLER Arkeoloji Kazı bilimi. Tarih öncesi dönemleri araştırır.
Kronoloji Takvim bilimi. Olayların oluş zamanını ve sırasını belirler
Coğrafya Yer bilimdir.
Paleografya Eski yazıları inceler. Filoloji Dil bilimidir. Nümizmatik (Meskükat) Para bilimidir.
Epigrafi (Epigrafya) Anıt ve kitabeler bilimidir. Antropoloji İnsan ırklarını inceler.
Etnoloji İki yada daha fazla kültür arasında mukayese yapar. Etnografya Halk bilimidir. Halk kültür ve folklorünü inceler.
Diplomatik Devletler arası yazışmaları, siyasi belgeleri ve ilişkileri inceler. Sigolografi Mühür bilimidir.
Heraldit Armaları inceler Şecereler Soy kütüğünü çıkarır,
Karbon 14 İskelet ve fosillerin yaşlarını tespit eder. Antroponomi Şahıs adlarını araştır.
Toponomi Yed adlarını inceler
İktisat Ekonomiyi ve ekonomik yapıyı inceler Felsefe Kültür ve düşünceyi inceler
Sosyoloji Toplumun yapısını inceler.
TARİH ÖNCESİ DEVİRLER
Yazıdan önceki döneme tarih öncesi, yazıdan sonraki döneme tarih devirleri denmiştir. Yazıyı ilk kez Sümerler buldu. (MÖ: 4000-3000)
TAŞ DEVRİ Kaba Taş
Devri İnsanlığın yaşadığı en uzun dönemdir. İnsanların en karanlık dönemidir. Bu dönem hakkında fazla bir bilgimiz bulunmamaktadır.
Yontma
Taş Devri İklim değiştiği için, insanlar mağaralara yerleştiler Mağara duvarı resimleri yapıldı
Avcılık ve toplayıcılıkla geçindiler. İlk iş bölümü ortaya çıktı. Ateş bulundu.
Cilalı Taş
Devri İnsanlar ırmak ve göl kenarlarında yaşadılar Köyler kuruldu. Çanak ve çömlekler yapıldı Üretim hayatına geçildi
Hayvan evcilleştirildi. Bitki liflerinden elbise yapıldı
Menhir, Dolmen ve Tümülüs (Höyük) yapıldı MADEN DEVRİ
Kalkolitik Taş ve Maden devri arasında bir geçiş dönemidir.
Bakır Devri Bakır tabiattan çok bulunduğundan bakırdan eşyalar yapıldı.
Tunç Devri Bakır ve Kalayın karışımından elde edilmiştir. Site adlı şehir devletleri kuruldu. Demir Devri Demirin işlenmesi zor olduğundan en sona kaldı. Yazı bulundu. Devletler kuruldu
TAKVİM
Tanım: Günleri, ayrı ve yılları araştıran araca takvim denir.
Güneş Yılı Takvimleri Mısırlılar tarafından ilk kez bulundu. Bunlar; Julyen, Gregoryen (Miladi), Rumi, Celali takvimlerdir.
Ay Yılı Takvimleri İlk kez Sümerler tarafından bulundu. Bunlar; Hicri takvimdir. Türklerin Kullandığı
Takvimler
Oniki hayvanlı Türk takvimi, Hicri, Celali, Rumi ve Miladi Takvimler TAKVİM ÇEŞİTLERİ
Güneş Yılı Dünyanın güneş etrafındaki bir turudur. Dünya bu turu 365 gün 6 saatte tamamlar. İlk kez Mısırlılar tarafından bulunmuştur.
Ay Yılı Ayın dünya etrafındaki bir turudur. Ay bu duru 354 günde tamamlar. İlk kez Sümerler tarafından bulunmuştur.
Julyen Takvim Roma devleti tarafından Mısır takvimi baz alınarak hazırlandı. Güneş yılına dayalıdır.
Gregoryen Takvim
(Miladi Takvim) Julyen takvimi esas alınarak yapıldı. Papa 13. Gregore tarafından hazırlandı. Başlangıç yılı hz. İsa’nın doğumu olduğundan doğum anlamına gelen milad adı verilmiştir. Güneş yılına dayalıdır.
Oniki Hayvanlı Türk Takvimi
Türklerin kullandığı ilk takvimdir. Ayların değil, yılların isimleri vardır. 12 yılda bir devri daim yapar. Güneş yılına dayalıdır.
Hicri Takvim Ay yılına dayalıdır. Peygamberimizin 622 yılında Mekke’den Medine’ye gidişi başlangıç olarak alır.
Celali Takvim Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde yapıldı. Güneş yılına dayalıdır. Sadece mali hesaplamalar için yapılmıştır.
Rumi Takvim Osmanlılar tarafından sadece mali hesaplamalar için yapılmıştır. Güneş yılına dayalıdır. Başlangıç noktası hicrettir.
BÖLÜM 3:
İlkçağ Tarihi (MÖ:4000-3000/MS:375 veya 476)
Mezopotamya: Fırat ve Dicle Nehirleri arasında kalan bölgedir. Taş az olduğundan günümüze mimari eser gelmemiştir. Mezopotamya’da kurulmuş olan uygarlıklar şunlardır.
Sümerler (MÖ: 4000-3000/2350)
• Siteler halinde kuruldular. Şehir devletlerinin başında Rahip-Kral bulunur.
• İlk kanun ve reformu Lagaş kralı Urgakina yapmıştır. Sümer yasaları, insancıl olup fidye esasına dayanmaktadır.
• İlk yazıyı (Çivi), ay yılı takvimi, sayı sistemi, denklemler, dairenin alanı ve tekerleği buldular.
• Tapınaklarına Ziggurat denilmektedir. Destanları; Gılgamış, Tufan ve Yaradılıştır. • Akad kralı l. Sargon tarafından yıkıldı. Sümerlere kesin bir şekilde Elamlar son
vermiştir. Akadlar
(MÖ: 2350-2150)
• Mezopotamya’nın ilk siyasal birliğini sağlamış, ilk imparatorluğu kurmuşlardır. • Tanrı-Kral anlayışını getirdiler. İlk düzenli orduyu kurdular.
• Eserleri; Naramsin Kabartmasıdır.
• MÖ: 2150 yılında Guti’ler tarafından yıkıldılar. Babiller
MÖ: 2000-539
• Babil devletinin en önemli hükümdarı Hammurabi’dir. En önemli özelliği kanun yapıcı olmasıdır. Kısasa Kısas anlayışını getirdi. Ayrıca Tanrı-Kral anlayışı yerine de hayırsever hükümdar kavramını getirmiştir. Din ile devlet işlerini birbirinden ayırarak mutlak krallık kurdu.
• Babillerle Medler birleşerek Asurları yıktılar.
• Kudüs’u alarak Yahudilerin Yuda devletine son verdiler. (538) • Babiller’in en önemli eserleri; Babil asma bahçesi ve Babil kulesidir.
• Eski Babil devletini Hititler (MÖ: 1531) İkinci Babil devletini de Persler yıkmıştır. (539)
Asurlar (MÖ: 2000-612)
• İlk kara koloniciliğini yapan devlettir. En önemli kolonileri Kayseri yakınlarındaki Kültepe’dir.
• Anadolu ile ticaret yaptıklarından, Anadolu’ya ilk yazıyı getirdiler.
• İsrail devletini yıkarak buradaki Yahudileri sürdüler. İlk sömürgeci devlettir. • İlk defa atlı birlikleri, kütüphaneleri kurdular. Nemrut dağı heykelleri Asur’lara aittir. • Med ve Babil ittifakı sonucu yıkıldı.
Elamlar (MÖ: 3000-750)
• Başkentleri Sus’tur. Mezopotamya’nın en zayıf devletidir. • Güzel sanatlar ve süsleme alanında büyük gelişme göstermiştir. • Asur’lar tarafından yıkılmıştır.
Mısır Uygarlığı Etrafı doğal savunma sınırlarıyla çevrili olduğundan az istilaya uğramış, özgün bir uygarlık ortaya koymuştur.
• Önceleri Nom adı verilen şehir devletleri şeklinde kurulmuştur. • Mısır; İlah-Kral denilen Firavunlar tarafından yönetildi. • İlk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını Hititlerle yaptılar. • Hiyeroglif yazısını ve Papirüs kağıdını buldular.
• Ölümden sonraki hayata inandıklarından Firavunlar için Piramit, halk için Labirent adlı mezarlar yaptılar. En önemli tanrıları güneş tanrısı Ra’dır.
• Cesetler mumyalandıklarından tıp, anatomi, eczacılık, kimya bilimleri gelişti. • İlk defa pi sayısını, güneş yılı takvimini, geometri, dört işlem,alan ve hacim
ölçümlerini buldular. Mimaride ileri gittiler.
Suriye Filistin (Doğu Akdeniz) Uygarlığı
İbraniler • Dünyada ilk tek tanrı inancını getirdiler. Dinleri ırkçı olduğundan yayılmadı. • İbranilere; Yahudi ve Musevi de denilmiştir. Kutsal kitapları Tevrat’tır.
• Fenike alfabesini kullanmışlardır. En önemli eserleri Kudüs’teki Süleyman mabedidir.
• Medler Yuda, Asurlar İsrail devletini yıktılar. Romalılarca Filistin’den sürüldüler. Fenikeliler • Siteler halinde kurulmuştur. Toprakları tarıma elverişli olmadığından deniz
koloniciliğine yönelmişlerdir. Önemli kolonileri Kartaca’dır. • Mezopotamya kültürünü batıya taşımışlardır.
• Dünya kültür ve medeniyetine en önemli katkıları 22 harfli ilk alfabeyi bulmalarıdır.
