Özbucak Sanayi ve Ticaret A.Ş. Şirket Hakkında Bilgiler :
Özbucak, Sanayi ve Ticaret alanında faaliyet gösteren iplik, dokuma ve boya terbiye işletmelerinden oluşan entegre tekstil fabrikasıdır.
Şirketin Tarihçesi :
Şirket 1953 yılında ÖZŞAHİNLER – KARABUCAKLAR ortaklığı olarak kurulmuş olup 1970 yılından itibaren Özbucak A.Ş. olarak faaliyetini sürdürmektedir.
Fabrika kalite politikasına uygun olarak 1990 yılında ihracata yönelik çalışmaya başlamıştır.
1995 yılında üretiminin % 80-85’lik bölümü ihraç edilebilir duruma gelmiştir. Bütün bölümlerde teknoloji yenileme çalışmaları devem etmektedir.
9 Nisan 1997 yılında ISO Kalite Güvence Belgesi almaya hak kazanmıştır. Şirketin kalite politikası Toplam Kalite’dir.
Ortalama Günlük Üretim Kapasitesi : İplik : 11.500 kg/gün Dokuma : 30.000 m/gün Boyahane : 40.000 m/gün Üretilen Mamüller :
Polyester, viskon, keten ve elastan liflerinin farklı kombinasyonları kullanılarak iplik, bobin ve kumaş elde edilebilmektedir. Genellikle kadın giysilik için çalışıldığından özellikle elastan karışımlı kumaşlar üretilmektedir.
BOYA-TERBİYE İŞLETMESİ (İhrazat ve Düz Boya Bölümü) İhzarat Bölümü:
İhzarat bölümü, boya-terbiye işletme bünyesinde hazırlık işlemlerinin yapıldığı bölüm olarak faaliyet göstermektedir. İhrazat bölümüne kumaş; düz boya, jet boya, apre, ham bez açma bölümlerinden ve iade olarak gelir. Kumaş aşağıda açıklanan proseslerden ilgili olanları görür.
Ham Kumaşın Boya-Terbiye İşletmesine Gelişi:
Kumaş ihrasat bölümüne ham kalite kontrol dairesi tarafından Proses Takip Formu ile birlikte teslim edilir. Kumaşın boya-terbiye işletmesine girişinin uygunluğu gözle incelenir. Özbucak Standart Proses değerlerine göre işlem adımları ve şartları Proses Takip Formu’na yazılır.
Boya-terbiye işletmesine giren kumaş eğer boya-terbiye işletmesine ilk defa giriyor ise bu kumaşın prosesine ait bilgiler Ürün Geliştirme Şefliğinden istenir. Ür-Ge Şefliği’nin vermiş olduğu proses referans alınarak söz konusu kumaş, üretim faaliyetlerine girer.
Osthof Yakma:
İhrasat dairesinin işlemleri genellikle yakma+haşıl sökme, yakma+yağ sökme, yakma, haşıl sökme ve yağ sökümüdür.
Kontinu (Babcock, Brugman) Yıkama Makinesinde Yapılan İşlemler:
İhrasat dairesinin ikinci işlemi yıkama işlemidir. Amaç; istenmeyen yabancı maddeleri kumaş üzerinden uzaklaştırmaktır. İşletmede haşıl sökme yıkaması, harmanı boyalı haşılsız kumaşların yıkanması, boya sonrası kuru yakma yıkaması, ham olarak yağ sökümüne sarılmış kumaşın yıkaması ve yıkamalar yapılmaktadır.
Brugman Pişme-Kasar Makinasında Yapılan İşlemler:
Bu makine; soğuk kasar, sıcak kasar, pişirme, yağ sökümü ve haşıl sökme işlemlerinin yapılabildiği bir makinedir. Pişirmede amaç pamuklu veya ketenlerde bulunan
mum, vaks, çepel, bit v.b. yabancı maddeleri uzaklaştırmaktır. Kasarda amaç; elyafa beyazlık kazandırmaktır.
Brugman Merserize Makinası :
Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde merserize işlemi; pamuk ve tencel elyafı içeren kumaşlar için yapılır. Amacı; elyafın boyut stabilliği ve boya alma özelliğini artırmaktır.
Düz Boyama Bölümü :
Düz boyama bölümünde açık en kumaşların boyama ve yıkamaları, kostikleme, termofikse işlemleri yapılır. Bu bölüm Hot-flue , babcock yıkama makinası, Kusters Fluard ve Pad- Batch boyama makinalarından oluşur.
MH Boyama Makinasında Yapılan İşlemler:
Bu makinede polyester, pamuk, viskon ve keten karışımlı kumaşların üzerine dispers, indanthren yada reaktif boyarmaddeler pigment halde emdirilir. Bu boyarmaddeler kumaş üzerinde kurutularak daha ilerdeki safhada termofikse, alkali ve inkişaf gibi proseslerle sabitleştirilir. MH boyama makinasında indanthren, dispers ve reaktif boyama işlemleri yapılır.
İşletmede genellikle emdirmeden çok, çektirme yöntemine göre çalışan jet boyama makinaları çalışmaktadır.
Hot-flue (Germe-Çekme) Makinasında Yapılan İşlemler:
Hot-flue makinasında elyaf fikse, kurutma, polyester optiği, polyester optiği fiksesi ve dispers boya fiksesi işlemleri yapılır.
Dispers / İndanthern Tek Banyo Boyama (MH) :
Bu boyama yöntemi; PES / Pamuk / Viskon / Keten elyaf karışımlarından oluşan kumaşlara uygulanır. Dispers / İndanthren veya karışımlarından oluşan boya çözeltisi ile fluarlanan kumaş, kurutma işleminden sonra Hot-flue’da dispers termofikse ve pad-steam‘de indanthren inkişaf işlemlerine tabi tutulur.
Dispers Boya Fiksesi :
Hot-flue makinasında PES elyafı 180-225 ˚C sıcaklık aralığındaki ısı ile 60 ile 90 saniye muamele edilir. Böylece dispers boyarmadde partikülleri elyaf içine difüzlenerek fikse olur.
Elyaf Fikse :
Hot-flue makinasında PES elyafı 190-210 ˚C sıcaklık aralığındaki ısı ile 45-90 sn muamele edilir. Böylelikle PES elyafı boyama sırasındaki kırılmalara karşı stabil hale gelir.
Kurutma :
Hot-flue makinesinde yapılan kurutma işlemlerinde; 160 -190 ˚C sıcaklık aralığındaki ısı ile kumaşın üzerindeki nemin uzaklaştırılması sağlanır.
İplik Boya Bölümü :
İplik / Dokuma Grup Müdürlüğüne bağlı olan iplik Boya bölümünde 12 kişi çalışmaktadır.
İplik boya işletmesinde;
2 adet 300 kg’lık Boyama Makinesi 1 adet 100 kg’lık Boyama Makinesi 1 adet 25 kg’lık Boyama Makinesi
2 adet 300 kg’lık Boyama sonu Kurutma Makinesi 1 adet 3 bobin Boyama Makinesi
2 adet 1 bobin Boyama Makinesi 1 adet santrifüj mevcuttur.
İplik Boya Dairesine İplik / Dokuma Planlama Şefliği tarafından iplik Boya İstihsal Programı Formu gönderilir. Form da boyanması istenilen ipliğe ait renk no, elyaf
kodu, kullanılacağı desenin adı ve müşterisi (firma adı) gibi bilgiler belirtilir. Boyanması istenilen reçete bulunur. Reçetedeki iplik no’su, elyaf kodu istenilene uymakta ise İş Emri Formu hazırlanır. Usta, reçete üzerindeki boyama şekline göre makine üzerindeki mevcut programlardan gerekli olan boyama metodunu seçer. Makinede bulunan programlar;
1- Dispers-kükürt Boyama 2- İndanthren (Küp) Boyama 3- İndanhren (Pigment) Boyama
4- Dispers + İndanthren (Pigment) Boyama 5- Dispers + İndanthren (Küp) Boyama 6- Kasar
7- Dispers +- Reaktif
Bu boyama programlarından en yoğun olarak kullanılanı dispers+ reaktif boyama programıdır. Diğerleri çok nadiren farklı siparişlerde kullanılmaktadır.
Seçilen program makineye verilir. boyanması istenen renk numarası arşiv reçetelerinden, bulunmuyorsa Desen Büro Şefliğinden şablon yapılması için gönderilen renk çalışması istek föylerinin dosyalandığı arşive bakılır. Reçetedeki bilgilerin istenilen bilgilere uygun olup olmadığına bakılır. Bilgiler uygun ise tek bobin numune aparatında boyanıp, onaylanan reçeteye kart açılır.
Boyanması istenilen ipliğin elyaf kodu reçetedekilere uymuyorsa İplik Boya Şefi numune aparatında rengi yakalayana kadar tek bobin boyatır. Onaylanan reçeteye parti boyanır.
İplik boya ustasına teslim edilen İş Emri Formu ile, boyama işleminin ön hazırlığı başlamış olur. Bobin dairesinden Yumuşak Bobin Teslim Formu ile gelen yumuşak bobinler usta nezaretinde nakliyeciler tarafından hazırlanır.
Bobinler hazırlanırken bobinlerin yumuşaklığı elle, büyüklüğü gözle kontrol edilir. Kullanıma uygun bobinler kafeslere takılır. Gerekli boya programı seçilerek makineye
verilir. Ardından boyama işlemine geçilir. Boyama bittikten sonra bobinler kurutma aparatına konulur.
Dispers boyama öncesi pH’nın 4,5-5’e ayarlanması gereklidir. Bu ayar için Asetik Asit miktarı her boyama için sabit olmayıp pH’nın 4,5-5 olması esas alınarak gerektiği kadar kullanılır.
Dispers boyama sonunda iplik boya operatörü renk numunesi alır. Numunesi alınmış ipliğin PES rengini görebilmek için boya operatörü selüloz ekstraksiyonu yapar. Numune renk bu işlem sonucu onaylanırsa sonraki proseslere geçilir.
Bu işlemler bittikten sonra onaylanan rengin bobinleri kurutulur. Boyanan partiden numune alınarak İplik Boya-Renk Takip Formuna parti devamlılığının kontrolü için yapıştırılır.
