NANG HONG KISNANG HONG KIS
NANG HONG KISNANG HONG KISEEKEEKEEKEEKEEK
Banghanghiam cihleh Pasian in amaute ama minthanna aadingin
a thakhauh, a deihhuai taamtaak kungte bangin suan hi.
8
P
P
P
P
P
ASIANASIANASIANASIANASIAN’ L’ L’ L’ L’ L
UNGKIMUNGKIMUNGKIMUNGKIMUNGKIMNANANA DNANADDDDINGININGININGININGININGIN
H H H H H
OOOOONGNGNGNGNGK K K K K
ISEEKISEEKISEEKISEEKISEEKNangmah in na khempeuh na piangsak a, tuate a om nading thu leh
a kipiansak ding thu pen nangma lungkimna ahihi. Maangmuhna 4:11 (NLT)
TOPA pen ama mipawlte tungah lungkim hi.
Late 149:4a (TEV)
Pasian’ lungkim nadingin nang hong kiseek hi.
Leitung ah nang nong suah lian leh Pasian in muhtheih lohna mun pan nuihmai tawh nau hong en hi. Amah in nang hong nungtasak nuam a, nang nong tun manin amah nakpi-in lungkim hi. Nang hong piangsaklo hileh ama aading a phatmawhna om lo a, ahi zongin ama lungdam nading ngiatin nang hong piangsak dingin na khensat hi. Ama meetna, ama minthanna, ama ngimna, leh ama lungkimna aadingin nang mihing-a piang na hihi.
Pasian’ lungdam nading leh lungkim nadinga nuntak ding pen na nuntakna-a ngimna masa hi. Hih thu a kicingin na theihtel ciangin nang le nang cihtaaklo kisakna lungsim na nei ngei nawnkei ding hi. Hih thu in na manneihna hong kipsak hi. Nang pen Pasian aading tua zahin thupi na hihleh, tawntung hun sungah hong tonpih ding zahin manpha hong sa khop lel ahihleh, tua sanga lianzaw cihtaakna nei thei nawn ding na hi hiam? Pasian’ ta na hi a, piansak nadangte khat tawh zong tehtheih lohin nang hangin Pasian lungkim hi. Lai Siangtho in, “Pasian in eite hong it manin Jesuh Khrih tungtawnin ama tate hong suaksak dingin na khensat khinzo
Pasian’ hong piak khuttawi thupha na ngah a lianpen khat ah nopsak theihna (ability to enjoy pleasure) hi. Na nopsak theih nadingin Pasian in na sungah phawktheihna nam ngate (five senses) leh lungsim sukkhaknate (emotions) hong guansak hi. Nuntakna sungah thuakzawhna a nei ding ciang bek hilo-in a nuamsa dingin zong hong deih hi. Na nopsak theihna (nuam na sak theihna) a hang pen Pasian in ama lim le mel sunin nang hong bawl ahih man hi.
Pasian in zong lungsim sukkhakna nei ahihlam i mangngilh kha pahpah hi. Thu le la khatpeuh in Pasian’ lungsim thuk takin sukha thei mahmah a, amah pen lungdam thei, lungkim thei, nuam thei ahih zah khatin khasia thei, aam thei, hehpihhuai sa thei, hehpih thei, heh thei, dah thei, hi. It thei, nuamsa thei, lungnuam thei, gualnuam thei bek thamlo-in nuihza
thei lai hi.2
P P P P
Pasiaasiaasiaasiaasian lungkimsakna pn lungkimsakna pn lungkimsakna pn lungkimsakna pn lungkimsakna pen “biakpiaknaen “biakpiakna” kici hen “biakpiaknaen “biakpiaknaen “biakpiakna” kici h” kici h” kici hi.” kici hi.i.i.i. Lai Siangtho
in, “TOPA pen amah bia-a ama itna a muang mite tung bekah lungkim hi”3 ci
hi.
