JEODEZİK ÖLÇÜ, JEODEZİK AĞLAR VE JEODEZİK NOKTALAR JEODEZİK ÖLÇÜ, JEODEZİK AĞLAR VE JEODEZİK NOKTALAR
1. GİRİŞ 1. GİRİŞ
Bilindiği gibi; jeodezi
Bilindiği gibi; jeodezi γ γ η η == jeo jeo: yer veya dünya ,: yer veya dünya , δ α δ α ι ι ω ==ω I I ==dezidezi bölmek değerlendirmek anlamına gelen iki kelimeninbölmek değerlendirmek anlamına gelen iki kelimenin
birleşmesinden oluşan bir kelimedir. Buna göre, jeodezinin kısaca kelime manası “
birleşmesinden oluşan bir kelimedir. Buna göre, jeodezinin kısaca kelime manası “yeryüzünün ölçülmesi, bölünmesi veyeryüzünün ölçülmesi, bölünmesi ve değerlendirmesi anlamına
değerlendirmesi anlamına” gelen bir ifade ile açıklanabilmektedir. Ancak, böyle bir disiplinin ilk ilmi anlamdaki tanımı,” gelen bir ifade ile açıklanabilmektedir. Ancak, böyle bir disiplinin ilk ilmi anlamdaki tanımı, 1880 yılın
1880 yılında da F. R. F. R. Helmert Helmert tarafından yapılmıştır.tarafından yapılmıştır. F. R. Helmert F. R. Helmert ’in bu klasik tanımına göre’in bu klasik tanımına göre ““ Jeodezi yeryüzünün ölçülmesi Jeodezi yeryüzünün ölçülmesi ve haritasının yapılması ilmidir
ve haritasının yapılması ilmidir ” şeklinde ilgili kaynaklarda yer aldığı görülmektedir.”şeklinde ilgili kaynaklarda yer aldığı görülmektedir.
Ne var ki, bu tanım daha sonraları jeodezinin konularının çeşitlenerek genişlemesi karşısında yetersiz kalmış ve bu tanıma Ne var ki, bu tanım daha sonraları jeodezinin konularının çeşitlenerek genişlemesi karşısında yetersiz kalmış ve bu tanıma okyanus dibi yüzeyinin ve dünyanın dış gravite alanının belirlenmesi konuları da eklenerek, yeni ve daha geniş bir tanım okyanus dibi yüzeyinin ve dünyanın dış gravite alanının belirlenmesi konuları da eklenerek, yeni ve daha geniş bir tanım ihtiyaç duyulmuştur. Böyle bir tanım;
ihtiyaç duyulmuştur. Böyle bir tanım; Helmert Helmert tarafındantarafından 18801880 yılında yapılmış olan ilk klasik tanıma sözü edilen konulardayılında yapılmış olan ilk klasik tanıma sözü edilen konularda ilave edilerek yeni bir tanım
;; “Jeodezi yeryüzünün ölçülmesi ve haritasının yapılması yanında okyanus dibi yüzeyinin ve dünyanın dış gravite alanının,“Jeodezi yeryüzünün ölçülmesi ve haritasının yapılması yanında okyanus dibi yüzeyinin ve dünyanın dış gravite alanının, gözlem parametrelerinden ortalama yer elipsoidinin belirlenmesi..vs. ilmidir
gözlem parametrelerinden ortalama yer elipsoidinin belirlenmesi..vs. ilmidir ””
Yapılan bu yeni ve genişletilmiş tanıma göre de çoğu zaman; jeodezi yerbilimleri ve mühendislik disiplinleri arasında ele Yapılan bu yeni ve genişletilmiş tanıma göre de çoğu zaman; jeodezi yerbilimleri ve mühendislik disiplinleri arasında ele alınabilecek bir disiplin oldu
alınabilecek bir disiplin olduğu ğu aynı yayınlarda yer aldığı şekaynı yayınlarda yer aldığı şekliyle açıkça vurgulanabilmektedir.liyle açıkça vurgulanabilmektedir.
Günümüzde ise, çoğalan konular ve çeşitlenen uğraş alanlarının artması karşısında bu tanım da yetersiz kalmaktadır. Böyle Günümüzde ise, çoğalan konular ve çeşitlenen uğraş alanlarının artması karşısında bu tanım da yetersiz kalmaktadır. Böyle bir tanımı günümüz koşulla
bir tanımı günümüz koşullarına uygun hale rına uygun hale getirgetirebilmebilmek ek için konuyla ilgili yapılmış olan için konuyla ilgili yapılmış olan mevcumevcut t son tanıma, baraj, son tanıma, baraj, yol,yol, viyadük, gökdelen gibi bazı sanat yapılarının, ve yerin kabuk hareketlerinin, heyelanların denetlenmesi, çeşitli mühendislik viyadük, gökdelen gibi bazı sanat yapılarının, ve yerin kabuk hareketlerinin, heyelanların denetlenmesi, çeşitli mühendislik projelerinin aplikasyon
projelerinin aplikasyonu, yeryüzü arazi parçalarının düu, yeryüzü arazi parçalarının düzenlenmesi..vs gibi konzenlenmesi..vs gibi konuların da ilave edilmesi uların da ilave edilmesi ile ile yeni bir tanımyeni bir tanım daha
Buna göre; jeodezinin daha güncel bir tanımı olarak”
Buna göre; jeodezinin daha güncel bir tanımı olarak” “Jeodezi yeryüzünün ölçülmesi ve haritasının yapılması yanında“Jeodezi yeryüzünün ölçülmesi ve haritasının yapılması yanında oky
okyanuanus s dibdibi i yüzyüzeyieyinin nin ve ve dündünyanyanın ın dış dış gragravitvite e alaalanınnının ın belbelirlirlenmenmesiesi, , yeryerin in diğdiğer er gök gök ciscisimlimleri eri ile ile olaolan n geogeometmetrik rik ili
ilişkişkilerleriniinin n belbelirlirlenmenmesi esi ve ve barbaraj, aj, yolyol, , viyviyadüadük, k, gökgökdeldelen en gibgibi i bazbazı ı sansanat at yapyapılaılarınrının, ın, yeryerin in kabkabuk uk harhareketeketlerleriniinin,n, heyela
heyelanlarınların n denetldenetlenmesienmesi, , çeşitlçeşitli i mühenmühendislik dislik projprojelerinelerinin in aplikaplikasyonasyonu, u, yeryüzyeryüzü ü arazi arazi parçaparçalarınlarının ın düzendüzenlenmeslenmesi..vs.i..vs. konuları i
konuları ile uğraşan le uğraşan bir bir ilmidir”ilmidir” diye tanımlanabilir.diye tanımlanabilir.
Burada yapılan tanımlardan görüldüğü gibi, bu tür faaliyetleri yerine getirirken kullanılan
Burada yapılan tanımlardan görüldüğü gibi, bu tür faaliyetleri yerine getirirken kullanılan ölçü büyüklükleri, yer yüzününölçü büyüklükleri, yer yüzünün geome
geometrik trik şeklinşeklini i belirlbelirlemek için emek için açılaaçılar r ve ve uzunluzunluk uk yada uzunluk farklarıyada uzunluk farklarıdırdır. . YerYeryuvyuvarıarının nın dış dış gragravitvite e alaalanınnınıı belirlemek için de yeryüzü noktalarındaki
belirlemek için de yeryüzü noktalarındaki gravite değerleridirgravite değerleridir. Ancak, bilindiği üzere, açılar ve uzunluklar geometrik şekil. Ancak, bilindiği üzere, açılar ve uzunluklar geometrik şekil belirleyen büyüklükler olmaktadır. Buna karşılık, yeryüzü noktalarındaki gravite değerleri de sadece fiziksel bir büyüklük belirleyen büyüklükler olmaktadır. Buna karşılık, yeryüzü noktalarındaki gravite değerleri de sadece fiziksel bir büyüklük
olmaktadır. Bu nedenle, ilk bakışta
olmaktadır. Bu nedenle, ilk bakışta Helmert’in Helmert’in 18801880 yılında yapmış olduğu ilk klasik tanımına göre jeodezik ölçü sadece yılında yapmış olduğu ilk klasik tanımına göre jeodezik ölçü sadece açıaçı ve
ve uzunluzunluk uk yada uzunluk farkları sayılabilyada uzunluk farkları sayılabilmesinmesine e rağmrağmen, en, sonrasonraları uğraş ları uğraş alanlaalanlarının genişlemrının genişlemesi esi ile ile tüm bu tüm bu konukonuları daları da içerecek şekilde yapılan daha genel tanıma dayanılarak, konuy
içerecek şekilde yapılan daha genel tanıma dayanılarak, konuya farklı bir bakış olarak, a farklı bir bakış olarak, çalışmalar için yeryüzünde yapılançalışmalar için yeryüzünde yapılan gravite ölçüleri, salt fiziksel ölçüler şeklinde ele alınabilmesi yanında jeodezik faaliyetler yönünden farklı bir yaklaşım gravite ölçüleri, salt fiziksel ölçüler şeklinde ele alınabilmesi yanında jeodezik faaliyetler yönünden farklı bir yaklaşım
olarak, çok özel durumlarda jeodezik ölçüler sınıfından sayılabilir. Fakat genelde gravite ölçüleri; farklı tür ve teknik olarak, çok özel durumlarda jeodezik ölçüler sınıfından sayılabilir. Fakat genelde gravite ölçüleri; farklı tür ve teknik özelliklere sahip ölçüler oldukları her zaman
özelliklere sahip ölçüler oldukları her zaman böyle bir söz söylenemez. Söylenmesi bir kavram böyle bir söz söylenemez. Söylenmesi bir kavram karmaşasına neden olabilir.karmaşasına neden olabilir.
