• Tidak ada hasil yang ditemukan

Rick Warren : Ngimna Tawsawn Nuntakna = The Purpose Driven Life

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "Rick Warren : Ngimna Tawsawn Nuntakna = The Purpose Driven Life"

Copied!
329
0
0

Teks penuh

(1)

Nuntakna

NGIMNA'

(2)
(3)

Thu Patna

Tu hun pen Pilna Hun (Age of Knowledge) kici-in a ciangciang panin pilna kizong tek hi. Sinna, simna, zakna, muhna, sepna cih bangin a tuamtuamin pilna kizong kheukho tek a, tua i ngah pilna tawh a nuamzaw le a picingzaw nuntak khuasakna ngah zawh nading hanciam pi-in a kihanciam ngeingai tek ahihi. Pilna ngah theih nadingin laibu tampi kigelh kizuakin kilei kisim damdam tek hi.

Tua banga nuntakpih dinga a kigelh a kizuak a kilei laibu hoih tampite lakah a minthang mahmah khat pen America gam Lake Forest muna om Saddleback kici Khristian Pawlpi a phutkhia Pawlpi Syapa Rick Warren' gelh Ngimna' Tawsawn

Nuntakna (The Purpose-Driven Life) cih laibu hi. Simsima

ngaihsut ding nam hilo-in sima nuntakna tawh bulh pah lian ding laibu ahihi. Ni sawmli sungin laisim mite' nuntakna a kikhelsak zo hiau dinga a gelh hi a, mi tampi' nuntakna khelzo takpi hi. Lai Siangtho zom ah tu hun lianin laibu minthangpen ahihi.

Hih Mangkam tawh kigelh laibu, ei Tedim mite' theih theih lianlian dingin Sya Pau Lian Mang (Mangno) in hong lehkhiatsak ciangin ka lungdamna lianin ama tungah lungdamna leiba i nei hi. Leitung pau nam dang tampi tawh kiletkhia khinzo a, tu-in ei' pau ei' ham tawh i neih ciangin midangte' neih vangil khat a nei i hihi.

Tedim lai a sim thei khempeuh in sim lehang a, i nuntak i khuasakna ah bulh siamin khantohpih lehang deihhuai ka sa mahmah hi. I biak i Topa Pasian in hih laibu a sim kha u le naute khempeuh thupha hong pia tapeuh henla, i nuntakpih dingin hih laibu hong zatsak ta hen, ci-in thu kong ngetsak hi.

Rev. Dr. S. Pau Khan En Principal

Myanmar Institute of Theology Seminary Hill, Insein, Yangon

(4)

123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123

Laibu Min Ngimna' Tawsawn Nuntakna (The Purpose-Driven Life)

Laigelh Rick Warren

Lailet PLMangno (Power Translation Service) [email protected]

Computer Power

Layout & Design NSPiang

[email protected]

Ciculation Restricted within the Church

Bubawl Kum 2006 (toif;awmftwGif;uefhowf) (toif;awmftwGif;uefhowf) (toif;awmftwGif;uefhowf) (toif;awmftwGif;uefhowf) (toif;awmftwGif;uefhowf)

(5)

[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[

[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[

[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[

[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[

Hih laibu pen nang aadinga kigelh ngiat hi. Na nuntakna sunga tu-a hun lian pen Pasian in na suah ma-in hong sehsak khitsa hi. Tua hi a, tu-a hih laibu na tawikhak pen zong ahikha pak pong (accident) hilo hi. Pasian in hih leitung ah hi taleh, mong neilo tawntung hinna sungah hi taleh, na neih dinga ama hong bawlsak nuntakna na muhkhiat ding hong deihsak hi.

Ei kua i hi hiam, cih thu leh bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi. Khrih’ thu i zak ma pek thamin...amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi. Tua pen na khempeuh leh mi khempeuh sunga hong sepkhiat, ama ngimna bup ii khen khat ahihi.

Efesa 1:11 (Msg)

Ka nuntakna hong kikhelsak, hih thuthukte theihtel nadinga hong huh, tanglai hun-a hi taleh, tulai hun-a hi taleh, laigelh sya leh laihilh sya za tampite tungah ka lungdam mahmah hi.

(6)
(7)

Z O N - O L N A

Ngimna Nei Khualzinna 9 Ka Thuciamna 13

HIH LEITUNGAH BANGAADINGIN OM KA HI HIAM?

Ni 1 A Vekin Pasian tawh Kipan 17 Ni 2 A Piangkha Vat Na Hikei Hi 23

Ni 3 Bang In Na Nuntakna Hong Tawsawn? 28 Ni 4 A Tawntung Kimang Dingin Hong Kibawl 37 Ni 5 Nuntakna Pasian’ Muhzia Bangin Mu 43 Ni 6 Nuntakna Cih pen Tawmvei sung Nasepna 48 Ni 7 Na Khempeuh A Pianna A Hang 54

NGIMNA # 1: PASIAN’ LUNGKIMNADINGIN NANG HONG KISEEK

Ni 8 Pasian’ Lungkim nadingin Hong Kiseek 63 Ni 9 Bang In Pasian Nuihmaisak? 69

Ni 10 Biakpiakna Laigil 77

Ni 11 Pasian tawh Lawm Hoihpente Suahna 86 Ni 12 Pasian tawh Na Kilawmtatna Phungvuh In 93 Ni 13 Pasian A Lungkimsak Biakpiakna 101 Ni 14 Pasian A Gamlatsuah Hun 108

NGIMNA # 2: PASIAN’ INNKUANAADINGIN NANG HONG KIBAWL

Ni 15 Pasian’ Innkuan aadingin Hong Kibawl 117 Ni 16 A Thupipen Thu 122

(8)

Ni 18 Nuntakna Sinkhawm 138 Ni 19 Khua le Tual Phungvuhna 145

Ni 20 Kilawmtatna Kisiasa Puahphatna 152 Ni 21 Na Pawlpi Na Hutna 160

NGIMNA # 3: KHRIHTAWH KISUN DINGIN NANG HONG KIPIANGSAK

Ni 22 Khrih tawh Kisun Dingin Hong Kipiangsak 171 Ni 23 Eite I Khangliatna Zia 179

Ni 24 Thumaan Thutak tungtawnin Kikhel 184 Ni 25 Buaina tungtawnin Kikhel 192

Ni 26 Zia-etna tungtawnin Khanglian 200 Ni 27 Zia-etna Nawkzawh Nading 208 Ni 28 Hun Piak Kul 215

NGIMNA # 4: PASIAN’ NA A SEEM DINGIN NANG HONG KISUI

Ni 29 Hong Kipia Nasep Saanna 225

Ni 30 Pasian’ Na A Seem Dingin Hong Kisui 232 Ni 31 Na Melpuakzia Theihtelna 238

Ni 32 Pasian’ Hong Piak Pen Mah Zatkhiatna 246 Ni 33 Sila Taktak I Cihte’ Gamtatzia 253

Ni 34 Sila Khat Bangin Thu Ngaihsutna 261

Ni 35 Na Thaneemna sunga Om Pasian’ Thahatna 268

NGIMNA # 5: THUPUAK NASEP KHATAADINGIN NANG HONG KIBAWL

Ni 36 Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 277 Ni 37 Na Nuntakna Thu Na Gensawnna 285

Ni 38 Nam Hoihpen Khristian Khat Suahna 293 Ni 39 Na Nuntakna A Kilekkim Nading 302 Ni 40 Ngimna Nei Nuntakna 309

Behlapna 1: Kikupnawi Ding Thudotte 317

Behlapna 2: Bang hangin Lai Siangtho Letkhiatbu Tampi Kizang?320 Ciaptehna 322

(9)

N G I M N A N E I N G I M N A N E IN G I M N A N E I N G I M N A N E IN G I M N A N E I K H U A L Z I N N A K H U A L Z I N N A K H U A L Z I N N A K H U A L Z I N N A K H U A L Z I N N A

Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna

Hih laibu pen laibu cih ciang bek hilo hi: mihing nuntakna sunga dotna thupipen ahi “Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?” cih thu a dawnkikna hong mukhiasak thei ding ni 40 kha khualzinna sunga hong mapi ding lamlak hi. Hih khualzinna na man ciangin na nuntakna aadinga Pasian’ hong geelsak ama ngimna na theikhia ding a, na nuntakna a pian nadingin bang teng bangci kigawmkhop cih thu tangzai takin na theitel ding hi. Hih bang thumuhna na neih manin na lunggimna hong kiam ding a, na thu khensatnate hong oltuam ding banah, a thupipenin ci lehang, tawntung hun aadingin hong kigingkholsak ding hi.

T T T T

TUUUUU Z Z Z ZA ZAAWHAAWHWHWHWH N N N N NIIIII 40 40 40 40 40

Tu hunin mihing nuntakna pen a huamin ni 25,550 sau hi. Hih pen a ngeina bang na hih nakleh na nuntak tanzah ding hi. Tua hun le nite khempeuh na zatdan ding tawh kisai Pasian’ hong deihsak thu na theihkhiat nadingin tu-a ni 40 hun khat na khenkhiat ding pen hunzat siamna khatin ngaihsun lo na hi hiam?

Pasian in ni 40 cih pen kha thu tawh kipawl ah a thupi mahmah khatin ngaihsun ahihlam Lai Siangtho in tel takin hong lak hi. Pasian in Ama ngimnate a cingsak dingin mi khatpeuh a pattahnop ciangin ni 40 sung hun la hi:

(10)

y Guahzuk hun sung ni 40 tungtawnin Noah’ nuntakna kikhel hi. y Sinai Mual tungah ni 40 sung a va omna tungtawnin Moses kikhel hi. y Kamciamna Gam sungah ni 40 sung a va omna uh tungtawnin thukante

kikhel uhhi.

y Goliath’ galto hun ni 40 tungtawnin David kikhel hi.

y Pasian in tha om nading annek nam khat bekbek ni 40 sung a piakna panin Elijah kikhel hi.

y Pasian in mipite kikhel theih nading hun ni 40 sung a piakna panin Nineveh khuapi bup kikhel hi.

y Gamlak ah ni 40 sung a va omna tungtawnin Topa Jesuh, vangliatna tawh kidim hi.

y Sihna pana thokik Jesuh tawh ni 40 sung a kithuahkhopna uh tungtawnin nungzuipite kikhel uhhi.