Yunan ve Roma Uygarlığı Girit
Medeniyeti (MÖ: 3000-1400)
• Ege’de bilinen en eski uygarlıktır. Kaya oymacılığı ile ev ve saraylar yapmışlardır. • Seramikleriyle ünlüdürler. Güçlü bir deniz filosuna sahip olmuşlardır.
• Mısır etkisiyle bir resim yazısını geliştirmişlerdir. Bu yazıya Lener A denilmiştir. • Girit uygarlığına MÖ:1400 yılında Hellas’dan (Yunanistan) buraya gelen Aka’lar son
vermiştir. Miken (Aka) Uygarlığı (MÖ: 2000-1200)
• Akalar tarafından kurulmuştur.
• Güçlü savunma surlarıyla çevrili saraylar yapmışlardır. Kuyu mezarlarıyla ünlüdürler. • Girit’i almış, Girit yazısının etkisi ile Lener B adlı kendilerine özgü bir yazı geliştirmiş,
Grekçe’nin temelini atmışlardır.
• Deniz ticareti yapmış, Çanakkale boğazına egemen olmak için Truva savaşını yapımışlardır.
• Dorlar tarafından yıkılınca, batı Anadolu sahillerine gelerek İyonları kurdular. Yunan
Medeniyeti (MÖ:1200-338)
• Dorlar tarafından Yunanistan’da Polis adı verilen şehir devletleri halinde kurulmuştur. • İlk demokrasiyi uyguladılar. Yunanistan’da yönetim şekilleri sırasıyla; Krallık, Tiran,
Aristokrasi ve Demokrasidir.
• Perslerle savaşarak, onların batıya doğru yayılmalarını engellediler.
• Deniz ticareti ve koloniciliği ile uğraştılar. Kolonilerini vatan olarak benimsemişlerdir. • Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. En önemli tanrıları Zeus’dur. Yunanlılar; tanrılarını
insan şeklinde düşünmüşlerdir.
• Tanrıları onuruna Olimpus dağında Olimpiyat oyunları düzenlemektedirler. Yunanlılar arasında siyasal bir birlik olmamasına karşın, kültürel ve dini bir birlik bulunmaktadır. Olimpiyat oyunları ve dil, Yunan toplumları arasında bir birlik oluşturmaktadır. • Yunanlılar, felsefe ve bilim alanında ileri gitmişlerdir. Mimari gelişmiştir. Mimaride
Dor nizamını buldular. Helenizm
(MÖ: 330-30)
• Büyük İskender’in Asya seferi sonucu doğu ile batı kültürün kaynaşmasına Helenizm denir.
• İskenderiye’de bir kütüphane kurdu. Bilim ve felsefe gelişti.
• Doğu’da İran’ın yönetim şekli olan Satraplıkları, batıda ise şehir devletlerini benimsedi.
• Büyük İskender’in varis bırakmadan ölmesi üzerine toprakları komutanları arasında paylaştırıldı.
Roma İmp. (MÖ:753-MS:1453)
• Hristiyanlığı resmen kabul eden ve Cumhuriyet yönetimini ilk uygulayan devlettir. • Yunanlılardan Fenike alfabesini alarak Latin alfabesini oluşturdular.
• Mısır’dan güneş yılına dayalı takvimi alarak Julyen takvimini yaptılar.
• Halk sınıflara ayrılmıştır. Sınıflar arasındaki mücadele sonucu (Partice-Plep) Oniki levha yasaları çıktı. Günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturdu.
• Lejyon adı verilen paralı askerler de kullanılmaktaydılar. Kartaca ile Pön savaşını yapıp onları yendiler.
• 395 yılında Kavimler göçünün etkisi ile önce doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. 476 yılında batı roma imparatorluğu yıkıldı. İlkçağ sona erdi. Avrupa’da Feodalite oluştu.
İran Medeniyeti Medler
(715-550)
• Önceleri Asurlar’ın egemenliğinde kaldılar. Daha sonra bağımsız oldular. • Babillerle birleşerek 612 yılında Asurları yıktılar. Lidya’yı yendiler • Persler tarafından yıkılmışlardır.
Persler
(MÖ: 559-330) • Medler’i yıkarak kuruldu. Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’ı aldı. İskit ve Yunanlılarla savaşmışlardır.Persler’in batıya ilerlemesini Yunanlılar durdurmuştur. • Büyük İskender, Gavgamela savaşında Persleri yenerek bu devlete son verdi. • Persler; ülkeyi eyaletlere (Satraplık) ayırarak, her Satraplığın başına bir vali
(Satrap) tayin ettiler. Dünyada ilk eyalet sistemini ve posta teşkilatını kurdular. Kral yolunu onardılar.
• Ateşperestte denilen Mecusilik (Zerdüş) dinine inandılar. Bu dinde iyilik ve kötülük tanrıları olmak üzere iki tanrı bulunmaktadır.
Anadolu Uygarlıkları Hitit (Eti)
MÖ:2000-700
- Anadolu’nun ilk siyasal birliği ve merkezi yönetimi sağladılar. - Tavananna adı verilen kraliçe devlet yönetiminde söz sahibidir.
- Kralın yetkilerini sınırlayan Pankuş adlı meclisleri vardı. Tarihteki ilk meclistir. - Anal adlı ilk tarih yazıcılığı yapıldı. Tanrılara sunulan yıllıklardan oluşmaktadır. - Civi ve Hiyeroglif yazısını kullandılar. Tarihte ilk aile hukukunu yapmışlardır. - Hitit dini çok tanrılıydı. Bin tanrılı ülke adı verilmiştir.
- Mimaride, heykelcilik ve kabartmacılıkta ileri gitmişlerdir. Destanları Kumbarti’dir - İlk yazılı antlaşma olan Kadeş’i yaptılar.
Frigler MÖ:1200-676
- Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Tarım ile ilgili ilk kanunları yaptılar. - Tiftik keçisi kılından yaptıkları Tapates adlı halı ve kilimleri ünlüdür.
- Fenike alfabesini kullanmışlardır. En ünlü tanrıları tarım tanrısı Kibele’dir. - En önemli eserleri Midas mezarı ve tapınağıdır. Krallarına Midas denir. - Kuyumculuk ve ticarette ilerlemişlerdir.
Lidyalılar MÖ:1200-547
- İlk parayı buldular. (MÖ: 700) Paranın bulunması üzerine ticaret gelişti. Takas sona erdi. - Efes’den Asurların başkenti Ninova’ya kadar uzanan tarihi kral yolunu yaptılar.
- Altın ve Mücevher işlemeciliğinde ileri gittiler. Fenike alfabesini kullandılar.
- Orduya pek önem vermediklerinden paralı askerler kullandılar. Buda yıkılmalarına neden oldu.
- İlk sigortacılık örneği görülmüştür. Filozof ve şairlere devlet tarafından maaş bağlanmıştır.
İyonlar MÖ:1200-545
- Dorların önünden kaçarak batı Anadolu sahillerine gelen Akalar tarafından şehir devletleri halinde kuruldu. Deniz koloniciliğinde ileri gittiler.
- Doğu kültürünü batıya taşımışlardır. Fenike alfabesini kullanmışlardır. - Bilimsel anlamdaki ilk tarih çalışmasını yapmışlardır.
- Bilim ve felsefede ileri gitmişlerdir. Mimaride ion nizamını buldular. Urartular
MÖ: 900-600
- Ülke illere bölünmüş, bu illere merkezden atanan valiler gönderilmektedir. - Anadolu’da madencilik ve kanal yapımında ileri gitmişlerdir.
- En önemli tanrıları savaş tanrısı Haldi’dir. Ölümden sonraki hayata inandıklarından mezara ölülerin eşyalarını da koymaktadırlar.
- Çivi ve Hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. Asya Uygarlıkları
Çin Med. • İpek ticareti sayesinde ipek yolu oluştu. Çivi yazısını kullandılar. • Barut, pusula, kağıt, matbaa ve mürekkebi ilk defa buldular. • Sülaleler şeklinde yönetildiler. Türk ordusunu örnek aldılar.
• Tapınak ve saray yapımında ileri gitmişlerdir. Türklere karşı Çin seddini yapmışlardır. • Milli dinleri Kanfiçyüs ve Tao’dur. Budizm de Çinde geniş bir taraftar bulmuştur. Hint Med. • Halk sınıflara ayrılmıştır. (Kast sistemi) Sınıf ayrılığı, hint ulusu oluşmasını engelledi
ve istilaya uğramalarına neden oldu.
• Dinleri; Hinduizm, Budizm, Brahmanizm ve Veda’dır. • Baharat ihracatı sonucu baharat yolu ortaya çıktı.
İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
GİRİŞ Türklerin
Anayurdu Batıda Hazar Denizi. Doğuda Kingan, Kuzeyde Altay ve Sibirya. Güneyde Hindikuş ve Karanlık dağlarla çevrilidir. Göçler
(Kavimler Göçü-375)
Hunlar’ın batıya doğru göç etmeleri sonucu Avrupa’daki milletlerin yer değiştirme olayına kavimler göçü denir. Hunlar’ın önünden kaçan kavimlere barbar kavimler denir.