Na sep na bawlna khatpeuh ah Pasian a lungkim leh tua pen biakpiak gamtatna (act of worship) khat hi pah hi. Biakpiakna pen diamond suangmanpha dan mah hi a, maitang tampi nei hi. Biakpiakna tawh kisai theih ding thute a vekin gelh ding hi lehang laibu sah tampi pha ding ahih hangin hih khawkpi sungah ahihleh biakpiakna a thu laigilte bek i kikum ding hi.
Mihing thu a kantel (anthropologist) mipilte’ genna ah biakpiakna cih pen Pasian in mihingte sunga a na guan, mi khempeuh’ neih, sunglam pana hong phulkhia, Pasian tawh kizop ding utna lungsim hi, ci uhhi. Biakpiakna pen i annek i tuidawn dan mahin pianpih-a i neih khat hi. Pasian biak ding i pelh leh zong a taang ding khat i zong veve a, tua pen ei le ei tungah kitun thei hi. Hih, biak nopna lungsim, Pasian in hong guatna a hang
Na sep na bawlna khatpeuh ah Pasian a lungkim leh tua pen biakpiak gamtatna khat
hi pah hi.
pen amah a bia mi a om ding a deih man hi. Jesuh in, “Pa in a bia ding mite
zong hi”4 ci hi.
Biakna sunga na khankhiatzia a tuam khat hi thei ding ahih manin “biakpiakna thu” na theihbeh ding kisam theikha ding hi. Lasakna, thungetna, thugen ngaihna cihte a kihel biakinn kikhopna, ahihkeileh nekkhawm nekna, biakna pawi bawlna, khuaimei vakna cihte zong na ngaihsun kha ding hi. Ahihkeileh zong cina damsakna, na-lamdang bawlna, leh maangmuhna cihte na phawk kha ding hi. Biakpiakna sungah tu-a thute
zong a kihel mah hi a, ahi zongin biakpiakna cih pen tuate sangin tangzaizaw tham lai hi.
Biakpiakna pen Biakpiakna pen Biakpiakna pen Biakpiakna pen
Biakpiakna pen musicmusicmusicmusicmusic sangin tangzaizaw tham hi sangin tangzaizaw tham hi sangin tangzaizaw tham hi sangin tangzaizaw tham hi sangin tangzaizaw tham hi. Mi tampi
tak in biakpiakna sunga music a kizang pen biakpiakna sa uhhi. Amau, “Ka biakinn uah biakpiakna kinei masa, tua khit teh thuhilhna hun tawh kizom” ci uhhi. Hih pen theihkhialhna lianpi khat hi. Biakinn kikhopna sunga kihel hun geelna khatta -- thungetna, Lai Siangtho simna, lasakna, upna pulakna,
Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi.
gamdaihna, thuhilhna, thu kihilh ciaptehna, sumpi piakna, tuiphumna, nekkhawm nekna, upna kamciam piakna, a kikhawm midangte hopihna, cihte -- pen biakpiak gamtatna hi pah hi.
Taktakin ci lehang, music sangin biakpiakna piang masazaw hi. Adam in Eden Huan sungah Pasian na bia a, ahi zongin music pen Jubal a suah kiciaptehna Piancilna 4:21 ah hong dawk pan hi. Biakpiakna pen music cih ciang bek hileh music a zanglo mi khempeuh Pasian a bei ngeilo suak ding hi. Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi.
A suksiazaw lai khat ah, “biakpiakna” cih kammal pen music zatzia nam khat genna-in kizangkhial thei hi. “Labupi sunga la khat sa masa ung in, tua khit teh phatna le biakna (praise and worship) la khat sa ung” cih ahi zongin, “Phatna la a nawhte ka deih saam hang’n biakna la a olte mah paktapen ing” cih ahi zongin kiza thei zeel hi. Tu-a dan hileh, la a nawh, a ginngaih, music van namkim kizangte “phatna”; a ol, a kisa hiathiatte “biakna”; cih ding dan hi. Hih pen “biakpiakna” cih kammal, mi tampite’ theihkhialhna khat hi.