Onaylanmış olan partideki her bobinin üzerine, sırası gelmiş parti numarası etiketle yapıştırılır. İplik boya ustası, teslim formu hazırlar. Formun bir nüshası Bobin Dairesi Şefliğine teslim edilir. 2. Nüshası bobin ambarına, 3. Nüshası İplik / Dokuma Planlama Şefliğine teslim edilir. 4. Nüsha İplik / Boya dairesinde arşivlenir.
İplik-Boya dairesinde bir gün içinde hazırlanan parti boyama reçetelerinin bir nüshası, İplik-Boya-Kimyevi Sarf Formu ile Boya Mutfağı Bürosuna verilir.
İşletmede Uygulanan Proses Basamakları:
İşletmede, dokumada ipliği boyalı olarak dokunmuş kumaşlara “İpliği Boyalı Kumaşlar”, dokumadan renksiz olarak gelen ve jetlerde düz boyama yapılarak renklendirilen kumaşlara “Topu Boyalı Kumaşlar” denilmektedir. Proses adımları bu ifadelere göre 2’ye ayrılır.
Topu Boyalı Kuamaşlar İpliği Boyalı Kumaşlar
Yakma Yakma
Haşıl Sökme Haşıl Sökme
Yıkama Yıkama
* Merserizasyon Kurutma
* Pişirme Elyaf Fikse
* Kasar * Buharlama
* Nötr Yıkama Apreleme
Kurutma Sanfor
Elyaf Fikse Mamül Kalite Kontrol
Boyama (Jet Boyama) Boyama Sonu Kurutma * Buharlama (Stabilo) Apreleme
Sanfor İşlemi
Mamül Kalite Kontrol
Bu proses şemasındaki sıralama en genel haliyle belirtilmiştir. Kumaşın doku yapısı, kullanılan ipliğin numarası ve hammadde’nin farklı olmasına göre proses basamaklarının sırası değişebilmektedir veya bazıları atlanabilmektedir.
(*) işareti olan prosesler; siparişte istenilen özelliklere göre veya kumaşın hammaddesine bağlı olarak uygulanabilir veya uygulanmayabilir. İşletmede uygulanan bu prosesler ve detayları aşağıda açıklanacaktır.
Ön Terbiye İşlemleri: Yakma Prosesi:
Yakmanın amacı, dokunmuş kumaş üzerinde bulunan lif uçlarının boyama sırasında boyama hatalarına neden olması ve mamül kumaşta lif uçlarının boncuklaşmasını önlemektir.
Özbucak Boya-terbiye işletmesinde 1 adet Osthoff Senge gazlı yakma makinesi bulunmaktadır.
Yakma makinesinin en hassas yerleri beklerdir. Düzgün bir yakma etkisi sağlanabilmesi için alev enerjisinin uzunluğunun devamlı olarak bütün en boyunca sabit tutulması şarttır. Yakma makinasından çıkan kumaşta kalabilecek kıvılcımların yanmaya neden olmasını önleyebilmek için kumaş makineyi terk etmeden önce iki tane merdane arasından geçirilir. İşletmede genellikle yakmadan sonra haşıl sökme işlemi yapıldığından yakma makinesinden çıkan kumaş hemen haşıl sökme flottesinin bulunduğu tekneye sokularak kumaşta kalabilecek kıvılcımların emin bir şekilde söndürülmesi sağlanmaktadır.
Kumaş yanma odasına girmeden önce bir fırçalama tertibatıyla üzerindeki uçuntu, toz, vb. yabancı maddeler uzaklaştırılır. Ve kumaş üzerindeki tüycükler belli bir yöne oryante edilerek düzgün bir yakma etkisi sağlanır.
İşletmedeki Osthoff-Senge yakma makinası iki sıra bek içermekte olup kumaşın geçiriliş şekline göre ya her iki yüzü de yakılmakta veya bir yüzü iki kere yakılmaktadır.
Yakma makinesinde elde edilen etki şu faktörlere bağlıdır.
• Alev kuvveti (yoğunluğu)
• Kumaş geçiş hızı
• Kumaş ile bek arasındaki mesafe
İşletmedeki Osthoff-Senge yakma makinasında 3 adet bek pozisyonu vardır. 1 No’lu pozisyon : Teğet Yakma
2 No’lu pozisyon : Val üstünde yakma 3 No’lu pozisyon : kumaş üstünde yakma Yakma işlemi adımları şu şekildedir :
Makinenin yakma pozisyonu ayarlanır (1-2-3). Kumaşın yakma yapılacak yüzü ayarlanır. Kumaşın doğru yüzü ham kontrolde yazılan pafta numarasında bakılarak anlaşılır. Pafta numaraları ters yüze yazılır. Makinanın arkasına rolik yerleştirilir. Tansiyon ve hız ayarı yapılır. Makinanın yakma girişi ve çıkış fırçaları ve hava emme fanları çalıştırılır. Makinanın hav-gaz karışımı giriş vanası açılır. Beklerden gaz çıkışı beklenir ve ateşleme düğmesine basılır. Bekler üzerinde mavi renkte düzgün aynı alev boyunda alev gözlenir gözlenmez makinaya hız verilir ve makine hızı ayarlanır. Yakma işlemi süresince kumaşın makine içerisinde durup beklememesine özen gösterilir. İşlem boyunca alev boyu kontrol edilir.
Haşıl Sökme:
Haşıl sökmenin amacı, dokunmuş kumaş üzerinde bulunan haşıl maddelerinin ağartma veya boya işlemlerinden önce kumaş üzerinden uzaklaştırılmalıdır,bunlar ağartıcının veya boyarmaddenin kumaşa nüfuziyetini güçleştirdiklerinden düzgün boyama ve ağartmayı engellerler. Bunun için ağartmaya veya boyamaya başlamadan önce haşıl maddelerinin kumaş üzerinden uzaklaştırılması gerekir.
Dokunmuş kumaş üzerinde bulunan lif uçuntularının, boyama sırasında boyama hatalarına neden olmasını ve mamül kumaşta lif uçlarının boncuklaşmasını önlemek gerekir.
Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde haşıl sökme ve yakma işlemlerinden varılacak amaçlara tek proses kullanarak varmak için yakma + haşıl sökme işleri ard arda aynı makinede yapılabilmektedir.
olarak birçok kimyasal reaksiyonlarda özellikle canlıların bünyelerinde meydana gelen sindirim, assimilasyon .. vb. proseslerde önemli rol oynarlar. Nişastanın parçalanmasında etkili olan enzimlere amilaz denir. Amilazlar yalnız nişasta makromoleküllerini parçalayıp selüloz ve diğer liflere liflere hiçbir şekilde zarar vermediklerinden en güvenli nişasta haşılı sökme yöntemi bunlarla yapılır. Özbucakta yapılan ve bugün için nişasta haşılı sökmede tavsiye edilebilecek tek yöntem amilazla yapılandır.
Haşılın son bir durulamayla kumaştan kolaylıkla uzaklaştırılabilecek hale gelmesi için kumaşın başlangıçta haşıl sökme flottesiyle yapılan emdirme sırasında yeterli miktarda su almış olması gerekir. Tekstil mamülü haşıl sökme flottesine daldırıldığında sırasıyla :
1)- Tekstil mamülünün ıslanması
2)- Su ve terbiye maddelerinin tekstil mamülünün içerisine difüzyonu 3)- Lif kesidinin şişmesi
olayları meydana gelmektedir. Lif kesidinin şişmesinin tamamlanması için belli bir süre gereklidir. Bu süre pamuk liflerinde 30 sn kadardır. Liflerin şişmesi için gerekli su miktarı ise pamuk liflerinden ağırlıklarının % 30’u civarındadır.
Haşıl sökmede genellikle yakma makinasında yüksek hızla gelen kumaş aynı hızla haşıl sökme flottesinden geçirilir, sıkılır ve herhangi bir rolik’e sarılarak 6-8 saat rotasyon parkında beklemeye bırakılır. Flotteden bu hızla geçiş sonunda alınabilen flotte miktarı birçok durumlarda % 60-70’i pek aşmaz. Flotteyle emdirilip sıkma işlemi sadece birkaç sn sürdüğünden bu arada daha liflerde şişmelerini tamamlayamamışlardır. Bir süre sonra (yaklaşık 30 sn sonra) liflerin şişmesi tamamlanacak ve alınan suyun (flottenin) % 30 kadarı bunun için kullanılacaktır. Böylece empegrinasyon sırasında alınan % 60-70 flottenin (suyun) sadece % 30-40 kadarı haşılın çözünmesi için serbest durumda kalacaktır.
Merserizasyon :
Merserizasyonun amacı; dokunmuş pamuk, tencel karışımlı kumaşların parlaklığını artırmak, yıkama işlemi sonu çekmezliği sağlamak, boyama işlemi sırasında canlı ve derin renklerin elde edilmesini sağlamaktır.
Merserizasyon sırasında misellerin içine ve arasında giren sudkostik, lifleri şişirmekte ve daha açık bir yapı kazanmalarına yol açmaktadır. Bunun sonucu, merserize edilmiş pamuk liflerinin boyarmadde alma yeteneği artmaktadır. Merserizasyonun enteresan bir etkisi, merserize edilmiş pamuklularda aynı koyulukta bir boyamanın sağlanması için tüketilen boyarmadde miktarının normal pamukluya nazaran % 15-40 kadar daha düşük olmasıdır. Bunun nedeni geometriktir. Merserize lifler daha düzgün yüzeye sahip olduklarından ışınların lif içerisinde geçtikleri yolun uzunluğu artmakta, dolayısı ile daha koyu görünmektedir.
Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde merserize prosesi nadiren pamuk ve tencel karışımlı kumaşlarda uygulanmaktadır. Fabrikanın izlediği merserizasyon proses adımları aşağıda bahsedilmektedir.
Hazırlanan 28-30 ˚Be kostik merserize makinesinin stabilize 1 kısmına çekilir. Makinanın stabilize 2 kısmına yumuşak su alınır. Makinenin buharlatma kısmı 50 ˚C’ye ısıtılır. 20 m/dk hız ile çalışmaya başlanır. Merserize işlemi sırasında kumaş dok’a sarılır.