Göç Nedenleri • Orta Asya’daki kuraklık
• Çin baskısı ve kardeş boyların birbirleriyle mücadeleleri • Toprakların ve otlakların yetersizliği
• Nüfus artışı ve Hayvan hastalıkları
Göç Yolları Batıya yapılan göçlerde hazar denizinin kuzeyinden ve güneyinden gidilmiştir. Hazar denizinin kuzeyinden gidenler Avrupa ve Karadeniz’in kuzeyine gitmiş, hristiyan olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir. Hazar denizinin güneyinden gidenler ortadoğu, İran ve Mezopotamya’ya gelmiş Müslüman olmuş milli benliklerini korumuşlardır. Göçlerin
Sonuçları • Günümüz Avrupa toplumu oluştu • Roma önceleri ikiye (395) ayrıldı. Sonra da B. Roma İmparatorluğu yıkıldı. (476)
• Avrupa’da feodalite, kilise ve skolastik düşünce güçlendi. • Avrupa’nın etnik yapısı değişti. Siyasi birliği parçalandı • Türkler, Avrupa’da devlet kurdular.
İLK TÜRK DEVLETLERİ Büyük Hun (Asya Hun) Devleti MÖ: 220- MS:220
• Teoman tarafından kurulmuştu. Başkentleri Ötükendir.
• Teoman’ın akınlarını durdurmak için Çinliler Çin seddini yaptılar • İlk defa bütün Türkleri tek bir bayrak altında topladılar
• Teomandan sonra başa geçen Mete Han; Çini vergiye bağladı.
• Mete Han’ın Çin’i işgal etmemesinin temel nedeni kalabalık Çinliler arasında Türklerin asimile olabileceği endişesiydi. İlk defa orduyu onlu sisteme göre düzenledi.
• Hun devlet adamlarının Çinli Prenseslerle evlenme, ipek yolunun elden çıkması, taht kavgaları ve lüks merakı nedeniyle devlet zayıflayıp yıkıldı.
Avrupa Hun
Devleti • Balamir tarafından kuruldu. • Merkezi Budapeşte’dir. En güçlü hükümdarları Atilladır. • Romayı ilk defa kuşatan Türk devletidir. Bizans’ı vergiye bağladı. • Anadolu’ya ilk defa ayak basan Uldız Han’dır
• Avrupa’da kalan Hunlar, milli benliklerini yitirdiler. Göktürkler
(552-659) • Hun devletinden sonra Asya’da kurulan ikinci Türk devletidir. • Türk adını ilk defa bir devlet adı olarak almışlardır. • Kurucusu Bumin Kağan’dır. İkili yönetim sistemini uyguladılar. • İpek yoluna egemen olmak için Sasanilerle birleşerek, Akhunları yıktılar. • Çin saldırısı sonucu önce ikiye ayrıldı. Sonra yıkıldı.
ll. Göktürk (Kutluk) Devleti (680-745)
• Kutluk ilteriş Kağan tarafından kuruldu
• Başkenti Karakum’dur. Bilge Kağan döneminde Orhun anıtlarını yaptılar • Orhun anıtları, tarihte Türk adının geçtiği ilk belgedir.
• Karluk, Basmil ve Uygur saldırısı sonucu yıkıldı. Uygurlar
(745-840) • Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu • Başkentleri önceleri Ordu Balık ve sonra da Karabalgasun’dur. • Talas savaşından sonra Orta Asya egemenliği Uygurlara geçti. • Mani ve Budizm dinini ilk defa benimseyen Türk toplumudur • Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir
• Saray ve Tapınak mimarisinde ileri gittiler
• Uygur alfabesini yaptılar. Türeyiş ve göç destanları vardır.
Diğer Türk Boy ve Devletleri
Avarlar • İstanbul’u ilk defa kuşatan Türk devletidir. • Slavları etkileyerek devlet kurmalarını sağladılar. • Hıristiyanlığı benimseyerek benliklerini yitirdiler. Bulgarlar • Karadenizin kuzeyinde Büyük Bulgar krallığını kurdular
• Bu devlet; ikiye ayrılarak Tuna ve İtil (Kama) Bulgarları adını aldı. • Tuna Bulgarları Hristiyanlığı benimseyerek Slavlaştı.
• İtil Bulgarları da Müslümanlığı benimsedi. Müslümanlığı benimseyen ilk Türk devletidir.
Hazarlar • Kafkasya’nın kuzeyinde yaşadılar
• Müslümanlarla ilk savaşan Türk devletidir. • Aşırı bir dini hoş görülüğü benimsediler • Türklerde Museviliği benimseyen ilk devlettir. Akhunlar
(Eftalit) • Sasani ve Göktürk saldırısı sonucu yıkıldı • İpek yolu üzerinde olduğundan bir çok saldırıya uğradılar. Karluklar • Birinci Göktürk devletini yıkmışlardır.
• Talas savaşında Müslüman Arapları desteklediler
• İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar devletini kurdular.
• İlk Müslüman Türk boyu olduğu kabul edilmektedir. Fakat yeni araştırmaların sonuçları, ilk Müslüman Türk boyunun İtil Bulgarları olduğunu ortaya koymuştur. Kırgızlar • Uygurlara karşı isyan ederek bu devleti yıktılar.
• Cengiz Han’a bağlılıklarını bildiren ilk Türk devletidir. • Manas destanı Kırgızlara aittir.
Sabirler
(Sibirler) • Günümüz Sibiryaya adlarını verdiler. • Hazar devletini oluşturmuşlardır. Başkırt
(Başkurt) • Ural dağlarının güneyinde yaşamışlardır. • Kabile teşkilatını korumuşlardır. • İslam dinine girmişlerdir.
Oğuzlar
(Uzlar) • Avrupa’ya göç etmişlerdir. Bizans ordusunda paralı askerler olarak çalıştılar • Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler. Peçenekler • Boy teşkilatı çerçevesinde kalmış, devlet kurmamışlardır.
• Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir. • Bizans ordusunda paralı asker olarak çalışmışlardır. • Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler
• Hristiyanlığı benimseyerek diğer toplumlar arasında kayboldular Türgişler • Göktürklerin yıkılması üzerine Türkleri bir araya topladılar.
• Emevilerle savaşarak Orta Asya’da yayılmalarını ve Orta Asya’nın İslamlaşmasını önlediler.
• İlk defa parayı basan Türk devletidir.
Macarlar • Avar ve Peçenekler’in baskısı sonucu Macaristan’a yerleştiler • Hristiyanlığı kabul ederek, milli benliklerini yitirdiler. Kumanlar
(Kıpçaklar) • Ruslarla mücadeleleri sonucu Rusların İgor destanının konusunu oluşturdular. • Oğuzlarla yaptıkları mücadele Dede Korkut hikayelerine konu oldu • Moğolların Türkleşmesini sağladılar
BÖLÜM 4: İSLAM TARİHİ İSLAMDAN ÖNCE ARAPLAR
Dini Durum Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. Mekke, Arapların dini merkezidir. Hac nedeniyle insanlar Mekke’de bir araya gelmektedirler. Mekke’de, tek tanrı inancı olan Hanif dinine inanlar da bulunmaktadırlar.
Siyasi
Durum Araplar siyasi açıdan üç grupta incelenmektedir. a) Kuzey Arapları: Arabistan’ın kuzeyinde yaşamaktadırlar. Filistin ve Suriye toprakları bu bölgededir. Buradaki devletler; Nebati, Tedmür, Gassani ve Kinde devletleridir.
b) Güney Arapları: Yemen bölgesi Arapları’dır. Buradaki devletler; Main, Sebe ve Himyeridir.
c) Hicaz Arapları: Arabistan’ın iç bölgesini kapsamaktadır. Şehir devletlerinden oluşmaktadır. Buradaki önemli şehirler; Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif’dir. Ekonomik
Durum Arabistan’da temel geçim kaynağı ticarettir. Özellikle Mekke ve Medine’liler Hindistan’dan gelen Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdi. Ayrıca, hurma ve deve üretimi de yapmışlardır.
Sosyal Durum
Araplar, yaşayış bakımından iki büyük gruba ayrılmaktadır. Bunlar; a) Bedevi: Çölde yaşayanlar
b) Medeni: Şehirde yaşayanlar
Çölde yaşayan Araplar arasında (Hicaz) siyasi birlik olmadığından ve kabileler halinde yaşadığından sık sık kan davalarından dolayı uzun savaşlar (Ficar savaşları) yapılmaktadır. Her yıl hac nedeniyle Mekke’de düzenlenen panayırlar sayesinde Araplar arasında kültürel birlik sağlanmaktadır.
İSLAM ÖNCESİNDE DÜNYA
Bizans
Devleti Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra Doğu Roma’ya Bizans denilmiştir. Bizans devleti, Hristiyan ve Ortodoks mezhebine bağlıydı. İran Sasani devletiyle rekabete giriştiler.
Sasaniler Sasaniler, İran’a hakim olan Part devletini yıkarak kurulmuştur. (224-651) Göktürklerle anlaşarak ipek yoluna egemen olmak için Akhun devletini yıktılar. Baharat yolunu denetim altına aldılar. Bizansla rekabete girişip savaştılar. Ateşe tapmışlardır. (Zerdüşt, Mecusilik) Hz. Ömer döneminde 642 yılında feth edildi.
Orta Asya Türkler, Göktürk devleti bayrağı altında yaşamışlardır. Göktanrı ve Şamanizm dinine inanmışlardır.
Hindistan’da ise kast sistemi olduğundan insanlar ezilmişlerdir.
Çin’de ise Budizm, Konfiçyüs ve Taoizm dini bulunmaktadır. Kültür bakımından ileri gitmiş, sulaleler halinde yönetilmiş, komşuları ile savaş halindedir.
Japonya’da ise, Budizm ve Şintoizm dinleri bulunmaktadır. Halk Şogunların baskısı altında bulunmaktadır.
Avrupa Batı Roma imparatorluğu yıkıldığından, Avrupa’da feodalite rejimi egemendir. Halk feodal beylerin ve Skolastik Katolik kilisesinin baskısı altında bulunmaktadır.
