İÇİNDEKİLER
0 - KONU, TAR
İ
F, KAPSAM...
1
0.1 - KONU... 1
0.2 - TAR
İ
FLER... 1
0.2.1 • Kârgir Duvar ... 1
0.2.2 - Harç ... 1
0.2.3 - Yõğma Kârgir Yapõ... 1
0.2.4 - Yarõm Kârgir Yapõ... 1
0.2.5 - Duvar Taşlan ... 1
0.2.6 - Taşõyõcõ Duvar... 1
0.2.7 - Taşõyõcõ Olmayan Duvar ... 1
0.2.8 - Destek Duvarõ... 1
0.2.9 - Desteklenen Duvar ... 1
0.2.10 - Narinlik... 2
0.2.11 - Desteklenme Aralõğõ... 2
0.2.12 - Desteklenme Yüksekliği ... 2
0.2.13 - Duvar Taşlarõnõn Basõnç Dayanõmõ... 2
0.2.14 - Karma Duvar... 2
0.2.15 - Tabakalanma Yüzeyi ... 2
0.2.16 - Boyana Taş... 2
0.2.17 - Bağlantõ Taşõ... 2
0.2.18 - Taş Uzunluğu... 2
0.2.19 - Emniyet Gerilmesi Anma Değerleri ... 2
0.2.20 - Emniyet Gerilmesi Hesap Değeri ... 2
0.3 - KAPSAM ... 2
1
- MALZEME... 2
1.1 - DUVAR TA
Ş
LARI ... 2
1.1.1 - Doğal Taşlar ... 2 1.1.2 - Yapay Taşlar... 31.2 - HARÇ ... 3
1.3 - BA
Ğ
LAYICI MEDDE... 3
1.4 - AGREGA... 3
1.5 - SU ... 4
2 - PROJE VE HESAP ESASLARI ... 4
2.1 - GENEL ... 4
2.2 - AFET BÖLGELER
İ
NDE YAPILACAK YAPILAR ... 5
2.3 - YI
Ğ
MA KÂRG
İ
R YAPILARDAK
İ
DUVARLAR... 5
2.3.1 - Taşõyõcõ Duvarlar... 5
2.3.2 - Taşõyõcõ Olmayan Duvarlar ... 12
2.4 - YARIM KÂRG
İ
R YAPILARDAK
İ
DUYARLAR ...13
2.5 - KARMA DUVARLAR ...13
2.6 - DUVAR EMN
İ
YET ÇEK
İ
LMELER
İ
...14
2.6.1 - Doğal Taştan Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri... 14
2.6.2 - Yapay Taşlardan Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri... 16
2.6.3 - Karana Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri... 18
3 - YAPIM VE UYGULAMA KURALLARI...
1
8
3.1 - GENEL ...18
3.2 - MALZEMEN
İ
N HAZIRLANMASI...18
3.3 - DUVARLARIN ÖRÜLMES
İ
...19
3.3.1 - Doğal Taşlar ile Yapõlmõş Duvarlarda Örgü... 20
KARGİR DUVARLAR
HESAP VE YAPIM KURALLARI
0 - KONU, TARİF, KAPSAM
0.
1
- KONU
Bu standard, yõğma kârgir ve yarõm kârgir yapõlardaki kârgir duvarlar ile betonarme karkas yapõlardaki
taşõyõcõ olmayan kârgir duvarlarõn tasarõm ve hesaplanmasõ ile yapõlmasõnda gözönünde
bulundurulmasõ gerekli kurallara dairdir.
0.2 - TAR
İ
FLER
0.2.
1
• Kârgir Duvar
Kârgir Duvar, doğal taşlarõn veya tuğla, beton, briket, kireç kumtaşõ gazbeton blok vb. yapay taşlarõn, kireç, çimento vb. bir mineral bağlayõcõ ile yapõlmõş harç kullanõlarak örülmesi yolu ile oluşturulan yapõ elemanõdõr. Duvar olarak yararlanmak amacõ ile bir kalõp içine dökülen betonun oluşturduğu yapõ elemanõ ve harçsõz olarak Madde 2.6.1.1 ve 3.3.1.1 de açõklandõğõ gibi yapõlan kuru duvarlar da kârgir duvar sayõlõr.
0.2.2 - Harç
Harç, mineral bağlayõcõlar, kum ve yeterli miktardaki suyun ve gerektiğinde harcõn özeliklerini geliştirmek amacõ ile kullanõlan katkõ maddelerinin karõştõrõlmasõ ile elde edilen bir yapõ malzemesidir.