Sonu
Sonuçta, yapılan açıklamçta, yapılan açıklamalardanalardan, , ilk bakışta jeodezik ağlar için; sadece ilk bakışta jeodezik ağlar için; sadece gözlemgözlemlerden yani açı lerden yani açı ve uzunluk ölçülerive uzunluk ölçülerindennden faydalanılarak kurulan ağlar anlaşılmasına rağmen
faydalanılarak kurulan ağlar anlaşılmasına rağmen, bazen de , bazen de faaliyetlere yardımcı olmak amacıyla kurulan gfaaliyetlere yardımcı olmak amacıyla kurulan gravite ağları buravite ağları bu sınıfa dahil edilebilir. Bu gibi durumlarda, jeodezi disiplini yönünden tüm ağların böyle bir isme sahip jeodezik ağlar sınıfa dahil edilebilir. Bu gibi durumlarda, jeodezi disiplini yönünden tüm ağların böyle bir isme sahip jeodezik ağlar şeklinde düşünülebilmeleri mümkün olabilir. Ancak, burada konunun alışılagelen bir düzende ele alınması ile, yerin dış şeklinde düşünülebilmeleri mümkün olabilir. Ancak, burada konunun alışılagelen bir düzende ele alınması ile, yerin dış gravite alanını belirlemek amacıyla kurulan gravite ağları ayrı, yerin şeklinin ve büyüklüğünün yanında onun diğer gök gravite alanını belirlemek amacıyla kurulan gravite ağları ayrı, yerin şeklinin ve büyüklüğünün yanında onun diğer gök cisim
cisimleri ile leri ile olan ilişkilerolan ilişkilerin in belirbelirlenebilenebilmesi amacıyla açı lmesi amacıyla açı ve ve uzunluzunluk uk ölçmeölçmelerindlerinden en faydafaydalanarak özel lanarak özel şekilşekillerde kurulanlerde kurulan jeodezik ağlar ayrı düşünülerek ele alınmıştır. Bu nedenle, burada kullanılan Jeodezik ağ kavramından; sadece
jeodezik ağlar ayrı düşünülerek ele alınmıştır. Bu nedenle, burada kullanılan Jeodezik ağ kavramından; sadece jeodezinin ilk jeodezinin ilk klasik tanımına uyularak,
klasik tanımına uyularak, yeryüzünün şeklini belirlemek amacıyla kurulan ve açı uzunluk ölçme esasına göre kurulanyeryüzünün şeklini belirlemek amacıyla kurulan ve açı uzunluk ölçme esasına göre kurulan jeodezik ağlar ya da diğer adıyla nirengi ağları
Yeryuvarının şeklinin yanında büyüklüğünün belirlenmesi ve ülkelerin sosyal, ekonomik ve teknik yönden kalkınabilmeleri Yeryuvarının şeklinin yanında büyüklüğünün belirlenmesi ve ülkelerin sosyal, ekonomik ve teknik yönden kalkınabilmeleri için planlı bir alt yapıya sahip olmaları gerekir. Ülkeler için böyle bir teknik alt yapının oluşturulmasında o ülkeyle ilgili için planlı bir alt yapıya sahip olmaları gerekir. Ülkeler için böyle bir teknik alt yapının oluşturulmasında o ülkeyle ilgili küçük veya büyük ölçekli harita yada planlara ihtiyaç duyulur. Bu gibi haritaların yada planların sürekli kullanılabilir olması küçük veya büyük ölçekli harita yada planlara ihtiyaç duyulur. Bu gibi haritaların yada planların sürekli kullanılabilir olması için bunların arazide uzun süre kaybolmadan kalması öngörülen noktalara göre
için bunların arazide uzun süre kaybolmadan kalması öngörülen noktalara göre yapılmış olmaları arzulanır.yapılmış olmaları arzulanır.
Bu amaçla;
Bu amaçla; ülkelülkelerin, kıtalarerin, kıtaların, büyük arazi parçalarıın, büyük arazi parçalarının ya nın ya da birkaç meridyen ve paralel dairesi yaylarında birkaç meridyen ve paralel dairesi yaylarının belirledın belirlediğiiği alanların, bazı özel amaçlı çalışmalar için daha küçük alanların ölçülmesinde ve bir ölçek dahilinde kağıt düzlemine alanların, bazı özel amaçlı çalışmalar için daha küçük alanların ölçülmesinde ve bir ölçek dahilinde kağıt düzlemine aktarılarak haritalarının yada planlarının yapılmasında; öncelikle tüm jeodezik faaliyetlerin ana iskeletini, yani omurgasını, aktarılarak haritalarının yada planlarının yapılmasında; öncelikle tüm jeodezik faaliyetlerin ana iskeletini, yani omurgasını, oluşturan nirengi ağları diğer adıyla jeodezik ağlar kurulur. Ölçü alanının tümünü kapsayacak büyüklük ve genişlikte oluşturan nirengi ağları diğer adıyla jeodezik ağlar kurulur. Ölçü alanının tümünü kapsayacak büyüklük ve genişlikte kurulan bu tür ağlar, günümüzde geliştirilmiş bilgi ve becerilerin birikimi ışığında, ölçü aletlerinin ve tekniklerinin günün kurulan bu tür ağlar, günümüzde geliştirilmiş bilgi ve becerilerin birikimi ışığında, ölçü aletlerinin ve tekniklerinin günün şartlarına uygun gelişmelerine bağlı olarak, çeşitli yollarla ve şekillerde kurulabilirler ya da mevcut olanları kurulmuştur. şartlarına uygun gelişmelerine bağlı olarak, çeşitli yollarla ve şekillerde kurulabilirler ya da mevcut olanları kurulmuştur. Kuruluş amaçlarına, boyut, şekil ve ölçü tekniklerine göre bu ağlar farklı isimler altında ele alınabilirler.
2.
2. YERİN TEMEL ŞEKLİ OLARAK YERİN TEMEL ŞEKLİ OLARAK JEOİD VE ELİPSOİD JEOİD VE ELİPSOİD YÜZEYLERİYÜZEYLERİ
Yeryuvarının temel şeklinin nasıl olduğu çok eski yıllardan beri insanoğlunu meşgul eden konulardan biri olmuştur. Böyle Yeryuvarının temel şeklinin nasıl olduğu çok eski yıllardan beri insanoğlunu meşgul eden konulardan biri olmuştur. Böyle bir sorun tarihin ilk çağlarında, yeryüzünün bir düzlem yüzey kabul edilmesine rağmen geçen zaman zarfında böyle bir bir sorun tarihin ilk çağlarında, yeryüzünün bir düzlem yüzey kabul edilmesine rağmen geçen zaman zarfında böyle bir yüzey olmadığı; ekseni etrafında dönen dönel bir çisim olduğu ve dolayısı ile yuvarlak bir gök cismi şeklinde olabileceği, yüzey olmadığı; ekseni etrafında dönen dönel bir çisim olduğu ve dolayısı ile yuvarlak bir gök cismi şeklinde olabileceği, fizik kurallarına dayanılarak kuramsal olsa da bile önceleri yanıtlanmıştır. Ancak, yapısını oluşturan farklı özellikteki fizik kurallarına dayanılarak kuramsal olsa da bile önceleri yanıtlanmıştır. Ancak, yapısını oluşturan farklı özellikteki maddelerin yoğunluklarının da farklı ve bunların düzgün dağılmamış olması nedeniyle homojen bir yüzeye sahip olmadığı, maddelerin yoğunluklarının da farklı ve bunların düzgün dağılmamış olması nedeniyle homojen bir yüzeye sahip olmadığı, ondülasyonlu bir yüzeye sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Böyle bir yüzey, atmosferle yeryuvarının arakesit yüzeyini ondülasyonlu bir yüzeye sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Böyle bir yüzey, atmosferle yeryuvarının arakesit yüzeyini temsil eden fiziksel yer yüzeyi olarak adlandırılmaktadır. Yeryuvarını oluşturan farklı yoğunluktaki bu maddeler, Newton temsil eden fiziksel yer yüzeyi olarak adlandırılmaktadır. Yeryuvarını oluşturan farklı yoğunluktaki bu maddeler, Newton çekim prensibine göre açıklanabilen, birbirlerini kitlelerinin çarpımı ile doğru aralarındaki mesafenin karesi ile ters orantılı çekim prensibine göre açıklanabilen, birbirlerini kitlelerinin çarpımı ile doğru aralarındaki mesafenin karesi ile ters orantılı olarak iter ya da
olarak iter ya da çekerler. Ayrıca, bu gibi noktalarda; yeryuvarının uzayda kendi çekerler. Ayrıca, bu gibi noktalarda; yeryuvarının uzayda kendi ekseni etrafında dönmesi ve gel-git olayları,ekseni etrafında dönmesi ve gel-git olayları, diğe
diğer r gök cisimleringök cisimlerinin in çekim etkileri, meteorolçekim etkileri, meteorolojik değişimleojik değişimler r neticneticesindesinde e bir bir diğediğer r kuvvkuvvet et olan merkezkaç kuvvetiolan merkezkaç kuvveti oluşmaktadır. Her nokta için bu iki kuvvetin bileşkesi yönünde bir çekim ivmesi ayrıca bu çekim ivmesinin doğrultusu oluşmaktadır. Her nokta için bu iki kuvvetin bileşkesi yönünde bir çekim ivmesi ayrıca bu çekim ivmesinin doğrultusu
gösteren bir de çekim kuvvetinin yönü ve her nokta için de bir
gösteren bir de çekim kuvvetinin yönü ve her nokta için de bir W W -potansiyel değeri mevcut olmaktadır. Her nokta için var -potansiyel değeri mevcut olmaktadır. Her nokta için var
olduğu düşünülen
olduğu düşünülen W W ==W W p p potansiyel değerine sahip noktaların tanımladığı geometrik yüzeye, nivo veya eşpotansiyellipotansiyel değerine sahip noktaların tanımladığı geometrik yüzeye, nivo veya eşpotansiyelli
yüzeyler denmektedir. yüzeyler denmektedir.
Şekil 1:
Şekil 1: Nivo Yüzeyleri Nivo Yüzeyleri
Bu yüzeyler hiçbir zaman birbirini kesmezler. Sahip oldukları potansiyel değerlerine göre iç içe dizilmiş ondülasyonlu Bu yüzeyler hiçbir zaman birbirini kesmezler. Sahip oldukları potansiyel değerlerine göre iç içe dizilmiş ondülasyonlu yüzeylerden oluşurlar. Jeodezik ölçmeler için ve aynı zamanda yerin temel şekli kabul edilen bir tanesi vardır ki, bunun yüzeylerden oluşurlar. Jeodezik ölçmeler için ve aynı zamanda yerin temel şekli kabul edilen bir tanesi vardır ki, bunun W W
potansiyeli ortalama deniz yüzeyindeki bir noktanın
Bunun
Bunun adı adı için;için; J. B. LİSTİNG (1872) J. B. LİSTİNG (1872) yılında jeoidyılında jeoid (Geoid)(Geoid) kelimesini kullanmıştır. Aynı zamanda bu şekilde tanımlanmışkelimesini kullanmıştır. Aynı zamanda bu şekilde tanımlanmış olan
olan jeoid de, yerin temel şekli olarak kabul edilmiştir. Jeoidin yapısjeoid de, yerin temel şekli olarak kabul edilmiştir. Jeoidin yapısını oluşturan kitle dağılımının homoını oluşturan kitle dağılımının homojen olmamasındanjen olmamasından dolayı jeoid yüzeyi de fiziksel yeryüzü gibi ondülasyonlu bir yüzeydir.
dolayı jeoid yüzeyi de fiziksel yeryüzü gibi ondülasyonlu bir yüzeydir.