Afrika Kuzey Afrika gelişmiştir. Hristiyanlık yaygındır. İç kesimde ise Animiz adı verilen tabiat tanrılarına inanılmaktadır.
PEYGAMBERİMİZ DÖNEMİ MEKKE DÖNEMİ
Peygamberimizin Doğumu
Peygamberimiz 571 yılında Mekke’de doğdu. 632 yılında Medine de vefat etti. Peygamberimizin
Ailesi
Peygamberimiz, Kureyşin Haşimoğulları kabilesine mensuptur. Babasının adı Abdullah, Annesinin adı ise Amine’dir. Doğumundan üç ay önce babasını, altı yaşında iken annesini, sekiz yaşında iken dedesi Abdülmuttalib’i kaybetti. Sosyal
ve Ekonomik Hayatı
Peygamberimizi amcası Ebutalib yetiştirdi. Peygamberimiz, diğer Mekkeli soylular gibi ticaretle uğraştı. Yirmibeş yaşında iken Hz. Hatice ile evlendi.
Peygamber Olması 40 yaşında iken, Hira mağarasında kendisine ilk vahiy geldi. İlk vahiy oku diye başlar.
İlk Müslümanlar Kadınlardan; Hz. Hatice, erkeklerden Hz. Ebubekir, çocuklardan Hz. Ali, kölelerden Hz. Zeyd (RA)’dır.
Mekke’deki
Mücadelesi Müslümanlar, baskılar karşısında ilk hicreti 615 yılında Habeşistan’a gerçekleştirdiler. 621 yılında Akabe denilen yerde bazı Medineliler Peygaberimize biat ettiler. (Bağlılıklarını sundular). Peygamberimizi Medineye davet ettiler. Hicret 622 yılında Medinelilerin daveti üzerine Müslümanlar Medine’ye göç ettiler.
Hicretle birlikte, Müslümanlar bir devlete sahip oldular. İslam geniş bir alana yayılma imkanını buldu.
MEDİNE DÖNEMİ
NEDENLERİ SONUÇLARI BEDİR
SAVAŞI (624)
Mekke’yi ekonomik açıdan baskı altında tutmak
Mekkeli bir kervanın mallarına el konulması Mekkelilerin Müslümanları yok etmek istemeleri
Müslümanların kazandığı ilk zaferdir. Şam ticaret yolu Müslümanların eline geçti.
İslam savaş hukuku oluştu
Mekkeli esirler, okuma yazma dersi verdiler.
Uhut savaşına neden oldu. UHUT
SAVAŞI (625)
Bedir savaşının öcünü almak
Bir Mekke kervanın Müslümanların eline geçmesi
Müslümanların ilk yenilgisidir Hz. Hamza şehit oldu
Peygamberimiz yaralandı
Yahudiler müşriklere yardım ettiğinden Medine’den sürüldüler.
HENDEK SAVAŞI (627)
Medeni’den sürülen bazı Yahudiler, Mekkelileri kışkırttılar.
Mekkelilerin Müslümanlara kesin bir darbe vurmak istemeleri
Medine’nin etrafı hendeklerle kazılı olduğundan içeri giremediler.
Mekkelilerin son taaruzu, Müslümanların son savunmasıdır.
Yahudiler, Mekkelilere yardım ettiklerinden Medine’den sürüldüler. Şam ticaret yolu, Hayber Yahudilerinin eline geçti
HUDEYBİYE BARIŞI (628)
Peygamberimizin hac yapmak için Mekkeye gitmesi
Mekkelilerin Müslümanları kabul etmeyip barış antlaşması yapmak istemeleri
Mekkeliler, Medine devletini hukuken tanımış oldular.
İslamiyet hızla yayıldı. HAYBERİN
FETHİ(629)
Yahudilerin Şam ticaret yolunu tehdit
etmeleri Hayberin fethi ile Şam ticaret yolunun güvenliği sağlandı. Haraç vergisi ortaya çıktı.
MUTE SAVAŞI (629)
Bir Müslüman elçinin Bizans’ın Basra valisi tarafından öldürülmesi
Bir Müslüman keşif grubunun Gassanilerce pusuya düşürülmesi
Bizansla yapılan ilk savaştır. Müslümanlar, Bizansın sayısının çok olması nedeniyle savaşı kaybettiler.
MEKKENİN FETHİ (630)
Mekkelilerin Hudeybiye antlaşmasını bozmaları
Mekke’nin alınarak İslam’ın önündeki engelin kaldırılmak istenmesi
Mekke’nin fethi ile bütün Arap yarımadasının fethi kolaylaştı. İslamiyet yarımadada hızla yayıldı. Hicaz’da siyasal birlik sağlandı. HÜNEYN VE
TAİF SEFERİ(630)
Putperestlerin Müslümanlara karşı son bir
direnişe geçmeleri Putperestler yenilerek Taif alındı TEBÜK
SEFERİ (631)
Bizans’ın Arabistan üzerine büyük bir sefer düzenleyeceği haberinin gelmesi
Haberin asılsız olduğu ortaya çıktı. Gassani Arapları Müslüman oldular. Arabistan yarımadasının siyasal birliği sağlandı
DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661)
HZ. EBUBEKİR DÖNEMİ (632-634) YÖNETİMLE İLGİLİ
ÇALIŞMLARI İÇ POLİTİKASI FETİHLERİ
Müslümanların ilk halifesidir. Devletin siyasi birliğini sağladı Kur’anı tek kitap haline getirdi Devlet memurlarına maaş bağladı.
Dinden dönenlerle savaş yaptı. (Ridde Savaşları)
Zekat vermeyen ve yalancı Peygamberlerle savaştı.
634 yılında Bizans’la Yermük savaşı yapıldı.
Bizans bu savaşta yenildi. Müslümanların Bizans’a karşı ilk başarısıdır. Suriye kapıları Müslümanlara açıldı.
Sasanilerle ilk savaş yapıldı. (Hire) HZ. ÖMER DÖNEMİ (634-644) YÖNETİMLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI BİZANSLA YAPILAN SAVAŞLAR İRANLA YAPILAN SAVAŞLAR DİĞER FETİHLERİ İlk divan, devlet hazinesi
(Beytül mal), ordugah şehirleri ve yeni yönetim birimlerini kurdu.
İllere valilerin yanında kadıları da görevlendirdi.
Not: Süikast sonucu şehit edildi.
Ecnadin savaşı (635): Bizans yenildi. Suriyenin fethi tamamlandı. Filistin ve Kudüs’ün fethi (637) Köprü savaşı (634) Müslümanlar yenildi. Kadisiye Savaşı (636) Celula savaşı (637) Nihavent Savaşı (642) Sasaniler yıkıldı. Türklerle komşu olundu. Azerbeycan (643-44) Ve Mısır alındı. (640) HZ. OSMAN DÖNEMİ (644-656)
İÇ OLAYLAR FETİHLER DENİZLERDEKİ
MÜCADELE Kur’an çoğaltıldı.
Emeviler üst düzeye getirildiğinden isyan çıktı.
Hz. Osman şehit edildi.
İran’ın fethi tamamlandı
İlk kez Türklerle bu dönemde savaşıldı. (Hazarlarla)
Tunus’a kadar olan yerler ele geçirildi.
İlk İslam donanması yapıldı
649 yılında Kıbrıs vergiye bağlandı
İlk deniz savaşı Bizansla yapıldı. (652) (Zatüssevari)
HZ. ALİ DÖNEMİ (656-661)
İÇ SORUNLAR VE SAVAŞ DÖNEMİN GENEL ÖZELLİKLERİ Cemel Savaşı (656): Hz. Ali ile Hz. Ayşe
arasında yapıldı.
Müslümanlar arasındaki ilk iç savaştır.
Sıffın Savaşı (657); Muaviye ile Hz. Ali arasında yapıldı.
Hakem (Tahkim) Olayı : Muaviye ile Hz. Ali
arasındaki sorunları çözmek amacıyla düzenlendi.
Kufe başkent yapıldı
İç savaş yapıldığından fetihler durdu.
Hz. Ali’nin şehit edilmesi ile dört halife dönemi sona erdi.
Hz. Ali’nin taraftarları Hz. Hasan’ı halife seçtiler. O da Muaviye’ye biat etti.
Bu dönemde Müslümanlar üçe ayrıldılar. 1. Hz. Ali taraftarları (Şii)
2. Muaviye taraftarları (Emevi) 3. Hariciler (İkisine de karşı)
EMEVİ, ABBASİ VE ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETLERİ EMEVİLER (661-750)
Hükümdarlar Savaşlar - Fetihler Diğer Olaylar Muaviye
(661-680)
İstanbul’u ilk kez kuşattı
Tunus, Herat, Nişabur ve Belh alındı. Buhara ve Semerkant, vergiye bağlandı.
Emevilerin kurucusu ve ilk halifesidir. İlk posta ve muhafız birliğini kurdu
Yezidi veliaht tayin ederek hilafeti saltanata dönüştürdü.
Yezid
(680-683) Kerbela’da Hz. Hüseyin’i şehit etti. Müslümanlar, ilk kez Atlas Okyanusuna kadar olan yerleri el geçirdiler.
Kerbela’dan sonra Müslümanlar kesin olarak ikiye ayrıldılar. Bunlar; Sünni ve Şiidir. Abdülmelik b.
Mervan (683-705)
-Atlas Okyanusuna kadar olan bütün kuzey Afrika kesin olarak alındı.
-Sicilya ve Sardunya adaları alındı.
İlk İslam parası basıldı. Arapça resmi dil oldu. Velid (705-715) Belh, Fergana, Buhara ve Semerkand
alındı.
711 yılında Tarık b. Ziyad İspanya’yı feth etti.