0.2.3 - Y
õ
ğ
ma Kârgir Yap
õ
Yõğma kârgir yapõ, taşõyõcõ duvarlarõ Madde 0.2.1 de açõklanan kârgir duvar tarifine uyan ve döşemeleri betonarme veya betonarmenin verdiği kadar yatay bütünlük (rijitlik) sağlayan başka bir tip döşeme olan yapõdõr.
0.2.4 - Yar
õ
m Kârgir Yap
õ
Yarõm kârgir yapõ, taşõyõcõ duvarlarõ Madde 0.2.1 de açõklanan kârgir duvar tarifine uyan ve döşemeleri
Madde 0.2.3 de açõklanan yõğma kârgir yapõ tanõmõ dõşõnda kalan yapõdõr.
0.2.5 - Duvar Ta
ş
lan
Duvar taşlan, duvarlarõn yapõmõnda harç ile birlikte kullanõlan, doğal taşlar ile tuğla, beton briket, kireç kumtaşõ vb. yapay taşlardõr.
0.2.6 - Ta
ş
õ
y
õ
c
õ
Duvar
Taşõyõcõ duvar, kat döşemelerinde oluşan faydalõ ve ölü yüklerle duvarlarõn kendi ağõrlõklarõ gibi düşey yüklerin ve rüzgâr yükü gibi yatay yüklerin alõnarak temel zeminine kadar iletilmesini, genel olarak basõnç gerilmeleri altõnda kalarak sağlayan duvarlardõr.
0.2.7 - Ta
ş
õ
y
õ
c
õ
Olmayan Duvar
Taşõyõcõ olmayan duvar, yapõda kendi ağõrlõğõndan başka herhangi bir yük taşõmayan duvarlardõr.
0.2.8 - Destek Duvar
õ
Destek duvarõ, yapõda herhangi bir taşõyõcõ duvarõn karşõ karşõya kalacağõ düşey ve yatay yükler altõnda burkulmadan ayakta kalabilmesini (stablitesini) sağlamak amacõ ile kullanõlan, diğer taşõyõcõ veya özel olarak bu amaçla yapõlmõş duvarlardõr.
0.2.
1
0 - Narinlik
Narinlik, bir duvarõn ardõşõk iki döşeme plağõ veya kiriş ya da hatõllar arasõnda kalan kõsmõnõn gerçek yüksekliğinin, duvar anma kalõnlõğõna oranõdõr.
0.2.
11
- Desteklenme Aral
õ
ğ
õ
Desteklenme aralõğõ, taşõyõcõ duvarõn kendisini destekleyen ayni taraftaki ardõşõk iki destek duvarõnõn eksenleri arasõnda yatay olarak ölçülen uzaklõktõr.
0.2.
1
2 - Desteklenme Yüksekli
ğ
i
Desteklenme yüksekliği, taşõyõcõ duvarõ destekleyen ardõşõk iki döşemenin eksenleri arasõnda yüşey olarak ölçülen uzaklõktõr.
0.2.
1
3 - Duvar Ta
ş
lar
õ
n
õ
n Bas
õ
nç Dayan
õ
m
õ
Duvar taşlarõnõn basõnç dayanõmõ, bu taşlarõn standardlannda anõlan ve o standardlarda tarif edildiği
şekilde bulunan basõnç dayanõmlarõdõr.
0.2.
1
4 - Karma Duvar
Karma duvar, çeşitli nedenlerle yapõmõnda farklõ iki cins duvar taşõ kullanõlan ve taş cinslerinden biri duvarõn bir yüzünü diğeri ise öbür yüzünü oluşturacak şekilde örülen duvarlardõr.
0.2.
1
5 - Tabakalanma Yüzeyi
Tabakalarõma yüzeyi, doğada tortul taşlarõn oluşmasõ sõrasõnda yer alan tabaka düzlemleri ve bu düzlemlere paralel yüzeylerdir.
0.2.
1
6 - Boyana Ta
ş
Boyuna taş, duvarda kullanõlan doğal veya yapay taşlardan, en büyük boyutu duvar yüzüne paralel gelecek şekilde yerleştirilen taştõr.
0.2.
1
7 - Ba
ğ
lant
õ
Ta
ş
õ
Bağlantõ taşõ, duvarda kullanõlan doğal veya yapay taşlardan, en büyük boyutu duvar yüzüne dik gelecek şekilde yerleştirilen taştõr.
0.2.
1
8 - Ta
ş
Uzunlu
ğ
u
Taş uzunluğu, duvar taşõnõn en büyük boyutudur.