Şekil 2
Ancak, her noktasındaki potansiyel değeri sabittir. Üzerinde duran bir cisim iş yapmaz. Bir diğer ifade ile üzerinde bulunan Ancak, her noktasındaki potansiyel değeri sabittir. Üzerinde duran bir cisim iş yapmaz. Bir diğer ifade ile üzerinde bulunan bir su damlası hiçbir yönde hareket etmez, sürekli sabit kalır. Bu gibi özelliklere sahip olan jeoid, ondülasyonlu bir yüzey bir su damlası hiçbir yönde hareket etmez, sürekli sabit kalır. Bu gibi özelliklere sahip olan jeoid, ondülasyonlu bir yüzey olması nedeniyle analitik fonksiyonlarla ifade edilmesi çok güç hatta imkansızdır. Ancak, fiziksel olarak tanımlanabilir. olması nedeniyle analitik fonksiyonlarla ifade edilmesi çok güç hatta imkansızdır. Ancak, fiziksel olarak tanımlanabilir. Bazı durumlarda geometrik tanımı sadece üzerindeki noktalarının belirlenmesi ile gerçekleştirilebilir. Jeoid doğal bir cisim Bazı durumlarda geometrik tanımı sadece üzerindeki noktalarının belirlenmesi ile gerçekleştirilebilir. Jeoid doğal bir cisim olması nedeniyle fiziksel anlamda daima vardır. Bazı uygulamalar için geometrik olarak da
olması nedeniyle fiziksel anlamda daima vardır. Bazı uygulamalar için geometrik olarak da “ortalama deniz yüzeyinin kara“ortalama deniz yüzeyinin kara parç
parçaları altında yeryüzünaları altında yeryüzünün ün her her noktanoktasındasındaki ki çekül doğrultuçekül doğrultularınlarına a dik dik olaraolarak k devam ettiği devam ettiği kabukabul l edilen kapalı bir edilen kapalı bir yüzeydir”
yüzeydir” şeklinde tanımlanabilir. Jeoid, bu özelliklerinden dolayı, tüm jeodezik ölçmeler ve noktaların yüksekliklerinişeklinde tanımlanabilir. Jeoid, bu özelliklerinden dolayı, tüm jeodezik ölçmeler ve noktaların yüksekliklerini belirlemede referans yüzeyi olarak alınmaktadır.
belirlemede referans yüzeyi olarak alınmaktadır.
Bilindiği gibi, yeryüzünde jeodezik amaçlı ölçmeler için kurulan aletler, ya çekül doğrultusundan, ya da düzeçlerden Bilindiği gibi, yeryüzünde jeodezik amaçlı ölçmeler için kurulan aletler, ya çekül doğrultusundan, ya da düzeçlerden faydalanılarak kurulur. Çekül doğrultuları, o noktadaki yatay düzleme dik konumdadır. Dolayısı ile çekül doğrultuları, faydalanılarak kurulur. Çekül doğrultuları, o noktadaki yatay düzleme dik konumdadır. Dolayısı ile çekül doğrultuları, jeoide de dik konumda olmaktadır. Tersi durumda, düzeçle kurulmuş aletler de aynı özelliği taşımaktadır. Bu nedenle jeoid, jeoide de dik konumda olmaktadır. Tersi durumda, düzeçle kurulmuş aletler de aynı özelliği taşımaktadır. Bu nedenle jeoid, jeodezik ölçmelere de referanslık etmektedir.
Yeryüzünün şeklinin ve büyüklüğünün belirlenmesi amacıyla yapılacak jeodezik faaliyetler için, jeoidin matematiksel Yeryüzünün şeklinin ve büyüklüğünün belirlenmesi amacıyla yapılacak jeodezik faaliyetler için, jeoidin matematiksel olarak karmaşık bir yüzey olması iki boyutlu yatay konum hesaplamalarında kullanılmak üzere seçilmesini olanaksız kılar. olarak karmaşık bir yüzey olması iki boyutlu yatay konum hesaplamalarında kullanılmak üzere seçilmesini olanaksız kılar. Bu durum, böyle bir yüzey üzerinde iki boyutlu hesap yapmak yerine daha basit ve düşük dereceden analitik fonksiyonlarla Bu durum, böyle bir yüzey üzerinde iki boyutlu hesap yapmak yerine daha basit ve düşük dereceden analitik fonksiyonlarla ifade edilebilen bir diğer yüzeyin
ifade edilebilen bir diğer yüzeyin seçilmesini gündeme getirir. Bu amaca yönseçilmesini gündeme getirir. Bu amaca yönelik bir elik bir yüzey;yüzey;
a:
a: büyük yabüyük yarı ekseni,rı ekseni, b:
bir elipsin küçük ekseni etrafında 180
bir elipsin küçük ekseni etrafında 180oo döndürülmesi sonucunda meydana gelen ve aynı zamanda kapalı bir yüzey olan, bir döndürülmesi sonucunda meydana gelen ve aynı zamanda kapalı bir yüzey olan, bir
dönel elipsoid yüzeyi olmaktadır. dönel elipsoid yüzeyi olmaktadır.
Şekil 5:
Bu yüzey doğal bir yüzey olmayı
Bu yüzey doğal bir yüzey olmayıp sadece analitik olarak ifade edilep sadece analitik olarak ifade edilebilen düşübilen düşünsel bir yüzey olmaktansel bir yüzey olmaktadır. dır. Jeoid yerinJeoid yerine,e, yeryuvarının temel şekli olarak kabul edilerek yatay
yeryuvarının temel şekli olarak kabul edilerek yatay konum hesaplamalarında referans yüzeyi olarak alınır.konum hesaplamalarında referans yüzeyi olarak alınır.
Yer
Yer yüzyüzeyi eyi yeryerine ine kulkullanlanılaılacak cak böyböyle le bir bir döndönel el elielipsopsoidiidin, n, yeryeryuvyuvarıarına na gögöre re yeryerleşleştirtirme me ve ve yönyönlenlendirdirmesmesi i yanyanındındaa boyutlarının da belirlenmiş olması yani; datumu belli ise buna referans elipsoidi denir. Bu yüzey, yeryuvarının her tarafına boyutlarının da belirlenmiş olması yani; datumu belli ise buna referans elipsoidi denir. Bu yüzey, yeryuvarının her tarafına dağılmış olan tüm jeodezik noktaların yatay konumlarını belirleme ve temsil etmede referans yüzeyi olarak kullanılır. Böyle dağılmış olan tüm jeodezik noktaların yatay konumlarını belirleme ve temsil etmede referans yüzeyi olarak kullanılır. Böyle bir kabul sonucunda, yeryüzünde çekül doğrultusuna veya ona dik konumda olan jeoid yüzeyine göre yapılan tüm jeodezik bir kabul sonucunda, yeryüzünde çekül doğrultusuna veya ona dik konumda olan jeoid yüzeyine göre yapılan tüm jeodezik
ölçüler referans elipsoidine indirgenerek gerekli değerlendirmeler veya
Şekil 6:
Burada;
Burada; N:N: jeoid ondülasyonlarını,jeoid ondülasyonlarını, hh : elipsoid yükseklikleri ve: elipsoid yükseklikleri ve H:H: ortometrik yükseklileri göstermektedir. Referans elipsoidiortometrik yükseklileri göstermektedir. Referans elipsoidi temel yüzey kabul edilerek hesaplama yapmak düzlemd
temel yüzey kabul edilerek hesaplama yapmak düzlemde e hesaplhesaplama yapmaya göre ama yapmaya göre daha karmaşık ve daha karmaşık ve zor olmaktadzor olmaktadır. Buır. Bu durumda, elipsoid yerine uygun şekilde seçilmiş bir projeksiyon yüzeyi seçilerek, elipsoide indirgenmiş gözlemler bu durumda, elipsoid yerine uygun şekilde seçilmiş bir projeksiyon yüzeyi seçilerek, elipsoide indirgenmiş gözlemler bu yüzeyde tasvir edilerek ilgili hesaplamalar
3.1
3.1 JEODEZİK AMAÇLI JEODEZİK AMAÇLI KURULAN AĞLAR KURULAN AĞLAR
Jeodezik amaçlı kurulan ya da kurulabilen ağları iki kısımda ele almak mümkündür. Bunlardan biri
Jeodezik amaçlı kurulan ya da kurulabilen ağları iki kısımda ele almak mümkündür. Bunlardan biri gravite gravite ağları veağları ve manyetik ağlar, diğeri ise sadece açı uzunluk ölçülerinden kurulan ve geometrik büyüklük ifade eden; jeodezik ağlar ya da manyetik ağlar, diğeri ise sadece açı uzunluk ölçülerinden kurulan ve geometrik büyüklük ifade eden; jeodezik ağlar ya da alışılagelen bir ifade ile nirengi ağlarıdır. Bu ağların her birinin kurulmasındaki amaç birbirinden farklı olmaktadır. Gravite alışılagelen bir ifade ile nirengi ağlarıdır. Bu ağların her birinin kurulmasındaki amaç birbirinden farklı olmaktadır. Gravite ağlarında, sadece yeryuvarının dış gravite alanının belirlenmesi
ağlarında, sadece yeryuvarının dış gravite alanının belirlenmesi problemi ile uğraşılır.problemi ile uğraşılır.
Jeodezik ya da diğer adıyla nirengi ağlarında yerin büyüklüğü yanında şeklinin belirlenmesini esas alan konular amaç Jeodezik ya da diğer adıyla nirengi ağlarında yerin büyüklüğü yanında şeklinin belirlenmesini esas alan konular amaç edinilmektedir. Yani, geometrik anlam taşıyan
3.1.1 GRAVİTE AĞLARI 3.1.1 GRAVİTE AĞLARI
Bu tür ağlar yeryüzünün dış gravite alanını belirlemek amacıyla kurulurlar. Ölçü büyüklüğü olarak yeryüzüne işaretlenmiş Bu tür ağlar yeryüzünün dış gravite alanını belirlemek amacıyla kurulurlar. Ölçü büyüklüğü olarak yeryüzüne işaretlenmiş olan gravite noktaları arasındaki gravite farkı değerleridir. Bu ağlar genelde ülkeler genişliğinde, geometrik nivelman olan gravite noktaları arasındaki gravite farkı değerleridir. Bu ağlar genelde ülkeler genişliğinde, geometrik nivelman ağlarının yapısına benzer şekilde kurulurlar. Noktalar arasında ölçülen gravite farklarından faydalanarak değeri önceden ağlarının yapısına benzer şekilde kurulurlar. Noktalar arasında ölçülen gravite farklarından faydalanarak değeri önceden kesin olarak bilinen ve uyg
kesin olarak bilinen ve uygun şekilde seçilmiş olan bir başlangıç noun şekilde seçilmiş olan bir başlangıç noktasına ktasına göre bütün yeni nogöre bütün yeni noktaların gravite değerleri buktaların gravite değerleri bu başlangıç değerine göre hesaplanır. Hesaplanmasında; geometrik nivelman ağlarına benzer şekilde işlemler yapılmaktadır. başlangıç değerine göre hesaplanır. Hesaplanmasında; geometrik nivelman ağlarına benzer şekilde işlemler yapılmaktadır.