Mai-a hong pai ding ni 40te in nang’ nuntakna hong kikhelsak ding hi. Hih laibu sungah khenpi tomnono 40 kiguang hi. Na nuntakna aading zat takpi ding thute lungngaih ding hun na ngah nadingin ni khatin khenpi khatta bek sim in, ci-in nakpi-in kong hanthawn nuam hi. Lai Siangtho sungah hih bangin ci hi: “Ngaihsutzia a kilaih mi thak khat na suah theih nadingun Pasian kipuahphasak un. Tua hileh na sep ding uh Pasian’ hong

deihsak thu na thei ding uhhi.”1

Laibu tampi simsim ta lehang i kikhel theih lohna pen a mai-a khenpi thak khat sim nuam lua i hih man hi. I lawp luat manin khawl hun neilo-in i simsa thute limtak lungngaihkik ding hun i la kei hi. I theihsa thute haizan nai lopi-in thumaan thutak a dang khat i ne buatbuat pah hi.

Hih laibu a sim bek hi kei inla kithuahkhawm in. Laigualte a taw-giit in. Laimai nawl ah nang’ aituam ngaihsutnate gelhkhia in. Nang’ laibu suah in. Na min tuangsak in! Laibu ka phattuampihte pen a sim bek hi lo-a ka nuntakpih laibute hi.

N N N N

NANGANGANGANGANG H H H H HONGONGONGONGONG H H HUH H HUHUHUHUH D DING D D DINGINGINGING T THU T T THUHUHUHU L L LIIIII L L

Khenpi khat a bei simin “Ka Ngimna tawh kipawl Lungngaihna” kici khawk khat om ding a, tua sungah a nuai-a teng na mu ding hi:

y Lungngaih Ding Thu Khat.Lungngaih Ding Thu Khat.Lungngaih Ding Thu Khat.Lungngaih Ding Thu Khat.Lungngaih Ding Thu Khat. Hih pen ngimna’ tawsawn nuntakna

thukhunte ni khat bup na lungngaihkik theih nadingin a tom-a hong lak thutak laigil lom hi. Paul in Timoti kiangah hih bangin gen hi: “Tu-a kong gen thute Pasian in theihtelna hong pia ding ahih manin tua thute

(11)

y Phawk Ding Khawkneu Khat.Phawk Ding Khawkneu Khat.Phawk Ding Khawkneu Khat.Phawk Ding Khawkneu Khat.Phawk Ding Khawkneu Khat. Hih pen khenpi sunga om Lai Siangtho khawkneute lakah khat hi. Na nuntakna a khantoh ding na lunggulh takpi leh Lai Siangtho Kammal kamngah ding kipan lecin tua pen hihdet (habit) thupipen khat hi kha thei ding hi. Na paipaina ah na ken theih dingin hih khawkneute laidalno a khauh khat tungah na teikhia kik thei a, ahihkeileh zong Purpose-Driven Life Scripture Keeper Plus khat na lei thei hi.

y Ngaihsut Ding Thudotna Khat.Ngaihsut Ding Thudotna Khat.Ngaihsut Ding Thudotna Khat.Ngaihsut Ding Thudotna Khat.Ngaihsut Ding Thudotna Khat. Hih thudotnate in na simsa thute a

cihnopna leh nang’ aituam aadingin bangci khiatna nei, cih thu hong lungngai theisaktuam ding hi. Na dawnkiknate hih laibu’ laimai nawlte ah ahi-a laibuno a tuam khat sungah ahi zongin na gelhkhiat ding nakpi-in kong deihsak hi. Ahihkeileh zong tua dannakpi-in zattheih dnakpi-inga kibawl The Purpose-Driven Life Journal kici laibu lei-in na zat ding kong hanthawn hi. Ngaihsut thute gelhkhiatna pen kisittel nading lampi hoihpen khat hi.

Behlapna 1 sungah hih a nuai-a thu na mu ding hi:

y KikupnaKikupnaKikupnaKikupnawKikupnawwwwi Dii Dii Dii Ding Ti Ding Tng Tng Tng Thudothudothudothudothudotttttte.e.e.e.e. Ni 40 sung hih laibu na simna ah na

lawmte, khat ahi-a pawlkhat ahi zongin, na zot ding kong hanthawn hi. Khualzinna cih pen kithuahpih nei lehang hoihzaw hamtang hi. Mi khat ahihkeileh pawlkhat tawh kithuahin simkhawm lecin na simsa thute amau tawh kikumnawi thei-in khat le khat ngaihsutna na kihawmsawn thei ding uhhi. Tua in kha thu ah khangliatna leh thuklutna hong piangsak ding hi. Kha thu ah khangliatna maan taktak cih pen khatkia tang-omna leh aituam thuzuihna tawh kingah ngeilo hi. Picinna pen kithuahkhopna leh khua le tual tungtawn bekin kingah thei hi.

Na nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ama ngimna theihtel nadingin Lai Siangtho amah le amah hong kigenkhiat pen mah lampi hoihpen hi pah hi. Tua hangin hih laibu sungah Lai Siangtho sung tamveipi kikawk a, Lai Siangtho Mangkam tawh kiletkhia (translation version) nam sawm-le-nga sungpan khawkneu tuamtuam leh laigual kilemkik (paraphrases) tul val bang kizang hi. Letkhiatbu nam tuamtuam ka zatna a hang thu tampi om a, tua pen behlapna 2 sungah gentelna ka nei hi.

NANG AADINGIN THU KA NA NGENNGEN HI

Hih laibu ka gelh kawmkawm mahin Pasian in hih leitung ah nang bang hong seemsak nuam cih thu na muhkhiat nading leh tua pana hong

(12)

phulkhia lam-etna, thakhauhna, leh lungdamna cihte up ngamhuailo zah dongin na sinkhak nadingin thu kong ngetsaksak hi. Tua banga sinkhakna pen bangmah dang tawh kibang vetlo hi. Nang tunga hong piang ding thu lianpite theitel ka hih manin ka na lawpkhol mahmah hi. Tuate kei tungah zong hong piang khin a, ka nuntakna aadinga kikoih ngimna thu ka muhkhiat huna kipan a ngei ka bangkik nawn peuhmah kei hi.

A phattuamnate thei ka hih manin nang zong hih ni 40 sung kha khualzinna ah laisim ding ni khat zong pelh ngeilo-in na pom cinten nadingin kong to nuam hi. Na nuntakna thu, ngaihsut ding hun khat lakna pen a septaak mahmah khat hi. Nisim nasep ding na geelna ah hih zong khatin hel in. Hih thu, nong saanzawh ding leh thuciamna khat i bawlkhawm ding hi. Thuciamna khat bawlin minthuh cih pen khiatna nei khat hi. Hih laibu na simkhoppih ding lawm na neih leh amah zong a min thuhsak in. Tu-in kipan khawm dih ni!

(13)

Ka T

Ka T

Ka T

Ka T

Ka Thuciamna

huciamna

huciamna

huciamna

huciamna

Ka nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ama ngimna zonkhiat nadingin Pasian’ huhna tawh ka nuntakna sunga ni 40 ka khenkhia hi.

___________________________________ Na min

___________________________________ Kithuahpih lawmte’ min

___________________________________ Rick Warren

“Khat sangin nihte lemzaw hi;

banghanghiam cihleh amaute in a muibunzaw dingin seem thei uhhi.

Amaute lakah khat puk leh a khat in phongkik thei hi... Khatkia’ lelh ding kidona

khat pen mi nih in nangkhawm thei uhhi.

Khauzang thum kiheek khat pen suktat zawh ding haksa hi”

(14)
(15)

HIH LEITUNG AH

HIH LEITUNG AH

HIH LEITUNG AH

HIH LEITUNG AH

HIH LEITUNG AH

B

B

B

B

BANG A

ANG A

ANG A

ANG A

ANG A A

A

A

AD

A

D

D

DINGIN OM K

D

INGIN OM K

INGIN OM K

INGIN OM K A HI HIA

INGIN OM K

A HI HIA

A HI HIA

A HI HIA

A HI HIAM?

M?

M?

M?

M?

Van le na a lunggulh nuntakna pen a si hi a, singbul tawh kibang hi;

Pasian’ suih nuntakna pen singkung zaampha tawh kibang hi.

Paunak 11:28 (Msg)

Topa a muang mite thupha ngah ahihi... Amaute pen gunpiau dunga po,

tui sungah thuk takin zung a kha, singkungte tawh kibang uhhi. Tua bang singkungte nisa in nawngkaisak zolo a,

kha tampi guahzuk lohna in zong buaisak zolo hi. A tehte uh hing denin singgah a limnono gahkhia den uhhi.

(16)
(17)

1

A V

A V

A V

A V

A V

EKINEKINEKINEKINEKIN

P

P

P

P

P

ASIANASIANASIANASIANASIAN

TTTATTAAAAWHWHWHWHWH

K

K

K

K

K

IPIPIPANIPIPANANANAN

Banghanghiam cihleh na khempeuh, na a kici khempeuh, tunglam le nuailam-a om,

muhtheih le muhtheihloh,...

na khempeuhte amah tawh kipan uhin ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi.

Kolose 1:16 (Msg)

Pasian upna cih khat na neih keileh

nuntak a ngimna na kankan pen a mawkna hi lel hi. Bertrand Russell, Pasian umlo mipil

Hih thu pen nang’ aituam vai hilo hi.

Na nuntak a ngimna pen nang’ aituam lungdeih kicinna, lungsim nopna, ahihkeileh na lungdamna cihte sangin thupizaw tham hi. Na innkuan, na nasep, ahihkeileh na sunmang leh na lungtup a sangpente sangin zong thupizaw lai hi. Hih leitung ah bang hangin nang hong kikoih cih thu na theihnop leh Pasian tawh na patloh phamawh hi. Nang pen ama ngimna tungtawnin leh ama ngimna aadingin a suak na hihi.

Nuntak a ngimna zonkhiatna ah mihingte kum tul tampi mah na lungbuai zo uhhi. Tua pen patsatna maanlo mun ahi eimahmah pan i patkhak det man hi. Eimahmah kibulphuh thudotnate ahi “Bang suak nuam ka hi hiam? Ka nuntakna bangci zat ding ka hi hiam? Ka mailam hun aading ka lungtup, ka lunggulh, ka sunmang bang teng ahi hiam?” cihte i dong hi. Ahi zongin ei le ei kimitsuanna in nuntak a ngimna hong pholak ngeilo ding hi.

(18)

Lai Siangtho in hih bangin ci hi: “A piansaksate’ nuntakna a hei pen Pasian

hi; mi khempeuhte’ nuntakna pen ama vangliatna sungah om hi.”1

Laibu, yoht-shin (movie), leh thukikupna minthang tampite’ hong gendan bang hi zenzen lo-in nuntakna ii a khiatna pen na sungah na zon hangin na mukhia kei ding hi. Tua bangin a hanciam khin zong na hikha thei ding hi. Nang le nang a kipiangsak hilo na hih manin nang hong kipiansakna a hang pen nang le nang na kigen theih nading thu om lo hi. Na muh ngei nailoh a kibawlthak van khat hong pia le-ing tua van ii a ngimna na thei kei ding a, tua van pen in zong nang kiangah hong gen thei tuanlo ding hi. A piangsakpa ahihkeileh a neipa’ khutlet laibu bek in tua van ii a ngimna hong pholak thei ding hi.