Kostikleme :
Kostiklemenin amacı; işlem gören kumaşın kapilaritesinin artırılmasıdır.
Kostikleme işlemi işletmede, kontinu yıkama makinasında uygulanmaktadır. Makinenin yıkama şartları ayarlanır. Fulara 70 lt 8 ˚Be’lik kostik doldurulur. Besleme kazanına 9 ˚Be’lik kostik alınır ve yarım saat kadar proses esnasında buradan fulara beslenir. 9 ˚Be’lik kostiğin yarım saat boyunca fulara beslenmesi bittikten sonra, besleme kazanına 10 ˚Be’lik kostik alınır. Ve proses boyunca işlem bitene kadar fulara beslenir. İşlem sırasında kumaşın nötr olup olmadığı makine çıkışında kumaş üzerine fenolftalein çözeltisi damlatılarak kontrol edilir. Fenolflatein rengi pembe tonlarında ise kumaşta bazik kalıntılar olduğu anlaşılır ve ilgili amire haber verilir. Amirin talimatları doğrultusunda işleme devam edilir veya pH kağıdı ile kontrol edilir. PH 7 sağlanır. Kostikleme işlemi esnasındaki makinenin fiili değerleri ilgili yerlere kaydedilir.
Sıcak Ağartma İşlemi (.Sıcak Kasar) :
Dokunmuş pamuk, keten, tencel karışımlı kumaşlar üzerinde siyah noktalar şeklinde görülen bazı yabancı maddeler vardır. Bu maddeler boyanmış kumaş üzerinde de
vermeden bu maddeleri parçalamak ve kumaşın beyaz görünmesini sağlamak için ağartma işlemi uygulanır.
Sıcak kasar işlemi yapılacak olan makinanın mahlül hazırlama kazanına, hazırlanan sıcak kasar çözeltisi kasar makinasının teknesine ilave edilir. Sıcak kasar işlemi yapılacak olan kumaş 50 m/dk hız ile mahlül teknesindeki kasar mahlülünden geçirilerek teknedeki mahlül kumaş üzerine emdirilmesi sağlanır. Mahlülün kumaş üzerine emdirilmesi sırasında kumaş buhar beslemeli kamaralara sarılır. Kamaralara sarılmış kumaş kamara dönderme istasyonlarına götürülerek sıcak kasar reçetesindeki şartlar dahilinde, rotasyonda döndürülmek suretiyle sıcak kasar işlemi için bekletmeye bırakılır.
Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde polyester/viskon/keten/tencel liflerin çeşitli kombinasyonlarından oluşan kumaşlar ağartma prosesine tabi tutulur.
Sentetik elyaf beyaz olarak üretilir. Bu nedenle doğal liflerin ağartılması sentetiklere nazaran daha gereklidir. Ağartıcılar lif içerisindeki renk bileşikleri ile tepkimeye girerek onları renksiz hale getirir. Kumaş beyaz olarak satılacak ise ağartma kaçınılmaz bir işlemdir. Koyu renklerde ağartma hiç yapılmayabilir veya yarım reçete geçilebilir.
Selülozik liflerin ağartılması hidrojen peroksit ile yapıldığında alkali çözeltilerde kaynama noktası veya yakınında yapıldığında pişirme + ağartma prosesi ile beraber uygulanabilir. Bu da ekonomi sağlar.
Hidrofilleştirme – Pişirme :
Hidrofilleştirme, tekstil mamülüne hidrofobluk kazandıran boyama, baskı gibi yaş işlemleri, güçleştiren doğal yağlar, bal mumu, proteinler, kir, toprak, sıvı yağ ve diğer yabancı maddeleri gidermek için tekstil materyalini sulu ortamda kimyevi maddeler ile muamele ederek hidrofil hale getirme işlemidir. Bu işleme kostik pişirme de denilmektedir.
Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde bu prosesin uygulama şekli sıcak kasar prosesinin uygulamasına benzer bir şekildedir. Emdirme + Buharlama şeklindedir.
Yıkama Prosesi:
Yıkamanın Mekanizması :
Yıkama ve durulamada amaç tekstil mamüllerindeki rahatsız edici, kirlilik yaratan ve diğer prosesleri gölgeleyecek yabancı maddeleri uzaklaştırmaktır. Yabancı maddeler liflerin yapısından ileri gelebileceği gibi mamülün gördüğü işlemler sırasında mamüle geçmişte olabilirler.
Basitleştirilmiş olarak terbiye dairesinde yapılan yıkamalar 3 gruba ayrılabilir. 1)- Ecza maddelerinin yıkanması : Tekstil mamülü üzerindeki asit, baz, tuz, kasar maddeleri, fikse olmamış suda çözünebilen boyarmaddeler gibi her türlü suda çözülen kimyasal ecza maddesinin uzaklaştırılması.
2)- Kollid yıkama: tekstil mamülü üzerindeki haşıl artıkları, patlar, sıvı ve katı yağlar, mumlar... gibi suda çözülmeyen fakat kolloid olarak dağılabilen maddelerin uzaklaştırılması
3)- Pigment yıkama : tekstil mamülü üzerindeki her türlü suda çözülmeyen organik ve anorganik pigmentlerin (pigment halindeki kir, fikse olmamış suda çözülmeyen boyarmadde artıkları ... gibi) uzaklaştırılması
Özbucak Boya-Terbiye işletmesi kapsamında bu 3 yıkama mekanizması da farklı isimlendirmeler altında uygulanabilmektedir. Özbucakta Boya-Terbiye işletmesidne uygulanan yıkama mekanizmaları şunlardır.
• Haşıl sökümü sonrası yıkama işlemi
• Yağ sökümü sonrası yıkama işlemi
• Harman boyalı haşılsız kumaşların yıkanması
• Haşılsız, ipliği boyalı kumaşların yıkanması
• Pişirme ve kasar sonu yıkama
• Boyama sonrası, yakma işlemi sonrasında yıkama
• Yağ sökümü olmuş mamül kumaşların yıkanması
Boya-Terbiye işletmesinde 2 adet yıkama makinası olup, bunlardan birisi Babcock yıkama makinesi, diğeri ise Brugman yıkama makinesidir.
Babcock yıkama makinesinin terazi ve baskıları, yıkama makinesi girişindedir. 1. Terazi : 4 bar
2. Terazi : 3 bar 3. Terazi : 4 bar
4. Kelebek açıcı : 1 – 2 bar Yıkama teknelerinin Alt teraziler : 2 – 7 bar Üst teraziler : 3 – 10 bar Baskı valleri : 3 bar
Son tekne sıkma vali basıncı : 2 –3,5 bar 1. ve 7. Tekne sıkma val basıncı : 3 – 3,5 bar Isı göstergesi : Kırmızı – Ayarlanacak ısıyı,
Siyah – Makine içindeki gerçek suyun sıcaklığını gösterir. Rolik sarma – val basıncı : 2 bar
Makinenin ilgili kısımlarına ait basınç değerleri yukarda verilmektedir.
Vallere ve terazilere yapışmış olan elyaflar kumaşta leke yaratabilir. Bunların dışında kumaşta leke oluşmaması için makine içinin ve suyunun temiz olması şarttır.
Yıkama makinesi 7 adet kamaradan oluşmuştur. Girişte ve çıkışta rolikler bulunur. Kumaş her kamaradan çıkışında sıkılır ve diğer kamaraya sevkedilir. Son kamarada soğuk su ile durulama yapılır. Diğer 6 kamara ise kimyevi ilavesi yapılacak şekildedir. Bu kamaralar kimyevi kazanı ile irtibatlıdır. Her bir kamaraya buhar beslenmektedir. Basınç ve ısı göstergeleri ile sıcaklık ve basınç her zaman kontrol edilmektedir. Ters yıkama prensibine göre yıkama etkisinin iyileştirilmesi için kamaralar arasında alt taraftan su seviyeleri bileşik kaplar prensibine göre birbirine bağlantılıdır. Kumaş girişten çıkışa doğru hareket ederken su ise tam tersi yönde kamaralar arasında hareket eder ve türbülans oluşturarak yıkama tesirinin artması sağlanır. Makinadan kumaş geçiş hızı 25 – 30 m/dk ‘dır.
Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde uygulanan yıkama mekanizmalarından biri olan (nötr) asit yıkama reçetesi ve uygulaması aşağıda verilmektedir.
Nötr (Asit) Yıkama :
Bu yıkama işlemi kumaş üzerinde kalabilecek bazik kalıntıların kumaş üzerinden uzaklaştırılması için uygulanır.
Asetik Asit :5 cc/sr/lt Besleme : 10 cc/sr/lt
Bu kimyevi 4. Tekneye verilir.
1.Tekne : 60 – 70 ˚C Taşmalı Yıkama 2.Tekne : 60 – 70 ˚C Taşmalı Yıkama 3.Tekne : 60 – 70 ˚C Taşmalı Yıkama 4. Tekne : 50 ˚C
5. Tekne : 50 –60 ˚C
6. Tekne 50 – 60 ˚C Taşmalı Yıkama
Kumaş üzerinde kimyevi kalıp kalmadığı pH kağıdı ile kontrol edilmektedir. Yıkama soncunda PH değeri 6 olmalıdır. Bunun dışında yine pH’yı kontrol etmek için kumaşa fenolftalein çözeltisi damlatılır. Kumaş üzerine damlatılan çözelti pembe olursa kalevi olduğu anlaşılır. Bir kez daha yıkama yapmak gereklidir.
Asit yıkamalarda asetik asit % 35’lik 5 cc/lt’dir. Besleme 10 cc/lt yapılır. Bu yüzden asit yıkamalarda tekne sıcaklıkları 60 – 70˚C’yi aşmaz. Çünkü kumaş üzerindeki kostik miktarı fazla olduğundan 70 ˚C’nin üzerinde yıkanmaz.
Kurutma Prosesi :
Özbucak Boya-Terbiye işletmesi kapsamında 3 adet ramöz (gergefli kurutucu) makinası mevcuttur. Bunlardan birincisi 1974 model, ikincisi 1981 model Krantz kurutma makinasıdır. Diğeri ise 2002 Babcock kurutma makinasıdır.