Aşağıda Türkiye temel gravite ağı
Bu ağda, 55
Bu ağda, 55 adeadeti ti I. dereceI. derece, , 13 adeti mutl13 adeti mutlak ak gragravitvite, e, 3943940 0 adeadeti ti II. dereII. derece ce ve 62250 adetve 62250 adeti i de sıklade sıklaştıştırma noktrma noktasıasınını içermektedir. Bu ağ toplam 66258 adet noktadan oluşmaktadır.
3.1.2 MANYETİK AĞLAR 3.1.2 MANYETİK AĞLAR
Bu ağlar yeryüzünün manyetiğini belirlemek amacıyla kurulan ağlardır. Bunlarla ilgili ölçü büyüklükleri noktalardaki Bu ağlar yeryüzünün manyetiğini belirlemek amacıyla kurulan ağlardır. Bunlarla ilgili ölçü büyüklükleri noktalardaki manyetik ölçüler olmaktadır. Böy
manyetik ölçüler olmaktadır. Böyle ağlara bir örnek Türkiye Ulusal manyetik ağı vle ağlara bir örnek Türkiye Ulusal manyetik ağı verilebilir. Bu ağ, ülke boyutunderilebilir. Bu ağ, ülke boyutunda a 50- 50-100km. aralıklarla işaretlenen ve manyetik alan para
100km. aralıklarla işaretlenen ve manyetik alan para metreleri ile zamanla değişiminin bilindiği noktalardan oluşan bir ağdır.metreleri ile zamanla değişiminin bilindiği noktalardan oluşan bir ağdır.
Şekil 8:
Şekil 8: Türkiye Ulusal Manyetik AğıTürkiye Ulusal Manyetik Ağı 85 adet seküler nokta ve
3.1.3
3.1.3 JEODEZİK JEODEZİK VEYA VEYA NİRENGİ NİRENGİ AĞLARIAĞLARI
Yeryüzünde zemine özel olarak işaretlenmiş ve ölçmeler sonucunda karşılıklı konumları belirlenmiş sabit noktalara Yeryüzünde zemine özel olarak işaretlenmiş ve ölçmeler sonucunda karşılıklı konumları belirlenmiş sabit noktalara nirengi noktası denmektedir. Bu tanıma ilave olarak; Nirengi noktaların konumlarını belirlemek amacıyla komşu noktalar nirengi noktası denmektedir. Bu tanıma ilave olarak; Nirengi noktaların konumlarını belirlemek amacıyla komşu noktalar arasında bir ölçme planı dahilinde yapılan gözlemlerin belirlediği doğrultuların oluşturdukları geometrik şekle de
arasında bir ölçme planı dahilinde yapılan gözlemlerin belirlediği doğrultuların oluşturdukları geometrik şekle de Nirengi Nirengi Ağı
Ağı denmektedir.denmektedir.
Mevcut veya kurulması mümkün olabilen jeodezik ağlar her biriyle ilgili yapılan ölçülerin; ölçü türünün, kapladıkları Mevcut veya kurulması mümkün olabilen jeodezik ağlar her biriyle ilgili yapılan ölçülerin; ölçü türünün, kapladıkları alanların büyüklüğüne ve genişliğine veya boyutlarına, oluşturdukları geometrik şekillerine, kuruluş amaçlarına, hesaplanış alanların büyüklüğüne ve genişliğine veya boyutlarına, oluşturdukları geometrik şekillerine, kuruluş amaçlarına, hesaplanış biçimlerine ve elde edilen sonuç bilgilerinin türüne ya da özelliklerine göre çeşitli şekilde sınıflanabilirler. Böyle bir biçimlerine ve elde edilen sonuç bilgilerinin türüne ya da özelliklerine göre çeşitli şekilde sınıflanabilirler. Böyle bir
düşüncenin ışığı altındaki bir sınıflandırma yukarıdaki tablodaki gibi özetlenebilir. düşüncenin ışığı altındaki bir sınıflandırma yukarıdaki tablodaki gibi özetlenebilir.
3.1.3.1. ÖLÇÜ TÜRLERİNE GÖRE SINIFLANDIRMALARI 3.1.3.1. ÖLÇÜ TÜRLERİNE GÖRE SINIFLANDIRMALARI
3.1.
3.1.3.1.13.1.1. . Uydu Uydu AğlarAğları:ı: Uydu ağlarında noktaların karşılıklı konumlarını belirlemek amacıyla, uydu gözlemlerindenUydu ağlarında noktaların karşılıklı konumlarını belirlemek amacıyla, uydu gözlemlerinden faydalanılır. Bir diğer ifade ile; alet kurulan istasyon noktası yer yüzünde bir nokta ve tatbik yapılan hedef noktası uzayda faydalanılır. Bir diğer ifade ile; alet kurulan istasyon noktası yer yüzünde bir nokta ve tatbik yapılan hedef noktası uzayda bir uydu olan ya da tersi durumdaki bir ölçü tekniğinden faydalanılır. Uydu gözlemlerinde ölçü büyüklüğü doğrudan her bir bir uydu olan ya da tersi durumdaki bir ölçü tekniğinden faydalanılır. Uydu gözlemlerinde ölçü büyüklüğü doğrudan her bir
noktanın orijini yerin ağırlı merkezi olan ve
noktanın orijini yerin ağırlı merkezi olan ve Z Z ekseni yerin dönme ekseni,ekseni yerin dönme ekseni, X X ekseni ekvator düzlemi ile sıfır başlangıçekseni ekvator düzlemi ile sıfır başlangıç meridyeninin arakesit doğrusu olan ve
meridyeninin arakesit doğrusu olan ve Y Y ekseni orijin noktasında her iki eksene dik olan sağ el kuralına uyan bir kartezyenekseni orijin noktasında her iki eksene dik olan sağ el kuralına uyan bir kartezyen koordinat sistemi özelliğine sahip ortak doğal dik koordinat sistemindeki konum bileşenleridir. Bir nokta için her üç konum koordinat sistemi özelliğine sahip ortak doğal dik koordinat sistemindeki konum bileşenleridir. Bir nokta için her üç konum bileşeni olan ve aynı zamanda ölçü büyüklüğü olarak doğrudan ölçülen
bileşeni olan ve aynı zamanda ölçü büyüklüğü olarak doğrudan ölçülen X, Y, Z X, Y, Z yatay ve düşey konum bileşenleri aynı andayatay ve düşey konum bileşenleri aynı anda ölç
ölçüldüldüğü üğü içiiçin n değdeğerleerlendindirmermelerleri i de de birbirliklikte te yapyapılıılır. r. Bu Bu nednedenlenle, e, aynaynı ı zamzamandanda a bunbunlar lar üç üç boyboyutlutlu u ağlağlar ar olaolarak rak dada adl
adlandandırıırılırlırlar. lar. Bu Bu ağlağlardarda a herherhanhangi gi bibir r heshesap ap yüzyüzeyieyine ne ihihtiytiyaç aç duyduyulmulmaz. az. AncAncak, ak, bu bu noknoktaltalarıarın n geogeometmetrik rik olaolarak rak gösterilmesi istendiğinde bir referans yüzeyine gereksinim duyulur ve projeksiyon koordinatlarına geçilir. Son yıllarda gösterilmesi istendiğinde bir referans yüzeyine gereksinim duyulur ve projeksiyon koordinatlarına geçilir. Son yıllarda çeşitli amaçlarlar için kurulan ağlar bu yöntemle kurulmakta ve kurulmuş olanları da bu yöntemle yenilenmekte ve çeşitli amaçlarlar için kurulan ağlar bu yöntemle kurulmakta ve kurulmuş olanları da bu yöntemle yenilenmekte ve sıklaştırılmaktadır.
3.1.3.1.2. Yersel Ağlar 3.1.3.1.2. Yersel Ağlar
Bu tür ağlar yersel ölçü yöntemleri ile kurulurlar. Yani alet kurulan istasyon ve bakılan hedef noktası yeryüzünde bulunan Bu tür ağlar yersel ölçü yöntemleri ile kurulurlar. Yani alet kurulan istasyon ve bakılan hedef noktası yeryüzünde bulunan ölçü sistemlerine göre kurulmaktadırlar. Bu amaçla yapılan; Alet kurulan noktalardaki tüm doğrultu gözlemleri ve uzunluk ölçü sistemlerine göre kurulmaktadırlar. Bu amaçla yapılan; Alet kurulan noktalardaki tüm doğrultu gözlemleri ve uzunluk ölçüleri, yersel ölçmeler için geliştirilmiş teodolit, mekanik, optik, elektronik uzunluk ölçer aletler kullanılarak yapılır. Bu ölçüleri, yersel ölçmeler için geliştirilmiş teodolit, mekanik, optik, elektronik uzunluk ölçer aletler kullanılarak yapılır. Bu tür ağlarda, noktaların yatay ve düşey konumları aynı anda belirlene bildiği gibi, yatay ve düşey konum bileşenleri arasında tür ağlarda, noktaların yatay ve düşey konumları aynı anda belirlene bildiği gibi, yatay ve düşey konum bileşenleri arasında zayıf bir korelâsyon
zayıf bir korelâsyonun, ölçü un, ölçü aletlealetlerin her rin her iki bileşeni ayrı ölçmesi ve iki bileşeni ayrı ölçmesi ve hesaphesaplamalalamaların kolaylığrın kolaylığı ı da dikkate alınarak ayrı da dikkate alınarak ayrı dada yatay ve düşey ağlar biçimin
yatay ve düşey ağlar biçiminde belirlende belirlenebiliebilirler. rler. NoktaNoktaların yatay ve düşey konum bileşeların yatay ve düşey konum bileşenleri birliknleri birlikte ele te ele alınaalınarak,rak, noktaların üç boyutlu koordinatlarını bir arada belirmek için oluşturulan ağlar yersel üç boyutlu ağlar, ayrı olarak ele noktaların üç boyutlu koordinatlarını bir arada belirmek için oluşturulan ağlar yersel üç boyutlu ağlar, ayrı olarak ele alınarak parçalı bir biçimde, hesaplamalarda düşey konum bileşenin sabit alınarak sadece yatay konum bileşenlerinin alınarak parçalı bir biçimde, hesaplamalarda düşey konum bileşenin sabit alınarak sadece yatay konum bileşenlerinin belirlendiği ağlara;
belirlendiği ağlara; yatay veya iki boyutlu ağlar veya kısaca yatay veya iki boyutlu ağlar veya kısaca Nirengi ağlarıNirengi ağları, hesaplamalarda yatay konum bileşenlerinin sabit, hesaplamalarda yatay konum bileşenlerinin sabit alınarak üçüncü boyutun yapılan ölçmeler sonucunda belirlendiği
alınarak üçüncü boyutun yapılan ölçmeler sonucunda belirlendiği Düşey ağl Düşey ağlar ya da Trigonar ya da Trigonometriometrik ağlar k ağlar diğer addiğer adıylaıyla Nivelman ağları
3.1.3.1.3.