Müslümanlar ilk kez Avrupa’ya geçtiler.
Diğerleri 732 yılında Puvatya savaşında Müslümanlar Franklara yenildiler. İslam’ın Avrupa’daki ilerleyişi durdu. Pirene dağları sınır oldu.
750 yılında Ebu Müslim Horasani isyanı ile yıkıldı.
Süleyman döneminde İstanbul karadan ve denizden kuşatıldı.
-Hilafeti saltanata dönüştürdüler -Ülkeyi eyaletlere böldüler.
-Türklerle en şiddetli savaşlar bu dönemde yapıldı. (Türgişlerlerle)
-İslam mimarisi Hristiyan mimarisiyla yarışabilecek düzeye geldi.
-Emeviler fetihçi bir devlettir. İslam sınırları genişledi.
-Irkçı bir politika izlediklerinden ve Arap olmayan Müslümanlara (Mevali) ikinci sınıf vatandaş muamelesi yaptıklarından yıkıldılar.
-Başkent Şam’dır. ABBASİLER (750-1258)
Savaşlar
– Fetihler -Çinle 751 Talas savaşı yapıldı. -Bizans sınırında Avasım adlı tampon şehirler kurdu.
-Şii Büveyhilerin denetiminden kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Tuğrul bey, Büveyhileri yenerek Abbasileri denetimi altına aldı.
Genel
Özellikler -Bağdat şehrini kurarak başkent yaptılar. -Türklere ilk önem veren Me’mundur. Harun Reşit, döneminde Türkler orduya alındı. Türklere en fazla önem veren Abbasi halifesi Mutasım’dır. Sadece Türkler için Samarra şehrini kurdu.
-Me’mun döneminde İlk tercüme hareketi yapıldı. -İstanbul’u kuşattılar fakat başarılı olamadılar. Emirul
Umera Abbasiler, çeşitli bölgelere yarı bağımsız genel valiler gönderdiler. Bunlara Emirul Umera vaya Tevaiful Mülk adı verilmiştir. Bu olay, Abbasiler’in yıkılmasına zemin hazırladı. Emirül Umeralar Şunlardır.
Kuzey Afrika’da: Ağlebiler, İdrisiler
Mısır’da: Tulunoğulları, ihşitler, Fatimiler, Eyyübiler ve Memlükler İran’da: Tahiriler, Safariler ve Büveyhiler
Maveraünnehir’de: Samaoğulları
ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (756-1031)
Kuruluşu Emeviler’in Abbasiler tarafından yıkılması üzerine Emevi ailesinden Emir Abdurrahmen İspanya’ya gelerek bu devleti kurdu.
Genel
Özellikleri Başkenti Kurtuba’dır. Bilime önem vermiş, İslam biliminin batıya taşınmasını sağlamıştır. Endülüs yöneticileri de kendilerini halife ilan etmiş, bu durumda Müslümanlar siyasi açıdan 10. yüzyılda üçe ayrılmışlardır. (Abbasi, Fatimi, Endülüs Halifeleri)
Yıkılışı Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Daha sonra burada Murabıtlar (1086-1147), Muvahitler (1147-1212) ve Beni Ahmer devleti (1230-1492)kuruldu. İslam kültürünü batıya aktardılar. Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Buradaki Müslüman ve Yahudiler Enginizasyon mahkemelerinde öldürüldüler. Yahudiler Osmanlılara sığındılar.
BÖLÜM 5: TÜRK-İSLAM TARİHİ İlk Müslüman Türk Devletleri
Karahanlılar
(840-1212) İlk Müslüman Türk devletidir. Karluk-Basmil ve Çiğil boyları tarafından kurulmuştur. Kurucusu Bilge Kadir Han’dır. Başkenti Karabalgasun’dur. İlk Türk İslam eserlerini ortaya koydular. Resmi dilleri Türkçedir. İlk Müslüman hükümdarı Satuk Buğra Han’dır. Karahıtay ve Harzemşahlar tarafından yıkıldılar.
Gazneliler
(963-1187) Başkentleri Gazne olduğundan bu devlete Gazneliler denilmiştir. Kurucusu Alp Tekin’dir. En güçlü hükümdarı Gazneli Mahmut’tur. Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek bölgenin Müslümanlaşmasını sağlamıştır. Abbasi halifesine yardım ettiğinden kendisine sultan ünvanı verildi. Yerine Mesut geçti. Fakat Dandanakan savaşında (1040) B.Selçuklular’a yenilince devlet zayıfladı.
Tulunoğulları
(868-905) Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletidir. Abbasilere karşı isyan eden Tulunoğlu Ahmet tarafından kurulmuştur. Abbasiler tarafından yıkılmıştır. İhşitler
(Akşitler) 935-969
Mısır’da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir. Kurucusu Muhammed Togaç’tır. Hicaz’a egemen olan ilk Türk devletidir.
Diğer Türk ve Müslüman Devletler
Fatimiler
(910-1171) Peygamberimizin kızı hz. Fatma’nın soyundan geldiklerinden bunlara Fatimiler denilmektedir. Tunus’ta kuruldu. Daha sonra İhşitleri yıkarak Mısır’a egemen oldular. Bir
Şii-Arap devletidir. Şiiliği yaymaya çalıştılar. Kendilerini Halife ilan ettiler. Eyyubiler tarafından yıkıldılar.
Eyyubiler
(1171-1250) Selahattin Eyyubi tarafından Mısır’da kurulan bir Türk-İslam devletidir. 1187 Hıttın savaşında Haçlılar’ı yenerek Kudüs’ü aldılar. Bu olay, lll. Haçlı seferine neden oldu. Bu
savaşta da haçlıları yendiler.
Memlükler (Kölemenler) 1250-1517
Mısır’da kurulan son Türk – İslam devletidir. Eyyubileri yıkarak kurulmuştur. Kurucusu Ayberg’tir. Abbasiler yıkılınca halifelik Kölemenlere geçti. Moğolları Ayncalut ve Elbistan savaşlarında yenerek İslam dünyasını korudular. Resmi dilleri Türkçe’dir. Osmanlılar tarafından yıkılmıştır.
Harzemşahlar
(1097-1231) Başkenti Gürgenç’tir. B. Selçuklulara bağlı bir atabeylik olarak kuruldu. Moğollarla savaşarak İslam dünyasını Moğol tehlikesine karşı korudular. Moğollarla İslam dünyası
arasında tampon devlet oldular. 1231 Yassıçemen savaşında A.Selçuklular’a yenilince zayıfladılar ve Moğol denetimine girdiler.
Büveyhiler
(932-1062) İran’da Emirulumera olarak kurulan bir Şii-İranlı devlettir. Abbasileri denetimleri altına aldıklarından bu devletin zayıflamasına neden oldular. Abbasiler, bunların baskısından
kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Selçuklular bu devlete son verdiler.
Samanoğulları
(895-1005) Horasan ve Maveraünnehir’de kurulmuş olan bir İranlı Sünni devlettir. Türklerin ve Ortaasya’nın Müslümanlaşmasını sağladılar. Gazneli ve Karahan ittifakı sonucu yıkıldılar.
Safeviler
(1502-1736) İranda kurulan bir Şii İranlı devlettir. Doğu Anadolu’da Şiiliği yaymak istediğinden Osmanlılarla karşı karşıya gelmiş ve yapılan savaşları kaybetmiştir. Kurucusu Şah
İsmail’dir.
Karakoyunlar
Akkoyunlar
(1370-1502) Diyarbakır ve Çevresinde bulunan Oğuz Türkleri tarafından kuruldu. En tanınmış hükümdarı Uzun Hasan’dır. Fatihle yaptıkları Otlukbeli savaşını kaybedince zayıfladılar.
Şah İsmail tarafından yıkıldı.
Moğol İmparatorluğu (1206-1227)
Cengiz Han (Timuçin) Moğolistan’da kuruldu. Çin, Orta Asya, Rusya ve İslam dünyasını elegeçirdi. Bütün Türkleri üçüncü ve son kez tek bir bayrak altında topladılar. Moğollar, Uygurlar tarafından Türkleştiler. Cengiz han’ın ölümü üzerine devlet dörde ayrıldı.
1- Altonordu Devleti: Bugünkü Rusya ve karadenizin kuzeyinde kuruldu. Müslüman oldular.
2- Çağatay Devleti: Türkistan ve Afganistan’da kuruldu. Müslüman oldular. 3- İlhanlılar: İran, Irak, Azerbeycan ve Anadolu’da kuruldu. Müslüman oldular. 4- Kubilay Hanlığı: Çin’de kuruldular. Zamanla milli benliklerini yitirerek
Çinlileştiler.
Timur İmparatorluğu (1370-1507)
Timur tarafından Çağatay devletini yıkarak kuruldu. Ankara savaşında Osmanlıları yenerek Batıdaki fetihlerin gecikmesine neden oldu. Altınordu devletinin parçalanmasına neden oldu. Bunun üzerine Ruslar bağımsızlaşarak zamanla bütün Türkleri tehdit eden bir güç haline geldi. Timur devleti yıkılınca bir çok küçük devlet kuruldu.
Babur İmparatorluğu (1526-1858)
Timur’un torunu Babur Şah tarafından Hindistan’da kuruldu. Hindistan’da kurulan son Türk devletidir. En önemli eserleri Taç Mahal’dır. İngilizlerin sömürgecilik faaliyetleri sonucu yıkıldı.
BÖLÜM 6: SELÇUKLULAR Büyük Selçuklular (1038-1040/1157)
Selçuk Bey Selçuklu devletinin kurucusu ve isim babasıdır. Oğuz Yabgu devletinde subaşı olarak görev yapıyordu. Oğuz Yabgu devletiyle arası bozulunca Cend şehrine geldi. Müslüman oldu. Selçuklu devletini kurdu.