Özbucakta Boya-Terbiye işletmesinde germe-çekme makinaları dört çeşit proses için kullanılmaktadır.
1- Boyama öncesi , yıkama sonu kurutma 2- Termofikse (elyaf fikse)
3- Boyama sonu kurutma
4- Boyama sonu apre kondenzasyonu
Bu dört prosese göre makine şartları değişebilmektedir. Kumaşa apre flottesinin kondenzasyonu; boyamadan gelen kumaşın kurutmadan çıktıktan sonra tekrar kurutmaya girmesi şeklinde veya boyamadan gelen kumaşın yaş olarak apre flottesine daldırılıp kondanse edilmesi şeklinde sağlanabilir.
Jet boyama dairesine gidecek bütün kumaşlar kurutma prosesinden sonra termofikse (elyaf fikse ) prosesi için bir daha germe-çekme (ramöz) makinasından geçer.
Babcock germe-çekme makinasında 10 kamara mevcuttur. Makine İğne + paletli taşımalıdır. Makine kontrolü bilgisayar destekli olup, dokunmatik ekrandan makine ayarları verilebilmekte ve makinanın çalışma sırasında çalışma değerleri ekrandan okunabilmektedir. Kumaş germe-çekme makinasına girmeden önce atkı düzeltici sisteme
(mahlo’ya) girer. Mahlo atkı düzeltici bir sistemdir. Makine fotoselle kumaşın eni boyunca makineye girişini kontrol eder. Beslemede atkı eğriliği olduğu zaman giriş vallerini yukarı-aşağı hareket ettirerek atkı eğriliğini giderir. Eğer kumaş germe-çekme ‘ye atkısı eğri bir şekilde girerse o şekilde fikse olur. Bu da istenmeyen bir durumdur. Bundan dolayı germe-çekme makinasında mahlo kullanmak zorunludur.
Kumaş mahlo’ya girmeden önce bir tekneden geçer ve sıkılır. Eğer kumaş kurutmaya veya elyaf fikseye giriyorsa bu teknede sadece su bulunur. Kumaş ıslatılır, sıkılır, önce mahlo’ya ve sonra germe-çekme’ye girer. Bu ıslatmanın ve sıkmanın amacı; kumaşın her tarafındaki su miktarının eşit olması ve optimum ve düzgün kurutmanın yapılabilmesidir. Eğer bu ıslatma + sıkma yapılmazsa kumaşın her tarafı aynı şekilde kurumayacak ve kumaşın farklı bölgeleri farklı miktarda çekmeye maruz kalacak ve bu sayede boy-en farkı oluşacak, gramajda devamlı değişecektir. Bu da istenmeyen bir durumdur. Eğer boya sonu kurutma yapılıyorsa, bu tekneye apre flottesi de ilave edilebilir. Kumaş mahlo’dan çıktıktan sonra, kumaşı germe-çekme makinesinin içerisine sevk eden sonsuz bant üzerindeki iğnelere: kumaş, avanslı besleme prensibine göre takılır. Kumaşın çekme payı hesaplanarak besleme avansı olarak yapılır. Dönen bir çift fırça kumaşı iğnelere takar. Eğer fırça taşıma bandından daha hızlı dönerse kumaş iğnelere avanslı (boşluklu) olarak beslenecektir. Bu şekilde boyuna çekme kontrol edilmektedir. Çift taraflı iğneler arasındaki mesafe artırılarak veya azaltılarak atkı yönündeki çekme avansı da ayarlanabilmektedir.
Kumaşın kurutulması konveksiyon prensibine yapılmaktadır. Kamaralar giren kumaş kızgın yağ ile ısıtılmış hava ile kurutulur. Kamaraların içinde biri üstte diğeri altta silindirik delikli metal bir tabla bulunmaktadır. Kızgın yağ ile ısıtılan hava fanlar yardımıyla bu delikli tabla kumaşın üzerine dik olarak püskürtülür. Sıcak hava kumaşın üzerindeki suyu buharlaştırır. Buharlaşan su ve soğuyan hava özel bir emme tertibatıyla ortamdan uzaklaştırılır.
Kumaş çıkışta içi suyla devamlı sirküle edilen bir çift soğutma silindirinden geçer. Veya rolik’e sarılır veya bir sallama mekanizmasıyla arabalara aktarılır.
Kamara sıcaklıkları ve hızları yapılacak işleme göre değişir. Kumaşların hammade, doku konstürüksiyonları ve benzeri özelliklerine bağlı olarak kumaştan uzaklaştırılacak su
buharı miktarı, kumaşın geçiş hızı ve kamara sıcaklıkları belirlenir. Kamaraların içinden geçen kumaş müşterinin isteğine bağlı olarak istenilen ene açılabilir veya daraltılabilir.
Jet Boya Dairesi :
Boyama, tekstil materyalinin elyaf, tops, iplik, kumaş, hazır parça formunda renklendirilmesi boyama ve baskı yöntemleriyle olmaktadır. Boyama tüm yüzeyin renklendirilmesidir.
Jet boya dairesinde çektirme (HT) yöntemine göre boyama yapılmaktadır. İşletmedeki makineler;
5 adet Thies jet boyama makinesi
5 adet Then air-flow jet boyama makinesı 1 adet Sclavos jet boyama makinesı 1 adet Scholl jet boyama makinesı 1 adet Thies numune boyama makinesi 1 adet Doytex numune boyama makinesi 1 adet Maxi-flow yıkama makinesı
Boyama yöntemi HT prensibine göre, çektirme esasına uygun olarak yapılır. Yani uzun süre, uzun flotte esastır. Genellikle PES/Viskon/Keten/Elastan elyaf kombinasyonundan oluşan kumaşların boyanması jet dairesinde gerçekleştirilir. İşletmede PES boyamaya alt boyama, viskon / keten boyamaya da üst boyama adı verilmektedir. Ayrıca polyesteri harmandan boyalı olup sadece viskonu boyanacak ise özel kimyasallar verilerek sanki alt boya yapılıyormuş gibi işlem görür. Buna su fıskiyesi veya kör banyo adı verilmektedir. Boyama işleminden sonraki ara yıkamalarda jet boyama makinesinde yapılır. Uygulanan yıkamalar; sıcak yıkama, kaynar sabun yıkama, durulama (soğuk yıkama), ENL (hyrocol sun) yıkaması vb.dir.
HT yöntemine göre 120 – 130 °C ‘de 2-3 atü basınç altında yapılan boyamalarda her çeşit boyarmadde ile boyama yapılabilmektedir.
HT boyamada kullanılan makineler yüksek basınca dayanıklı pahalı makinelerdir. Bu makinelerde oldukça yüksek basınçta buhara ihtiyaç vardır. Bu boyama maliyeti için ve genel olarak boyama için bir dezavantaj ise de, HT boyamanın carier yöntemine göre sağladığı avantajlar bu dezavantajları fazlasıyla karşılar. HT boyama ile;
• Carrier kullanımının getirdiği maliyetler ve carrier artıklarının uzaklaştırmak için yapılan uzun yıkama sürelerinin de kısaltıldığından maliyet düşer.
• Renk verimi daha iyidir.
• Pes / selüloz karışımının boyanmasında selülozu kirletme (lekeleme) daha az olur.
• Düzgün boyama ve tekrarlanabilirlik daha iyidir.
• Carrier artıklarının neden olduğu migrasyon tehlikesi yok olur.
• Düzgünsüz boyanma tehlikesi fazla olan mamüller HT yöntemi ile daha düzgün boyanır. Çünkü yüksek sıcaklıkta migrasyon fazladır.
• Boyama süresi daha kısadır.
Boyama süresi sonunda eğer nüanslama yapmak gerekiyorsa sıcaklık 90 °C’ye kadar düşürülerek Boyarmadde ilavesi yapılır. Ve tekrar 130 °C’ye kadar çıkılarak bu sıcaklıkta bir süre daha boyama devam edilir.
Kumaş boyanırken boya boşaltılmadan önce eğer uygun bir hızda banyo soğutulmazsa özellikle hassas kumaşlarda kırıklar oluşabilir.
HT boyama sonunda eğer indirgen yıkama gerekmiyorsa 1 – 2 g/lt deterjan ile 70 – 80 °C’de 20 – 30 dk süreyle bir yıkama yapılabilir.
Jet boyama makineleri hem boyanacak kumaşın hem de flottenin aynı anda hareketli olduğu makine tipleridir. Bu makinelerde kumaş mümkün olduğu kadar az gerilimle işlem görür. Bu nedenle elastan karışımlı kumaşların boyanması için en uygun yöntemlerden birisidir.
PES-Vis karışımlı kumaşlar boyanırken önce PES boyanır. Çünkü viskon boyama 80 – 85 °C’de yapılmaktadır. PES ise 130 °C’de basınçlı ortamda boyanır. Viskon boyama sırasında dispers boyanın polycoterden çıkması imkansız gibi bişeydir. Dispers boyaması yapılmış kumaş viskon boyama şartlarında (10-11 pH ve 80-85 °C) yapıdan ayrılmaz.
Jetlerde boyama halat formunda gerçekleşir. Boyamaya girecek parti tartılır ve kaç kg geldiyse boyanacak ilgili jet boya makinasının kamara sayısına bölünür. Ve o miktardaki (kg) kumaş bir kamaraya verilir. Tartılan parçalar araba ile makinenin önüne getirilir. Parçanın bir ucuna bir ip bağlanır ve kumaşın iki ucu dikilerek her bir kamaraya bu şekilde besleme yapılır. Boyama sonunda halat formundaki kumaşı makinedan çıkarırken dikiş yerini bulabilmek için dikiş yerine bir mıknatıs dikilir. Makine çalıştığı boyama programına göre kimyevi alımı zamanı geldiğinde yanındaki kimyevi kazanında beslemeyi yapar. Sadece viskon boyamada soda zamanı geldiğinde soda beslemesi üst kattaki boya mutfağındaki soda besleme kazanlarından yapılır.