3.1.3.1.3. Bütünleşik AğlaBütünleşik Ağlar :r :
bu tür ağların kuruluşunda, hem yersel ölçü yöntemlerinden hem de uydu yöntemlerinden faydalanılmaktadır. Her iki ölçü bu tür ağların kuruluşunda, hem yersel ölçü yöntemlerinden hem de uydu yöntemlerinden faydalanılmaktadır. Her iki ölçü yöntemiyle elde edilen gözlemler aynı bir matematik modelde değerlendirilerek noktaların kesin üç boyutlu koordinatları yöntemiyle elde edilen gözlemler aynı bir matematik modelde değerlendirilerek noktaların kesin üç boyutlu koordinatları ortak bir üç boyutlu kartezyen koordinat sisteminde belirlenir. Genelde bu duruma, klasik yöntemle, yani yersel ölçme ortak bir üç boyutlu kartezyen koordinat sisteminde belirlenir. Genelde bu duruma, klasik yöntemle, yani yersel ölçme yöntemleriyle kurulmuş olan mevcut ağların günümüz koşullarına uygun olarak uygun gözlemleri ile yenilenmesi veya yöntemleriyle kurulmuş olan mevcut ağların günümüz koşullarına uygun olarak uygun gözlemleri ile yenilenmesi veya sıklaştırılmasında sıkça karşılaşılmaktadır.
sıklaştırılmasında sıkça karşılaşılmaktadır.
Bu açıklamalardan faydalanarak, mevcut ülke temel ağlarına bakıldığında, bunlardan şimdiye kadar kurulmuş olanları yersel Bu açıklamalardan faydalanarak, mevcut ülke temel ağlarına bakıldığında, bunlardan şimdiye kadar kurulmuş olanları yersel ölçü yöntemleri ile kurulmuşlardır. Ancak, bazı gelişmiş ülkelerde, bilim ve teknolojideki son gelişmelerden etkilenerek bu ölçü yöntemleri ile kurulmuşlardır. Ancak, bazı gelişmiş ülkelerde, bilim ve teknolojideki son gelişmelerden etkilenerek bu şekilde kurulmuş olan mevcut ağlarını uydu ölçü tekniklerini kullanarak, güncelleştirerek yenilemişlerdir. Türkiye de bu şekilde kurulmuş olan mevcut ağlarını uydu ölçü tekniklerini kullanarak, güncelleştirerek yenilemişlerdir. Türkiye de bu akıma uyan ülkelerden biri olmaktadır.
akıma uyan ülkelerden biri olmaktadır.
Yatay konum belirlemek amacıyla kurulanlarının
Yatay konum belirlemek amacıyla kurulanlarının “Nirengi ağlarının”“Nirengi ağlarının” arazideki noktaları ile düşey konum bileşeniarazideki noktaları ile düşey konum bileşeni belirleme amacıyla kurulmuş olanlarının
belirleme amacıyla kurulmuş olanlarının “Nivelman ağları”“Nivelman ağları” arazideki noktaları birbirinden farklı yerlerde bulunduklarıarazideki noktaları birbirinden farklı yerlerde bulundukları görülmektedir. Ölçülmeleri farklı yöntemlerle farklı zamanlarda yapılarak hesaplanmalarında, birinin sonuçları diğeri için görülmektedir. Ölçülmeleri farklı yöntemlerle farklı zamanlarda yapılarak hesaplanmalarında, birinin sonuçları diğeri için sabit alınarak her biriyle ilgili kesin değerler parçalı yaklaşımla elde edilmiştir.
3.1.3.2 ÖLÇÜ ALANININ BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE SINIFLANDIRMA 3.1.3.2 ÖLÇÜ ALANININ BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE SINIFLANDIRMA
Nirengi ağları örtükleri ya da kapladıkları arazinin genişliğine bağlı ve ölçülmelerinde kullanılan ölçü ve hesap tekniklerine Nirengi ağları örtükleri ya da kapladıkları arazinin genişliğine bağlı ve ölçülmelerinde kullanılan ölçü ve hesap tekniklerine
göre de çeşitli şekillerde
göre de çeşitli şekillerde isimlendirilebilirler.isimlendirilebilirler.
3.1.3.2.1
3.1.3.2.1 Yerel Nirengi Yerel Nirengi AğlarıAğları
Bu ağlar yeryüzünün belli büyüklükteki, yanı düzlem esaslara göre ölçülüp hesaplanabilecek büyüklükteki, alanlarını Bu ağlar yeryüzünün belli büyüklükteki, yanı düzlem esaslara göre ölçülüp hesaplanabilecek büyüklükteki, alanlarını örtecek şekilde kurulan ağlardırlar. Bunlara, lokal veya diğer adıyla mevzi ağlarda denmektedir.
örtecek şekilde kurulan ağlardırlar. Bunlara, lokal veya diğer adıyla mevzi ağlarda denmektedir. Köy, şehir veya kasabaKöy, şehir veya kasaba genişliğindeki alanları ölçmek ya da bazı mühendislik hizmetlerinin yerine getirilmesinde kullanılan örneğin; deformasyon genişliğindeki alanları ölçmek ya da bazı mühendislik hizmetlerinin yerine getirilmesinde kullanılan örneğin; deformasyon amaçlı ağlar gibi küçük alanları
3.1.3.2.2
3.1.3.2.2 Bölge Bölge Nirengi AğlarıNirengi Ağları
Bu tür ağlar, yeryüzünün belli büyüklükteki bir bölgesini örtecek genişlikte kurulan ağlardır. Bu ağların hesaplanmasında, Bu tür ağlar, yeryüzünün belli büyüklükteki bir bölgesini örtecek genişlikte kurulan ağlardır. Bu ağların hesaplanmasında, yeryuvarının şeklini genel anlamdaki referans elipsoidi yerine bu elipsoidi en iyi temsil eden bir küre kabul ederek, tüm yeryuvarının şeklini genel anlamdaki referans elipsoidi yerine bu elipsoidi en iyi temsil eden bir küre kabul ederek, tüm hesaplamalar bu küre yüzeyinde yapılır. Buna bir örnek olarak, Doğu-Karadeniz bölgesi için kurulacak bir ağ bu özellikleri hesaplamalar bu küre yüzeyinde yapılır. Buna bir örnek olarak, Doğu-Karadeniz bölgesi için kurulacak bir ağ bu özellikleri taşıyabilir.
taşıyabilir.
3.1.3.2.3
3.1.3.2.3 Ülke Nirengi Ülke Nirengi AğlarıAğları
Bu tür ağlar, ülkeler genişliğinde, ülkelerin ölçülmesi için kurulan temel ağlardır. Bunlar ülkelerin genişliğine göre farklı Bu tür ağlar, ülkeler genişliğinde, ülkelerin ölçülmesi için kurulan temel ağlardır. Bunlar ülkelerin genişliğine göre farklı büyüklükte olabili
büyüklükte olabilirler. Bir Hollanda, Belçika ve Danimarka…vs. rler. Bir Hollanda, Belçika ve Danimarka…vs. için bölge ağı özelliklerini için bölge ağı özelliklerini taşımalarına rağmen, Türkiye,taşımalarına rağmen, Türkiye, Rusya ..vs için böyle bir özelliği taşımazlar. Bu genişlikteki ağlar yeryuvarını en iyi temsil eden bir elipsoid yüzeyinde Rusya ..vs için böyle bir özelliği taşımazlar. Bu genişlikteki ağlar yeryuvarını en iyi temsil eden bir elipsoid yüzeyinde elipsoidin geometrik özelliklerine göre hesaplanır ve projeksiyonda tasvir edilerek değerlendirilirler. Ülke nirengi ağına elipsoidin geometrik özelliklerine göre hesaplanır ve projeksiyonda tasvir edilerek değerlendirilirler. Ülke nirengi ağına ilişkin bir örnek, Türkiye 1. derece nirengi ağı
Şekil 9:
Şekil 9: Türkiye 1. Derece Nirengi AğıTürkiye 1. Derece Nirengi Ağı
verilebilir. Bu ağda, 904 adet 1. derece, 3311 adet II. Derece, 95000 adet
verilebilir. Bu ağda, 904 adet 1. derece, 3311 adet II. Derece, 95000 adet 3. derece ve 350000 adet 4. derece noktalardan3. derece ve 350000 adet 4. derece noktalardan oluşm
oluşmaktadaktadır. Bunlardaır. Bunlardan 307 n 307 adeti I. Derece ve adeti I. Derece ve I. Derece nirengi noktasıI. Derece nirengi noktasında astrononda astronomik ölçü yapılmımik ölçü yapılmıştır. Bu ağ ştır. Bu ağ toplatoplann 449215 adet noktadan oluşmaktadır.
3.1.3.2.4 Kıta Ağları 3.1.3.2.4 Kıta Ağları
Bu ağlar ülkeler ağlarını içerecek genişlikte veya bir kıtayı örtecek büyüklükte kurulurlar. Ölçülmeleri ve hesaplanmaları Bu ağlar ülkeler ağlarını içerecek genişlikte veya bir kıtayı örtecek büyüklükte kurulurlar. Ölçülmeleri ve hesaplanmaları referans elipsoidi esaslarına göre yapılır. Buna bir örnek olarak Avrupa kıta ağı veya
referans elipsoidi esaslarına göre yapılır. Buna bir örnek olarak Avrupa kıta ağı veya Retrig Retrig ağı buna bir örnek teşkilağı buna bir örnek teşkil etmektedir.
etmektedir.