0.2.
1
9 - Emniyet Gerilmesi Anma De
ğ
erleri
Emniyet gerilmesi anma değeri, kullanõlan duvar taşõna ve harç cinsine göre belirlenen ve duvarõn yük taşõma açõsõndan etkinliğini gösteren bir değerdir.
0.2.20 - Emniyet Gerilmesi Hesap De
ğ
eri
Emniyet gerilmesi hesap değeri, duvarõn narinliği ile emniyet gerilmesi anma değeri gözönünde tutularak bulunan ve proje ve hesap uygulanmasõnda gözönünde bulundurulan gerçek emniyet gerilmesi değeridir.
0.3 - KAPSAM
Bu Standard, yõğma kârgir ve yarõm kârgir yapõlardaki kârgir duvarlar ile betonarme karkas yapõlardaki
taşõyõcõ olmayan kârgir duvarlarõn hesap ve yapõm kurallarõnõ kapsar. Kârgir olmayan duvarlarõ, fabrika
bacalarõnõ vb. özel yapõlan ve hafif bölme duvarlarõnõ kapsamaz.
1 - MALZEME
Bu standardõn uygulanacağõ kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak malzemenin aşağõdaki maddelerde açõklanan özeliklerde bulunjnasõ gerekir.
1
.
1
- DUVAR TA
Ş
LARI
1
.
1
.
1
- Do
ğ
al Ta
ş
lar
Kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak doğal taşlar ocak taşõ olmalõ ve bünyelerinde çatlak kõsõmlar ve hava etkisi ile ayrõşmõş veya ayrõşmaya başlamõş kõsõmlar bulunmamalõdõr. Taşlarõn, elde edildikleri
ocağõn açõk yüzeyine yakõn yerlerinden çõkarõlmõş olanlarõnõn, hava tesirleri ile ayrõşmõş, bozulmuş
veya rengi değişmiş kõsõmlarõ, taş ocağõnda iken temizlenmeli ve yapõ yerine getirilmiş olan taşlarõn hiç bir yerinde, bu şekilde bozulmuş, ayrõşmõş veya renk değiştirmiş kõsõmlarõn bolunmamasõ sağlanmalõdõr.
Duvar yapõmõnda kullanõlacak doğal taşlarõn TS 6991) a göre bulunacak en küçük basõnç dayanõmlarõ cinslerine göre Çizelge-1 de verilen değerlerden küçük olmamalõdõr.
NOT - Çizelge - 1 de anõlanlarõn dõşõnda kalan doğal yapõ taşlarõnõn kullanõlmasõ halinde, yukarõdaki diğer özelliklerin gerçekleşmiş bulunmasõ koşulu ile, basõnç dayanõm sonuçlarõna göre yük taşõma bakõmõndan girebileceği dayanõm grubu ve taşõma gücü saptanõr.
ÇİZELGE - 1 Doğal Duvar Taşlarõnõn Dayanõm Gruplarõna Göre En Küçük Basõnç Dayanõmlarõ Dayanõm Grubu Taş Cinsleri En Küçük Basõnç Dayamam kgf/cm2 I Kireçtaşõ, (kalker) traverten, kireç
bağlayõcõlõ kumtaşõ
350
II Yoğun kireçtaşõ, dolomit, bazalt 500
III Silis bağlayõcõlõ kumtaşõ grovak
vb. 800
IV Granit, siyenit, diorit, melafir,
diabaz vb. 1200
1
.
1
.2 - Yapay Ta
ş
lar
Kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak yapay taslardan harman tuğlalarõ TS 704'e fabrika tuğlalarõ
TS 705'e, kireç kumtaşlarõ TS 808'e gazbeton bloklar TS 453'e ve betondan duvar briketleri ise TS 406'ya uygun özelikte olmalõdõr.
Mevcut bir eski duvarõn yõkõmõndan çõkan yapay taşlar, ilgili standardõn öngördüğü bütün özelikleri
taşõdõklarõ gerekli deneylerin yapõlmasõ sureti ile saptan-madõkça duvar yapõmõnda kullanõlmamalõdõr.
1
.2 - HARÇ
Duvar yapõmõnda kullanõlacak olan harcõn oluşturulmasõnda yararlanõlacak agrega ve bağlayõcõ maddeler uygun miktarlarda karõştõrõlarak duvar harcõ elde edilir.
