*+ +
+ + "
, +-+"
*+ +
*+ +
+ + "
+ + "
, +-+"
, +-+"
*+ +
+ + "
, +-+"
"
, +
+ ". .
"/ -+0+*+
+ +
"
, +
+ ". .
"/ -+0+*+
+ +
"
, +
+ ". .
"/ -+0+*+
+ +
"
, +
+ ". .
"/ -+0+*+
+ +
+
*,.*.+
,, "
,,. + +
+
*,.*.+
,, "
,,. + +
+
*,.*.+
,, "
,,. + +
+
*,.*.+
,, "
,,. + +
"
"
"
"
1
1
1
1
.
.
.
.
+ .
+ .
+ .
+ .
* ,*+"
.
0 + +
"
".
+
* ,*+"
.
0 + +
"
".
+
* ,*+"
.
0 + +
"
".
+
* ,*+"
.
0 + +
"
".
+
--
-+ + 2
-+ + 2
-+ + 2
-+ + 2
. #3 #! 4! / !
!"# $ %& $
' ''
' 555 6#5 6#6#6# 76 #76 #76 #76 # !!!! # # $ 4 # $ 7 4 ! # $# # $ 4 # $ 7 4 ! # $# # $ 4 # $ 7 4 ! # $# # $ 4 # $ 7 4 ! # $ !6!6!6!6 ! # 3 !6 84 #!9 :! # 3 !6 84 #!9 :! # 3 !6 84 #!9 :! # 3 !6 84 #!9 : # $ ## $ ## $ ## $ # #$6#$6#$6#$6 47 !#47 !#47 !#47 !# !#!4!#!#!4!#!#!4!#!#!4!#
# !6 $ 0 ; 4 #!9 ; $ 4!6 6 $ #!6 4 #
# !6 $ 0 ; 4 #!9 ; $ 4!6 6 $ #!6 4 #
# !6 $ 0 ; 4 #!9 ; $ 4!6 6 $ #!6 4 #
# !6 $ 0 ; 4 #!9 ; $ 4!6 6 $ #!6 4 # (((("""" ; 4 ! # $ #; 4 ! # $ #; 4 ! # $ #; 4 ! # $ # 7 7 7 7 : $ 4 # $: $ 4 # $: $ 4 # $: $ 4 # $ 4444 :::: !!!! < 7! # !< 7! # !< 7! # !< 7! # ! 7 4 !7 4 !7 4 !7 4 ! 1$ 4 21$ 4 21$ 4 21$ 4 2 !6 !!6 !!6 !!6 ! 76 7 4 !76 7 4 !76 7 4 !76 7 4 ! =# 7=# 7=# 7=# 7 ! # !6! # !6! # !6! # !6 ! !6 ! #! !6 ! #! !6 ! #! !6 ! # # ## ## ## # #### #::#::#::#:: ! :! :! :! : !6!6!6!6
< 7! # !6 7 4 ! !# $ # =#!6 * # "# > #7 !# !6 ! $ ! 7 4 ! # # 3# $ !6 84 #!9
< 7! # !6 7 4 ! !# $ # =#!6 * # "# > #7 !# !6 ! $ ! 7 4 ! # # 3# $ !6 84 #!9
< 7! # !6 7 4 ! !# $ # =#!6 * # "# > #7 !# !6 ! $ ! 7 4 ! # # 3# $ !6 84 #!9
< 7! # !6 7 4 ! !# $ # =#!6 * # "# > #7 !# !6 ! $ ! 7 4 ! # # 3# $ !6 84 #!9 :::: # $# $# $# $
6 4 = ! : !6 ! ! : !4 ! =6 6 3 #! : # ?6 !6 3 # :#
66 44 == !! :: !6!6 ! !! ! : !4: !4 ! =6 6 3! =6 6 3 #!#! :: # ?6# ?6 !6 3 #!6 3 # :#:#
6 4 = ! : !6 ! ! : !4 ! =6 6 3 #! : # ?6 !6 3 # :# !6 :# !!6 :# !!6 :# !!6 :# !