Buradan görüldüğü gibi nirengi ağının boyutları yani örtükleri alan genişledikçe gerek ölçme gerekse hesaplama teknikleri Buradan görüldüğü gibi nirengi ağının boyutları yani örtükleri alan genişledikçe gerek ölçme gerekse hesaplama teknikleri yönünden bazı zorluklarda kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, yeryuvarının lokal ağlar
yönünden bazı zorluklarda kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, yeryuvarının lokal ağlar için düzlem kabul edileniçin düzlem kabul edilen şekli büyük ağlar veya kıta ağaları için bir elipsoid kabul edilmekte, dolayısı ile referans yüzeyinin geometrik özellikleri de şekli büyük ağlar veya kıta ağaları için bir elipsoid kabul edilmekte, dolayısı ile referans yüzeyinin geometrik özellikleri de ilgili formüller içerisine dahil edilmektedir. Ayrıca, ülkelerin farklı oluşu da veri temin teminde bazı sorunları birlikte ilgili formüller içerisine dahil edilmektedir. Ayrıca, ülkelerin farklı oluşu da veri temin teminde bazı sorunları birlikte gündeme getirmesi ile de gizlilikte ayrı bir problem olmaktadır. Her bir ülke ağı için ölçü duyarlığının, tekniğinin, bağlantı gündeme getirmesi ile de gizlilikte ayrı bir problem olmaktadır. Her bir ülke ağı için ölçü duyarlığının, tekniğinin, bağlantı noktalarının durumu, referans yüzeylerinin farklı oluşu bir başka sorun olarak da karşılaşılmaktadır. Ancak, ne var ki, noktalarının durumu, referans yüzeylerinin farklı oluşu bir başka sorun olarak da karşılaşılmaktadır. Ancak, ne var ki, konumuz gereği, burada daha çok küçük alanları örten ülke ağları veya yerel ağlar büyüklüğündeki nirengi ağlarının konumuz gereği, burada daha çok küçük alanları örten ülke ağları veya yerel ağlar büyüklüğündeki nirengi ağlarının kurulması ilgili bilgiler ele alınacaktır.
3.1.3.2.5 Büyük Nirengi Ağları 3.1.3.2.5 Büyük Nirengi Ağları
Bu ağlar birkaç meridyen ve paralel dairesi yaylarını örtecek genişlikte kurulan ağlardır. Ancak, burada büyüklük kelimesi Bu ağlar birkaç meridyen ve paralel dairesi yaylarını örtecek genişlikte kurulan ağlardır. Ancak, burada büyüklük kelimesi iki farklı şekilde algılanabilir.
iki farklı şekilde algılanabilir. Birisi, nokta sayısı az olmasına rağmen kenar uBirisi, nokta sayısı az olmasına rağmen kenar uzunlukları fazladır. Sonuçta, az sayıda noktazunlukları fazladır. Sonuçta, az sayıda nokta ile tüm alan bir nirengi ağı ile kaplanmıştır. Bir diğeri ise; komşu noktalar arasındaki uzunluklar kısa ancak nokta sayısı ile tüm alan bir nirengi ağı ile kaplanmıştır. Bir diğeri ise; komşu noktalar arasındaki uzunluklar kısa ancak nokta sayısı fazlad
fazladır. Dolayısı ile ır. Dolayısı ile ölçü olanı fazla ölçü olanı fazla sayıdsayıda a nokta ile nokta ile tamamtamamıyla örtülmekıyla örtülmektedir. Her tedir. Her iki durum içinde, büyük ağ iki durum içinde, büyük ağ kelimkelimesiesi kullanılabilir. Çünkü, kapladıkları alan geniş bir alan olduğundan, hesaplanmaları aynı referans
kullanılabilir. Çünkü, kapladıkları alan geniş bir alan olduğundan, hesaplanmaları aynı referans yüzeyine göre yapılır.yüzeyine göre yapılır.
Şekil 10:
3.1.3.3
3.1.3.3 GEOMETRİK ŞGEOMETRİK ŞEKİLLERİNE GÖRE EKİLLERİNE GÖRE SINIFLANDIRLMALARISINIFLANDIRLMALARI
Yeryüzünün tamamının ya da belli büyüklükteki bir parçasının ölçülmesinde amaç bu alanın tüm detayları ile belli bir ölçek Yeryüzünün tamamının ya da belli büyüklükteki bir parçasının ölçülmesinde amaç bu alanın tüm detayları ile belli bir ölçek dahilinde küçültülerek harita düzlemine aktarmaktır. Böyle bir
dahilinde küçültülerek harita düzlemine aktarmaktır. Böyle bir işlem için öncelikli hedef; ölçü işlem için öncelikli hedef; ölçü bölgesinin tüm jeodezik detaybölgesinin tüm jeodezik detay ölçülerine referanslık edecek sıklıkta uygun nirengi noktaları ile örtülmüş olmasıdır. Ölçü alanının geniş olması durumunda ölçülerine referanslık edecek sıklıkta uygun nirengi noktaları ile örtülmüş olmasıdır. Ölçü alanının geniş olması durumunda böyle bir işlem ekonomiklik yanında emek gücünün, zamanın sınırlı olması nedeniyle bir anda
böyle bir işlem ekonomiklik yanında emek gücünün, zamanın sınırlı olması nedeniyle bir anda yapılamaz. Böyle durumlardayapılamaz. Böyle durumlarda iki farklı yol izlenebilir. Birincisi; alanın belli büyüklükte, yani detay noktalarına referanslık edecek sıklıkta tüm noktaların iki farklı yol izlenebilir. Birincisi; alanın belli büyüklükte, yani detay noktalarına referanslık edecek sıklıkta tüm noktaların aynı anda tesis edilmesine uygun genişlikte ise, ekonomiklik, doğruluk ve harcanacak zaman dikkate alınarak, tüm ölçü aynı anda tesis edilmesine uygun genişlikte ise, ekonomiklik, doğruluk ve harcanacak zaman dikkate alınarak, tüm ölçü alanının örtecek şekilde arazide noktalar tesis
alanının örtecek şekilde arazide noktalar tesis edilir. Belli bir ölçme planına göre bu komşu noktaların arasındaki edilir. Belli bir ölçme planına göre bu komşu noktaların arasındaki doğrultular doğrultular gözlenerek ya da kenar uzunlukları ölçülerek e
gözlenerek ya da kenar uzunlukları ölçülerek eşkenar veya köşegenleri de gözlenmiş dörtgenlerden oluşan bir aşkenar veya köşegenleri de gözlenmiş dörtgenlerden oluşan bir a ğ oluşturulur.ğ oluşturulur. Böyle ağlara “
Böyle ağlara “ yüzey ağı” yüzey ağı” denir. İkincisi de üçgen ya da köşegenleri de gözlenmiş dörtgenlerin yan yana gelmesindendenir. İkincisi de üçgen ya da köşegenleri de gözlenmiş dörtgenlerin yan yana gelmesinden faydalanılarak oluşturulan zincir ağlarının, birbirine bağlanması ile oluşturulan “
3.1.3.3.1 Yüzey Ağları 3.1.3.3.1 Yüzey Ağları
Küçük ülkeler ya da arazi parçalarının ölçülmesi için yüzey ağları yeterli olmaktadır. Ancak, ne var ki, bu özellikteki yüzey Küçük ülkeler ya da arazi parçalarının ölçülmesi için yüzey ağları yeterli olmaktadır. Ancak, ne var ki, bu özellikteki yüzey ağları
ağlarının köşegenlernın köşegenleri i de de gözlegözlenmiş dörtgenlenmiş dörtgenlerden rden oluşoluşturulturulmasınmasını, ı, ağ ağ için uygun için uygun nokta yeri nokta yeri seçimiseçimini ni arazidarazideki eki görüşgörüş olanaklarının engellemesi gibi olumsuz koşullardan dolayı her zaman mümkün olamaz. Bu nedenle, nokta yeri seçiminde olanaklarının engellemesi gibi olumsuz koşullardan dolayı her zaman mümkün olamaz. Bu nedenle, nokta yeri seçiminde sağladığı kolaylıklar yönünden, yüzey ağları daha çok üçgen hatta eşkenar üçgenlerin yan yana gelmesinden oluşan sağladığı kolaylıklar yönünden, yüzey ağları daha çok üçgen hatta eşkenar üçgenlerin yan yana gelmesinden oluşan geometrik şekillerden oluşturulur.
geometrik şekillerden oluşturulur.
Ölçülecek alanın geniş olması nedeniyle, bu tür ağlar tek adımda kurulamaz. Hiyerarşik bir düzen içinde kurulabilirler. Bu Ölçülecek alanın geniş olması nedeniyle, bu tür ağlar tek adımda kurulamaz. Hiyerarşik bir düzen içinde kurulabilirler. Bu amaçla; en presizyonlu bir şekilde
amaçla; en presizyonlu bir şekilde yapılan ölçülerden kurulan bir ana iskelet ağın daha sonyapılan ölçülerden kurulan bir ana iskelet ağın daha sonra araları daha düşük derecedenra araları daha düşük dereceden noktalarla sıklaştırılarak yüzey ağı kademeli bir
Şekil 11:
3.1.3.3.2 Zincir ağlar 3.1.3.3.2 Zincir ağlar
Bu ağlar köşegenleri gözlenmiş dörtgenlerin yada üçgen şekillerin belli bir sırada yan yana dizilişinden oluşan ağlardır. Bu ağlar köşegenleri gözlenmiş dörtgenlerin yada üçgen şekillerin belli bir sırada yan yana dizilişinden oluşan ağlardır. Bunlar daha çok özel amaçlar veya hiyerarşik bir düzen içinde kurulmuş mevcut ağların noktaları arasındaki boşluk alanları Bunlar daha çok özel amaçlar veya hiyerarşik bir düzen içinde kurulmuş mevcut ağların noktaları arasındaki boşluk alanları doldurmak
doldurmak için için şıklaştırma ağları olarak şıklaştırma ağları olarak kurulurlar.kurulurlar.
Şekil 12: Z
3.1.3.3.3 Çelen ağlar 3.1.3.3.3 Çelen ağlar
Çelenk ağlar bir zincir poligon ağın başlangıç ve bitim noktaları çakışık olan ağ şeklidir. Bu durumuyla bir halka ağ Çelenk ağlar bir zincir poligon ağın başlangıç ve bitim noktaları çakışık olan ağ şeklidir. Bu durumuyla bir halka ağ oluşturur. Bu tür ağlar için aşağıdaki
oluşturur. Bu tür ağlar için aşağıdaki örnek verilebilir.örnek verilebilir.