Duvar harcõ karõşõmlarõnda, harç grubuna göre gerekli agrega ve bağlayõcõ miktarlarõ, hacim olarak
Çizelge - 2 de verilen değerlere uygun olmalõdõr. Harca, kullanõlacağõ yere ve koşullara uygun kõvamda olabilmesini sağlayacak miktarda su katõlmalõ, özel hal ve gerekler dõşõnda, yerleştirildiği derzden akõp giderek derzi kõsmen boş bõrakacak kadar akõcõ olmayan ve kolay işlenebilen plastik bir kõvam gerçekleştirilmelidir. Harcõn özelikleri TS 2848 de belirtilenlere uygun olmalõdõr
1
.3 - BA
Ğ
LAYICI MEDDE
Kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak harca karõştõrõlacak bağlayõcõ maddelerden kireç TS 30, Çimento TS 19 a ve harç çimentosu ise TS 22 ye uygun özelikte olmalõdõr
ÇlZELGE - 2 Duvar Harcõ Karõşõmlarõ (Hacim Olarak)
Harç Grubu Kum Çimento Harç
Çimentosu
Kireç Hamuru Toz Kireç
A — 3 1 — — — 1 4 1 — — — 2 4 1 1/2 — — 3 4 1 — — 1/2 B 4 4 1 — — 1 1 7 - 9 1 2 — — 2 5 1 — — — C 3 5 1 — 1 — 1 6 - 8 1 — 2 — 2 6 - 8 1 — 3 D 3 2 - 3 — 1 — — E — 3 — — 1 —
1
.5 - SU
Harç yapõmõnda kullanõlacak suda organik maddeler, madensel ve organik yağlar, endüstri artõklarõ ile kullanõlacak bağlayõcõya zararlõ olabilecek miktarlardaki mangan bileşikleri ve lağõm sularõ ile amonyum tuzlarõ ve SO3 bulunmamalõdõr.
Bu konuda kullanõlacak suyun en iyisi içilebilecek özelikteki sular olmakla birlikte, evvelce denenmiş ve olumlu sonuç alõnmõş bulunan bütün sular bu amaçla kullanõlabilir.
2 - PROJE VE HESAP ESASLARI
2.
1
- GENEL
Duvar taşlarõnõn, harçlõ veya harçsõz olarak yanyana ve Üst Üste belirli bir yöntemle dizilmesi yolu ile örülerek yapõlan duvarlarõn kararlõlõğõ (stabilite) ve özellikle yatay yükler karşõsõnda devrilmeme (yõkõlmama) güvenliği, kendilerine dik başka duvarlar veya döşemeler ile desteklenerek sağlanmõş
olmalõdõr. Bu suretle rüzgar vb. yatay yük ve etkilerin temel zeminine kadar güvenlikle iletilebilmesi sağlanmalõ ve bu husus gerektiğinde hesapla da gösterilmelidir.
Desteklenmemiş duvar yüksekliği, duvarõn anma kalõnlõğõnõn 20 katõndan büyük olmamalõdõr, înşa edilecek destek duvarlarõnõn kalõnlõk ve aralõklarõnõn saptanmasõnda Madde 2.3.1.4 de açõklanan hususlara uyulmasõ halinde rüzgar kuvvetleri vb. yatay kuvvetlerin temele iletümesindeki güvenliğin hesapla gösterilmesi gerekli değildir. Hal binalarõ vb. kat yüksekliği, fazla olan binalarla, desteklenmemiş duvar yüksekliğinin duvar anma kalõnlõğõna oranõnõn (narinlik) 20 den büyük olduğu binalarda, rüzgar kuvvetleri ve diğer yatay kuvvetlerin gerek desteklenen duvarlarda ve gerekse destek duvarlarõnda oluşturacağõ yatay ve düşey yükler ve gerilmeler bu duvarlarõn boyutlan-dõnlmasõnda gözönünde tutulmalõ ve bunlarõn kararlõlõğõ (devrilmeme güvenliği) hesapla gösterilmelidir. Yõğma kârgir yapõlar bodrum hariç 5 tam kata kadar, yarõm kârgir yapõlar ise bodrum hariç 2 tam kata kadar yapõlabilir.
Yapõnõn saçak kotu üzerinde metal veya ahşap teras korkuluklarõ, bölmeleri kârgir olmayan ve hafif malzemeden yapõlmõş çatõ katlan, yukarõdaki paragrafta anõlan bina katlarõna ilâveten yapõlabilir.
Ancak, alanõ binanõn zemine oturduğu alanõn 1/3 ünü geçen çatõ katlan ile yapõda birden fazla sayõda bodrum katõnõn bulunmasõ halinde her büyüklükteki ikinci ve daha sonraki bodrum inşaatõ, tam kat sayõlõr.