Biakpiakna cih pen la a kisakdan, a ginngaih zah, a kinawh zah, cihte tawh kisai vetlo hi. Pasian in music a kici khempeuh a nawh a ol, a niam a sang, a lui a thak, a nakgin a damgin, cih bang khen lo-in ama phuatsa ahih manin a vekin deih hi. Nang’n na deih kim kei phial zongin Pasian in a vekin deih kim hi. Pasian kiangah kha leh thutak tawh a kipia ahih nakleh tua pen biakpiak gamtatna hi pah hi.
Khristiante in music tawh kisai-in amau deihdan namte Lai Siangtho tawh kituakpen, ahihkeileh Pasian pahtawina-a a hoihpen cih danin ngaihsun uh ahih manin biakpiakna sungah bang nam zang ding cih tawh kisai-in kithutuak lo thei uhhi. Lai Siangtho sungah music a nam khenna kigelh lo a, tua hun lai-a kizang music vante zong tu hunin om nawnlo hi.
tongte sangin nangma zia le tong -- na nungthu leh na pianzia -- mah hong lakkhia hizaw hi. Minam khat ii music pen a dang khat aadingin bengngonhuai khat hi lel ding a, ahi zongin Pasian in a namkimin deihin zaknop sa hi.
“Khristian” music cih zong a om theilo thu hi a, Khristian lamal --la kammal -- cih bek om hi. Tua pen Pasian’ thu tawh kituak kammalte hi a, a la-aw (tune) hilo hi. Kha la-aw (spiritual tune) cih bang zong om lo hi. La
NI GIAKNA: PASIAN’ LUNGKIM NADINGIN HONG KISEEK
khat, a lamal lokhia lo-in hong sa le-ing “Khristian” la ahihleh ahihloh na theih theih nading thu om lo hi. Biakpiakna pen nang’ meet nading hilo Biakpiakna pen nang’ meet nading hilo Biakpiakna pen nang’ meet nading hilo Biakpiakna pen nang’ meet nading hilo Biakpiakna pen nang’ meet nading hilo h
hh
hhi.i.i.i.i. Pawlpi sya khat ka hihna tawh “Tuni i kikhopna
nuamsa mahmah ing. Tampi phattuampih ing” cihdan laikhak nono ka ngah thei hi. Hih zong biakpiakna tawh kisai theilkhialhna nam khat mah hi. Biakpiakna pen ei’ meet nading hilo hi. Pasian’ meet nadinga biakpiakna a nei i hizaw hi. Biakpiakna i neih ciangin i lungtup pen Pasian a lungkim nading hi a, ei’ lungkim nading hilo hi.
“Tuni-a kikhopna pan phattuampih ding bangmah ngah ke’ng” na cihkhak ngei zenzen leh biakpiak na luina a hang maanlo hikha ding hi. Biakpiakna pen nang aading hilo, Pasian aading hi. “Biakpiak” kikhopna tampite ah kilawmtatna, kilambehna, lungdamna thu genkhiatna cihte a kihel mah hi a, meetna zong om takpi mah hi. Ahi zongin ei le ei’ lungkim nadinga biakpiakna a nei i hi kei hi. I lungtup pen eite hong Piangsakpa a minthan nading leh a lungkim nading ahihi.
Lungsim tungtham leh kineihkhemna tawh kinei biakpiakna hangin Pasian a phunna thu Isaiah 29 sungah kimu thei hi. Mite in Pasian bia-in phatin thungenin a om uh hangin a zat uh biakpiakziate pen a khiatna zong ngaihsun beeklo-a a phuahtawmte uh hi a, a phatnate uh zong lungsim siangtho tak tawh hilo banah a thungetnate uh zong an a khingdang, a hiing, tawh kibang hi. Zatngei ahih mana kizang biakpiakziate in Pasian’ lungtang sukha zolo a, lungsim takpi tawh ki-apna bek in sukha zo hi. Lai Siangtho in, “Hih mite in a kam uh tawh ka kiang hong nai-in a muk uh tawh kei hong pahtawi uh hangin a lungtangte uh kei tawh kigamla mahmah hi. Kei hong biak uh pen mihingte’ hilh thukhunte tawh kizui-a hong bia uh
hi bek hi”5 ci hi.
Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna hi pah hi.
hi pah hi. hi pah hi. hi pah hi.
hi pah hi. Biakpiakna pen biakinn kikhopna aading cih ciang bek hilo hi.
Eite “amah bia ngiitngeet un”6 cih tawh ahi-a “zingsang nisuah pan nitak
Siangtho sunga mite in nasep laitak, inn-a om laitak, galdo laitak, thongkiat laitak, leh lup laitak nangawnin Pasian phat uhhi. Zingsang na khanlawh huna na sep masak ding, leh zan na ihmut ma-in a nunungpen-a na sep ding
pen Pasian phatna hi.8 David in, “A hun simin Pasian tungah lungdam ka ko
ding hi. Ka kam in amah phat tawntung ding hi”9 ci hi.
Pasian phat nading, Pasian’ minthan nading, leh Pasian’ lungkim nadinga na sep ahih nakleh na sep na bawlna khatpeuh biakpiak gamtatna khatin hong kilaih hi. Lai Siangtho in, “Tua hi a, na ne-a na dawn uh zongin, ahihkeileh bangbang na seem uh zongin, tuate khempeuh Pasian’ minthanna
aadingin seem un”10 ci hi. Martin Luther in, “Bawngnawisuuk numeinu in
zong bawngnawi suukna tawh Pasian minthangsak thei hi” ci hi.
I sep khempeuh Pasian’ minthanna aading seem cih pen koici piantheih ding ahi hiam? Na khempeuh Jesuh aading a seem danin kingaihsun-a sepna, leh tua bangin na sep laitak amah tawh kizopna tatsat lo-in neihna, tawh piang thei hi. Lai Siangtho in, “Na sepna khatpeuh ah mite aading a seem hilo-in Topa aading a seem danin na lungsim khempeuh
tawh seem in”11 ci hi.
Na khempeuh Jesuh aading a seem danin kingaihsut-a sepna pen i nuntakna sungah biakpiakna i neih det theih nading thusim hi. Hih thu, The Message Lai Siangtho letkhiatbu sungah hih bangin laigual lempha-in kigelh hi: “Na ihmutna, na annekna, na nasep kuanna, leh nuntak na kalsuanna cihte ahi, na nisim nuntak ngeina pen mah Pasian mai-ah biakpiak
van khat bangin lui in.”12 Pasian kiangah i nasep apin ama ompihna phawk
kawmin i sep ciangin tua nasep pen biakpiak gamtatna hong suak hi. Ka zi Kay tawh ka kingaihcil lai-un a hun simin -- zing-an ka nek laitak, sangkah dingin mawtaw tawh ka pai
laitak, sangkhaan sungah laisinin ka om laitak, vanzuakna phual ah ka kigualh laitak, gas ka thun laitak cih bang ahi zongin -- ama thu bekbek ka ngaihsun den a, ngaihsun lo-in ka om theikei hi. Keikia hi ta le-ing amah ka ngaihna thu khawng pulakin ka paupau zeel hi. Tua in, amah tawh tai tampi kigamla bek thamlo, college a tuam tuak-a kah ka hih uh
hangin, amah ka geinai-a om danin hong phawksak hi. Ama thu ngaihsut detna tawh kei pen ama itna sungah ka om hi. Biakpiakna taktak i cih zong tu-a dan hi a, Jesuh tawh kingaihna hi.