! ! : 4 3 # 9 !4 ! # ! 7 !4 ! !! 7 ! # 7 ?6 !6 !4 ! =# !
! ! : 4 3 # 9 !4 ! # ! 7 !4 ! !! 7 ! # 7 ?6 !6 !4 ! =# !
! ! : 4 3 # 9 !4 ! # ! 7 !4 ! !! 7 ! # 7 ?6 !6 !4 ! =# !
! ! : 4 3 # 9 !4 ! # ! 7 !4 ! !! 7 ! # 7 ?6 !6 !4 ! =# ! ! =#!6! =#!6! =#!6! =#!6
!6 84 #!9 : ! 76# $ # 3 9 $ $ $ 4$6 $
!6 84 #!9 : ! 76# $ # 3 9 $ $ $ 4$6 $
!6 84 #!9 : ! 76# $ # 3 9 $ $ $ 4$6 $
!6 84 #!9 : ! 76# $ # 3 9 $ $ $ 4$6 $
() () ()
() **** ! !! !! !! ! 3 - 3 - 3 - 3 - # $# $# $# $ ! "# # $! "# # $! "# # $! "# # $ (((("""" ; 4 ! # $ * # "#; 4 ! # $ * # "#; 4 ! # $ * # "#; 4 ! # $ * # "#
5 5 5
5++++ %%%% $$$$ ,,,, $$$$ $$$$ %%%% $$$$ $' % -$' % -$' % -$' % -+
++
+ ++++ $$$$ .... $$$$ $$$$ % % % % %%%% &&&& %%%% $ ($ ($ ($ ( ((((
% ' % $ - $% '- % $ % % $ % '
% ' % $ - $% '- % $ % % $ % '
% ' % $ - $% '- % $ % % $ % '
% ' % $ - $% '- % $ % % $ % '
' ( $ $ ' ' '- % $ % ( % (
'' (( $$ $$ ' '' ' '- '- % $ %% $ % (( %% ((
' ( $ $ ' ' '- % $ % ( % ( & +& +& +& + ---- % % % % % % % %
/&0 $ % %
/&0/&0 $$ % % %%
/&0 $ % % %%%% % $ $% $ $% $ $% $ $ $$$$ $' % -$' % -$' % -$' % - &&&& 9999 $ #$4$ #$4$ #$4$ #$4 #### #### ####
! ! 6 # =
! ! 6 # =
! ! 6 # =
! ! 6 # = 9999 $ !$ !$ !$ ! 6 #!6 #!6 #!6 #! :::: #### #### 3 #3 #3 #3 # 9999 $ $ $ $ $4<#$4<#$4<#$4<# ! ! ! ! #!#!#!#! !4!4!4!4 9999 & 3 #& 3 #& 3 #& 3 # 9 #!49 #!49 #!49 #!4
6 # = < ! 46 6 # = <4 6 6 # $6 # $ !4
66 # =# = << !! 46 46 66 # =# = <4<4 66 66 ## $6$6 ## $ !4$ !4
6 # = < ! 46 6 # = <4 6 6 # $6 # $ !4 #### !!!! #### !!!!
6 # = $ 4!4 < $ ! #
66 # =# = $$ 4!4 4!4 << $ !$ ! ##
6 # = $ 4!4 < $ ! # #### 74 4 74 4 74 4 74 4 #### 4444 $$$$ ####
5 55
5,,,, + $' % -+ $' % -+ $' % -+ $' % - 1 ,1 ,1 ,1 , 1111 %%%% 1111 &
I. + .-.+
# # 4 6 !# $ ! 4 $ # # $ < 9 @ # # $ 4 #!
$# $# $ #!4 # # 4!4 # # 9 4 #6 ! $ $ 6 # $ !