Madde 2.3.1.2, 2.3.1.3 ve 2.3.1.4 de belirtilen hususlara uyulmakla birlikte, seçilen duvar kalõnlõğõnõn yeterliliği açõkça görülmüyor, yada bu konuda şüpheye düşülüyorsa, lüzumlu duvar kalõnlõğõ yapõlacak statik hesaplarda, kullanõlacak duvar taşlan ve harç gruplarõ konusunda Çizelge - 1, Çizelge - 12, Çizelge - 13, Çizelge - 14 ve Çizelge - 15 de verilen değerlere uyulmalõdõr.
Duvar kalõnlõklarõnõn saptanmasõnda õsõ geçirme, ses geçirme, rutubet ve yangõn iletme konularõnda duvarlarõn rolü gözönünde tutulmalõ, õsõ etkilerinden korunma bakõmõndan TS 825 de öngörülen hususlara uyulmalõdõr.
2.2 - AFET BÖLGELER
İ
NDE YAPILACAK YAPILAR
Afet bölgelerinde yapõlacak yapõlar için, yürürlükteki afet yönetmeliğinin ilgili hükümleri bu standardda öngörülenlere ilâveten aynca gözönünde bulundurulmalõdõr.
2.3 - YI
Ğ
MA KÂRG
İ
R YAPILARDAK
İ
DUVARLAR
Yõğma kârgir yapõlardaki duvarlar, yapõdaki fonksiyonlarõ bakõmõndan — Taşõyõcõ duvarlar,
— Taşõyõcõ olmayan duvarlar, olmak üzere iki çeşittir.
2.3.
1
- Ta
ş
õ
y
õ
c
õ
Duvarlar
Taşõyõcõ duvarlar, yapõdaki hareketli ve ölü düşey yükler ile, rüzgar vb. yatay yüklerin taşõnmasõnda,
daha çok basõnç gerilmeleri karşõsõnda kalan düzlemsel yapõ elemanlarõ olup yapõdaki yeri bakõmõndan — Taşõyõcõ dõş duvarlar,
— Taşõyõcõ iç duvarlar olmak üzere iki çeşittir.
Taşõyõcõ duvarlardan ardaşõk katlarda birbirlerinin üstünde yer alanlarõn birbirlerine iletecekleri yüklerin ekzantrik olmamalarõ için, taşõyõcõ duvarlarõn eksenlerinin temelden çatõya kadar aynõ düşey düzlem içinde bulunmasõ sağlanmalõdõr. Duvar kalõnlõğõnõn değiştiği yerlerde duvarlarõn eksenlerinin aynõ düşey düzlemi içine alõnmasõ mümkün olmadõğõ takdirde, taşõyõcõ dõş dõş duvarlarda duvann dõş
yüzeylerinin, taşõyõcõ iç duvarlarda ise duvarlarõn ayni tarafta kalan herhangi birer yüzeylerinin aynõ düşey düzlem içine alõnmasõ sağlanmalõdõr.
Taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak doğal taşlarõn basõnç dayanõmõ 350 kgf/cm2 den küçük
olmamalõdõr. Yapay taşlardan fabrika tuğlalannda.TS 705 de belirtilen dolu tuğlalar ile düşey delikli tuğlalarõn seyrek delikli ve az delikli tipleri ve klinker tuğlalarõ taşõyõcõ duvar yapõmõnda kullanõlabilir. Çok delikli tuğlalar ile yatay delikli tuğlalar taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlmamalõdõr. Gazbeton duvar bloklarõnda yalnõz basõnç dayanõmõ en az 50 kgf/cm2 olanlar, taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda
kullanõlabilir. Kireç kum-taşlanndan TS 808 de belirtilen dolu kireçkumtaşlan ile deliklerinin alanlarõ toplam alt yüzey alanõnõn % 35 inden büyük olmayan delikli kireç kumtaşõ, taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlabilir. Delik alanlarõ toplamõ, alt yüz alanõnõn % 35 inden büyük olan delikli kireçkumtaşlan ile boşluklu kireçkumtaşlan, taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlmamalõdõr.
Beton biriketlerden sadece dolu beton briketler taşõyõcõ duvarlann yapõmõnda kullanõlabilir. Boşluklu beton briketler taşõyõcõ duvarlann yapõmõnda kullanõlmamalõdõr.
Duvar yapõmõnda başka amaçlar ile imal edilmiş tuğlalar ve beton bloklar duvar yapõmõnda kullanõlmamalõdõr.