Mualtung gamlak ah ka gammang ngei hi. Ka giahphual tunkik theih nading lampi ka dot ciangin “Tua mun, hih lai pan tung theikei niteh. Mualpang khat lampan na kipat kul inteh” hong kici hi. Tua dan mahin nang zong nang le nang kimitsuanna tawh na kipat leh na nuntak a ngimna mun na tung theikei ding hi. Nang hong Piangsakpa ahi Pasian kiangpan na patloh phamawh hi. Nang na pian ding Pasian in hong deih ahih mana nang a piang na hi bek hi. Nang pen Pasian’ piansak, Pasian aadinga piang na hi a, tua thu na theihtel mateng nuntakna in a khiatna nei ngeilo ding hi. I piancilna, i hihna dinmun (identity), i neih ngimna le a khiatna, i tumdangna (unique-ness), i mailam hun cihte pen Pasian sung bekah i mukhia hi. Tua lo lampi dang khempeuh pen a mong bing hi.

Mi tampite in a khuasuah theih nadingun Pasian zatsawm uh a, ahi zongin tua pen thumaan ngeina paizia tawh kikeelki ahih manin a tangtung lo ding hi pah hi. Nang pen Pasian aadinga hong kibawl hi a, nang aadingin Pasian a kibawl hilo hi. Nuntakna cih pen ama ngimnate aadingin Pasian na kizatsakna hi a, nang’ aituam ngimna aadingin amah na zatna hilo hi. Lai Siangtho in, “Hih thute ah angsung thu tawh awkcipna pen bingtuahna hi a, Pasian kinbawlna in a tanzau, a tangzai, a suakta nuntakna sungah eite

hong tunpih hi”2 ci hi.

Nuntak a ngimna muhkhiat theih nading lampi tuamtuam a kigelhna laibu tampi ka sim khin a, tuate khempeuh “hanciam-tawmna” (self-help) laibu a kici thei ding namte ahihi. Banghanghiam cihleh tua laibute sunga kigelh thute pen angsung bulphuh thumuhna vive hi. Hanciam-tawmna laibute lakah Khristiante’ gelh zong kihel a, tuate sungah nuntak a ngimna muhkhiat theih nading kalsuanzia ci-in a kigen ngeisa thu teng mah kigelh thei hamtang

Ei le ei kimitsuanna in nuntak a ngimna hong pholak ngeilo ding hi.

(19)

hi. Tuate pen hih bang hi: Na Sunmangte Lungngai In. Na Manneihna Khentel In. Tupna Kung Pawlkhat Seh In. Na Siamna Bang Teng Hiam Cih Zongkhia In. A Saang Ngim In. Seemkhia In. Kician In. Na Tupna Tung Zo Ding Ci-in Um In. Midangte tawh Kithuah In. Lungkia Ngeikei In.

Maan hi. Hih banga sepzia ding ngaihsut piaknate in lawhcinna lianpi hong tun thei zeel mah hi. Tupna kung khat sehin tua mun ah na lungsim nga lecin na lawhcing thei tham ding hi. Ahi zongin lawhcing, cih leh na nuntak a ngimna cingsak, cih pen a thu kibang peuhmah lo hi! Nang’ aituam lungtup khempeuh tangtun lua kisa-in leitung mite’ tehna danin nakpi-in lawhcnakpi-ing phial mah ta lecnakpi-in nang hong piansakna-a Pasian’ ngimnate a mansuah lai zong na hikha thei ding hi. Hanciam-tawmna sanga hoihzaw thu khat na kisam lai hi. Lai Siangtho in, “Hanciam-tawmna pen phattuamna om vetlo hi. Kipiakkhiat-tawmna mah nang le nang, na hihna taktak na

kimuhkhiat nading lampi hi a, tua pen keima zia zong hi”3 ci hi.

Hih laibu pen hanciam-tawmna laibu hilo hi. Nasep hoih muh nading, na sunmang teng a tangtun nading, na nuntakna sehkholh nading, cihte zong hilo a, nasep ding geelsa tampi kawmkal lak mah ah vaihawm ding thu honkhat guanbehna zong hi tuanlo hi. A taktakin ci lehang hih laibu in -- a thupipen mah mitsuanna tungtawnin -- nuntakna sungah bangci bangin tawm sepzaw thei ding cih hong hilh ding hi. Pasian’ hong piansak lai-a nang’ pianzia dinga hong geelsaksa a om bangin na suahtoh theih nading thu kigelhna laibu ahihi.

Tua ahihleh nang hong kipiansakna ii a ngimna bangci zonkhiat ding na hi hiam? Teeltheih ding thu nih bek na nei hi. Khatna ah deihgeelna (speculation) hi a, tua pen a kitamteelpen zong hi pah hi. Mi tampite in a lungdeih teng uh upmawhsan satin geelgeel pong uhhi. Tua bang mite in

Nang pen Pasian’ piansak, Pasian aadinga piang na hi a, tua thu na theihtel mateng nuntakna in a khiatna nei ngeilo ding hi.

“Kei’ muhna ah nuntakna i cih pen...” a cih uh ciangin “Hih pen ka upmawh theihtawppen thu hi” a ci uh ahihi.

Nuntakna ii a khiatna tawh kisai-in thuthuk ngaihsun mipil minthangpente zong kum tampi, a tulin simin, na kikumkum khin uh a, upmawhsan satna zong na nei khin uhhi. Thuthuk ngaihsutna (philoso-phy) pen a thupi mahmah khat hi a, a kimanna zong om hi. Ahi zongin

nuntak a ngimna tawh kisai khensat nading leuleu ah thuthuk ngaihsutna lama a pilpente nangawn in zong upmawh thu bek mah gen thei uhhi.

(20)

Khatvei lai-in Northeastern Illinois University pana philosophy pro-fessor khat ahi Dr. Hugh Moorhead in leitunga a minthang penpen thuthuk ngaihsun mipilte, nate thu a theitel mipilte (scientists), leh laigelh mipilte-a kipan mipil misiam 250te kiangah “Nuntakna ii a khiatna bang ahi hiam?” ci-in lai khakin dong hi. Tua ciangin a kidawnkikna teng gawmkhawmin laibu khat suahkhia hi. Pawlkhat in a upmawh theihtawp uh genkhia uh a, pawlkhat in amau nuntakna aadingin ngimna khat sehtawm uh ahihna thu siang takin pulak uhhi. Pawlkhat in tua sangin sianggen zawlai uh a, cih nading thei vet kei ung, ci uhhi. Bek thamlo, tua mipilte lakpan tampi mah in Professor Moorhead kiangah, nuntak a ngimna na muhkhiatkhak zenzen

leh ko zong hong theisak in, ci uhhi.4

I hamphatna khat ah, nuntakna ii a khiatna leh a ngimna tawh kisai-in deihgeelna khit teh i teel ding a dang khat na om lai bilbel a, tua pen pholakna (revelation) hi. Nuntakna tawh kisai-in Pasian’ hong pholak thute a Kammal sungah i mu thei hi. Van kibawlthak khat, a ngimna i theihnop leh tua van a bawlpa kiangah va dong pah lehang tua mah baihlampen ding hi. Na nuntak a ngimna na zonkhiatna ah zong tua dan mah hi pah hi: Pasian dong in.

Pasian in eite a zawttawm dingin khuamial sungah hong pum nusiat lo hi. I nuntakna aadingin a geelsa ama ngimna thu ngate Lai Siangtho tungtawnin kitel takin hong pholak zo hi. Lai Siangtho pen “Bang hangin eite nungta, nuntakna bangci danin kimang, bang teng peel ding, mailam hun aading bang teng lam-en ding” cih thute hong gen, eite hong Neipa’ Khutlet Laibu hi. Tua laibu in hanciam-tawmna laibute leh thuthuk ngaihsutna laibute’ theihzawhloh thute hong hilh hi. Lai Siangtho in, “Pasian’ pilna

NI KHATNA:

A VEKIN PASIAN

TAWH KIPAN

pen...ama ngimnate’ sunglam ah thuk takin lut hi...Tua pen thuthak penpen hi lo a, tangtawng thului penpen hizaw leh kilawm hi -- eite sungah ama hoihpenna hong guansuk

ding Pasian’ khensatsa thu ahihi”5 ci hi.

Pasian pen na nuntakna patsatna mun (starting point) cih ciang bek hilo a, na nuntakna nak (source) hi. Nuntak a ngimna na muhkhiat nadingin Pasian’ Kammal na zuatloh phamawh hi. Leitung pilna zuat ding hilo hi. Na nuntakna pen tawntung tawh kipawl thumaan thutakte tungah na lamtoh ding hi a, hunzui-a minthang lungsim thuthuk pilna (psychology) cihte, lawhcin nading photlawhna cihte leh a lunglut-huai tangthu cihte tungah kilam ding hilo hi. Lai Siangtho in, “Ei kua i hi hiam, cih thu leh bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi.

(21)

Khrih’ thu i zak ma pek thamin, leh i lam-etnate i laptoh ma pek thamin amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi. Tua pen na khempeuh leh mi khempeuhte sunga hong sepkhiat, ama ngimna

bup ii khen khat ahihi”6 ci hi. Hih khawkneu in na ngimna tawh kisai

thumuhna nam thum hong pia hi.

1. Jesuh Khrih tawh kizopna tungtawnin na hihna dinmun (identity) leh na ngimna na mukhia hi. Tua bang kizopna nam a neilo na hihleh neihtheihdan ding thu kong nunggen ding hi.

2. Pasian in ama thu na ngaihsut ma pekin nang hong phawk zo a, na nuntakna aading a geelsa ama ngimna pen na nu’ hong paaicil lai hun sangin masazaw hi. Nang na pian ma-in nang’ thusunna omlo-in amah’n na geel khin hi. Na khan sungin nuntak zonna nasep, zi/pasal, uukna cihte leh thudang tampite na teel theikha phial zongin

na ngimna ahihleh nang’ teeltheih hilo hi. 3. Na nuntak a ngimna pen a tangzaizaw tham, tawntung hun aading Pasian’ geelsa, van le lei a huam ngimna sungah kikoih hi. Hih laibu’ hong gen ding pen tua thu mah hi pah hi.