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi
Tuğrul Bey; 1038 yılında Nişabur’u alınca adına hutbe okutup para bastırdı. 1040 Dandanakan savaşında Gaznelileri yenince Horasan’a egemen olup devletin temellerini sağlamlaştırdı. 1048 Pasinler savaşında Bizans’ı yendi. Böylece Bizans’ın zayıf olduğu anlaşıldı. Anadolu’nun Türk yurdu olabileceği anlaşıldı. Bizansla ilk antlaşma bu dönemde yapıldı. Halifenin yardım istemesi üzerine 1055 yılında Bağdat’a gitti ve Şii Büveyhilerin Abbasiler üzerindeki egemenliğine son verdi. Böylece Selçuklular, İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler.
Alparslan
Dönemi Anadolu’yu yurt edinmek amacıyla 1071 Malazgirt savaşında Bizans’ı yendi. Bizans’la bir antlaşma yapıldı. Fakat uygulanmadı. Anadolu’nun kapıları Malazgirt zaferiyle açıldı. Anadolu’da ilk beylikler kuruldu. Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskıları ortadan kalktı.
Melikşah
Dönemi Selçukluların en parlak ve sınırlarının en geniş olduğu dönemdir. Melikşah’ın ölümü üzerine oğulları arasında taht kavgası yapıldı. (1092-1118) 26 yıl süren bu taht kavgasına fetret dönemi denir.
Sencar
Dönemi Kardeşlerini yenerek tahta geçti. 1141 Katvan savaşında Karahıtaylara yenildi. Bunun üzerine devlet zayıfladı. Oğuz isyanı ile yıkıldı. Selçukluların
Yıkılma Nedenleri
Taht kavgaları ve ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması. Batınilerin çalışmaları. Vezir Nizamülmülkün öldürülmesi. Haçlı seferleri. Abbasilerin Selçuklular aleyhinde çalışmaları. Oğuzların küstürülmesi. Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri.
Genel Özellikleri
Anadolu’yu Türkleştirmeleri ve İslamlaştırmaları. İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler. İslam dünyasını Haçlı ve Şii, Batıni tehlikesine karşı korudular. Nizamiye medresesiyle şiiliğe karşı sünni inancı savundular. İslam dünyasının siyasi birliğini sağladılar. Selçuklu topraklarında Kirman Selçukları, Suriye Selçukları, Anadolu Selçukları, Irak ve Horasan Selçukları devletleri kuruldu.
Atabeylikler İllere vali olarak gönderilen Selçuklu Meliklerin (Prenslerin) eğitiminden sorumlu olan kişilere denir. Bu kişiler tarafından kurulan devletlere de atabeylik denir. Bunlar; İldenizler (Azerbeycan), Salgurlar (Fars), Zengiler (Musul, Halep), Böriler-Dımeşk (Şam), Beğtekinoğulları (Erbil) Atabeylikleridir.
Anadolu Selçukları –Türkiye Selçukları (l077-1308)
Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devletinin kurucusudur. İznik’i alarak başkent yaptı. Üsküdar’a kadar olan yerlere egemen oldu.
l. Kılıçarslan l. Haçlı seferleriyle savaştı. İznik haçlıların eline geçince başkent Konya’ya taşındı. Çaka beyliğine son verdi.
l. Mesut ll. Haçlı seferleriyle savaşarak onları yendi. İlk Anadolu Selçuklu Parasını bastı. Anadolu’ya bu dönemde Avrupalılarca Türkiye denilmeye başlandı. Bu dönemin başlarında Selçuklular Danişmentlilere bağlı kaldılar.
ll. Kılıçarslan lll. Haçlı seferleriyle savaştı. Danişmentlilere son vererek Anadolu’nun siyasi birliğini sağladı. Ülkeyi onbir oğlu arasında paylaşarak Anadolu siyasi birliğinin tekrar bozulmasına neden oldu. 1176 Miryokefalon savaşında Bizans’ı yenerek Anadolu’nun Türk yurdu olduğunu ispatladı. Bizans, artık savunmaya geçti.
Rükneddin Süleyman Şah
Bizans’ı vergiye bağladı. Saltuklu beyliğine son verdi. l. Gıyaseddin
Keyhüsrev
İkinci kez tahta geçti. Antalya’yı alarak burada ilk Selçuklu donanmasını kurdu. Selçuklular böylece denizcilik faaliyetlerine başladılar. Venediklerle ticari antlaşmalar yaptı.
İzzeddin
Keykavus Sinop’u alarak burada ilk Selçuklu tersanesini kurdu. Ermenilerle ticari antlaşmalar yaptı. l. Aleaddin
Keykubat
Mengücek beyliğine son verdi. Gürcistan’ı Selçuklulara bağladı. Alanya’yı alarak burada bir tersane kurdu. Kırım’ın Sudak limanına bir donanma gönderip burasını alarak ilk deniz aşırı seferi gerçekleştirdi. Donanmanın en güçlü olduğu dönemdir. 1230 Yassıçemen savaşında Harzemşahlar’ı yenerek onların zayıflayıp Moğollar tarafından yıkılmasına neden oldu. Bu olay, Selçuklularla Moğolların komşu olmasına ve ileride Moğolların Anadolu’ya saldırmasına neden oldu.
ll. Gıyaseddin Keyhüsrev
Türkmenlerin dini bilgilerinin, ekonomik ve sosyal durumlarının zayıf olması nedeniyle 1240 Baba-i isyanı çıkarmaları ve Selçukluların bunu zorlukla bastırması Moğolları cesaretlendirdi. Moğollarla 1243 yılında yapılan Kösedağ savaşında yenilmeleri üzerine Selçuklular Moğollara bağlandılar. Anadolu siyasi birliği parçalandı. Beylikler kurulmaya başladı.
Selçukluların Yıkılışı
Selçuklular, Moğollara karşı Memlük Sultanı Baybars’tan yardım istedi. Baybars, 1270 Elbistan savaşında Moğolları yendi. Fakat Baybars çekilince Moğollar tekrar saldırıya geçtiler. 1308 yılında ll. Mesut ölünce Selçuklular kesin olarak yıkıldılar.
BEYLİKLER Malazgirt Savaşından Sonra Kurulan Beylikler
Saltukoğulları
(1072-1202) Erzurum ve Çevresinde Ebulkasım Saltuk tarafından kuruldu. Anadolu’da kurulan ilk beyliktir. Danişmetliler
(1080-1178)
Kayseri, Sivas, Tokat ve Malatya’da Danişment Ahmet Gazi tarafından kuruldu. Anadolu’daki en güçlü beyliktir. Haçlılara karşı büyük savaşlar yaptı.
Mengücekler (1080-1228)
Erzincan, Kemah ve Divriği’de Emir Mengücek tarafından kuruldu. Artukoğulları
(1102-1409) Diyarbakır, Halep, Mardin ve Harput’ta Artuk beyin torunları tarafından kuruldu. İzmir
(Çaka beyliği) (1081-1093)
İzmir ve çevresinde Çaka bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşan ilk Türk beyliğidir.
Kösedağ Savaşından Sonra Kurulan Beylikler Karamanoğulları
(1256-1487) Konya ve Karamanda Kerimuddin Karaman Bey tarafından kurulmuştur. Anadolu’daki en güçlü beyliktir. Konya’da kurulduklarından kendilerini Anadolu Selçuklu Devletinin Mirasçısı olarak görmüşlerdir. Osmanlı Devletini en fazla uğraştıran beyliktir. Anadolu’da Türkçe’yi ilk kez resmi dil olarak kullanmışlardır. Germiyanoğulları
(1299-1429)
Kütahya’da Yakup bey tarafından kurulmuştur. Topraklarının bir kısmını çeyiz yoluyla Osmanlılara verdi. Daha sonra vasiyet yoluyla Osmanlılara geçti.
Hamitoğulları
(1300-1425) Antalya ve Isparta’da Felekeddin Dündar Bey tarafından kuruldu. Topraklarının bir kısmını parayla Osmanlılara sattı. Dulkadiroğulları
(1337-1515) Maraş ve Elbistan’da Zeyneddin Karaca Bey tarafından kuruldu. Osmanlılara katılan son beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnadağ savaşıyla (1515) bu beyliğe son verdi.
Ramazanoğulları (1353-1608)
Adana ve Tarsus’ta Ramazan Bey tarafından kuruldu. Yavuz döneminde kendi istekleriyle Osmanlılara katıldılar. l. Ahmet döneminde bu beylik vilayete dönüştürüldü. Osmanlılara katılan son beyliktir.
Aydınoğulları
(1308-1426) İzmir ve Aydın’da Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından kuruldu. En güçlü denizci beyliktir. Candaroğulları
(İsfendiryaroğulları) (1299-1460)
Kastamonu ve Sinop’ta Şemseddin Yaman Candar tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşmışlardır.
Menteşeoğulları
(1261-1425) Muğla ve Fethiye’de Menteşe Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştılar. Rodos’u aldılar. Saruhanoğulları
(1313-1410) Manisa ve Menemen’de Saruhan Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşmıştır. Karesioğulları
(1304-1348)
Balıkesir ve Çanakkale’de Karesi Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştı. Orhan Bey döneminde alındı. Osmanlılara katılan ilk beyliktir. Bu beyliğin alınmasıyla Osmanlılar denizcilik faaliyetlerine başladılar ve Rumeliye geçtiler. Ankara savaşından sonra da tekrar kurulmadı. Osmanlılar, İlk donanmayı bu beylikten elde ettiler.