Diğer bir jet konstrüksiyonu da Then airflow’dur. Çalışma prensibi Thies ile aynıdır. Fark, flottenin aktarılmasındadır. THIES jetlerde kumaş flotte içinden geçmez. Flotte düzelerden kumaş üzerine püskürtülür. Kumaş hareketi flottenin tahriki ile değil de air-jetlerden yollanan 5 – 6 barlık basınçlı hava ile olur. Daha narin kumaşlar için tercih edilir. Çünkü flotte ile yoğun bir şekilde muamele olmaz. Bu da kırık riskini azaltır. Flotte oranı 1 / 10 olarak çalışılır.
Diğer bir jet boyama makinesi olan SCLAVOS’un çalışma mekanizması diğer jet boyama makinelerinden biraz farklıdır. Sclavos makinası 1080 kg kapasiteli, tam otomatik jet boyama makinesidir. Sclavos makinası jet dairesinde mevcut olan THEN HT ve THIES HT makinelerine göre parti boyama süresinin daha kısa, elektrik ve su sarfiyatının daha az olması avantajı vardır. Sclavos’da kumaş kamaralara göre tartılıp kesilmez. Olduğu gibi makineye verilir. Buda zaman kaybını azaltmaktadır.
İşletmede 2 adet numune jet boyama makinası mevcuttur. Bu makineler tek kamaradan oluşurlar ve her kamara 150 kg’lık kumaşı boyayabilir.
Stabila – Buharlama :
Boya-Terbiye dairesinde son işlem olarak uygulanabilecek proses buharlamadır. Bu işlem için Stabila markalı makine kullanılmaktadır. Makine, 2001 model bir egalize
(açık) ramözdür. İpliği boyalı, pamuklu, elastan karışımlı mamüllerin çekme, buhar, pot’luk ve kırık problemlerini ortadan kaldırmak için yapılır. Kumaşın tutumunu düzgünleştirir. Burada kumaş belirli bir miktar da buhara doyurulur. Ve ilerde herhangi bir ısıl işlemde çekmesi engellenir. Buharlama yapıldıktan sonra kumaş roliğe sarılır.
Kumaş herhangi bir nedenle kesik geldiği zaman sensörler yardımı ile makinenin durması sağlanır. Belli aralıkla makineden çıkan kumaşa test yapılır. Eni ve elastikiyeti ölçülür.
Apre (Bitim İşlemleri):
Mekanik yolla veya kimyasal maddelerle emdirme, daldırma veya püskürtme, sıvama esasları ile mamüle daha iyi görünüm , tutum ve kullanım özelliği kazandırmak için uygulanan son terbiye işlemleridir.
Apre işlemlerinin temel amacı kumaş yapısında mevcut özellikleri geliştirmek yada kumaşa yeni özellikler kazandırmak suretiyle mamül kumaşı kullanım yerine ve isteğe göre uygun hale getirmektir.
Tekstil endüstrisinde uygulanan en önemli bitim işlemleri genel olarak 2 şekilde sınıflandırılabilir.
1 ) Görünüm ve Tutumun İyileştirilmesi İçin Uygulanan Apre İşlemleri
• Sert tutum veren bitim işlemleri
• Dolgun tutum veren bitim işlemleri
• Yumuşak tutum veren bitim işlemleri
• Dekatür vs...
2- Mamüle Yeni Kullanım Özellikleri Kazandırmak İçin Uygulanan Apre İşlemleri :
• Çekmezlik bitim işlemleri
• Yağ iticilik bitim işlemleri
• Su iticilik bitim işlemleri
• Kaymazlık bitim işlemleri
Kimyasal bitim işlemlerini mekanik bitim işlemlerinden ayıran temel farklılıklardan biride bu işlem sonucunda kumaşın belirli oranda ağırlık kazanmasıdır. bunun temel sebebi uygulamada kullanılan kimyasal maddelerin aditif olarak mamül kumaş bünyesine girmesi veya yüzeyde tutunmasıdır.
Özbucak Boya-Terbiye işletmesi bünyesinde kimyasal bitim işlemleri uygulanmaktadır. Germe-çekme makinelerinin teknesine apre çözeltisi ilave edilir ve kumaş apre çözeltisini emdirilerek germe-çekme makinasına girer.
Boya-Terbiye işletmesinde çok çeşitli apre uygulamaları gerçekleştirilmekte olup burada çok sık uygulananlarından bahsedilecektir.
Ar-Ge laboratuarında yeni apre reçeteleri denenmektedir. Eğer istenen efekt ve sonuç elde edilirse apre reçetesi işletmenin speklerine kaydedilir.
Çekmezlik Bitim İşlemleri (Sanfor) [Mekanik Apre İşlemi]
Bilindiği gibi selüloz liflerinden yapılmış kumaşların sulu ortamlarda örneğin; yağmurda veya yıkanırken çekme (büzülme) özelliği vardır. Çekme her ne kadar hem atkı yönünde hem de çözgü yönünde olmaktaysa da genellikle çözgü yönünde görülen çekme atkı yönündeki çekmeye nazaran oldukça daha fazladır. Kumaşların çekmesinin başlıca 2 nedeni vardır.
1) Bir kumaştaki çözgü ve atkı iplikleri tamamen düz bir şekilde olmayıp birbirlerinin altından ve üstünden hafif dalgalı bir şekilde geçmektedir. Sulu ortamlarda su molekülleri selüloz liflerinin ve dolayısıyla ipliklerin enine kesitlerinin şişmesine yol açmaktadır. İpliklerin çapının büyümesi ise bunların birbirlerinin altından ve üstünden geçebilmek için daha dik dalgalı bir şekil almalarını gerektirmektedir. İpliklerin boyu sabit olduğuna göre bu daha kıvrımlı durum, atkı ipliklerinin etrafını dolaştıkları şişmiş çözgü iplikleri çözgü ipliklerinin de etrafını dolaştıkları şişmiş atkı ipliklerini birbirine daha fazla
yaklaştırmasıyla mümkün olmaktadır. Çözgü ipliklerinin birbirlerine yaklaşması da kumaşın boyunun kısalmasına neden olmaktadır.
2) Kumaşlar daha dokumaları sırasında çözgü yönünde bir gerilim altındadır. Terbiye dairesinde de kumaş çözgü yönünde çekerekten, gererekten makinelerden geçirildiğinden bu gerilim daha da artmaktadır. Yaş işlemlerden sonra yapılan ve kumaşın çözgü yönünde gergin durumda bulunduğu kurutmalar ve kalandırlama sırasında ise bu gerilim fikse olmaktadır.
Böyle bir kumaş veya bundan dikilmiş mamül kullanma sırasında yıkandığında, ıslandığında lifler ve dolayı ile iplikler şişmekte ve kumaşta bir hareketlilik başlamaktadır. Su aynı zamanda kayganlaştırıcı bir madde olarak da bu hareketliliği desteklemektedir. Artık çözgü ipliklerini geren bir kuvvette olmadığından bu iplikler gerilimli durumdan kurtulacak şekilde hareket etmek istemektedirler. Bunun sonucu da kumaşın çözgü yönünde çekmesi olmaktadır.
Sanforizasyonun esası, kumaşın konstrüksiyonunun terbiye dairesinde yapılan bir işlem sonucu bunun birçok yıkamadan sonra alacağı şekle sokmaktır. Yani kumaşı daha terbiye dairesinde iken çektirmektir.
Bilinmesi gereken bir husus da sanforizasyon işlemi sırasındaki çektirmenin miktarının iyi bir şekilde hesaplanması gerektiğidir. Sanforizasyon sonucu gereğinden fazla çektirilen kumaşlar bu seferde, yıkarken esnemektedirler. Bu nedenle bir kumaşın “sanfor” etiketini taşımaya hak kazanabilmesi için çözgü ve atkı yönündeki çekme veya esneme miktarının % 1’den az olması gerekir. Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde bu müşterinin isteğine bağlıdır. Dolayısı ile çekme ve esneme % 1’den az veya fazla olabilir.
Güvenli bir çalışma şekli; kumaştan alınacak boyutları belli bir numuneyi bir veya birkaç kere yıkayarak kumaşın çözgü ve atkı yönündeki çekme miktarlarını saptadıktan sonra sanforizasyon sırasındaki çektirmeyi de buna göre ayarlamaktır. Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde sanfor makinesine kısa metrajda numune beslenip işlem görür ve mamül kumaş laboratuarına sevk edilir. Eğer istenilen çekmezlik değeri sağlanmışsa parti makineye girilir.
Özbucak Boya-Terbiye işletmesinde sanfor makinesinde gördüğü işlemler aşağıdaki gibidir.
Sanforun amacı, kumaşların bitiminde yıkandıktan sonra çözgüsünde çekme ve uzama olmamasını sağlamak ve aynı zamanda ütüleme ile tuşe işlemini yapmak.
Kumaş sanfor makinesinde, sırasıyla buharlatma silindirinden, atkı düzelticiden (enine açıcıdan), sanfor silindiri ve kauçuk blanket arasından ve keçeli kalandır kısmından geçer. Kumaş atkı yönünde toplatılmak istendiğinde buharlatma silindirinin buhar vanası açılır. Buharlatma tamburundan geçen kumaş atkı düzelticiye gelir. Atkı düzeltici ile kumaşın sanfora düzgün bir atkı ile girmesi sağlanır. Atkı düzelticinin çevirme kolu çevrilerek atkının durumuna göre atkı düzeltici silindirinin aşağı-yukarı hareketi sayesinde atkı düzeltilmiş olur.
Sanfor kısmına gelen kumaşın % çekmesi kumaş sanfor silindiri ile kauçuk blanket arasından geçerken baskı ve sıcaklık altında ayarlanır. Baskı, blanketin yanındaki baskı gösterme kadranından artırılıp azaltılarak ayarlanır. Kauçuk blanket sanfor silindiri vasıtasıyla kumaşa verilen baskının kumaş üzerinde iz yapmasını önleyerek % çekmeyi sağlar. Blanketin kalınlığı 65 mm ile 35 mm arasında olabilir. Blanketin kalınlığı 35 mm’den az ise işlevini yitirir. Kauçuk blanketin sertliği shoremetre ile kontrol edilir. (Yaklaşık 40 shore olmalı) . Kauçuk blankette yumuşama ve çatlaklar oluşmuşsa bunlar kumaşta iz yapacağından kauçuk blanket taşlanmak suretiyle bu izler giderilir. Bu işlemden sonra kauçuk blanket sıfırlanır. İşlem anında herhangi bir aksaklıktan dolayı sanfor bekleyecekse kumaş kesilir ve kumaş sanfordan geçirildikten sonra işaretlenen ölçü sanforun özel cetveli ile tekrar ölçülür. Kumaşta çekmezliğin sağlanabilmesi için sanforda kumaşın toplatılması gerekmektedir.