Russia minam laigelh minthang Andrei Bitov pen Pasian a umlo Communist kumpi ki-ukna nuai-ah khangkhia hi. Ahih hangin ni khat, Pasian in ama lungsim na phawng hi. Amah’n a genkikna ah: “Khankum sawmnih-sagih ka phak kumin Leningrad khuapi (tu hun St. Petersburg) ah leinuai meileng ka tuan laitak ka lungsim sungah lauthawngna khat hong om a, tua pen lian lua kisa nuntakna zong a khiatna nei ding cih thadah, mailam hun a omlai teng khempeuh a malak khol danin, tu mahmahin a bei pah ding tawh hong kibang hi. Tua leh, thakhat thu-in ka lungsim sungah “Pasian tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi” cih laigual khat ama thu-in hong suaktawm hi. Lamdang sa kawm mahin tua laigual ka lo kikkik a, kahlei taal tunga tuang bangin tua laigual tungah ka tuang hi. Tua ciangin leinuai meileng

pan ka tuakkhia a, Pasian’ khuavak sungah ka kalsuan hi”7 ci hi.

Nuntakna sunga na ngimna tawh kisai-in khuamial sunga lampai tawh kibang na kisak hun om kha thei ding hi. Tu-in khuavak sungah a kalsuan ding hita na hih manin kong lungdampih hi.

(22)

NI KHATNI

KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu:Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu: Hih thu pen kei’ aituam vai hilo hi. Phawk ding Khawkneu:

Phawk ding Khawkneu:Phawk ding Khawkneu:

Phawk ding Khawkneu:

Phawk ding Khawkneu: “...na khempeuhte amah tawh kipanin ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi” Kolose 1:16b (Msg) Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna:Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna: Ka kiim ka paam-a kigen ngeingai thute kawmkal ah, ka nuntakna pen kei aading hilo-in Pasian aading ahih takpina thu kei le kei bangci kiphawn theih ding ka hi hiam?

(23)

2

A P

A P

A P

A P

A P

IANGKHAIANGKHAIANGKHAIANGKHAIANGKHA

V

V

V

V

V

AATAAATTTT

N

N

N

N

N

AAAAA

H

H

H

H

H

IKIKEIIKIKIKEIEIEIEI

H

H

H

H

H

IIIII

Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi. Na suah ma nangawnin kei’ donna sungah na om hi.

Isaiah 44:2a (CEV) Pasian, thai kineih ngeilo hi.

Albert Einstein

Nang pen a piangkha vat na hikei hi.

Na nu sungpan nong piankhiat pen khialhna zong hilo, tuahsiatna zong hilo a, na nuntakna pen leitung ngeina kitukalh man-a a piang zong hilo hi. Nang tawh kisai-in na nu na pate in geelkholhna a nei kei phial uh zongin Pasian in ahihleh na geelkhol hi. Nang na suah manin Pasian in lamdang sakna nei peuhmah lo a, a taktakin ci lehang nang na suah ding a na lam-en gige hizaw hi.

Na nu’ hong paai ma pek thamthamin Pasian in a lungsim sungah nang hong paai zo hi. Amah’n nang hong phawk masa hi. Tu laitak-a na husan theihna pen kaam phatna tawh a piangkha pak, a kituakkha pak, cih bang hi zenzen lo hi. Pasian in hong piangsak nuam a hih manin tu-in a

nungta thei na hizaw hi! Lai Siangtho in, “TOPA in kei aadinga a geelsa ama

ngimna tangtungsak ding hi”1 ci hi.

Pasian in na pumpi pen a neensi dongin khat zong nusia lo-in hong sehsak hi. Bang minam hi ding, bang cimel nei ding, bangci samzang nam nei ding, cihte-a kipan a dang teng khempeuh zong ama hong sehsaksa hi. Na pumpi pen ama deihdan lianin teh teekteekin (custom-made) hong piansak ahihi. Pianpih siamna talen (talent) na neih dingte leh nang’ aituam sungpua melpuakzia (personality) ding cihte zong ama sehsa hi. Lai Siangtho in,

(24)

“Nangmah in ka sung ka pua nong thei hi, ka pumpi sunga guh le tang khempeuh na thei hi; Dawl khatkhit khat kei hong kikoici bawl, bangmah lo sungpan bang hiamkhat dingin kei hong kikoici seek, cihte nangmah in

na thei sinsen hi”2 ci hi.

Tua bangin Pasian in a hang khat tawh hong bawl ahih manin bang hunin suak ding, bang tanvei nungta ding cihte zong na khensat khin hi. Na nuntakna hun le nite a geelkholhsa hi a, na suahni leh na sihni zong teelsa-in nei hi. Lai Siangtho teelsa-in, “Nangmah teelsa-in ka suah ma-teelsa-in nong mu khteelsa-in a, husan ka kipat ma-in ka khan sunga hun le ni dingte khatta-in na geel khin

hi. Na Laibu sungah hun le nite khatta-in kiciamteh khinzo hi”3 ci hi.

Pasian in nang ah suak ding, cih leh ama ngimna aadingin koi-ah teeng ding, cih zong na geel khin hi. Tu-a na minam leh na teenna gam cihte zong a kituakkha pak cih bang hilo hi. Pasian in a kituakkha pak dinga a nusiat cih bang, khat zong om lo hi. Ama ngimna aadingin na khempeuh na geel hi. Lai Siangtho in, “Amah in mihing khat panin minam khempeuh bawl a,...amaute aadingin hun le nite leh amaute teen nading mun le mualte

sehsak sinsen hi.”4 ci hi. Na nuntakna sungah geelna om lopi-a piang cih

bang om lo a, a vekin ngimna khat aadinga piang ahihi.

A lamdangpen thu khat ah, Pasian in nang bangci suah ding cih zong na khensat hi. Na suahna thu-omzia bangbang ahi zongin, na nu le pa kuakua ahi zongin, Pasian in nang hong piansakna ah geelna khat nei hi. Na nu na pa pen mihoih ahi-a misia ahi zongin tua pen phamawh lo hi. Pasian in ama lungsim sunga om “nang” hong piansak theih nading khaici a

maan liinlian pen mah tua mi nihte in nei uh ahihlam thei gige hi. Nang hong

bawl nadinga Pasian’ deih DNA (mihing khaici) pen na nu na pa in nei hi. A kiteenglo (zawlta nei) tunnu zuapa a om hangin thu-a kisimlo tanu tapa cih bang om lo hi. Tanu tapa tampi tak pen a tunnu a zuapa’ geellohpi-a pigeellohpi-ang geellohpi-ahih uh hgeellohpi-angin geellohpi-amgeellohpi-au pen Pgeellohpi-asigeellohpi-an’ geellohpi-geellohpi-a pigeellohpi-ang hilo uhhi. Pgeellohpi-asigeellohpi-an’ ngimna in mihingte’ khialhna, leh mawhna nangawn, huamkim lai hi.

Na nu’ hong paai ma pek thamthamin Pasian in a lungsim sungah nang hong

paai zo hi.

Pasian in na khatpeuh geellohpi-a sepkhgeellohpi-ak pgeellohpi-ak cih bgeellohpi-ang nei ngeilo geellohpi-a, khialhna zong bawl ngeilo hi. A piansak nate khatciat aadingin a hang khatta nei hi. Singkung khatciat leh ganhing khatciat zong Pasian’ geelsa hi a, mihing khatciat a lungsim sunga ngimna khat tawh a geel

ahihi. Nang hong piansakna a hang bulpi pen ama itna hi. Lai Siangtho in, “Pasian in leitung khuambulte a phuh mapekin a lungsim sungah eite hong

(25)

Pasian in leitung a bawl ma-in nang’ thu, ngaihsun khinzo hi. Leitung a piansakna zong tua hang mah hi pah hi. Eite’ teen nading tanghialin hih leitung leh a kiim a paam teng na geel hi. Eite pen ama itpente i hi a, a piansak teng khempeuh lakah a manphapente i hihi. Lai Siangtho in, “Pasian in a piansak teng khempeuh lakah a thupipente i suahtheih nadingin

thumaan thutak tungtawnin eite nuntakna hong pia dingin khensat hi”6 ci hi.

Hih mun ah nang, Pasian’ hong itna leh manpha hong sakna kilang hi. Pasian pen a polhteh, a teknek Pasian hilo hi; amah’n na khempeuh kician takin geel hi. Mipil misiamte ahi physicist, biologist, leh scientist tuamtuamte in lei le vanpi thu kantelin hong theikhia seemseem le-uh lei le vanpi pen eite’ khuasak theih nadingin kilem kituak mahmah ahihna leh mihing’ nuntak theih nading thute tawh tehkak sinsenin a kibawl ahihlam i theitel seemseem hi.

New Zealand gam, University of Otago pana mihing khaici (human molecular genetics) lamah senior research fellow a seem Dr. Michael Denton in hih bangin thukhupna na nei hi: “Biology thusinna sunga siksan theih thute khempeuh in thusunna thupipen khat kawk uhhi. Tua in...lei le vanpi a kilamzia en lehang nuntakna leh mihingte mah tupna kungpi leh ngimna bulpi-in a nei dingin a tuam vilvelin kibawl hi a, hih thu laigil buppi sungah a

maan taktak thu a kici khempeuh ii a khiatnate kimu thei hi.”7 Hih mipilpa’

gen ma kum tampi, a tulin sim theih hun, lai-in tua thu mah Lai Siangtho in hih bangin na gen hi: “Pasian in leitung bawl hi...Amah in a hawmpi dingin

piangsak lo-in mihingte’ teentheih dingin bawl hi.”8

Hihte khempeuh bang hangin Pasian in bawl hiam? Bang hangin eite aadingin lei le vanpi khat bawl dingin kin ngaihsut sese hiam? A hang pen amah, itna Pasian ahih man hi. Hih bang itna nam pen theihtel nading haksa a, ahi zongin muanhuai hi. Pasian’ itna a tuam vilvelin a ngah ding khatin nang hong kipiangsak hi. Pasian in nang hong ittheih nadingin nang hong bawl hi. Hih pen na nuntakna lamtoh nading ah taw-phah ding thumaan thutak khat hi.

“Pasian pen itna hi”9 ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Pasian in

itna nei hi, ci lo hi. Amah pen itna hi! Itna pen Pasian’ pianzia a laigil hi. Thumgawm Pasian Khat sunga kilawmtatna ah itna cingtaak om ahih manin Pasian in nang hong piansak kul lo hi. Amah lungleng lo hi. Ahih hangin ama itna hong lahkhiat theih nadingin nang hong bawl nuam hi. Pasian in, “Na suah huna kipanin nang kong tawi hi; na suahni-a kipan nang kong don

(26)

hi. Na teek ciang nangawnin tua bang mah ka hisuak ding hi. Na sam a kaan ciang nangawnin nang kong don ding hi. Nang kong bawl a, nang kong don

ding hi”10 hong ci hi.

Pasian omlo hileh eite khempeuh pen huihkhua van awngthawlpi sunga meitha, tuitha, huihthate kisukkhakna pana “a piangkha pakte” (ac-cidents) i hi ding hi. Nuntakna in ngimna, khiatna, tumdangna neilo ding ahih

NI NIHNA:

A PIANGKHA

VAT NA HIKEI HI

manin hih laibu zong na sim kul nawnlo thei ding hi. A khial a maan cih zong om lo ding a, leitung hun tomno na neihna sungah lam-etna cih zong om lo ding hi.