Diğerleri Eşrefoğulları, Alaiye beyleri, Taceddin Oğulları (Canik Beyleri), Sahip Ata oğulları, Pervaneoğulları, Eretna Devleti, Kadı Burhaneddin Devleti.
BÖLÜM 7: KÜLTÜR VE MEDENİYET Devlet Yönetimi
İslam Kültür ve Medeniyeti
İslam devletinde devlet başkanına halife denilmiştir. Muaviye’nin oğlu Yezid’i veliaht seçmesi üzerine hilafet saltanata dönüştü. Hz. Ömer döneminde ülke büyük illere, Emeviler döneminde Eyaletlere dönüştü. Abbasiler, vezirlik makamını kurdular. Hz. Ömer döneminde divanlar, devlet hazinesi, ordugah şehirleri kuruldu. İlk posta teşkilatı da Emeviler döneminde oluşturuldu.
Orta Asya Türk Kültürü
Eski Türklerde hükümdarlara Han, Hakan, Kağan denilmektedir. “Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır” (veraset sistemi) anlayışından dolayı sık sık taht kavgaları yapılmıştır. Tanrı tarafından hanedan üyelerine yönetme yetkisi verildiğine inanılmaktadır. (Kut anlayışı) Devletin önemli kararların alındığı Toy veya Kurultay adlı bir meclis bulunmaktadır. Ayrıca, hükümdarın eşi olan Hatun’da devlet yönetiminde söz sahibidir. Ülke boylar birliği şeklindedir. Asıl hükümdar, ülkenin doğusunu yönetmektedir.
Türk-İslam Devletleri
Karahanlılar da devletin başında han veya hakan unvanlı bir hükümdar bulunuyordu. Büyük hakan devletin doğusunu yönetmektedir. Hakanın eşi olan Hatun da devlet yönetiminde söz sahibidir. B. Selçuklular Bağdat’ı alıca Sultan unvanını kullanmaya başladılar. İslam dünyasının siyasi liderliğini üstlendiler. İlk sultan unvanını da Gazneli Mahmut kullanmıştır. İlk Türk devletlerinde devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen Büyük Divan’da görüşülürdü. Türkiye
Selçukluları
Ülke meseleleri Büyük Divan’da görüşülür. Hükümdar başkentte olmadığında ülkeyi Niyabet Divanı yönetmektedir. Mali işlerden istifa, Denetleme görevini işraf, askeri işleri arz ve yazışmaları inşa (tuğra-i) divanı yerine getirmektedir. Toprakların dağıtımı, sayımı ve istihbaratı da Pervanicelik makamı sağlamaktadır. Sınırlarda uçbeylikler kurulmuştur. Ordu
İslam Kültür ve
Medeniyeti
İlk düzenli İslam ordusunu hz. Ömer kurdu. Cünd isimli askeri şehirler (ordugah) yaptı. İlk donanmayı hz. Osman yaptı. Abbasiler döneminde Bizans sınırında Avasım isimli tampon şehirler kuruldu. Türkler Abbasiler döneminde orduya alındılar.
Orta Asya Türk Kültürü
Türklerde ilk düzenli orduyu Mete Han yapmıştır. Ayrıca, dünyada ilk onlu sisteminin de mucididir. Turan taktiği adı verilen bir savaş sistemleri vardır. (Hilal ve Kurt Kapanı) Oğuzlar ve Peçenekler, Bizans ordusunda paralı askerlik de yaptılar.
Türk-İslam Devletleri
Karahanlı ordusu dörde ayrılır: 1. Saray Muhafızları, 2. Hassa Ordusu, 3. Hanedan üyelerinin kuvvetleri ve 4. Bağlı devletlerin kuvvetleri. Gazneli ordusu: Gulamlar, düzenli birlikler, eyalet askerleri, paralı askerler ve gönüllülerden oluşurdu. Büyük Selçuklu Ordusu da şunlardan oluşmaktadır: 1. Merkez ordusu. 2. Guleman-ı Saray (Kapıkulu) 3. Hassa askerleri, 4. Melik ve idarecilerin ordusu. 5.Bağlı devlet ve beyliklerin askerleri 6. Türkmenler 7. Sipahiler (İkta)
Türkiye
Selçukluları Kara ordusu; hassa (Kapıkulu, Gulam), Tımarlı Sipahiler ve diğerleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Deniz kuvvetleri de kurmuşlardır. İlk donanma Antalya’da, ilk tersane Sinop’ta kurulmuştur.
Adalet ve Hukuk İslam Kültür ve
Medeniyeti
Hz. Ömer döneminde illere valilerin yanında kadılar da atanmaya başladı. Hukuk olarak Kur’an ve peygamberin uygulamaları esas alındı.(Kitap-Sünnet) Alimlerin içtihatları ve yorumları ile bu hukuk zenginleşti. Daha sonra buna kıyas ve icma da eklendi.
Orta Asya Türk Kültürü
Türklerde yazılı hukuk olmadığından ülke töre’ye göre yönetilirdi. Büyük davalara hükümdar tarafından atanan bir heyet, küçük davalara ise Yargucu adı verilen hakimler bakardı. Hapis cezaları bulunmamaktadır.
Türk-İslam Devletleri
Türklerde hukuk ikiye ayrılmıştır. Bunlar Şer’i hukuk ve Örfi Hukuk’tur. Şer’i hukukun başında Kadıulkudat bulunur. Sivil davalara da Kadılar, askeri davalara da Kazasker (Kadıasker veya Kadıleşker) bakar. Örfi davaların başında da Emir’i Dad bulunur. Aynı zamanda bizzat sultanın başkanlık ettiği Divan-ı mezalimler de bulunmaktadır.
Türkiye
Toplum ve Sosyal Hayat İslam Kültür
ve
Medeniyeti
Müslümanlar, gayri Müslimlere geniş bir hoşgörüyle yaklaşmışlardır. Emeviler döneminde halk dört sosyal tabakadan oluşmaktadır. 1. Müslüman Araplar, 2. Mevaliler (Azatlı Köle-Arap almayan Müslümanlar) 3. Zımmiler, 4. Köleler
Orta Asya Türk
Kültürü
Türk toplumu Budun, Boylar, Oymaklar, Obalar ve en son olarak da ailelerden oluşur. Sınıf ayrımı ve kölecilik bulunmamaktadır. Uygurlara kadar göçebe yaşamışlardır. Yaylak ve Kışlak hayatını sürdürmüşlerdir.
Türk-İslam
Devletleri Meslek sahipleri ve Ticaretle uğraşanların kurmuş oldukları Loncalar (Ahi) önemli bir sosyal ve ekonomik kuruluştur. Devletle esnaf arasında ilişkiyi sağlar. Ürünlerin kaliteli olmasını ve denetimi yapar. Gençlere mesleki eğitim verir.
Türkiye Selçukluları Ahi teşkilatları güçlüdür. Dini Hayat İslam Kültür ve Medeniyeti
İslam devletlerinde her şey İslami kurallara göre yapılmaktadır. Fakat İslam’ın geniş bir alana yayılmasıyla bu dine çeşitli yorumların katılmasına neden oldu. Bu yorumlar sonucu mezhepler (Şii-Sünni/Hanefi,Şafi,Malik ve Hanbeli) ve tarikatlar ortaya çıktı. Müslüman olmayanlara da ehli kitap denilmiş ve geniş bir özgürlük verilmiştir.
Orta Asya Türk Kültürü
Eski Türk dini inancı üç bölümde inceleyebiliriz. Bunlar; Tabiat güçlerine inanma, Atalar kültü, Göktanrı ve Şamanizmdir. Önemli dini kavramlar ise şunlardır: Şaman ve Kam (din adamı), Kurgan (mezar), Balbal (mezartaşı), Yuğ (ölüm töreni), Sagu (ağıt) Ayrıca, Uygurlar Budizm ve Manihizm, Hazarlar Musevilik, Tuna Bulgarları, Macarlar, Avarlar, Peçenekler, Gagavuzlar Hristiyan olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir.
Türk-İslam
Devletleri Sünni akidenin koruyuculuğunu üstlendiler. Bu amaçla Nizamiye medreselerini yaptılar. Tarikatlar, Türk dünyasında büyük etkiye sahip olmuştur. Bunlar; Kadirilik, Kübrevilik, Ekberilik ve Yesevilik’tir.
Türkiye Selçukluları
Tarikatlar Anadolu’nun dini hayatında önemli yer tutmaktadır. Bunlar; Babailik, Ekberiye, Mevlevilik ve Bektaşiliktir.
Ekonomi İslam Kültür ve Medeniyeti
İlk devlet hazinesini (Beytül Mal) Hz. Ömer kurdu. İslam devletlerinde gelir kaynakları şer’i gelirler ve örfi gelirler olmak üzere ikiye ayrılır. Şer’i gelirler; Müslümanlardan alınanlar (zekat ve öşür), gayri Müslimlerden alınanlar (cizye ve haraç) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Örfi gelirler ise; ganimet, gümrük vergileri, bağlı devletlerin ödediği vergiler, orman, tuzla ve madenlerden alınanlardır. Ticaret ve tarım hayatı da gelişmiştir. İlk parayı Emevi halifesi Abdülmelik bastı.
Orta Asya Türk Kültürü
Başlıca geçim kaynakları hayvancılıktır. Ayrıca, madencilik ve tarımla da uğraşmışlardır. İpek yolunun ülkelerinden geçmesinden dolayı ticaret de önemli kazançlarındandır. Türk-İslam
Devletleri
Karahanlılar; tarım, madencilik ve el sanatlarıyla uğraştılar. Kervan ticaretine de önem verdiler. Ticaret yolları üzerinde ribat adı verilen ilk kervansaraylar kurarak ticaretin gelişmesini sağladılar. Selçuklularda ekonomi; tarım, ticaret, hayvancılık, madencilik ve sanayiye dayanmaktadır. Selçuklularda toprak dörde ayrılır: 1. Has araziler 2. İkta araziler 3. Haraci Araziler. Bunun dışında mülk ve vakıf arazileri de bulunmaktadır. B. Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastı.