4!4 < # $4 4 !# $$# 4 4 $ # 9 $ 4 !4 $ # 4 #
# $ ! 4!4 #!4 9 ! # 4 $ ! ! $# 4 6 6 !4 # 4 # ! 4 #
! 4 !4 ! $# $ # #
/ $ # ! # , 9 $ #6 # ! # 4 6 $ ! 64 4 ! 6 # ! #
+ # 4 #! ! # $ ! 4!4 < & , # 4 4 !4 $$ #
# : # # <4 6 ! 4 #, # # # # # 4 !4 # # $ # 4!4 #
A B 6 !4 ! # 9 $ # , 9 #!4 % A B + # # % $4
# $ ! ! 4 <4 6 3 # 4 !4 < # #6 # #! 4 # $ ! # # !
# 4 $ $ < ( < ! # !# ! ! !4 # ! < ( < 9 $
6 #! #!# 6# $$ $ ! 64# ! # !# $ ! # $ ! 4!4 <
$# ! # + $ #! % !4 ! 9 $ # # # $ !4 # 0
II. +0 + - *+ .*
A. )% , 2 ( , '
! # # ! "# # $ # # $ # % !# $ < # : # <4 6
# : # 9 $ # <4 6 9 ! "# # $ # # # $ # 4! $ # = $ , 2 ( , '
1 2 6 $# ! 9 $ # 4!# $4 4 # ! 6# ! # 4 !4 4 ! !4
64 4 $ ! ! 4 4 A B
B. ! "# # $
, 6 9 $ $$4 ! # ! !# !# ! !# 7 4 ! $
% 4 !4 $ ! # $# !#:# # # : # 9 $ : ! $ ! 64 9 $ ! #! #
' 9 $ A B
, 4 4 !4 $ # 4 !4 $$ # # # ! 6 # 4 4 ! 9 $ 4
$ ! 64 9 $ # # !# # ! 64# 7 4 , 9 # # # 9 $ < $ #
# $ # 4 !# 7 4 ! 1 3 % %% 2 $ % ! !# !# # ! / ! #
9 $ # $ # 4!( 4! % , ! # % 1 % 3 1 % $ 1
% ) 1 % $A&B&
C. ; 4 ! # $
6 !4 ! # 9 $ # , 9 #!4 % $ !# % # 4 ,
6 $ <4 6 ! ! 4 < % 1 2 6# $$ !# %
! 4! # # ! 9 $ # # 4 $ # $ < % 9 $ # 9 A B
" ! % 9 $ # $ 9 #$4 # 6 ! % 6 4! #
! # # 6 6 # 9 $ #!#: ! 6 # #6 4 ! % = 6#!4 $ 4 # 4 !4
7 # # # !# + # # % 4 ! # 4 !#3 # ! 9 $ 4 9 # !4< 4 4! 4 !4
$ < ( < ! # !# 9 $ # # # # 9 + # # % $ #:# # <
6# $$ !# < 9 $ # $ ! 9 $ < # % 9 $ A B
D. % $
4 9 # 4 $ ! <4 6 9 $ 74 4 $ = !4
4! # 9 $ !#: 7 ! :# # 4 4 9 # 4 9 # 6 9 $ # # ! 6
!4 4 ! = % # % 9 $ ! !4 # ! # # $ ! 6 ! $ !4 $
# # # # # # 4 ! = % 9 $ # # A B
4 ! # $ 9 $ < + % # # < #
$ 4 % % # 4 7 ! 6 A B
/ ! # ! # $ 9 $ # $ 6 4 4 6 ! # $ $ 7 ! #
! # # # $$4 4 4 !# # # 4 !4 $ 9 !# # # !
#! < 6 < 4 9 # ! # # <# < 4 < ! 4! ! #
!# $$# # # < # !# $$# # # !# # # 9 A>B
% 4 ! 9 $ ! 4 $ $ $ #!