NI GIATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu:
Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu:
Lungngaih Ding Thu: Pasian’ lungkim nadingin kei hong kiseek hi. Pha
Pha Pha Pha
Phawk diwk diwk diwk diwk ding Khang Khang Khang Khang Khawkneu:wkneu:wkneu:wkneu:wkneu: “TOPA pen ama mipawlte tungah lungkim hi”
Late 149:4a (TEV) Ngaihsut Di
Ngaihsut Di Ngaihsut Di Ngaihsut Di
Ngaihsut Ding Tng Tng Tng Tng Thudotna:hudotna:hudotna:hudotna: Bang nasep namte Jesuh aading a seemhudotna:
9
B
BB
B
B
ANGANGANGANGANGI I I I I
NNNNNP P P P P
ASIANASIANASIANASIANASIANN N N N N
UIHMUIHMUIHMUIHMUIHM AISAISAAISAISAISAAAA KKKKK?????
Nang tungah TOPA hong nuihmai tahen...
Gamlak Vakna 6:25 (NLT)
Na naseempa keima tungah hong nuihmai in; nuntak nading lampi maan kei hong hilh in.
Late 119:135 (Msg)
Pasian’ nuihmaina pen na nuntakna lungtup kungpi hi.
Pasian lungkimsak ding cih pen na nuntakna ah ngimna masa ahih mah bangin tua bangin bangci sep ding ci-a zonkhiatna zong nang aading nasep thupipen hi. Lai Siangtho in, “Bang in Khrih lungkimsak thei ding cih
ngaihsun inla tua bangin seem in”1 ci hi. I hamphatna ah Lai Siangtho in
Pasian a lungdamsak nuntakna khat etkak theih dingin kitel takin hong pia hi. Tua mipa, a min Noah kici hi.
Noah’ hun lai-in leitung bup pen gamtatna lamah a siapen dinmun ah om hi. Mi khempeuh amau lungkimna dan tekin nungta uh a, Pasian’ lungkim nading nungta lo uhhi. Pasian in leitung ah ama lungkim nading a gamta nuam kuamah mu zolo ahih manin khasia a, mihing a bawl kisik hi. Mihingte kihhuai sa lua ahih manin phiatmaisawm hi. Ahi zongin Pasian a nuihmaisak mi khat na om a, Lai Siangtho in, “Naoh pen Topa aading
lungkimna khat hi”2 ci-in ciamteh hi.
Pasian in, “Hih mipa in kei hong lungkimsak hi. Amah in kei hong nuihmaisak hi. Ama innkuan tawh ka kithakpat ding hi” ci hi. Noah in Pasian na lungkimsak ahih manin tuni-in nang le kei a nungta thei i hihi. Pasian a nuihmaisak thei biakpiakna nam nga, Noah’ nuntakna sungpanin kimukhia thei hi.
Pasian nakpi-in i it ciangin amah nuihmai hi Pasian nakpi-in i it ciangin amah nuihmai hi Pasian nakpi-in i it ciangin amah nuihmai hi Pasian nakpi-in i it ciangin amah nuihmai hi
Pasian nakpi-in i it ciangin amah nuihmai hi. Noah in leitunga om nadang khempeuhte sangin Pasian itzaw a, kuamah in a itloh laitak nangawnin it hi. A nuntak hun sung khempeuh “Noah in Pasian’ deihna zui
tawntung a, Pasian tawh kizopna nai takin nei hi”3 ci-in Lai Siangtho sungah
kiciamteh hi.
Kizopna cih pen Pasian in nang kiangpan ngah dinga a deihlianpen hi. Ei hong Piangsakpa, ei tawh kilawmta nuam cih thu pen van awngthawlpi bup ah a lamdangpenpen thu hi. Pasian in ama it dingin nang hong piangsak a, amah na itkik ding zong lunggulh hi. Pasian in, “Na biakpiaknate uh ka deih kei hi -- nong itna uh bek ka deih hi; na biakpiak vante uh ka deih kei
hi -- kei nong theih ding uh bek ka deih hi”4 ci hi.