Ahi zongin ngimna khat aadinga nang hong bawl Pasian a kici khat om ahih manin na nuntakna in khiatna thukpi nei hi. Tua Pasian mah i nuntakna ii kawkmunpi-in i neih ciang bekin tua a khiatna leh a ngimna i mukhia pan ding hi. Lai Siangtho The

Messange letkhiatbu Rom.12:3 sungah, “Ei le ei kitheihtel nading lampi kician khat bek om a, tua pen Pasian ahihna bangbang tungtawnin leh eite aadinga hong sepsak thu tungtawn bekin theihtelna hi” ci-in kigelh hi.

Hih thu, Russell Kelfer in kamlawh la (poem) khat tawh hih bangin na pulak hi:

Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a, Geelna thuthuk lianpi khat sungah na kihel hi. A manpha, a cingtaak, a tumdang khat na hi a, Pasian’ aituam tanu ahihkeileh tapa hong kici. Ngimna khat tawh na sut ding bang a suun na hi a, I Pasian in nang hong bawlkhial lo hi.

Na nu’ naubu sungah nang hong khuituah a, Ama deihdan lian mah-a hong bawl ahihi. Tu-a na tunnu na zuapa zong ama teelkhiat hi a, Amau tawh kisai bangbang na ngaihsun phial zongin Pasian’ lungsim sunga geelna bang liinlian mah hi uh a, Topa’ ciaptehna lim a pua uh ahihi

(27)

Na tuahkhak lunggimna pen baih hetlo mah ding a, Tua hang mahin Pasian zong a khitui na luang hi. Ahi zongin tua pen na kipuahtoh nading ama phal hi a, Amah tawh na kisuttoh thei nading ahihi.

Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a, Topa’ ciangkhut tawh hong kibawl na hihi. It aw, na hih ding bang ahi na hi a,

Tua pen Pasian khat om gige ahih man hi.

NI NIHNI

KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu:Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu:Lungngaih Ding Thu: A piangkha vat ka hikei hi.

Phawk ding Khawkneu:

Phawk ding Khawkneu:Phawk ding Khawkneu:

Phawk ding Khawkneu:Phawk ding Khawkneu: “Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi.

Na suah ma nangawnin kei’ donna sungah na om hi”

Isaiah 44:2a (CEV) Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna:Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna:Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian in kei a tuam vilvelin hong piansak

ahihlam theitel ka hihna tawh ka sungpua melpuakzia (personality), ka khankhiatzia (background), leh ka taksa thapuakzia (physical appearance) cihte lakah saansiam dinga ka hanciam thu bang teng om ahi hiam?

(28)

3

B

B

B

B

B

ANGANGANGANGANG

I

I

I

I

I

NNNNN

N

N

N

N

N

AAAAA

N

N

N

N

N

UNTUNTUNTAUNTUNTAAAA KKKKK NANANANANA

H

H

H

H

H

OOOOONGNGNGNGNG

T

T

T

T

T

AAAAAWSWSAWSWSWSAAAAWNWNWNWNWN

?????

Lawhcin ding a ki-utna a bulpi pen

hazatna leh enna’ tawsawnna hang ahihlam ka mukhia hi. Thuhilhna 4:4 (LB)

Ngimna a neilo mihing pen a hawlna omlo tembaw tawh kibang a,

belh ding neilo naupang, na-a kimanglo mi, bangmahlo mi, ahihi. Thomas Carlyle

Mihing khempeuh a nuntakna uh, bang hiamkhat in tawsawn hi. Kammal khiatna (dictionary) laibute ah tawsawn (drive) cih kammal pen “lamlak, uk, nasep ding hilh” (to guide, to control, and to direct) cih bang danin khiatna neisak hi. Mawtaw na hawl laitak ahi zongin, siktukilh na khet laitak ahi zongin, golf na sat laitak ahi zongin, tua hun lian laitakin tua mawtaw, siktukilh leh golf tangte a tawsawn na hihi. Na nuntakna sunga hong tawsawn pen bang ahi hiam?

Tu lian laitakin zong buaina khatpeuh, lunggimna khatpeuh, ahihkeileh vai thupi khatpeuh in nang hong tawsaw laitak zong hikha thei ding hi. A beisa huna khasiatna, launa, ahihkeileh na phawkkhakloh thu-upna cihte in zong hong tawsawn thei hi. Na nuntakna hong tawsawn thei thu-omzia (circumstances), thupi na sak thu (values), leh lungsim sukkhakna (emotions) cihte tampi om hi. Tuate lakah mikim’ tuahkhak zawkdeuh nam nga tengkhia lehang:

Mi tampite, Mi tampite, Mi tampite, Mi tampite,

Mi tampite, khial kisakna lungsimkhial kisakna lungsimkhial kisakna lungsim (guilt) in tawsawn hi.khial kisakna lungsimkhial kisakna lungsim (guilt) in tawsawn hi. (guilt) in tawsawn hi. (guilt) in tawsawn hi. (guilt) in tawsawn hi.

Tua mite a nuntakna bup uh dahna tawh kidimin a maizumna uh seel den uhhi. Khial kisakna lungsim’ tawsawn mite pen a beisa thu a phawkna uh in

(29)

nawngkaisak den hi. A beisa thute in a mailam hun uh uk hi. Khatveivei amau lawhcinna mah amau mah in susia thei uh a, tua pen amau le amau daan (punishment) a kipia uh hi-in a tuacih lam uh zong kiphawk lo uhhi. Cain in mawhna a bawl ciangin khial a kisakna lungsim in amah Pasian’ ompihna tawh kikhenkhiasak a, Pasian in “Nang pen leitung ah tawlngak

hun a neilo mi vakvai na suak ding hi”1 ci hi. Tuni-a mi tampite zong tua dan

mah hi uh a, nuntak hun sung tawntung ngimna nei lo-in vakvai uhhi. Eite pen a beisa hun pana piangkhiate i hi takpi a, ahi zongin a beisa thute sungah thongkia bangin awkcip ding hilo hi. Pasian’ ngimna pen na nungthute in khaktan theilo hi. Pasian in Moses a kici mithatpa khat makaipi suah a, Gideon minnei meidawi mi khat galhang minthang khat suah hi. Tua mah bangin na neihlai na nuntak hun sung tengah zong Pasian in a lamdang thute seem thei lua hi. Pasian pen mihingte kithakpatsak nading lamsang ah makaih siam mahmah hi. Lai Siangtho in, “Khial kisakna lungsim pan maisakna a ngah mite a lungdamna uh lian mahmah hi...Mawhna a pulak mite, Pasian in zong mawhna kiciamteh teng a phiatmaisak mite, tua

mite a lungnop suahtakna uh lian mahmah hi”2 ci hi.

Mi tam Mi tam Mi tam Mi tam

Mi tampitpitpitpite, pite, e, e, e, khasiatna leh hkhasiatna leh hkhasiatna leh hehnakhasiatna leh hkhasiatna leh hehnaehnaehnaehna i in ta i i in tan tan tan tawsawsawsawsawsawwn hwwwn hn hn hn hi.i.i.i.i. Tua mite a

lungsim natna uh bei theilo hi. Maisakna tawh a khasiatna uh khahkhiat ding sangsikin tua thute a lungsim sung-uah ciing kikkik uhhi. Tua banga khasiatna’ tawsawn mite lakah pawlkhat “cinghkam cip” (clam up) uh a, a hehna uh sunglutsak uhhi. Pawlkhat leuleu “puakkham vat” (blow up) uh a, a hehna uh midangte tungah tusak uhhi. Hih tegeel a nam nihin hoih lo a, kimanna nei lo hi.

Mi tungah na khasiat ciangin tua khasiatna in tua mipa minu sangin nangmahmah hong nasak zaw hi. Nang hong khasiasak mipa minu in hong khasiatsakna thu mangngilh ta-in mailam hun aading a kalsuansuak laitakin nang pen lungsim natna sungah ki-umcipin a beisa thute mah na zomtoto lai hi.

Na ngai in: Lungsim natna a piangsak khasiatna na letcipsuak kei nakleh a beisa huna hong khasiasak mite in tu-in nang hong khasiasak suaksuak zo nawnlo ding hi. A beisa thu cih pen a beisa mah hi pah hi. Bangmah in khel theilo hi. Na khasiatna tawh nang le nang lungsim a kinasak na hi lel hi. Nang’ phattuam nading mah ahih manin hih thu theitel inla khahkhia in. Lai Siangtho in, “Khasiatna tawh nang le nang si dek zeen-a

na kigimsakna pen a haivai mahmah, khiatna neilo nasep, hong hi ding hi”3

ci hi.

Mi tampite, Mi tampite, Mi tampite, Mi tampite,

Mi tampite, launalaunalaunalaunalauna in tawsawn hi. in tawsawn hi. in tawsawn hi. in tawsawn hi. in tawsawn hi. Amaute’ launa a piankhiatna

(30)

ki-uk innkuan sungpan khankhiatna, ahihkeileh natna kiguizuih cihte hang hi thei hi. Bangbang hanga piang ahi zongin hih launa’ tawsawn mite in sepkhiat ding kihta uh ahih manin hamphat nading hunpha lianpipite khahsuah thei uhhi. A thak, a haksa, ahih nakleh seem ngamlo uh a, lungmuan a om theithei dingin a omsa dinmun leh thu-omzia mah kiplet teta uhhi.

Launa pen nangma bawltawm thong tawh kibang a, tua in Pasian’ hong geelsak na hih ding dinmun na tunloh nadingin hong khaktan ding hi. Tua hi a, launa pen upna leh itna galhiamte tawh na lehdoloh phamawh hi. Lai Siangtho in, “Limtak-a kilam itna in launa notkhia hi. Launa in hong thazawsak ahih manin sih ding launa, thukhenna thuak ding launa, cihte-a kipan launa tawh kidim nuntakna himhim pen itna sungah limtak-a kilam

nailo ahihi”4 ci hi.

Mi tampite, Mi tampite, Mi tampite, Mi tampite,

Mi tampite, van le na bulphuhnavan le na bulphuhnavan le na bulphuhnavan le na bulphuhnavan le na bulphuhna in tawsawn hi. in tawsawn hi. in tawsawn hi. in tawsawn hi. in tawsawn hi. Nei ding,

lam ding, cih pen amau nuntakna sungah a lungtuppi uh hong suak hi. Hih banga neihbeh ding a ut detna uh pen neihbeh lehang lungnop omzaw ding, thupitna neizaw ding, lungmuan omzaw ding, ci-in theihkhialhna a neih man uhhi. Ahih hangin hih ngaihsutna thum teng pen maanlo hi. Neih le lamte in tomno kal sung bek kimang lungnopna hong pia thei hi. Van le nate pen kikhel ngeilo uh ahih manin a tawpna ah tuate i cimtaak a, a thakzaw, a golzaw, a hoihzaw i deihtoto hi.