Bu yüzden sanfor çıkışı, işaretli olan mesafenin bir miktar kısalması beklenir. (örneğin 48 cm gibi ) özel cetvelde kısalma miktarı –1,-2 gibi değerlerde okunur.
Buruşmazlık Apresi:
Genellikle selüloz esaslı elyaftan oluşan kumaşlara (pamuk, keten, viskon..) kullanımı sırasında buruşmazlık, kırışmazlık özelliği veren bir apre işlemidir. Özellikle selüloz mamüllerin sentetiklerle yarışabilmesi için buruşmazlık apresi kurtarıcı bir işlemdir. Buruşmazlık işlemi buruşmazlık sağladığı kadar mamülün deformasyonunu önler ve pilling oluşmasında azalmaya neden olur. Boyutları stabil yani az çeken kumaşlar elde edilir.
Buruşma, dıştan gelen bir kuvvet etkisi ile lif elementlerinin birbirlerine göre kayarak yeni bir denge oluşturması ve bu kuvvet kalktığında oluşan dengenin eski gelmemesi olarak açıklanabilir. Buruşmayı önlemek için 2 yöntem mevcuttur.
1 ) Lifin amorf bölgelerinin reçine ile doldurulması 2) Kovalent bağ oluşumudur.
Yumuşaklık Apresi :
Tekstil mamülüne yumuşak tutum vermek amacı ile yapılan işlemlerdir. Bazı durumlarda yumuşama mekanik etkilerle elde edilebilirse de genellikle tatmin edici apre işlemi, flottesine eklenen yumuşatma maddeleriyle elde edilir. Yumuşatıcı maddeler kumaşın belirli bir yumuşaklık ve dökümlülüğe sahip olmasını sağlar. Şişirici ve kayganlık artırıcı etki gösterirler.
Yumuşatıcılar kimyasal yapı itibariyle yüzey aktif maddelerdir. Yumuşatıcı olarak; yağ, mum, sabun, ya da bunların değişik türevleri ile asıl önemli grubu oluşturan sentetik esaslı yumuşatıcılar ve silikonlar kullanılır.
Tutum Apresi :
Ham pamuklu kumaşlar oldukça güzel bir tutuma sahipseler de ön terbiye sırasında liflerdeki yağ, mum gibi maddeler uzaklaştırıldığında bu güzel tutum ortadan kalkar. Bu nedenle tekstişl mamülüne son işlem olarak bu görünümün ve tutumun tekrar kazandırılması işlemine tutum apresi denir.
Tutum apresinde kullanılan maddeleri, sertlik kazandıran maddeler, ağırlaştırıcı ve doldurucu maddeler, yumuşatıcı, higroskobik maddeler, antiseptik sınıfına giren ecza maddeleri sınıflarına ayırabiliriz. Bütün bu grup maddelerden ne miktarlarda kullanılacağı tekstil mamüllerine kazandırılmak istenen tutuma göre büyük farklılıklar gösterebilir.
Tekstil mamüllerinde sık karşılaşılan problemlerden birisi pilling (boncuklanma)’dir. Mamülün yüzeyinde yüzen lifler olarak adlandırılır, ipliğin yapısına dahil olmayan yüzeyde serbest olarak dolaşan lifler kumaşta tüğlü bir yapının oluşmasına olanak vermektedir. Bu tüğlülük ipliğin kalite değerlerinden kaynaklanabileceği gibi diğer proseslerden (bobinleme, haşıllama, dokuma.. vs)’de kaynaklanabilir. Kumaşın yüzeyindeki bu tüylülük boya terbiye işlemlerinde büyük sorunlara yol açmaktadır. Kumaşın kullanım sürecinde ise bu tüycükler sürtünme etkisi ile topak topak olurlar. Buna pilling oluşumu denir. Bu durumu önlemek için kumaş terbiye işlemlerine başlamadan önce yakma prosesine girer. Kumaş mamül kumaş haline geldiği halde hala tüylü ise anti-pilling apresi uygulanarak bu durum giderilmeye çalışılır.
İşletmede Kullanılan Reçetelerin Hesaplama yöntemi ve Örnek Reçeteler : İşletmede Kullanılan Reçetelerin Hesaplama Yöntemi :
Kumaş Miktarı (kg) x % Pick-up(70 grçözelti/100 kg kumaş) + 70 lt emniyet ilavesi
Hazırlanması gereken toplam çözelti miktarı (lt)
Şu halde hazırlanan çözelti miktarına (lt) bağlı olarak kullanılacak kimyevi madde miktarının hesabı aşağıdaki formül ile yapılır.
T gr kimyevi madde / 1 lt çözelti x [Toplam çözelti miktarı (lt)]
Kullanılacak kimyevi madde miktarı (gr)
Zoom apresi kumaşa yumuşaklık, kayganlık, hoş tutum veren ve çok sık uygulanan bir apredir. Pymafex VK 30 gr/lt Knittex FPC 10 gr/lt 160 C˚’de 2 dk. MgCl2 3 gr/lt kurutma yapılmalıdır. Asetik Asit 1 cc/lt Antipill Apre : Pymaflex VK 25 gr/lt Asetik Asit 1 cc/lt 130 C˚’de 5 dk kurutma
180 C˚’de 1 dk fikse yapılmalı Buruşmazlık Apre:
Knittex FPC 40 gr/lt
MgCl2 8 gr/lt
Asetik Asit 1 cc/lt 130 C˚’de 2 dk kurutma
180 C˚’de 1 dk fikse yapılmalı Su Geçirmezlik Apresi :
Oleophobol SL 20 gr/lt Asetik Asit 1 cc/lt 130 C˚’de 2 dk kurutma
Çekme Stabilitesi + Buruşmazlık Apresi : Asetik Asit 1 gr/lt
Dicrylan WK 30 gr/lt Dicrylan KAT 3 gr/lt
Asetik Asit : Soğuk suya ilave edilip karışıtırlır.
Dicrylan WK : Soğuk su ile açılır, süzülür ve kazana ilave edilir. Dicrylan KAT : Soğuk su ile açılır, süzülür ve kazana ilave edilir.
BOYA LABORATUAR BÖLÜMÜ
Boya laboratuarında yürütülen çalışmalar renk çalışmaları ve renk konusu dışındaki çalışmalar olarak iki ana grubta toplanabilir.
Renk Çalışmaları :
Renk çalışması istekleri, Pazarlama Müdürlüğünden, Boya-Terbiye Planlama Şefliğinden, Ürün Geliştirme’den (ÜR-GE) veya Desen Büro şefliğinden gelmektedir. Pazarlama Müdürlüğünden gelen renk çalışmaları müşteri isteği olan çalışmalardır. Renk çalışması istek formuyla Boya Laboratuar Şefliğine iletilir.
Boya-Terbiye Planlama Şefliğinden gelen renk çalışma istekleri, makine değişikliği, elyaf değişikliği, boya değişikliği, boyama yöntemi değişikliği gibi nedenlere dayanmaktadır. Siparişi alınmış ve boyanması devam eden renklerde reçete değişikliği gerekebilir. Böyle durumlarda eski reçete yeniden çalışılır. Hazırlanan reçetelerin renk numaraları günlük olarak iç yazışma formuyla Planlama Şefliğine bildirilir.
Desen Büro ve Ür-Ge için yapılan renk çalışmaları iplik boyama, numune olarak yapılan kumaşların boyanması veya şablona yapılan renk çalışmalarıdır. Renk çalışması istek formu veya iç yazışma formuyla laboratuar şefliğine iletilmektedir.
Boyama reçetesi hazırlamak için kumaşın çözgü ve atkısında bulunan elyaf cinsinin ve harman oranlarının bilinmesi gereklidir. Boyanacak kumaş Boya-Terbiye
Planlama Şefliğinden ve İhzarat Şefliğinden istenir. Kumaş İhzarat Şefliği tarafından laboratuara gönderilir. Kumaşla ilgili tanıtıcı bilgiler usta tarafından boyama hazır kumaş bilgi kartına yazılır.
Kumaş boyamanın hangi metoda göre yapılacağında karar verirken elyaf cinsine, harman oranına, numune renk tonuna, boyaların haslık değerlerine, müşterilerin özel isteklerine önem verilir.
İşletmede boyanması devam eden reçeteler boya laboratuarı şefi tarafından çeşitli nedenlerle yeniden çalışılabilir. Bu nedenle şu şekilde sayılabilir.
a) Reçetedeki boyaların üretilmemesi
b) Boya hatası veren boyamalarda boya değişikliği c) Boyama reçetesinin uzatılması
d) Haslık değerlerinin iyileştirilmesi
e) Boyama yönteminin (boyama makinesinin) değiştirilmesi
Laboratuarda yapılan tüm renk çalışmalarında renk onayına; ışık kutusunda gözle kontrol ederek ve spektrofotometrede renk ölçümü yapılarak karar verilir. Spektrofotometrede karşılaştırma sonucunda renk farklılığı kabul sınırlarındaysa çalışmaya son verilir, reçete belirlenmiş olur. Spektrofotometrede renk fark tespiti, işletmedeki parti boyamadan sonra da yapılır. İşletmeden gelen apreli veya apresiz kumaş numuneleri spektrofotometre sorumlusu tarafından, kondisyon dolabında kondüzyonlanır ve ölçüm yapılır. sonuçlar bilgisayar yazıcısından alınan rapor şeklinde Renk Kontrol Şefliğine gönderilir.
Laboratuarda renk tutturma çalışmalarında klasik yöntem ve spektrofotometreden reçete almak şeklinde iki yöntem kullanılır.
Klasik yöntemde arşiv renklerinden yararlanılarak deneme reçetesi hazırlanır, numune renge çok yakınlaşıncaya kadar çalışmaya devam edilir.
Spektrofotmetreden reçete alabilmek için tüm boyalar ve tüm elyaflarla ilgili çok fazla sayıda datalar hazırlanması gereklidir.