Şekil 13:
3.1.3.3.4
3.1.3.3.4 Zincir PoligoZincir Poligon Ağların Ağları
Küçük alanlı ülkeler için bu tür bir yaklaşım uygulanabilir olmasına rağmen alanca geniş topraklar üzerinde kurulmuş Küçük alanlı ülkeler için bu tür bir yaklaşım uygulanabilir olmasına rağmen alanca geniş topraklar üzerinde kurulmuş ülkeler için bazı güçlükler doğurmaktadır. Böyle durumlarda, yani ölçülecek arazinin geniş ya da büyük boyutlarda olması ülkeler için bazı güçlükler doğurmaktadır. Böyle durumlarda, yani ölçülecek arazinin geniş ya da büyük boyutlarda olması halinde sözü edilen özellikteki bir yüzey ağı
halinde sözü edilen özellikteki bir yüzey ağı bu şekliyle tek adımda kurulamaz. Bu durumda, yüzey ağı, bu şekliyle tek adımda kurulamaz. Bu durumda, yüzey ağı, Türkiye ülke nirengiTürkiye ülke nirengi ağında olduğu gib
ağında olduğu gibi( Şekil 9) i( Şekil 9) kademeli bir şekilde kurulur.kademeli bir şekilde kurulur.
Bu amaçla, Önce bütün ülke yüzeyini örtecek genişlikte belli aralıklardaki noktalardan oluşan zincir poligon ağılarının Bu amaçla, Önce bütün ülke yüzeyini örtecek genişlikte belli aralıklardaki noktalardan oluşan zincir poligon ağılarının birbiriyle bağlanmasın
birbiriyle bağlanmasından elde edilen bir dan elde edilen bir 1.derece temel ağ k1.derece temel ağ kurulmuştur. ( urulmuştur. ( Şekil 9) Şekil 9) dan da görülddan da görüldüğü gibi, üğü gibi, ülke 1.dereceülke 1.derece temel nirengi ağının her bir çelenk
3.1.3.3.5 Santral Ağlar 3.1.3.3.5 Santral Ağlar
Bu tür ağlar üçgenlerin bir nokta etrafında yan yana dizilmesinden oluşan ağlardır. Bazı durumlarda, aynı geometrik düzeni Bu tür ağlar üçgenlerin bir nokta etrafında yan yana dizilmesinden oluşan ağlardır. Bazı durumlarda, aynı geometrik düzeni sağlamak üzere, köşegenleri de gözlenmiş dörtgenlerden kurulabilirler. Böyle bir
sağlamak üzere, köşegenleri de gözlenmiş dörtgenlerden kurulabilirler. Böyle bir ağ için örnek şekil,ağ için örnek şekil,
Şekil 14:
Şekil 14: Santral Ağ Santral Ağ
olarak verilebilir. Bunlar daha çok özel amaçlı yerel ölçmeler için kurulan ağlar olmaktadır. olarak verilebilir. Bunlar daha çok özel amaçlı yerel ölçmeler için kurulan ağlar olmaktadır.
3.1.3.3.6 Dörtgen Ağlar 3.1.3.3.6 Dörtgen Ağlar
Bu ağlar çok özel amaç
Bu ağlar çok özel amaç için kurulurlar, köşegenleri de gözlenmiş bir dörtgenden oluşmaktadır. Bununla bir örnek ağ şekli,için kurulurlar, köşegenleri de gözlenmiş bir dörtgenden oluşmaktadır. Bununla bir örnek ağ şekli,
Şekil 15:
Şekil 15: Dörtgen Ağ Dörtgen Ağ
olara
olarak verilebilk verilebilir. ir. Bu tür ağlar, daha çok mevcut yersel ağların kuruBu tür ağlar, daha çok mevcut yersel ağların kurulması aşamaslması aşamasında, baz büyütmında, baz büyütme şebekesi olarak e şebekesi olarak kullanılmıştır.
3.1.3.3.7 Dizi Nirengi 3.1.3.3.7 Dizi Nirengi
Günümüzde yürürlükte olan
Günümüzde yürürlükte olan Büyük Ölçekli Haritaların yapım yönetmeliği Büyük Ölçekli Haritaların yapım yönetmeliği hükümlerine göre komşu noktaları arasındakihükümlerine göre komşu noktaları arasındaki kenar uzunları 800-1500m. ve toplam güzergah uzunluğu 7km.’yi aşmayacak yada dizi nirengi nokta sayısı
kenar uzunları 800-1500m. ve toplam güzergah uzunluğu 7km.’yi aşmayacak yada dizi nirengi nokta sayısı 7 ‘den az olacak 7 ‘den az olacak şekilde tesis edilen uzun kenarlı
şekilde tesis edilen uzun kenarlı dayalı poligonlara denir.dayalı poligonlara denir.
Şekil 16:
Şekil 16: Bir Dizi Nirengi Geçkisi Bir Dizi Nirengi Geçkisi
(CD) (CD) A A B B (AB) (AB) ββ11 ββ22 ββ 33 ββ44 S S11 S S22 S S33 P P11 P P 22
Bu ağlar, daha çok görüş engelinin bulunduğu; örneğin ormanlık alanların ölçülmesinde, nokta sıklaştırması amacıyla Bu ağlar, daha çok görüş engelinin bulunduğu; örneğin ormanlık alanların ölçülmesinde, nokta sıklaştırması amacıyla kurulurlar. Şekil 16 dan da görüldüğü
kurulurlar. Şekil 16 dan da görüldüğü gibi; gibi; kurulmalarında temel ilke, hem ölçü hem de hesap denetimlerinin yapılabilmesikurulmalarında temel ilke, hem ölçü hem de hesap denetimlerinin yapılabilmesi için başlangıçtaki ve en sondaki iki noktanın koordinatlarının bilinmesi yanında, her alet kurulan noktada ölçülen doğrultu için başlangıçtaki ve en sondaki iki noktanın koordinatlarının bilinmesi yanında, her alet kurulan noktada ölçülen doğrultu gözlemlerinden elde edilen kırılma açıları ile,
gözlemlerinden elde edilen kırılma açıları ile, komşu noktalar arasındaki uzunlukların ölçülmüş olmasıdır.komşu noktalar arasındaki uzunlukların ölçülmüş olmasıdır.
3.1.3.4
3.1.3.4 HESAPLAMA TEHESAPLAMA TEKNİK VE KNİK VE ÇIKTI BİLGÇIKTI BİLGİLERİNE GÖRE İLERİNE GÖRE SINIFLANDIRMASINIFLANDIRMA
Jeodezik ağlar hesaplama teknik ve çıktı ürünlerine göre de çeşitli şekilde sınıflandırılabilirler. Böyle bir sınıflandırma; üç Jeodezik ağlar hesaplama teknik ve çıktı ürünlerine göre de çeşitli şekilde sınıflandırılabilirler. Böyle bir sınıflandırma; üç boyutlu jeodezik ağlar, yatay ağlar ve düşey
3.1.3.4.1
3.1.3.4.1 Üç BoyuÜç Boyutlu Ağlartlu Ağlar
Üç Boyutlu ağlar yatay ve düşey konum bilgilerinin belirlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Üç boyutlu yersel ağlar, üç Üç Boyutlu ağlar yatay ve düşey konum bilgilerinin belirlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Üç boyutlu yersel ağlar, üç boyutlu uydu ağları ve bütünleşik ağlar olarak
boyutlu uydu ağları ve bütünleşik ağlar olarak sınıflandırılabilirler. Üç boyutlu yersel ağlarda ölçüler sınıflandırılabilirler. Üç boyutlu yersel ağlarda ölçüler klasik ölçme aletleriyleklasik ölçme aletleriyle yapıl
yapılır ve ır ve yatay ve yatay ve düşey konum birlikdüşey konum birlikte yada te yada ayrı olarak rölatif bir ayrı olarak rölatif bir şekildşekilde e belirlbelirlenir. Üç enir. Üç boyuboyutlu uydu ağlarında ölçüler tlu uydu ağlarında ölçüler uydu ölçüleridir. Yatay ve düşey konum birlikte mutlak olarak belirlenir. Bütünleşik ağlarda yersel ve uydu ölçüleri bir uydu ölçüleridir. Yatay ve düşey konum birlikte mutlak olarak belirlenir. Bütünleşik ağlarda yersel ve uydu ölçüleri bir arada kullanılır.
arada kullanılır.
3.1.3.4.2
3.1.3.4.2 Yatay Yatay AğlarAğlar
Yatay ağlar noktaların yatay konum bilgilerinin belirlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Yapılan doğrultu ve kenar ölçüleri Yatay ağlar noktaların yatay konum bilgilerinin belirlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Yapılan doğrultu ve kenar ölçüleri yardımıyla ölçüler hesap yüzeyine indirgenir ve indirgenmiş ölçülerle konum bilgileri elde
3.1.3.4.3 Düşey Ağlar 3.1.3.4.3 Düşey Ağlar
Düşey ağlar noktaların düşey konum bilgilerinin belirlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Bu ağlara, geometrik nivelman, Düşey ağlar noktaların düşey konum bilgilerinin belirlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Bu ağlara, geometrik nivelman, trigonometrik nivelman ağları örnek olarak verilebilir. Trigonometrik ağlar; alet kurulan nokta ile bakılan hedef noktası trigonometrik nivelman ağları örnek olarak verilebilir. Trigonometrik ağlar; alet kurulan nokta ile bakılan hedef noktası arasındaki düşey açı ölçmelerinden ve uzunluk ölçüsü değerlerinden faydalanarak noktaların elipsoitten olan yüksekliklerini arasındaki düşey açı ölçmelerinden ve uzunluk ölçüsü değerlerinden faydalanarak noktaların elipsoitten olan yüksekliklerini belirlemek amacıyla kurulurlar. Nivelman ağları ise, noktalar arasındaki yükseklik farkının geometrik nivelman yöntemiyle belirlemek amacıyla kurulurlar. Nivelman ağları ise, noktalar arasındaki yükseklik farkının geometrik nivelman yöntemiyle belirlenmesi prensibinden faydalanarak ölçülüp, kurulurlar.
belirlenmesi prensibinden faydalanarak ölçülüp, kurulurlar.