Neihbeh lehang thupitna neizaw ding cih zong phuahtawm tangthu mah hi lel hi. Aituam manphatna (self-worth) leh kipaikaanna tawh manphatna (net worth) cih pen kibang lo hi. Na manneihna pen na neih van manphate tawh kiteh lo a, Pasian in van le na pen nuntakna sunga na a manphapente hilo hi, ci hi.

Sum tawh kisai phuahtawm tangthu a kithei kim khat om a, tampi neihna in hong lungmuangsak cih thu hi. Hilo hi. Hauhna pen i genkholh theihloh thu tuamtuam tampite hangin thakhat thu-in bei vat thei hi. Lungmuanna cih pen nang kiangpana hong kisutkhia theilo ahi Pasian tawh na kizopna sung bekah om hi.

Mi tam Mi tam Mi tam Mi tam

Mi tampitpitpitpite, pite, e, e, e, mi’ pahtaak dimi’ pahtaak dimi’ pahtaak ding utnami’ pahtaak dimi’ pahtaak ding utnang utnang utnang utna i in ta i i in tan tan tan tawsawsawsawsawsawwn hwwwn hn hn hn hi.i.i.i.i. Tua mite

pen nute pate, zite pasalte, tanu tapate, syanu syapate, leh lawm le gualte’ lam-etna tawh kituakin nungta nuam uhhi. A khangcing khinsa mi tampite nangawn in a lungkim theilo a nu a pate’ pahtaakna ngah nading hanciam lai uhhi. Pawlkhatte pen lawm le

Na nuntakna aading Pasian’ ngimnate theihtelna sangin a kisamzaw bangmah om lo a, tuate na theihtel keileh... bangmah in dinkik theilo hi.

(31)

gualte’ huzapna in tawsawn a, midangte in hong bangci muh ding cih lunghimawh den uhhi. A dahhuai thu ah tua banga mihonpite’ nung a zuite pen tua mihonpite sung mah ah tumcip thei uhhi.

Lawhcinna tawhtang kici khempeuh bel ka thei kei a, ahi zongin lawhsapna tawhtang khat ahihleh mi citeng khempeuh lungkimsak sawmna ahihlam bel ka thei hi. Midangte’ hong muhzia thupitsak luatna pen na nuntakna aading Pasian’ ngimnate hong mansuahsak hamtang ding lampi

hi. Topa Jesuh in, “To nih’ na a seem thei kuamah om lo hi”5 ci hi.

Na nuntakna hong tawsawn thei thu dangdang zong om lai a, tuate khempeuh pen lampi a mongbing tawh kibang uh hi. Tuate in, zatkhiatna omlo thahatna, kul lopi-a lunggimna, leh lungkimna omlo nuntakna cih bang munte ah hong tun uhhi.

Hih ni sawmli sung khualzinna in ngimna’ tawsawn nuntakna -- Pasian’ ngimnate in a makaih, a uk, a hilh nuntakna -- bangci neih theih ding cih hong lak ding hi. Na nuntakna aading Pasian’ ngimnate theihtel ding sangin a kisamzaw bangmah om lo a, tuate na theihtel keileh -- lawhcinna, hauhna, minthanna, gualnopna cihte-a kipan -- bangmah in dinkik theilo hi. Ngimna neilo nuntakna pen khiatna neilo manawtna, makaihna omlo sepkhiatna, leh a hang neilo thupiangte hi lel hi. Ngimna neilo nuntakna pen thuneu-in ginalo a, mumal mel nei lo hi.

NGIMNA’ TAWSAWN NUNTAKNA HANGA PHATTUAMNATE

Ngimna’ tawsawn nuntakna neih manin phattuamna lianpi thu nga om hi:

Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak h

hh

hhi.i.i.i.i. Eite pen khiatna nei dinga hong kibawl ahihi. Tua hang mahin zong mite in tua a khiatna a muhkhiat nadingun a muanmawhhuai sepziate ahi, aisaanna ahihkeileh lungsim tawh kisai hanciamna cihte zang uhhi. Nuntakna in khiatna

NI THUMNA:

BANG IN NA NUNTAKNA

HONG TAWSAWN?

hong neih ciangin na khempeuh phial mah na thuakzo a, khiatna nei keileh thuakzawh bangmah na nei kei hi.

Khankum sawmnih a pha khangno khat in hih bangin gen ngei hi: “Bang hiamkhat ka suah na’ng kitomin hanciam ka’ih manin a guallelin kingaihsun ing. Bang hiamkhat cih pen zong bang hiam thei tuan ke’ng. Ka theihsun bel hanciamsuak ding, cih hi. Ni khatni teh ka ngimna ka muhkhiat leh, a nungta dinga kipan ta hi’ng, ci-in kingaihsun ning.”

(32)

Pasian tawh lo-in nuntakna in ngimna nei lo a, ngimna tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi. Khiatna tawh lo-in nuntakna in tumdangna leh lam-etna nei lo hi. Hih, lam-et omlohna thu Lai Siangtho sungah mi tampite in na genkhia uhhi. Isaiah in, “Ngimna mel om lopi-in na ka seem hi; bangmah

lo, a mawkna dingin ka thatang ka zang hi.”6 ci-in na gen hi. Job in, “Ka

nuntakna nite lam-etna om lopi-in khatkhit khat bei hanhan hi.”7 a cih khit

ciangin, “Ka lungkia ta hi; nuntak ka cimtaak hi. Keikia hong omsak in. Ka

nuntakna in khiatna nei lo hi.”8 ci lai hi. Leitunga a khasiathuaipen thu i cih

pen sihna hilo a, ngimna neilo nuntakna hi.

Lam-etna pen na nuntakna aading huih le tui zah mahin na neihloh phamawh a, tangtut nadingin lam-etna neih ding kisam hi. Dr. Bernie Siegel in ama kianga kilak cinate lakah a natna a noptuam dingte theikhol thei hi. “Khankum zakhat ciangdong na nungta nuam hiam?” ci-in a dot ciangin nuntakna sungah ngimna tawh kidim mite in “Nungta nuam mah” ci-in dawng kik uh a, tuate pen nungta hamtang zaw pah hi. Lam-etna cih pen ngimna neihna pan hong pai hi.

Lam-et bei na kisak leh tuaci nawn kei in. Lam-etna tawh nuntak ding na kipat lian leh thu le late hong kikhel ding hi. Pasian in, “Nang aading kong geelsak thu ke’n ka thei hi...Nang aadingin thuhoih ka geel a, thusia

ka geel kei hi. Lam-etna leh mailam hun a gina kong pia ding hi”9 ci hi. A

piangthei nawnlo ding dinmun a tung ta danin na kingaihsun kha phial zongin Lai Siangtho in, “ Pasian in...i nget ngamzah ahihkeileh i ngaihsut ngamzah -- i thungetna, i lunggulhna, i ngaihsutna, leh

i lam-etna sangpente -- sangin a sangzaw

thamin hong seem thei hi”10 ci hi.

Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na nuntakna oltuamsak h nuntakna oltuamsak h nuntakna oltuamsak h nuntakna oltuamsak h

nuntakna oltuamsak hi.i.i.i.i. Tua in sep ding

leh seploh ding hong sehsak hi. Na ngimna pen, na sepkhiatte lakah bang teng a kul takpi

hi-a bang teng kul khollo, cih etkik nading ah tehkakna-a na zat khat hong suak hi. “Hih ka sepkhiat khat in ka nuntakna aading Pasian’ geelsa ngimnate khatpeuh a kicingsaktuam hiam?” ci-in nang le nang na kidong thei pah hi. Ngimna kician om lopi-in thu khensat nading, na hun zatzia ding, na thatang leh neih le lamte bangci zat ding, cih thute ah bulphuh theih ding taw-phah na nei theikei hi. Tu tawm-a thu-omzia, hong kiphuutzia leh na lungsim omzia cihte tungtawnin thu le late na khensat ding hi. A ngimna uh a theilo mite in tampi sep ding sawm uh a, tua in lunggimna, thabeina leh thubuai piangsak hi.

(33)

Mi khempeuh’ deihna bang zui-a seem ding cih pen piang theilo hi. Na hun pen Pasian’ deihna sep nading bekin kicing hi. Na nasep khat na zawhsiang zawh keileh tua pen Pasian’ hong sepsak nopzah val seemkha na hi ding hi (ahihkeileh TV tam et lua kha zong na hi thei hi). Ngimna’ tawsawn nuntakna in nuntakzia a olzaw leh hun geelna a tawmzaw hong neisak hi. Lai Siangtho in, “A kineih, a te lela nuntakna pen a hawmpi hi;

ahi ziau, a theih-ol nuntakna ahihleh dim tak-a nuntakna hi”11 ci hi. Tua in

lungsim nopna zong hong neisak hi: “TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet

mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi”12 ci hi.

Na ngimna na t Na ngimna na t Na ngimna na t Na ngimna na t

Na ngimna na thhheihthheihteihteihteihtelna ielna in na nuntakna kaituah helna ielna ielna in na nuntakna kaituah hn na nuntakna kaituah hn na nuntakna kaituah hn na nuntakna kaituah hi.i.i.i.i. Tua in

vai thupite ah hanciamna leh thadim takin sepkhiatna piangsak hi. Tua bangin vaite khensiam na hih manin na nasepna muibun pah hi.

Vai thuneute buaipihkhak zeelzeel pen mihing’ ngeina hi. I nuntakna ah thuneu buaipihna om thei gige hi. Dr. Henry David Thoreau in mihingte pen “kuama theihpihloh, cih nading mel theilo dinmun” ah om thei uhhi, ci hi. Tua pen ngimna mel omlo-a buaina ci lehang kitelzaw lai hi. Mi tampite pen gyroscope a kici, a laizang ah a vang khat omin tua takah ciangtawn khat holh lehang a kipei thei, a kipeipei hangin koimah dang ah a tung ngeilo, tawh kibang uhhi.

Ngimna kician na neih keileh na mainawtna mun, na nasep, na kizoppih, na pawlpi leh a tungtham van le na cihte na khelkhel ding a, tua pen na lungbuaina a ven nading ahihkeileh na lungsim hawmsuahna na dipkik nading ci-a a lam-en na hihi. Tu ngawngaw-in bel nate hong nuam ta buang inteh, ci-in ngaihsun ngeel ding cin a, ahi zongin tua in na buaipih taktak thu ahi bulphuh neihlohna vengsak lo hi.

Lai Siangtho in, “Bangmah ngaihsun lo, bangmah awlmawh lo-in

om mawkmawk kei inla na Topa’ hong deihsak thu theitel in”13 ci hi.