Bodrum duvarlarõnda E ve D—3 grubu harç kullanõlmamalõdõr. Taşõyõcõ duvarlarda A, B, C ve D grubu harçlarõn kullanõlmasõ tercih edilmelidir. E grubu harç, bodrum hariç en çok iki katlõ yapõlarõn, kalõnlõğõ 29 cm den küçük olmayan taşõyõcõ duvarlar ile, taşõyõcõ olmayan duvarlann yapõmõnda kullanõlabilir.
İç duvarlarda, bazõ kõsõmlarõnõn daha ince örülmesi suretiyle düşey nişler yapõlabilir. Duvarda oluş turu-lacak bu gibi duvar nişlerinin arkasõnda kalan duvar kalõnlõğõ ve duvar nişinin boyuttan bakõmõndan
Çizelge - 3 de belirtilenlere uyulmasõ halinde, bu nişler için bir hesap tahkiki yapõlmasõ gerekmez. Taşõyõcõ duvarlarda, düşey olmayan nişler yapõlmamalõdõr.
ÇİZELGE - 3 İç Davarda Hesap Tahkiki Gerektirmeden Bõrakõlabilecek Düşey Niş Boyutlarõ Niş Boyuttan
Duvar Kalõnlõğõ
cm Genişlik
cm Kalõn Duvar Kalõnlõğõ cm
19 ≤40 9 ≤40 9 29 ≤60 19 ≤50 9 ≤60 ≥19 ≥39 ≤75 29 2.3.1.1 - Temeller
Taşõyõcõ duvarlara gelen ve bunlar tarafõndan aşağõya doğru iletilen düşey ve yatay yüklerin temel
duvarlarõ ile ve güvenli bir şekilde temel zemninine aktarõlmasõ sağlanmalõdõr. Temel derinliği saptanõrken yapõ yerindeki don derinliği gözönünde tutulmalõ ve temel duvarlarõ bu kotun altõna inecek biçimde düzenlenmelidir. Yapõlarõn temel duvarlarõ, oturmalarõn ve özellikle farklõ oturmalarõn oluşmasõna ve bundan dolayõ yapõnõn üst kõsõmlarõnda çatlaklarõn ve diğer hasarlarõn meydana gelmesine neden olmayacak şekilde düzenlenmeli ve bu konuda temel zemininin özelikleri gözönünde tutulmalõdõr.
Bu nedenle temel duvarlarõnõn altõnda en az 25 cm kalõnlõkta betonarme sömel hatõllarõ yapõlmalõ ve bu hatõllarõn genişliği temel duvarõnõn iki yanõndan en az 5 cm taşmak üzere temel duvarõnõn genişliğinden en az 10 cm daha büyük olmalõdõr.
Bu sömel hatõllarõnda en az 10 mm çapõnda 6 tane boyuna donatõ çubuğu ile 25 cm aralõk ile 6 mm çaplõ düşey etriye konulmuş bulunmalõdõr.
Yapõ yerinin meyilli olmasõ halinde temeller basamaklõ olarak ta düzenlenebilir. Bu takdirde basamak yüksekliği 40 cm den fazla ve basamak uzunluğu 1,50 m den az olmamalõdõr.
Temel zemininin sağlam kaya olmasõ halinde sömel hatõlõ yapõlmasõndan vazgeçilebilir.
2.3.1.2 - Taşõyõcõ Dõş Davarlar
Taşõyõcõ dõş duvarlarõn sõvasõz kalõnlõklarõ õsõ ve ses yalõtõmõ gibi nedenler ile daha büyük duvar
kalõnlõklarõ gerekmediği hallerde ve Madde 2.3.1.4 de açõklandõğõ gibi desteklenmiş bulunmalarõ koşulu ile Çizelge - 4, Çizelge - 5 ve Çizelge - 6 da verilen değerlerden daha az olmamalõdõr.
Bu konuda, deprem bölgelerindeki yapõlar için Madde 2.2 ‘de belirtilenlere uyulmalõdõr.
Ortalama basõnç dayanõmõ 30 kgf/cm2 olan harman tuğlalarõ .bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ bulunan yapõlar ile zemin katõ üzerinde bir katõ bulunan yapõlarda kullanõlabilir. Daha çok katlõ yapõlardaki taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda Çizelge - 4 de görüldüğü gibi sadece, ortalama basõnç dayanõmõ 50 kgf/cm2 den küçük olmayan harman tuğlalarõ kullanõlabilir.