Hih khawkneu sungpan Pasian’ hong ngaihna na phawkkhia thei hiam? Pasian in nang hong it mahmah a, amah na itkik ding zong ut mahmah hi. Amah na theih ding leh amah tawh hun na zatkhop ding hong deih hi. Pasian bangci it ding, Pasian’ itna bangci saan ding cih thu na theih ding mah na lungtup lianpen ahih ding a kulna pen tu-a thu hang hi. Tualo thudang a thupi om lo hi. Thukham Lianpen ci-a Jesuh’ minvawh pen zong tu-a thu hi a, amah’n, “Topa na Pasian uh na lungsim khempeuh, na kha khempeuh, na hihna khempeuh uh tawh it un. Hih pen thukham a masapen leh a
lianpen hi”5 ci hi.
Pasian a bupin i muan ciangin amah nuihmai hi. Pasian a bupin i muan ciangin amah nuihmai hi. Pasian a bupin i muan ciangin amah nuihmai hi. Pasian a bupin i muan ciangin amah nuihmai hi.
Pasian a bupin i muan ciangin amah nuihmai hi. Noah in Pasian a lungkimsak theihna a thu nihna pen amah’n Pasian muang a, a khiatna mel a omloh laitak nangawnin muang hi. Lai Siangtho in, “Noah in upna tawh leikeuna mun a laizang ah tembaw lam hi. A muhtheihloh thu khat tawh kisai-in phawnna khat ngah a, amah zong tua bangin gamta pah
hi...Tua hangin Noah pen Pasian tawh kisungmisuah hi”6 ci hi.
Na mitkha sungah hih bangin bawl dih in: Ni khat, Noah kiangah
Kizopna cih pen Pasian in nang kiangpan ngah dinga a deihlianpen hi.
Pasian hong pai-in, “Kei pen mihingte tungah lungkim hetlo hi’ng. Leitung bup ah nang losiah kei hong phawk kuamah om kei. Ahi’ang Noah aw, nang kong et teh nuihmai zo pan ing. Na nuntakzia ka lungkim, tua’ih manin leitung ah tuicin tungsak ning in, no innkuan tawh kithakpat ning. No innkuan leh ganhing teng na suahtak nadingun tembaw gol pha mahmah khat lam lecin ut ing” ci hi.
Noah’ lungsim sungah muanlahna a neih theih nading thubuai nam thum bang om hi. Khatna ah, Noah in guahzu mu ngeilo hi. Banghanghiam cihleh tuicin tun masiahsiah guahzu ngei nailo hi. Pasian in leitang sungpan
tui phulkhiasakin tua tawh leitang kawtsak hi.7 Nihna ah, Noah pen tuipi pan tai tampi kigamlatna mun ah teeng hi. Tembaw lam thei ding hi phial mah taleh tua tembaw, tui omna ah bangci paipih thei ding? Thumna ah, ganhing khempeuh kaihkhop ding leh kepcing ding pen thu buaihuaipi khat hi. Bangbang hileh Noah phun lo-in paulap zong, zong selo hi. Pasian a bupin muang lel a, tua in Pasian nuihmaisak hi.
Pasian a bupin muang cih ciangin na nuntakna aading a hoihpen ding amah’n thei hi, ci-a upna hi. Amah’n a
kamciam bangin hong seem ding, buainate ah hong huh ding, a kisap hun ciangin a piang theilo ding thute nangawn hong seem ding, ci-in lam-etna zong, hi. Lai Siangtho in, “Amah a pahtawi mite tungah, a kip den Ama itna a muang mite
tungah, Amah lungkim hi”8 ci hi.
Noah in kum 120 sung tembaw lam hi.
Lungkiat hun tamveipi om dingin ka ngaihsun hi. Kum khatkhit kum khat hong bei toto-in guahzu ding danin zong a lim a lai a omloh ciangin mite in Noah pen “Pasian in hong hopih ci-a kingaihsun mihaipa khat” bangin mawhsiat ziahziah uhhi. A tate zong, inntual ah tembaw golpi kilam cih pen, mi lakah a maizum hun uh tam mahmah dingin ka ngaihsun hi. Himah taleh Noah in Pasian muang suaksuak hi.