Bulphuh nei, cih pen khuavak tawh kigenteh thei hi. Khuavak a taangkhia pen thakhauh lo, muibun lo ahih hangin tua khuavak kaituah

Na nuntakna a muibut ding na deih

leh kaituah in.

lehang thahatna hong nei hi. Ni vaangtaang pen maanpeek themno khat tawh kaituahin lopa, laidal, cihte kapsak lehang kaang zo tanghial hi. Laser a kici namte suah lai lehang khuavak in siiktak nangawn attan thei hi.

A kikaituah nuntakna -- ngimna nei nuntakna -- sangin a thakhauhzaw bangmah om lo hi. Leitung tangthu sunga numei pasal na-lian pipi a seem a bawl i cihte pen nuntakna a kaituahte hi. Gentehna-in

(34)

Sawltak Paul en lehang amahkia bekbek in Rom gampi sung tengah Khristian biakna kizeelsak hi. A tuacih theihna thusim pen a kikaituah nuntakna hi. Amah’n, “Ka thahatna khempeuh hih thu khat tung bekah ka

kaituah hi: A beisa thute mangngilhin mailam thute bek ka lam-en hi”14 ci hi.

Na nuntakna a muibun ding na deih leh kaituah in. Seem sapsap kawikawi kei in. Na khempeuh sepsawm kei in. Tawm bek seem in. Sepkhiatna a hoih na cihte nangawn heuhkhia inla a thupipen teng bek seem in. Sepkhiatna (activity) leh gahkhiatna (productivity), hihte nih theikhial ngeikei in. Ngimna om lopi-in na manlah thei mahmah kha ding a, ahi zongin a thupi pen bang ahi hiam? Paul in, “Eite aadinga Pasian’ hong koihsak na

peuhmah a deih eite in tua kungmun ah lungsim kaituah den ni”15 ci hi.

Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi.

Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Ngimna in thalawpna piangsak den hi. Ngimna kician longal hong thahatsak dang om lo hi. A langkhat leuleu ah ngimna na neihloh ciangin thalawpna bei hi. Lupna tungpan thawhtoh bekbek zong nasep lianpi hong suak hi. Hong thazawmsak, hong bahsak, leh i lungdamna hong guksak pen nasep hahkat luatna hilo-in khiatna neilo nasep teng i baansep man hi.

Laigelh minthang George Bernard Shaw in, “Nuntakna ah lungdamna taktak cih pen hih bang hi: nangmahmah in thupi na sak ngimna khat aadingin thahatna teng na zatkhiatna; leitung in kei’ lungdam nadingin bangmah hong sepsak kei inteh ci-a a phunphun a tautau, cinatna leh khasiatna tawh kidim,

Hong kiphawk den dinga leitung ah nang hong kikoih hilo a, tawntung hun aading a kigingkhol dingin hong kikoih hizaw hi.

angsung thei mi khat na hih sangin leitunga om a thakhauh mi khat na hihna, hi” ci hi. Na ngimna na theihtelna in Na ngimna na theihtelna in Na ngimna na theihtelna in Na ngimna na theihtelna in Na ngimna na theihtelna in tawntung hun aadingin hong kigingsak tawntung hun aadingin hong kigingsak tawntung hun aadingin hong kigingsak tawntung hun aadingin hong kigingsak tawntung hun aadingin hong kigingsak hi.

hi. hi. hi.

hi. Mi tampite in leitung ah a kipsuak thei ding gamh le go a nusiatzawh nadingun a nuntak sung tawntung hanciam uhhi. Amau pen sih khitnung ah a kiphawksuak ding uh ut uhhi. Ahih hangin a thupipen leh a

kisam taktak pen na nuntakna tawh kisai midangte’ hong ciaptehzia hilo ding a, Pasian’ hong ciaptehzia hizaw ding hi. Mite’ tel zawhloh thu khat om a, banghiam cihleh lawhcinna khempeuh a tawpna ah kikhengkhia ding, ciaptehsa thute kilaih ding, minthannate veng kik ding, pahtawinate kimangngilh kik ding, cih thu hi. James Dobson a kicipa college a kah lai-in a lungtup bang hiam cihleh a kahna college ah tennis siampen suak ding cih hi. Tua mah bangin college zumpi sunga gualzawhna cup kikoihna mun ah ama ngah cup zong etlawm takin a kikoih ciangin amah angtang mahmah

(35)

hi. Kum sawt sim a bei khit ciangin ama cup pen kiguksak hi. Tua zawh college sangpi a kilamthak hun ciangin James’ cup pen ninbung khat sungah kimu kik hi. Tua ciangin amah’n, “Hun kicing a ngah nak uhleh mi khatpeuh in na cup khempeuh hong paihsak lel ding hi” ci hi.

Leitung gamh le go khatpeuh nusiatzawh nading hanciamna pen muhna-toi lungtup hi a, tawntung kimang ding gamh le go khat neihzawh nading kalsuanna pen hun le nite zatsiamna hi. Hong kiphawk den dinga leitung ah nang hong kikoih hilo a, tawntung hun aading a kigingkhol dingin hong kikoih hizaw hi.

Ni khatni ciangin Pasian’ mai-ah na ding ding a, Pasian in zong tawntung hun sungah na lut ma-in na nuntakna sittelna laivuanpi khat bawl ding hi. Lai Siangtho in, “Hih thu phawk un, Pasian’ thukhenna tokhom mai-ah eite khempeuh i ding ciat ding a,...Pasian kiangah eimau gamtatna

thu i gen ciat ding hi”16 ci hi. A lungdamhuai thu khat ah Pasian in tua

thusitna hong kantan zosak nuam ahih manin hong dot ding thute hong genkhol hi. Pasian in thu lianpi nih hong dong thei kha ding hi, ci-in Lai Siangtho siksanin i gen thei hi:

Khatna ah, “Ka Tapa Jesuh Khrih na bangci saan hiam?” cih hi. Pasian in na biakna leh na thupomziate hong dong lo ding hi. Bang hong thupipen ding hiam cihleh nang aadinga Jesuh’ hong sepsak thute na saan le saanloh, tua Jesuh na it le itloh, na muan le muanloh, cih hi ding hi. Jesuh in, “Kei pen lampi, thumaan thutak, leh nuntakna ka hihi. Kei tungtawn

lo-in Pa kiang a tung kuamah om lo hi”17 ci hi.

Nihna ah, “Kong piaksa nate na bangci zat hiam?” cih hi. Na nuntakna -- Pasian’ hong piak khuttawi siamnate, kivakhna talente, hamphatna lampite, thahatnate, kizopnate, leh neih le lamte -- na bangci zat hiam? Tuate khempeuh nang’ angsung ding bekin na zang hiam, ahihkeileh nang aadinga Pasian’ geelsa ngimnate aadingin na zang hiam?

Hih thudotna nih theikhol-a na kigin ding cih pen hih laibu’ lungtup hi. Thudotna a masa in tawntung hun koi-ah zang ding cih hong theisak ding a, a nihna in tawntung hun

sungah bang hih ding cih hong theisak ding

hi. Hih laibu a tawpna na tun ciangin thudotna a nihin a dawng thei ding dinmun na tung ding hi.

(36)

NI THUMNI

KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu: Ngimna nei-a nuntak pen lungnopna lampi hi.

Pha Pha Pha Pha

Phawk Diwk Diwk Diwk Ding Khawk Ding Khang Khang Khang Khawkneu:wkneu:wkneu:wkneu:wkneu: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet

mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi.” Isaiah 26:3 (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna: Ka innkuanpihte leh ka lawmte in ka nuntakna hong tawsawn pen bang hi a ci ding uh hiam? Bang suak nuam ka hi hiam?

(37)

4

A T

A T

A T

A T

A T

AAAAAWNTUNGWNTUNGWNTUNGWNTUNGWNTUNG

K

K

K

K

K

IMIMIMIMIM ANGANGANGANGANG

D

D

D

D

D

INGININGININGININGININGIN

H

H

H

H

H

OOOONGONGNGNGNG

K

K

K

K

K

IBIBIBIBIBAAAAAWLWLWLWLWL

Pasian in mihingte’ lungtang sungah tawntung hun suan khin hi.

Thuhilhna 3:11 (NLT)

Pasian in mihingte ni khat bek a nungtasak ding hileh hih bang danin hong piangsak peuhmah lo ding hi.

Abraham Lincoln

Tu-a nuntakna pen tu-a a om teng bek hilo hi.

Leitunga nuntakna cih pen pawi bang hileh a taktak ma-in a taktak danin kisinna (dress rehearsal) bek hi pan hi. Sihna galkhat ah -- tawntung hun sungah -- tu-a na zat ding hun zah sangin a sauzaw tham na zang lai ding hi. Leitung pen inn lamna-a kizang sing le suangte a kisenna mun, tawntung nuntakna aading siam kisincilna naucin sang khat hi a, kidemna taktak ma-a tha kisinna, tai kidemna kipat ma-a si le sa satsuahna zong, hi. Tu-a nuntakna pen hong pai laiding khat aading kiginkholhna hi.

Hih leitung ah a tampenin kum zakhat bang na nungta ding a, ahi zongin tawntung hun sungah ahihleh a tawntungin na nungta ding hi. Leitunga na hun na nite, Sir Thomas Browne’ cih danin ci lehang, “tawntung hun sunga khawkno khat bek” hi pan hi. Nang pen a tawntung kimang dingin hong kibawl hi.

Lai Siangtho in, “Pasian in mihingte’ lungtang sungah tawntung hun

suan khin hi”1 ci hi. Na sungah sih nawnlohna thu a lunggulh, pianpih lungsim

khat na nei a, tua pen Pasian in tawntung hun sunga a nungta dingin ama lim le mel suunin hong bawl man hi. Mi khempeuh a tawpna ah si ding cih thu

(38)

i theih tek hangin sihna pen i kisek theikei a, haksa i sa den hi. A tawntungin nuntak ding i utna a hang pen Pasian in i khuak sungah tua lunggulhna hong thuahsak man hi.

Ni khatni ciangin na lungtang a kisaiina hong khawl ding hi. Tua pen hih leitunga na pumpi leh na hun a beina hi ding a, ahi zongin nang na beina hilo hi. Na leitung pumpi pen na kha (spirit) tawmvei sung a teenna pak hi lel hi. Tua na leitung pumpi pen Lai Siangtho in “buk” (tent) na ci a, mailam huna na neih ding pumpi pen “inn” (house) na ci hi. Lai Siangtho in, “I teenna buk ahi, leitunga i pumpi, a kisiat ciangin Pasian in eite i teen nading inn khat vantung ah na koih ding a, tua pen amahmah’ bawl, a

tawntunga kimang ding, inn ahihi”2 ci hi.