Neticede, nivelman ağlarında noktaların ortometrik yükseklikleri elde edilmiş olur. Bu ağlara bir örnek olarak, Türkiye Neticede, nivelman ağlarında noktaların ortometrik yükseklikleri elde edilmiş olur. Bu ağlara bir örnek olarak, Türkiye
Düşey kontrol(TUDKA) ağı verilebilir. Düşey kontrol(TUDKA) ağı verilebilir.
Türkiye Düşey kontrol
Türkiye Düşey kontrol(TUDKA)(TUDKA) ağı, 19197 adet I. Derece ve 6254 adet II. Derece noktalardan oluşmaktadır. Bu ağ toplamağı, 19197 adet I. Derece ve 6254 adet II. Derece noktalardan oluşmaktadır. Bu ağ toplam 25451 adet noktadan oluşmaktadır.
Şekil 17:
3.1.3.5
3.1.3.5 KURULUŞ KURULUŞ AMACINA AMACINA GÖRE GÖRE SINIFLANDIRMASINIFLANDIRMA
Nirengi ağları kuruluş amacına göre iki f
Nirengi ağları kuruluş amacına göre iki farklı sınıfa ayrılabilir. Bunlar temel ağlar arklı sınıfa ayrılabilir. Bunlar temel ağlar ve kontrol ağlarıdır.ve kontrol ağlarıdır.
3.1.3.5.1
3.1.3.5.1 Temel Temel AğlarAğlar
Bir bölgedeki tüm jeodezik faaliyetlere dayanak olacak kendinden daha düşük derecedeki nirengi çalışmalarına referanslık Bir bölgedeki tüm jeodezik faaliyetlere dayanak olacak kendinden daha düşük derecedeki nirengi çalışmalarına referanslık edecek ağlardır. Ülke temel ağları buna bir örnek verilebilir.
edecek ağlardır. Ülke temel ağları buna bir örnek verilebilir.
3.1.3.5.2
3.1.3.5.2 Kontrol Kontrol AğlarıAğları Defor
Deformasyomasyon n harekhareketleri gibi, mevcut etleri gibi, mevcut ağlardağlarda a veya bir veya bir mühenmühendislidislik k yapısyapısında, faylarda veya ında, faylarda veya bir bölgedeki heyelanbir bölgedeki heyelan hareketlerini izlemek gibi, zamanla oluşabilecek hareketlerin denetlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Genellikle yerel ağlar hareketlerini izlemek gibi, zamanla oluşabilecek hareketlerin denetlenmesi amacıyla kurulan ağlardır. Genellikle yerel ağlar şeklinde olurlar.
3.1.3.6
3.1.3.6 ÖLÇÜLEN ÖLÇÜLEN BÜYÜKLÜKLERİN BÜYÜKLÜKLERİN TÜRÜNE TÜRÜNE GÖRE GÖRE SINIFLANDIRMASINIFLANDIRMA
Nirengi ağları, kurulmalarında ölçülen büyüklüklerin türüne göre de sınıflandırılabilirler. Bunlar, doğrultu ağları, kenar Nirengi ağları, kurulmalarında ölçülen büyüklüklerin türüne göre de sınıflandırılabilirler. Bunlar, doğrultu ağları, kenar
ağları ve doğrultu kenar ağları olarak
ağları ve doğrultu kenar ağları olarak adlandırılır.adlandırılır.
3.1.3.6.1
3.1.3.6.1 Doğrultu Ağları:Doğrultu Ağları: Bu ağlar sadece doğrultu gözlemleri ile kurulurlar. Alet kurulan noktalarda tüm gözlenebilenBu ağlar sadece doğrultu gözlemleri ile kurulurlar. Alet kurulan noktalarda tüm gözlenebilen doğrultu değerleri ölçülür. Ağa ölçek vermek amacıyla belli noktalar arasındaki kenar uzunlukları ölçülür. Mevcut doğrultu değerleri ölçülür. Ağa ölçek vermek amacıyla belli noktalar arasındaki kenar uzunlukları ölçülür. Mevcut kurulu nirengi ağları, önceleri doğrultu ölçme duyarlığının uzunluk ölçüsüne göre daha fazla olması nedeniyle bu kurulu nirengi ağları, önceleri doğrultu ölçme duyarlığının uzunluk ölçüsüne göre daha fazla olması nedeniyle bu yolla kurulmuştur.
yolla kurulmuştur. 3.1.
3.1.3.6.2 3.6.2 Kenar Kenar AğlarAğları:ı: Bu Bu tür ağlara, tür ağlara, kısaca Trilaterkısaca Trilaterasyon ağları da asyon ağları da denmedenmektediktedir.r. Trilaterasyon ağları,Trilaterasyon ağları, noktalar noktalar arasın
arasındaki daki uzunuzunluklalukların rın ölçülölçülmesiymesiyle le sadece sadece uzunuzunluk luk değerldeğerlerini erini içereceiçerecek k şekildşekilde e kurulkurulurlarurlar. . Hiçbir Hiçbir doğrdoğrultu ultu gözlegözlemimi içermezler.
içermezler. 3.1.
3.1.3.6.3 3.6.3 DoğruDoğrultu-Kltu-Kenar enar AğlarıAğları: : Bu Bu ağlağlardarda, a, doğdoğrulrultultularlarla a birbirliklikte, te, noknoktaltalar ar araarasınsındakdaki i kenkenar ar uzuuzunlunluklakları rı dada ölçülmektedir. Nokta koordinatlarının hesaplanmasında her iki ölçü türü birlikte ele alınarak gerekli hesaplamalar yapılır. ölçülmektedir. Nokta koordinatlarının hesaplanmasında her iki ölçü türü birlikte ele alınarak gerekli hesaplamalar yapılır. Doğrultular ağın geometrik şeklini belirlerken uzunluk ölçüleri de ölçeğini tayin e
4. NİRENGİ AĞLARININ TASARIMI VE KURULUŞ ESASLARI 4. NİRENGİ AĞLARININ TASARIMI VE KURULUŞ ESASLARI
Bir nirengi ağının kurulmasındaki genel esasları başlıca
Bir nirengi ağının kurulmasındaki genel esasları başlıca aşağıdaki adımlar şeklinde ele aşağıdaki adımlar şeklinde ele alınabilir.alınabilir.
4.1 İSTİKŞAF ÇALIŞMALARI 4.1 İSTİKŞAF ÇALIŞMALARI
Noktaların yerlerinin ya da bir başka ifade ile ağın geometrik şeklinin veya ölçme planının belirlenmesi için gerçekleştirilen Noktaların yerlerinin ya da bir başka ifade ile ağın geometrik şeklinin veya ölçme planının belirlenmesi için gerçekleştirilen istikşaf çalışmaların iki safhada ele alınabilir. Birinci safhası büroda yapılan çalışmalar, ikinci safhası, büroda yapılan istikşaf çalışmaların iki safhada ele alınabilir. Birinci safhası büroda yapılan çalışmalar, ikinci safhası, büroda yapılan çalışmaların araziye uygulanabilirliğinin bir fiil araziye giderek incelenmesidir. Bu amaçla konu büro ve arazi çalışmaları çalışmaların araziye uygulanabilirliğinin bir fiil araziye giderek incelenmesidir. Bu amaçla konu büro ve arazi çalışmaları olmak üzere iki farklı adımda ele alınabilir.
4.1.1
4.1.1 Büroda Yapılan Büroda Yapılan İstikşaf Çalışmalarıİstikşaf Çalışmaları
Büyük nirengi ağları için böyle bir işlem, öncelikle büroda o bölgeye ait 1/200 000 ölçekli bir harita üzerinden yürütülür. Büyük nirengi ağları için böyle bir işlem, öncelikle büroda o bölgeye ait 1/200 000 ölçekli bir harita üzerinden yürütülür. Nokta yerlerinin seçiminde ve birbirlerini görmelerinde noktaya ulaşım kolaylığı yönünden bu harita üzerinde bir
Nokta yerlerinin seçiminde ve birbirlerini görmelerinde noktaya ulaşım kolaylığı yönünden bu harita üzerinde bir ön çalışmaön çalışma yapılır. Böyle bir çalışmada, ağın şeklinin düzgün geometrik şekillerden yani eşkenar üçgenlerden oluşmasına, bakış yapılır. Böyle bir çalışmada, ağın şeklinin düzgün geometrik şekillerden yani eşkenar üçgenlerden oluşmasına, bakış doğrultularının yere yakın geçmemesine ve bir birini görmesine, görüşün olmadığı yerlerde hangi noktaya ne kadar doğrultularının yere yakın geçmemesine ve bir birini görmesine, görüşün olmadığı yerlerde hangi noktaya ne kadar yükseklikte bir gözetleme kulesi kurulmasına bakılır. Böylece ağın gözleme
yükseklikte bir gözetleme kulesi kurulmasına bakılır. Böylece ağın gözleme veya ölçme planı oluşturulur.veya ölçme planı oluşturulur.
4.1.2 Arazide Yapılan Keşif Çalışmaları 4.1.2 Arazide Yapılan Keşif Çalışmaları
Sonra araziye gidilerek büroda hazırlanmış olan bu ölçme planının uygulanabilirliği araştırılır. Yani keşif yapılır. Böyle bir Sonra araziye gidilerek büroda hazırlanmış olan bu ölçme planının uygulanabilirliği araştırılır. Yani keşif yapılır. Böyle bir keşift
keşifte, e, noktnoktaların tesis aların tesis edilecedileceği eği tepeletepelerin rin özelliözellikleri, bitki örtüsü, kleri, bitki örtüsü, nasıl ulaşılacağnasıl ulaşılacağı, ı, görüş imkanlargörüş imkanları, ı, ilerde görüşüilerde görüşü engelleyecek bir başka etkenin olup olmadığı, jeolojik durumu, tali nirengilere çıkış veriş kolaylıkları, inşaat için malzeme engelleyecek bir başka etkenin olup olmadığı, jeolojik durumu, tali nirengilere çıkış veriş kolaylıkları, inşaat için malzeme temin güçlük ve kolaylıkları incelenir. Uygun olması halinde, durum bir raporda belirtilere
temin güçlük ve kolaylıkları incelenir. Uygun olması halinde, durum bir raporda belirtilere k, noktanın yeri kabaca belirlenir.k, noktanın yeri kabaca belirlenir. Eğer istenen özelliklere uygun değilse nokta için yeni bir yer araştırılır. Gerekirse alet kurularak da görüş incelenir. Böylece Eğer istenen özelliklere uygun değilse nokta için yeni bir yer araştırılır. Gerekirse alet kurularak da görüş incelenir. Böylece istene koşullara uygun nokta yerleri belirlenir.