Renk Konusu Dışındaki Çalışmalar
Boyahane işletmesinden, Desen Bürodan, Ürün Geliştirme ve Kalite Kontrol dairelerinden gelen isteklere yönelik çalışmalardır.
Boyahane işletme için şu gibi çalışmalar yapılır:
İşletmedeki sıkma silindirlerinin pick-up kontrolü, işletmede kullanılacak iyot çözeltisi ve sabun çözeltisinin hazırlanması, kumaşta haşıl kontrolü, apre denemeleri, harman oranı tayini, kumaştaki hata nedenlerinin araştırılması, boyanmış kumaşlara düzeltme verilmesi gibi.
Boya laboratuarındaki makineler;
1 adet ROACHES Numune Boyama Makinesi 1 adet ROTAOYEL Numune Boyama Makinesi 1 adet ERNST BENZ A6 Pad-steam
1 adet WERNER MATHIS A6 Sıkma (fluard) 1 adet WERNER MATHIS A6 Kurutma Makinesi 1 adet ROACHES Kurutma Makinesi
Roaches Boyama Makinesi :
Jet dairesinin deneylerinin yapılması için kullanılan çektirme prensibine göre çalışan bir makinedir. Makinenin iki adet haznesi vardır. Burada hem kumaş, hem de elyaf boyanabilir. Boyama flotteleri 10 gr kumaş için reçetelere göre hazırlanır. 1:8 flotte oranı ile çalışılır. Isıtma işlemi elektrik ile yapılmaktadır.
Rotaoyel Boyama Makinesi:
Roaches boyama makinesi ile hemen hemen aynı şekilde kullanılırlar. Bu makinede çektirme yöntemine göre boyama yapılır. Elyaf iplik ve kumaş formundaki tekstil materyalinin boyanmasında kullanılır. İçerisinde etilen glikol olan bir hazne ve bu haznenin içinde de rotasyon şeklinde dönen bir mil ve bu milin üzerinde takılabilen 12 adet tüp vardır. 2 adet haznesi vardır. Makine bilgisayar kontrolündedir. Makinenin
monitörüne boyama ile ilgili sıcaklık ve süre değerleri girilerek boyama grafikleri yüklenir.
Polyester Exhaust Boyama Yöntemi :
Polyester materyalinin çektirme esasına göre boyanması amacıyla uygulanır. Dispers Boyarmadde 50 ˚C’lik yumuşak suyla çözülür. 1 gr boya + 200 cc suda çözünmesi prensibi esas alınır.
Reçetedeki miktara göre boyalar uygun pigmentler kullanılarak behere alınır. Reçetede belirtilen kimyevi maddeler flotte miktarına göre behere alınır. 1 gr/lt Dispergatör
x cc/lt Asetik asit 0,5 gr/lt pH ayarlayıcı
pH metre boya çözeltisine batırılarak pH 4,5 – 5’e ayarlanır.
Boya çözeltisi 1/8 oranına göre ayarlanır. 1 : 8 flotte oranı 1 gr materyal 8 cc boya çözeltisi denektir. Boyanacak materyal istenen ağırlığa tartılır.
Kumaş ise 10 gr İplik ise 5 gr
Elyaf ise 2,5 gr tartılır.
Kumaş tüpe rahatça girecek şekilde rulo yapılır. İplik çile halinde boyama teline dolanır. Elyaf tüpe rahatça girecek şekilde boyama teline dolanır. Üzerine pamuk iplikle hafifçe sarılarak tüpün içerisine konulur.
Hazırlanan boya çözeltisi tüpün içine dökülür.
Tüpün ağzı kapatılır ve makinenin yuvasına yerleştirilir. Boya programı makineye verileri.
60’
2 C˚/dk 30’
10’ 130 C˚ 80 C˚
40-50 C˚
Boyama takip edilerek boyama süresinin bitmesi beklenir. Boyama süresi bittiğinde sinyal sesi duyulur ve makine durdurulur.
Tüpler yuvalarından çıkarılır
Tüplerin kapakları açılarak boyanan materyaller çıkarılır. Selüloz boyaması yapılacak olanlar varsa durulanır.
Sadece polyesteri boyanacak olanlar proseste istenildiği şekilde yıkanır. Materyal makine veya ütüyle kurutulur.
PES rengini kontrol etmek amacıyla ekstrakte yapılır.
Ekstrakte işleminden sonra materyalin selüloz kısmı erir, polyester iskeleti kalır. PES iskeletinin rengi PES exhaust boyama sonucu elde edilen renktir.
Selüloz Ekstraksiyonu :
Selüloz karışımlı bir materyalin selüloz kısmının (pamuk, viskon, keten,..) ayrılması
Çözücü sıvı olarak derişik fosforik asit kullanılır.
Materyalin miktarına göre yeterli miktarda fosforik asit cam bir behere alınır. 90-105 C’ye kadar ısıtılır.
15 – 20 dk süreyle karıştırmaya devam edilir.
Bu süre tamamlandığında materyalin yapısında bulunan selüloz aside geçmiş demektir.
Materyal asitten çıkarılarak bol soğuk suyla yıkanır. Kurutulur. Procion M-E Boyarmaddeleri ile Exhaust Boyama Yöntemi :
Selüloz materyalinin çektirme yöntemine göre boyanması amacıyla uygulanır. Procion M-E boyalar 1 gr boya + 200 cc su olacak şekilde 50 C’ yumuşak suyla çözünür.
Reçetedeki miktara göre boyalar uygun olan pipetlerle behere konur.
Reçetedeki tuz, antioksidan ve sertlik giderici madde asetik asit 1 : 8 flotte oranında behere konur.
Boya çözeltisi istenilen flotteye ayarlanır. Boyanacak materyal gerekli ağırlıkta tartılır. Kumaş ise 10 gr
İplik ise 5 gr Elyaf ise 2,5 gr
Kumaş tüpüne rahatça girecek şekilde rulo yapılır. İplik çile halinde boyama teline dolanır.
Elyaf tüpe rahatça girecek şekilde boyama teline dolanır. Hazırlanan boya çözeltisi tüpün içerisine konur.
Tüpün kapağı kapatılarak makinedeki yuvasına yerleştirilir. Boyama programı makineye girilir.
80 C˚ 30’ 2 C˚/dk 30’ 70 C˚ 50 C˚ Taşmalı Yıkama Soda verilir 10’
Boyama programında soda verme zamanı geldiğinde boyama tüpü makineden çıkarılır.
Gerekli miktardaki; soda, çözelti olarak pipetle tüp içerisine ilave edilir. Tüpün ağzı kapatılarak makinedeki yuvasına yerleştirilir.
Boyama programına kalındığı yerden devam edilir.
Boyama izlenerek programın sona ermesi beklenir. Boyama süresi bittiğinde sinyal sesi duyulur ve makine durdurulur.
Boyama tüpü yuvalardan çıkarılır.
Materyal tüp içinden çıkartılarak 40 – 45 ˚C’lik ılık suda durulanır. 60 ˚C’de durulama yapılır.
2 cc/lt asetik asit ile nötralize edilir. PH (6-7) Soğuk durulama yapılır.
120 – 130 ˚C’de kurutulur.
Dispers Boyama Yapılmış PES/Selüloz Karışımlı Kumaşların Redüktif Yıkanması: PES boyama sonunda fikse olmamış dispers boyalar kumaşın selüloz kısmını kirletir. Kumaşa redüktif yıkama işlemi yapıldığında selüloz üzerindeki artık PES boyaların uzaklaştırılması sağlanır. Bu da boya haslıklarını daha iyiye götürür.
PES boyaması tamamlanmış PES/Vis karışımlı kumaş bol soğuk suyla durulanır. Aşağıdaki reçeteye göre redüktif yıkama çözeltisi hazırlanır.
6 cc/lt kostik 38 ˚ Be’lik 3 cc/lt sodyum hidrosülfit
kumaş bu çözelti içinde 60 ˚C’de 3 dk muamele edilir, durulanır, asetik asit nötralize edilir ve durulanır, kurutulur.
Drimaren Wet-Steam Boyama :
Selüloz karışımlı kumaşların kontinu yönteme göre boyanması amacıyla uygulanır. Emdirme yöntemine göre boyama yapılır.
Reçetede belirtilen miktarlara göre boyalar tartılır. Boya hazırlama kabına 50 ˚C’de yumuşak su alınır. Tartılan boyalar hazırlanan suyla ilave edilerek karıştırılır.
Reçetedeki kimyeviler aşağıdaki sıraya göre boya çözeltisine ilave edilerek karıştırılır.
• üre 50 gr/lt
• ludigol 10 gr/lt
• sodyum sülfat 30 gr/lt
• rapid ıslatıcı 1 gr/lt
hazırlanan boya çözeltisi soğuk yumuşak suyla 1 lt’ye tamamlanır.
Steamer fluarı boyamaya hazır duruma getirilir. (Val basıncı 10 olarak ayarlanır) (Buharlama süresi 90 sn için ve hız ayarı 4 m/dk, 120 sn için 3 m/dk olarak ayarlanır)
Boyanacak kumaş steamer astara dikilir.
Fluarlama zamanı geldiğinde boya çözeltisine Sodyum bikarbonat ilave edilerek karıştırılır.
;Boya (gr/lt) Sodyum Bikarbonat (gr/lt)
0 - 20 10
20 - 60 15
60 - t 20
hazırlanan boya çözeltisi fluar teknesine dökülür makine çalıştırılır.
Kumaş hızı ayarlanarak buhar kamarasına 102 ˚C’de 150 sn kalması sağlanır. Buharlanan boyalı kumaş soğuk suyla durulanır.
5 dk süreyle kaynar derecede sıcak suyla yıkama yapılır. Durulanır ve kurutulur
Sıcak Kasar (Ağartma) :
Amacı; pamuklu, keten veya viskonlu kumaşlarda bu hammaddeden gelen çöplerin giderilmesi ve boyamaya hazır hale getirilmesidir.