+ %
- $ 6( $ 6 # ! 6 $# # 4! A B
!4 # # $ # <4 6 % 9 $ # $# # !4
/ $ #! 1!#!# 4 ! % 2 = 7 7
#!4 $ < !# ! # $( # $ $$4 4 4 # ! 4 <
1 % , 2&
& !# ! < ! ! ! ! $ 9
> !4 # # 4 1 ; 2 $ 7 $6#!4 $ # # ! ( ! # ! 9 $
9 $
TEKNOSI, Vol. 02, No. 03, Desember 2016
33
, - $ 6( $ 6 ! ("
III." - +
$ < 9 $ #$4 #!# # # ! # #6 ! ,
, $ < #!#
IV. "/+ + +
/ $# # # 6 $ # # # ! ! 9 $ #$4 4 !4 9 # 6
#!# ! 9 $ #$4 6 ! 4!4 < + # !4 # 4 # $ !4 # 0 + #
4 #! !
% $ $$4 + $ #! $ # # 4!
" !4 04 6 %
04 6 7 4 ! 9 $ #! !4 4 !4 $ ! #!# # # 9 & %
" !4 ; ! #
4 ! = % 1 #! !4 7 $ ! 4 7
" $6#!4 $ 0 #
" $6#!4 $ < ! !#!# $ !#!# !# < $ $$4 % ,
& + # # $( # $ < ! !
! 9 $ #$4 4 !4 $ ! # ! ! 4! 6 ! % $ $$4
&
! "4!4 <
. !4 $ # < # $( # $ % $ 7 $ <
# # 4 < 4 ! % &
# # = #!# # # # 4 # #6 7 7 # <4 6 = # 4
9 ! = 9 #!4
" !4 1!#!# 4 !2
>
!# % 9 $ 6#!4 $ # 4 ! 4 # ! ( > ! 6 4 ! % & ! 6
# 4 6#!4 $ # ! ! $ 9 6
# # % # # !
04 6 $$ ! 7 4 !
; <4 6 ' D > ' ) ' ) ; <4 6 > D & E
; <4 6 > D & > ;& <4 6 ) D E & >
4 # #! ! !4 $# 4 ! % # ! 9 $ 4 7 9 $ <4 6 # # 4 : 4 !
9 $ 4 $$ ! # % # $# ! ! <4 6 $$ ! %
! 6 4 6#!4 $ # ! 6 #! # 4 ! >
> # # ; 4 ! # # 4
04 6 $$ ! 7 4 !
; <4 6 D > ) ' )
; <4 6 ' D & ' E
; <4 6 > D & > ;& <4 6 ' D E & >
% # # 4 $ % 4 # #! ! !4 $# 1!#!# 4 !2 9 $ 4
$ 7 <4 6 # # 4 ! 9 $ 4 $$ ! # % # $# ! ! <4 6 $$ !
%
" $4 $ - $ 6 4 6# $$ # # ! # " $ # 4 6
/ #! # ! #6 ! !#!# 4 ! 7 4 ! 9 $ # ! ! !# $#
! 9 $ # 6 # !4 7 4 ! 9 $ # 6# $$ #! # #6 !# #! # ( 0 # ! 4!4
< # # 4 !4 ; 9 #!4 6 # = # # # ; 9 #!4 0 46 " 6 # = 1 "2 # # # '
; 9 #!4 <4 6 6 # # # # > ;& 9 #!4 $6 # $ !4 # # # '
'
' # # % # # !#$
04 6 $$ ! 7 4 !
; <4 6 D > ) ' )
; <4 6 ' D & ' E
; <4 6 > D & > ;& <4 6 ' D E & >
/ #! # ! #6 ! !#!# 4 ! % 9 $ # ! ! !# $# !