Leitung nuntakna sungah teeltheih ding tampi a om hangin tawntung hun sungah teeltheih ding nih bek om a, vantung ahihkeileh hell (gawtmun) hi. Tawntung hun sunga na neih ding Pasian tawh kizopna pen leitung na om sunga na neih Pasian tawh kizopna tungah kinga hi. Pasian’ Tapa Jesuh itna muanna na neih leh a omlai tawntung hun sung khempeuh amah tawh a zangkhawm dingin nang hong kizawn ding hi. A langkhat leuleu ah ama hong itna, mawhmaisakna leh hotkhiatna, cihte na nial leh tawntung hun sung khempeuh Pasian tawh lo-in na zang den ding hi.

C.S. Lewis in, “Mihingte nam nihin kikhen thei a, Pasian kiangah ‘Na deihna bang hi tahen’ a ci mite leh Pasian in ‘Pha hi, na ut bangin hi tahen’ a cih mite hi” ci hi. A dahhuai thu ah mi tampite in hih leitung ah Pasian tawh lo-in nuntak ding teel uh ahih manin tawntung hun ah Pasian tawh lo-in a om uh kul ding hi.

Nuntakna cih pen tu huna omzah sangin tamzaw tham cih thu, leh tawntung hun aading kiginkholhna ciang bek ahihna thu, limtak na theihtel ciangin na nuntakna hong kilamdang ding hi. Tawntung hun tawh kituak nuntakna neih na kipan ding a, tua in kizopna, nasep maban leh thu-omzia cihte khempeuh ah na vaihawmzia hong kilamdangsak ding hi. A thupisuah mahmah ahi sepkhiatna tampite leh lungtupna tampite, bek tham lo-in buaina tampite nangawn, nang aadingin hong thuneusuah ding a, hong cihtaak lo

Tu-a nuntakna pen hong pai laiding khat aading kiginkholhna hi.

ding hi. Pasian tawh a kinaizaw-in na nuntak zahzah thu le la khempeuh hong thuneusuah seemseem ding hi.

Tawntung hun tawh kituak nuntakna na neih ciangin thupi na sak thute hong kilaih hi. Na hun le na sumte

(39)

gualnopna ahi phial zongin tuate sangin kizopnate leh gamtatzia na thupi ngaihsutzaw hi. Na masak thute hong kilehbulh hi. Khangmite’ thupomzia leh nuntak khuasakzia tawh kituakin nuntak ding pen kimanna bangmah hong nei nawnlo hi. Paul in, “Hun khat lai-in hih thute khempeuh thupi ka sa mahmah ngei a, tu-in ahihleh Khrih’ sepsa thu hangin tuate khempeuh

bangmah man lo-in ka ngaihsun hi”3 ci hi.

Leitunga na neih hun le nite bek na nuntakna aading ahih mawkleh, tu mahmahin tua bang lianin nungta pah in, kong ci ding hi. Tua hileh mihoih hih ding leh ziahoih neih ding cih thu zong na ut leh na mangngilh thei hi. Na gamtatna huhau-a piang thute hangin na lunghihmawh ding zong kul lo hi. Na gamtatnate zong sauveipi hong kithawnkik lo lel ding ahih manin angsung bulphuhna tawh na nuntak leh zong phamawh khollo ding hi. Ahi zongin -- a thupi mahmah na theih ding thu khat ah -- sihna pen na beina hi zenzen lo hi. Sihna pen na lamtawp hilo a, tawntung hun sungah na lutna hi pan ahih manin leitunga na sep na bawl khempeuhte in tawntung tawh kipawl thaman leh nunggu nei hi. I nuntak sunga i gamtatna khatciat in awging nei a, tuate tawntung hun sungah hong kithawn ding hi.

Khang hun nuntakzia a siat-huaipenna bang hiam cihleh thu tom ngaihsutna hi. Na nuntakna a hoih theipenin na zattheih nadingin na lungsim sungah tawntung hun tawh kipawl thumuhna na neih det ding, leh na lungtang sungah tua thu a manphatna na phawk det ding, kisam hi. Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw tham hi. Tuipi tunga laam tuikhal mualpi pen tui tungah tawmcik bek dawkin tui sungah a golzaw tham om lai hi.

Tawntung hun tawh kituak nuntakna na neih ciangin thupi na sak thute hong kilaih hi.

Tuni cih pen tuikhal mualpi a kidawksun teng tawh kibang a, tawntung hun cih pen tui sunga na muh theihloh a omlai teng tawh kibang hi.

Pasian tawh tawntung hun sungah omkhawm cih pen bang tawh kibang ding hiam? Sianggen lehang, i mihing khuak tawh vantung gam a thupitna leh a lamdanzia kitheitel zolo hi. Tua pen miksi khat kiangah Internet thu gensawm tawh kibang ding a, a mawknapi hi. Tawntung hun sunga omzia a gentel thei ding mihing’ kammal kiphuankhia nailo hi. Lai Siangtho in, “Topa a it mite aadingin Pasian in a lamdang bangci nam teng a baihsa-in koihsak cih thu, a thei ngei leh a za ngei cih thadah a ngaihsun

(40)

Ahi zongin Pasian in a Kammal sungah tawntung hun thu a heemin hong gen khin hi. Tu mahmahin eite aading tawntung inn khat Pasian in a bawlbawl laitak ahihlam i thei hi. Vantung gam ah thu-um mi i it i ngaih teng tawh i kimu kik ding a, leitung i om lai-a i cihtakna thu hangin thaman i saang ding hi. Tua ciangin i sepnop ding nasepte a seem dingin hong kisawl ding hi. I luzang teng vangliatna in hong tuam ding, meii tung tuangin

NI LINA:

A TAWNTUNG KIMANG DINGIN HONG

KIBAWL

khausaiite a tum ding, cih bang i hikei ding hi. Pasian tawh kizopna a kisia theilo i nei ding a, amah zong eite tungah a tawntungin lungkim ding hi. Ni khatni ciangin Jesuh in hih bangin hong ci ding hi: “No, ka Pa’ thupha piak mite aw, hong pai un. Leitung kipiansak huna kipan note aadinga kikoih

kumpigam ahi na gamh uh luah ta un.”5

C.S. Lewis in naupangte aadinga a

gelh, “Narnia Khang Tangthu” (The Chronicles of Narnia) a kici, bu sagih a pha tangthu laibu a khupna ah tawntung hun tawh kipawl thu hih bangin na laktel hi: “Hih pen eite aadingin tangthu khempeuh a beina hi. Ahi zongin hih pen a tangthu taktak a kipatna ahihi. Leitunga a nuntakna teng uh pen laibu tuamna leh thulu gelhna laimai hi pan hi: tu ngawngaw-in amaute pen leitunga kuamah’ simkhak nailoh, bei hun neilo-in a kizomsuak ding, bek thamlo khenpi khatta pen a ma-a khenpi sangin a zaknop zaw den ding ahi

Tangthu Laibu Khenpi Khatna, hi pan uhhi.”6

Pasian in leitung na nuntakna aadingin ngimna khat a nei mah hi a, ahi zongin tua pen leitung ciang bek tawh man lo hi. Ama hong geelsak a ngimna pen hih leitunga na zat ding kumsawmlom tawmkhatte aading bek hilo-in “khang khat hamphatna lampi” ding ciang bek hilo hi; Pasian in nang’ khang khat khengval dingin hamphatna lampi hong honsak hi. Lai Siangtho in, “[Pasian’] geelnate kip tawntung a, a ngimnate kimang tawntung

hi”7 ci hi.

Mi tampite in misi a gal ciang bekun tawntung hun tawh kisai thu, ngaihsut kha pan uhhi. Tua pen theihlohna tunga kinga lungsim sukkhakna hi lel a, dai mahmah hi. Sihna thu ngaihsut ding pen a cidamhuailo khatin na ngaihsun kha ding a, ahi zongin sihna langpang ding cih leh a piang

hamtang ding thu khat ngaihsun lo ding cih pen cidamhuai lozaw taktak hi.8

Ni khatni ciang hong piang veve ding ci-a i theih kim thu khat aading a kigingkhol lo teeiteei mi pen mihai hi. Tawntung hun tawh kisai-in tawmcik cih bang hilo-in tampi na ngaihsut ding kisam hi.

(41)

Na nu’ gil sunga na om hun, kha kua kha sawm hun sung pen a tawpna, a beina hilo-in a nungta dinga na kiginkholhna ahih zah khatin tu-a ntu-a nunttu-akntu-a zong mtu-ai-tu-a hong ptu-ai ding tu-a dtu-ang khtu-at tu-atu-ading ntu-a kiginkholhntu-a hi pah hi. Jesuh Khrih tungtawnin Pasian tawh kizopna na neihleh sihna na kihtak nading thu om lo hi. Sihna pen tawntung hun sung lut nading kongpi hi. Na sih hun pen hih leitunga na neih hun a beina hi a, ahi zongin nang na beina hilo hi. Na nuntak a beina hun cih sangsikin tawntung nuntakna sungah na suahni hizaw hi. Lai Siangtho in, “Hih leitung pen i inn hilo hi; eite in

vantunga om a kip tawntung i innpi lamenin i om hi”9 ci hi.

Tawntung hun tawh tehkak lehang leitunga i nuntak hun pen mitphiat kal khat bang hi lel a, ahi zongin a thaman pen a tawntungin kip ding hi. Tu-a i nuntak sunga i sep i bawl teng tungtawnin a kik khat aading a sia a pha kikhensat hi. “Hih i leitung pumpi tawh i zat hun kici khempeuh Jesuh tawh i maankhop nading mun ahi, vantunga om, a bei ngeilo i innpi sung a tung nai

lopi-a a kizang hunte ahihlam i theihtel ding”10 kisam hi. Hun khat lai-in “Ni

thak khat hong tun simin na nuntakna a kipatni danin ngaihsun in” cih tangkona khat laang mahmah ngei hi. A taktakin ni thak khat hong tun simin na nuntakna a beini danin ngaihsut ding pen pilvaizaw tham hi. Mat-thew Henry in, “I hun tawpna ni aading kiginkholh ding pen nisim i nasep

ahih ding kisam hi”11 ci hi.

NI LINI

NA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu:Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu:

Lungngaih Ding Thu: Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw tham hi.

Phawk Ding Khawkneu:

Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu:

Phawk Ding Khawkneu:

Phawk Ding Khawkneu: “Hih leitung pen ama lunggulh nate khempeuh tawh beimang ding hi. Ahih hangin Pasian’ deihna na zuihleh

nang na nungta tawntung ding hi” 1 Johan 2:17 (NLT)

Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna:Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna:

Ngaihsut Ding Thudotna: A tawntung kimang dingin kei hong kibawl ahihleh ka sep nawnloh ding thu khat bang hi a, tuni-a kipan ka sep ding thu khat bang hi ding hiam?

Referensi

Dokumen terkait