ÇİZELGE - 4 Bodrum Katõndan Başka Üç Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ Dõş Duvar Kalõnlõklarõ (cm)
D u v a r C i n s l e r i Yukarõdan İtibaren Katlar DoDuvar ğal Ta1) ş (Moloz) Beton
Duvar Harman Tuğlasõ Duvar 3)
Fabrika Tuğlasõ Duvar 2)
Dolu Beton Briket, Kireç Kumlasõ vb. Yapay Taş Duvar 2) 1 — — 29 29 29 2 — — 29 29 29 3 (zemin) 50 — 29 29 29 Bodrum 50 25 — — 39
1) Moloz taş duvarlar için
2) Madde 2.3.1 de açõklanan koşullar ile
3) Harman tuğlasõnõn ortalama basõnç dayanõmõ en az 50 kgf/cm2 olmak koşulu ile
Çizelge - 4, 5 ve 6 doğal taş duvarlar için verilen kalõnlõk çekiçle kabaca düzeltilmiş taş duvarlarda 45 cm ve yönü taşõ ve kesme taş duvarlarda ise 40 cm olarak alõnabilir.
ÇİZELGE - 5 Bodrumundan Başka Dört Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ Dõş Duvar Kalõnlõklarõ (cm)
Duvar Cinsleri Yukarõdan İtibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton
Duvar Harman Tuğlasõ Duvar Fabrika Tuğlasõ Duvar 2) Dolu Beton Briket, Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvarõ 2) 1 — — — 29 29 2 — — — 29 29 3 — — — 29 29 4 (zemin) 50 — — 29 29 Bodrum 50 25 — — 39
ÇİZELGE - 6 Bodrumdan Başka Beş Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ Dõş Duvar Kalõnlõktan (cm) Duvar Cinsleri Yukarõdan İtibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton
Duvar Harman Tuğlasõ Duvar Fabrika Tuğlasõ Duvar 2) Dolu Beton Briket, Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvar 2) 1 — — — 29 29 2 — — — 29 29 3 — — — 29 29 4 — — — 29 29 5 (zemin) 50 — — 39 39 Bodrum 50 25 — — 39
1) ve 2) Çizelge - 4 deki gibidir.
Pencere ve kapõ gibi boşluklarõn arasõnda kalacak kolon veya ayak gibi dolu duvar kõsõmlarõnõn uzunluğu ki tarafõndaki boşluklarõn büyük açõklõklõ olanõn açõklõğõnõn 1/5 inden küçük olmamak koşulu ile en az 49 cm olacaktõr. Pencere veya kapõ boşluğu kenarõ ile bina köşesi arasõnda kalacak dolu duvar parçasõnõn uzunluğu 69 cm den küçük olmamalõdõr.
Bunun mümkün olmadõğõ hallerde, gerekli hesap tahkiki yapõlmak ve Üst ve alt kat hatõllarõna bağlanmak koşulu ile hatõl bağlantõlarõ tertiplenmelidir.
Lüzum görüldüğünde yapõlacak statik hesaplarõn sonucunda, Çizelge - 4, 5 ve 6 da belirtilen değerlerden daha büyük duvar kalõnlõklarõnõn gerektiğinin anlaşõlmasõ halinde, bu statik hesaplarda bulunan duvar kalõnlõklarõ proje ve uygulamalar için esas alõnmalõ veya Madde 2.6.2 de belirtildiği gibi, daha yüksek dayanõmlõ taşlar ve uygun harç grubu kullanõlarak yapõlacak hesap sonuçlarõna uyulmalõdõr. Bodrumdaki taşõyõcõ dõş duvarlarõn yapõmõnda tuğla kullanõlmamalõdõr.
Bodrum duvarlarõnõn yapõmõnda beton kulanõlmak istenirse, bu beton en az, TS 500 de belirtilen Wb28
160 sõnõfõ niteliğinde veya daha iyi nitelikte bir beton olmalõdõr.
Bodrum katõn duvarlarõnõn su basman kotuna kadar olan kõsõmlarõnõn yapõmõnda kulanõlacak yapay taşlarõn basõnç dayanõmlarõ 50 kgf/cm2 den küçük olmamalõ ve bu duvarlarõn örülmesinde E grubu ve D - 3 grubu harçlar kullanõlmamalõdõr.