9 $ # 6 # !4 % 9 $ # 6# $$ #! # #6 !# #! # ( 0 # ! 4!4
< # # 4 !4 ; 9 #!4 6 # = # # # ; 9 #!4 0 46 " 6 # = 1 "2 # # # '
; 9 #!4 <4 6 6 # # # # > ;& 9 #!4 $6 # $ !4 # # # '
V. HASIL CLUSTERING DENGAN RAPIDMINER
! 6 $4<# $ #! # # 4 !4 4 !# ! 6 # 4 9 $4<#
7 4 4 # 4 $4<# $# 4 !4 $ ! # $ ! 4!4 <
$$4 $ #! <4! 9 ! 6 ' 6 # # ! # #6 ! 6 #
$ ! " 6 # = $ !4 # 0 + # 4 #! ! . !4 #6 ! 4 !# 6=
' 6 # #
+ + ?
)
, # 5 $ % 5 % , 6 )
, 4 4 !4 # ' 9 $ ! 6 # 6 7 4 46 $ $
% ( <4 6 '' !
F- ?
E
" 4 4 !4 # ' 9 $ ! 6 # 6 7 4 46 $ $ % (
. 4! 7 4 ! 9 9 #!4 7 4 ! G 7 4 ! G 7 4 ! G 7 4 ! G
0& 8 6 9
# #6 ! # % $ % % ! #6 ! $ >
, > # % % % 5 6 )
, > 4 4 !4 # ' 9 $ ! 6 # 6 7 4 46 $ $
% ( # # :: # ; # # # $ ; # # # $ ; # # # ' $ ; # # # )
$
;& 7< , 6 9
# #6 ! # % $ % % ! #6 ! $
, # % % % 7 % 6 )
&
04 6 $$ ! 7 4 !
; <4 6 D > ' ) E ' ) & &' > >)
; <4 6 D & E & > E & > &> &) &E > > >& >> >' & > ) E ' ' ' ' '> ''
; <4 6 ' D ) E & ' '&
;& <4 6 ) D & > ' ) ' & & && & > > >E '
VI.KESIMPULAN
# 4 # ! 6 # 4 ( 4 9 ! #! # # 4 $ # # 4!
+ $ #! % ! #! ! 6 # = 0 + # 4 #! !
6# $$ ! # # $ ! !4 $ ! 4!4 <
" !4 1!#!# 4 !2 ! 6 = $ #! $ ! $ 46 6 # % !#
6 # $4<# 9 $ # 4 $ $$4 > $ 9 $ $6 #
6 # % 9 $ 4
! 4!4 < " 6 # = $ !4 # 0 + # 4 #! ! # #! #6 ! # %
9 #!4 6 # = ! $ $ $ 6 # = # ; # # #6 9 # # 9 # > H
0 ! 46 6 # = ! $ $ < 46 < # ; ! ! !# $$ 6 # = $ 4 9
9 $ > " ! 04 6 6 # ! $ $ $ <4 6 6 # # ; <4 6 )> H E
6 # # 9 $ : 4 4 #@# $6 # $ !4 ! $ $ 6 $6 # $ !4 # ;&
# * H * >
* F *
A B * 9 I # $ " ! ; 4 ! # $ " $$4 " ! # $ -# $ G" $
4 J > / * & ( >
A B F * + 7 # 4 <# ! I ! "# # $ . !4 " $ # # 4 $ # $4 4 # # #
" 6 # = / 4 J K ( E
A B / + * / 6! + :# I+ # # $ " ! # 76#7 ; 4 ! # $ (" , 4 $ 4 9
; 4 ! ! 1 !4 # 4 < ! <4 4 ! # # 4 ! # 2 J 1 ! 2 (E '
A&B -# = !# I ! "# # $ $ # ; 4 ! # $ $ # # # ! " 6 # = !4 # 4 # #
-!4 # " 6 # = . #3 #! /# 4 ! J E'E( ) )
A>B 4 #6 !# I ! # $ ( 4 !4 !4 J 0. )'()' ' F 4 #