Türkiye
Selçukluları Devlete ait olan arazilere miri arazi denilmektedir. Bu araziler dörde ayrılmaktadır. Bunlar; Has, İkta (tımar, dirlik) Mülk ve Vakıf arazisidir. Ticareti geliştirmek için kervansaraylar, düşük gümrük vergisi, antlaşmalar ve sigorta sistemi uygulamışlardır. İlk parayı l. Mesut bastı.
İlim-Kültür-Sanat ve Edebiyat İslam
Kültür ve Medeniyeti
Emeviler döneminde İslam mimarisi Hıristiyan mimarisiyle yarışabilecek bir duruma geldi. Abbasiler döneminde geçti. Samarra şehrinin kurulmasıyla mimaride Türk etkisi görülmeye başlandı. İslam’da resim ve heykel yasak olduğundan minyatür ve hat sanatları gelişti. Arapça ilk kez Emevi halifesi Abdülmelik döneminde resmi dil haline geldi. İslam’da ilimler ikiye ayrılır. 1. Akli ilimler (Din Dışı İlimler) 2. Nakli İlimler (Dini İlimler) Abbasiler döneminde diğer dillerden Arapça’ya eserler tercüme edildi. Ayrıca, Bağdat’ta Beytül Hikme adlı okul, kütüphane ve tercüme büroları açılarak ilmin gelişmesine katkıda bulundular. Endülüs Emeviler’i de İslam medeniyetinin Avrupa’ya geçmesini sağlamıştır.
Orta Asya Türk Kültürü
İlk Türkçe yazılı belge Orhun kitabeleridir. Türk alfabeleri ise; Orhun (Göktürk), Uygur, Arap, Kiril ve Latin’dir. Türk destanları ise; Oğuz Kağan (Hunların) Eregenekon (Göktürklerin) Yaradılış ve Göç (Uygurların), Manas (Kırgızların) Alpertunga ve Şu (İskitlerin). Türkler, Uygurlara kadar taşınabilir sanatlar yapmışlardır. Uygurlarla birlikte mimari ve yazılı belgeler alanında da önemli çalışmalar ortaya koymuşlardır.
Türk-İslam
Devletleri B. Selçuklular döneminde Celali takvimi yapıldı. Ayrıca, dünyanın ilk üniversitesi olan Nizamiye medreseleri kuruldu. B. Selçuklu ve Gaznelilerin resmi dili Arapça, Farsça ve Türkçe’dir. Karahanlıların resmi dili ise sadece Türkçe idi ve Uygur alfabesini kullanmışlardır. Bu dönemde yazılan eserler ise; Karahanlılar’a ait olanlar: Divan-ı Lügati Türk (Kaşgarlı Mahmut), Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi), Atabetül Hakayık (Edip Ahmet), Kutatkubilig (Yusuf Has Hacip) ve Satuk Buğra Han Destanı (Anonim). Selçuklulara ait olan: Siyasetname (Nizamülmülk) . Gazneliler’e ait olan: Şehname (Firdevsi)
Sanat olarak: Köprü, çeşme, hastahane, imarethane, medrese ve kervansaraylar yapmışlardır.
Türkiye Selçukluları
Divan, halk ve tasavvuf edebiyatı olmak üzere Edebiyat üçe ayrılır. Önemli fikir adamları ve eserleri şunlardır: Mevlana (Mesnevi, Fihimafi), Yunus Emre (divan), Hacı Bektaşı Veli (Makalat), Muhyiddin-i Arabi (Futuhatul Mekki) gibi eserlerdir. Halk eserleri de şunlardır: Dede Korkut Hikayeleri, Battalgazi Destanı, Danişmentname, Nasreddin Hoca ve Bektaşi Fıkraları. Önemli Sanatlar ise; Kümbet mimarisi, uzun ve ince minare sistemidir.
BÖLÜM 8: AVRUPA TARİHİ Ortaçağ’da Avrupa (375-476/1453)
Sosyal
Durum Avrupa’da halk sınıflara ayrılmıştı. Bunlar; 1-Soylular (Asiller) 2-Din Adamları (Rahipler) 3-Burjuvalar (Tüccarlar) 4-Köylüler (Köylüler ikiye ayrılır. Serfler ve Serbest köylüler)
Siyasal Durum
Ortaçağ Avrupa’sının temel siyasi yapısı Feodalite’tir. Batı Roma İmparatorluğunun kavimler göçünün etkisiyle yıkılmasın üzerine Avrupa’nın siyasi birliği bozuldu. Yerine küçük beylik ve krallıklar kuruldu. Bu siyasi yapıya Feodalite (Derebeylik) denir. Topun gelişmesi sonucu Feodalite yıkıldı. Krallıklar güçlendi. Feodal beye süzeren, halka vasal denir.
Dini Durum Ortaçağ Avrupa’sında Hristiyanlar Ortodoks ve Katolik olmak üzere iki büyük mezhebe ayrılmışlardır. Ortodoksların liderine Patrik denilmekte olup, merkezi İstanbul’dur. Katoliklerin lideri ise Papa’dır. Merkezi Roma’daki Vatikan’dır. Papa’nın bazı yetkileri de şunlardır: 1. Krallara taç giydirme, 2. Kralları afaroz etme, 3. Kilisenin topraklarını yönetme, 4. Haçlı seferleri düzenleme. Ayrıca, Enginizasyon adlı kilise mahkemeleri de bulunmaktadır. Ortaçağ kilise düşüncesine Skolastik düşünce denir.
Sanat Yapısı Ortaçağ Avrupa’sının iki önemli mimari sanatı bulunmaktadır. Bunlar: Gotik ve Roman sanatıdır. Roman sanatında binalar loş ve kasvetli iken, gotik sanatında sütunlar ve geniş pencereler kullanıldığından binanın içi aydınlanmıştır.
Magna Carta (Büyük Şart) 1215
İngiliz kralı Yurtsuz Jan’ın halka baskıda bulunması üzerine soylular ve halk isyan etti. Bunun üzerine kral, halka bazı haklar verdi. Buna göre; kimse keyfi bir şekilde cezalandırılmayacak ve haksız yere vergi alınmayacak. Böylece, İngiltere’de hukukun üstünlüğü prensibi doğdu. İngiliz parlamentosunun oluşmasına zemin hazırlandı. Avrupa’da demokrasi alanında önemli bir gelişmedir. Osmanlılardaki Senedi İttifak ve Tanzimat fermanına benzer.
Yüzyıl Savaşları (1335-1453)
İngiltere ile Fransa arasında yapılan bir savaştır. İngiltere’nin Fransa’ya saldırmasıyla savaş başladı. Fransa, İngiltere’yi yenerek ülkesinden attı. İngiltere’nin yüzyıl savaşlarını kaybetmesi üzerine soylular olaydan kralı sorumlu tuttular ve krala karşı çifte gül savaşı adı verilen bir isyan başlattılar. Savaşı kral kazanınca İngiltere’de krallık güçlendi. İngiliz ulusal bilinci uyandı. Feodalite ve soyluların ayrıcalıkları kaldırıldı.
Haçlı Seferleri (1096-1270)
Nedenleri Dini Nedenleri: Kuluni tarikatının faaliyetleri, Avrupa’daki dini taassup. Kudüs’ü
almak istemeleri ve Fatimiler’in Ortadoğu’daki kiliseleri yıkmaları
Siyasi Nedenleri: Bizans’ın Türklere karşı Avrupa’dan yardım istemesi. Papa’nın siyasi
gücünü artırmak istemesi. Maceraperest senyör ve şövalyelerin ortaya çıkması.
Ekonomik Nedenler: Müslümanların zengin Avrupa’nın fakir olması. Avrupalıların
Müslümanların zenginliklerine sahip olmak istemeleri. Ticaret yolların Müslümanların elinde olması.
Savaşlar l. Haçlı Seferi (1096-1099): Haçlılar amaçlarına ulaşıp Kudüs”ü aldılar. Ayrıca, Urfa ve
Antakya’yı da alıp birer kontluk kurdular. İznik haçlıların eline geçince A.Selçukluları, başkentlerini Konya’ya taşıdılar.
ll. Haçlı Seferi (1146-1149): Urfa’nın Musul atabeyi tarafından alınması üzerine
düzenlendi. Kralların katıldığı ilk haçlı seferidir. Yenildiler.
lll. Haçlı Seferi (1189-1192): ll87 Hıttin savaşında Selahattin Eyyubi’nin Kudüs’ü alması üzerine düzenlendi. Kazanamadılar. Hem karadan ve hem denizden düzenlenen ilk haçlı seferidir.
lV. Haçlı Seferi (1204-1261): İstanbul’a gelen haçlılar, buradaki taht kavgasından yararlanarak İstanbul’u ele geçirdiler. Buradaki Rumlar Trabzon ve İznik’e kaçtılar. Amacından sapan tek haçlı seferidir.
Sonuçları Skolastik düşünce zayıfladı ve din adamlarına olan güven sarsıldı. Derebeyler savaşta ölünce Feodalite zayıfladı. Bizans bir süre Türk saldırılarından korundu. Avrupalılar İslam medeniyetini tanıdılar. Barut, pusula, matbaa ve kağıt Avrupa’ya geçti. Akdeniz limanları önem kazandı. Doğu batı ticareti gelişti.