Sıcak kasar çözeltisi aşağıdaki reçeteye göre hazırlanır. Hidrojen peroksit % 50 20 gr/lt
Sodyum Silikat 38 ˚ Be’ 6 gr/lt Sodyum Hidroksit 38 ˚Be’ 10 gr/lt
Hidrojen Peroksit Stabilizitörü (Gemstab 624) 5 gr/lt Islatma, pişirme, yıkama maddesi (Ruesgen WGR) 2 gr/lt Selüloz için optik beyazlatıcı 2 gr/lt
Hidrojen peroksit en sonunda ve suyla karıştırılmadan diğer kimyevilerin bulunduğu çözeltiye ilave edilir.
Kasarlanacak kumaş fluard’dan geçirilerek fularlanır.
Fluarlanan kumaş rulo yapılarak çelik boyama tüpüne yerleştirilir.
Sıcak kasar çözeltisinden 15 – 20 cc alınıp boyama tüpü içine konur. Tüpün kapağı kapatılarak numune jet boyama makinesindeki yerine yerleştirilir.
Makine programı 100 ˚C’de 4 saat ısıtma yapacak şekilde ayarlanır. Süre dolduğunda tüp içerisindeki kumaş çıkartılır.
Durulanır, asetik asitle nötralize edilir ve sıcak sabun yıkama yapılır ve kurutulur. Viskon boyamada boyarmadde markasına göre boyama yönteminde ufak farklılıklar olmaktadır. Ama temelde Procion M-E boyama yöntemine benzemektedir.
Örnek Boyama Reçeteleri :
PES –Vis karışımlı Exhaust Boyama Reçetesi:
Alt Boya (PES Boyama) %
Dianix Gelb Brown Xf 0,171
Foron Rubin SWF 0,056 Dianix Blau K26 0,147 Gr/lt Stelan SW 1 Asetik Asit 0,8 Rucoasit COS 1 Verolan NBO 0,5 Palatex PC 1 Rucagol SBM 1
Üst Boyama (Viskon Boyama) %
Procion Yellow HEXL 0,105
Procion Karmin HEXL 0,09
Amfibix HERO 0,35 Gr/lt Tuz 45 Soda 15 Durgol 1 Verolan NBO 1,5 Palatex PC 1
PES / Vis Karışımlı Kumaşa Alt Boyama Reçetesi:
Alt Boyama (PES) %
Dispersol Plavine XF 0,32 Dianix Rubin 150 0,50 Dispersol Violet CvS 0,01 Gr/lt Setlean SW 1 Asetik Asit 0,8 Rucoasid 1 Verolan NBO 0,5 Palatex PC 1
Unvadine PB 0,5 Wet-Steam (Drimaren) Boyamaya Örnek:
Wet-Steam Boyama gr/lt
Drimaren Bill Galb K-3GL 12
Drimaren Balu R-GL 2 Durgol 10 Üre 50 Sodyum Sülfat 30 Grmwet RPO 1 Sodyum Bikarbonat 10
Pamuk – Viskon Boyama Testi :
%100 pamuk ve % 100 viskon olan 2 numune kumaş aynı tüp içerisinde (5 gr pamuk, 5 gr viskon kumaş şeklindedir) boyayarak, boyama sonu kumaşlarda görülebilecek renk farklılığını gözlemlemek için yapılır. Aynı reçete kullanılmakta.
Procion (üst) boyama %
Euer Yellow ESL 1,32
Procion Karmin HEXL 0,4
Euercion Navy Blue MER 2,1
Serilen Black XYE 0,03
Pamuk – Viskon Boyama Testi :
% 100 Viskon ve % 100 pamuklu iki ayrı numune ile toplam 6 adet boyama yapılır. 3 adet viskon numunesinin reçetesinde birinin tuz ve sodası olması gerektiği kadar kullanılır, diğerinde tuz fazla katılır, ötekinde ise sodası fazla katılır. Aynı işlem 3 adet %
100 pamuk numune kumaş için yapılır. Bu deneyle örnek kumaşların renk varyasyonlarının boyama koşullarına göre nasıl değiştiği araştırılır.
Viskon (Reaktif) Boyama %
Remazol Yellow KB 0,1
Remazol Red RR 0,1
Remazol Black NE 0,015
Normal(gr/lt) Soda fark (gr/lt) Tuz fark (gr/lt)
Tuz 20 20 30 Soda 5 15 5 Durgol 1 1 1 Verolan NBO 0,5 0,5 0,5 Palatex PC 0,5 0,5 0,5 Kostik 38 ˚Be’ 0,5 0,5 0,5 FİZİK LABORATUARI BÖLÜMÜ
Kalite kontrol müdürlüğü bünyesinde üç vardiya olarak çalışmakta olan fizik laboratuarında üç vardiyalı, 3 gündüzcü ve bir teknisyen olmak üzere 7 kişi çalışmaktadır.
Fizik laboratuarının amacı istenen standartlarda kaliteli bir iplik üretimi için, üretimin her aşamasında (tarak, cer şeridi ve fitil) ve sonunda yapılan testlerde iplik işletmesine ışık tutmak, Özbucak üretimli ve fason ipliklerin tüm kalite testlerini yaparak uygun olup olmadıklarını tespit etmektir.
Laboratuarda yapılan testlerde standart atmosfer şartlarında (20 2 ˚C’ sıcaklık % 65 +-2 rutubet) yapılması gerekmektedir. Laboratuarda bu şartlar sıcaklık ve rutubet
ayarlamalı klima ile sağlanmakta olup, termohigrograf cihazı ile süreklilik kontrol edilmektedir.
Fizik laboratuarında bulunan cihazlar;
1 adet Zweigle Bronca marka manuel iplik büküm cihazı 1 adet Zweigle marka iplik tüylülük tespit cihazı
1 adet Zweigle iplik aşınma cihazı
1 adet Zweigle şerit ve fitil numara tespit cihazı 1 adet Zweigle iplik numara tespit cihazı
1 adet Uster Tester 3 düzgünsüzlük cihazı
1 adet Uster Tensorapid 3 iplik mukavemet cihazı 1 adet Uster Classimat 3 iplik hata sınıflandırma cihazı İşletmede çalışılan yarı mamül ve mamül iplikler için iş akışı
İş Akışı
Hayır Evet
İplikhaneden Test Numuneleri alınır
Alınan yarı mamül ve mamül ipliklere kalite planına uygun olarak testler yapılır.
Yapılan test sonuçları ilgili raporlara geçilir
Test sonuçları speklere göre iyi mi?
İplikhane tarafından yapılan düzeltici işlem sonrası tekrar test yapılması
Speki aşan testler için ikaz/ihtar yazılması Alınan numunelerin yeşil veya kırmızı
Laboratuarda yapılan belli başlı testler şunlardır.
Numara Kontrolü : numara sapmalarını tespit etmek ve asgariye indirmek için
şerit, fitil, ve ipliklerden numara kontrolü vardır.
Neps kontrolü : iplikte oluşabilecek nepsleri asgariye indirebilmek için tarak ve cer
şeritlerine yapılır.
Büküm kontrolü : ipliklerde bükümdeki sapmaları tespit ederek standartlara uygun
çıkmasını sağlamak için yapılır.
Haşıllı iplik kontrolleri : ipliklerde haşıldan sonraki mukavemet artışı, elastikiyet
kaybı ve aşınmaya dayanımları test edilir.
Uster Kontrolleri : şeritlerde, fitil ve ipliklerde düzgünsüzlüğün tespiti için Uster
testleri yapılır.
Mukavemet Kontrolleri : ipliklerin kopmaya karşı dayanımlarını ve bu esnadaki
uzamalarını tespit etmek için yapılır.
Hatalı Kumaş Analizleri : kalite kontrol sırasında hatalı görünen kumaşlarda
gerektiği takdirde hataların kaynağının tespiti için, büküm, numara kontrolü, lycra çekimi gibi bir takım testler yapılır.
Tüylülük Testi : İpliklerde meydana gelen tüylenmenin derecesi tespit edilir. Classimat Testi : ipliklerdeki hataları uzunluk incelik ve kalınlıklarına göre sayısal
olarak sınıflandırmak amacıyla kops ve bobinlere uygulanır.
Lycra Çekim kontrolü : Lycralı ipliklerde lycra çekim miktarını tespit etmek için
yapılır.
Subjektif Düzgünsüzlük Kontrolleri : İpliklerdeki düzgünsüzlükleri gözle görmek
amacı ile iplikler eşit aralıklarla ve düzgün olarak konik levhaya sarılarak yapılır.
Şantuklu İplik Kontrolü : Şantuklu ipliklerdeki şantukların dizilimini ve
düzgünsüzlüklerinin gözle ve makine ile kontrolü, şantuk sayısı, şantuk boyu ve şantuk kalınlıklarının kontrolü yapılır.
Mamül Kumaş Laboratuarı :
Kalite Kontrol Müdürlüğü bünyesinde 3 vardiya olarak 6 adet çalışanı bulunmaktadır. Mamül kumaş laboratuarının amacı işletmede üretilen mamül kumaş haline gelmiş kumaşın kullanım özellikleriyle ilgili olan haslık testlerini yaparak kumaştan beklenen performansı ortaya koymaktır.
Fabrika, müşteri siparişlerine göre çalışmaktadır. Bu nedenle mamül kumaş laboratuarının asıl amacı; müşterinin sipariş ettiği kumaşın kendi belirlediği haslık değerleri arasında olup olmadığına bakmaktır. Mamül kumaş laboratuarı dünya çapında tanınmış kabul edilmiş laboratuardan agredite almıştır. Ayrıca müşteriler haslık testlerinin standartlarını kendileri belirlemiştir. Testlerin uygulanışı prensipte aynıdır. Fakat numune alışında ve sürelerde farklılıklar olmaktadır.
Mamül kumaş laboratuarında 4 temel test vardır. Bunlar genellikle bütün kumaşlara uygulanır. Diğer bir çok haslık testi ise müşterinin isteğine göre yapılır.
Temel haslık testleri :
• Kopma mukavemeti
• Elongation (Lycralı Kumaşlarda)
• Yıkama ile boyut stabilitesi (Sanfor Testi)
• Yırtılma Mukavemeti
Müşteri isteğine göre yapılan haslık testlerinden bazıları şunlardır.
• Dikiş kayması
• Pilling testi
• Yıkama haslığı
• Su haslığı