Bodrumdaki taşõyõcõ dõş duvarlarda narinlik değeri 10 dan büyük olmamalõdõr. Bu duvarlarõn projelen-dirilmesinde, bodrum kat serbest yüksekliğinin 2,70 m den büyük olmamasõ, Madde 2.3.1.4 de belirtilen esaslara uygun olarak desteklenmiş bulunmasõ, dõş tarafõndaki tabu zeminin yükselerek gider bir şeyi bulunmamasõ veya bu şevin 1/5 den büyük olmamasõ ve bu zemine etkiyen ve hesaplarda gözönünde tutulmasõ gereken herhangi bir sürşarj yükünün bulunmamasõ koşullan ile, bu duvarlara etkiyen toprak itkisinin hesaplanmasõndan vazgeçilebilir. Bu koşularõn bulunmamasõ halinde duvarlarõn boyutlandõrõlmasõnda toprak itkisi de gözönünde tutulmalõdõr.
Çizelge - 4, 5 ve 6 da yukarõdan itibaren (1) ve (2) ci kat olarak belirtilen katlarda, döşeme üstünden döşeme üstüne ölçülen kat yükseklikleri 2,70 m den bu duvarlara oturan döşemenin çalõşma açõklõğõ 4,50 m den büyük değilse ve bu katõn üstünde çatõdan başka bir yapõ kõsmõ bulunmuyorsa, taşõyõcõ dõş
duvar kalõnlõğõ 19 cm olabilir. Ancak bu takdirde bu taşõyõcõ duvarlara hiç bir yatay yükün iletilmemesi sağlanmõş olmalõ ve bu duvarlar sadece düşey yükler karşõsõnda bulunmalõdõr. Bu duvarlarõn yapõmõnda A, B veya C grubu harçlar kullanõlmalõ ve kullanõlacak yapay taşlarõn ortalama basõnç dayanõmõ en az 80 kgf/cm2 olmalõdõr. Bodrumlu veya bodrumsuz bir katlõ binalarla, bodrumlu veya
kodrumsuz zemin katõnõn üstünde bir katõ bulunan binalarda bu paragrafta açõklanan koşularõn bulunmasõ kaydõ ile dõş taşõyõcõ duvarlarõn kalõnlõğõ 19 cm yapõlabilir.
Bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ olan veya zemin katõ üzerinde bir katõ bulunan ve yukarõdaki paragrafta belirtilen koşulara uymayan binalarda taşõyõcõ dõş duvarlarõn kalõnlõklarõ konusunda Çizelge - 4 de verilen değerlere uyulmalõdõr.
Bir taşõyõcõ dõş duvar boyunca plandaki boşluk uzunluklarõnõn toplamõ bütün duvar uzunluğunun bodrum katlarõnda % 40 õnõ ve diğer katlarda % 60 õnõ geçmemelidir. Taşõyõcõ dõş duvarlarda, duvar boyunca plandaki boşluk uzunluklarõ toplamõnõn bodrum katlarda % 35 ten ve diğer katlarda % 50 den büyük olduğu hallerde, bu duvarlardaki kapõ ve pencere lentolarõ kat döşemesi hatõllarõna kadar uzatõlarak bu hatõllara bağlanmalõ veya, aralarõnda birleştirilerek sürekli bir ara hatõlõ oluşturulmalõdõr. Gerektiğinde, statik hesaplar yapõlarak taşõyõcõ duvarlarõn en gayri müsait yerinde oluşan gerilmelerin hiç bir zaman Çizelge - 12, 14 ve 16'da verilen değerleri geçmediği gösterilmelidir. Taşõyõcõ dõş
duvarlarda niş yapõlmamalõdõr.
2.3.1.3 - Taşõyõcõİç Duvarlar
Taşõyõcõ iç duvarlarõn kalõnlõklarõ, bu duvarlarõn Madde 2.3.1.4 de belirtildiği gibi desteklenmiş olmalarõ koşulu ile Çizelge - 7, 8 ve 9 da verilen değerlerden küçük olmamalõdõr.
Kolon veya ayak şeklindeki çok kõsa duvarlarõn uzunluğun 39 cm den küçük olmamalõ ve bu kõsõmlar mümkün olduğu kadar büyük taşlar kullanõlarak oluşturulmalõdõr. Bu gibi ayaklarõn taşõma kapasiteleri hesapla tahkik edilmelidir.
ÇİZELGE - 7 Bodrumdan Başka Üç Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ İç Duvar Kalõnlõklarõ (cm) Duvar Cinsi Yukarõdan itibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton
Duvar Harman Tuğlasõ Duvar 2)3)
Fabrika Tuğlasõ Dolu Beton Briket,
Kireç Kumlasõ vb. Yapay Taş Duvar 2) 1 — — 19 19 2 — — 29 19 3 (zemin) 50 — 29 29 Bodrum 50 25 39 39
1) Moloz taş duvarlar için 2) Madde 2.3.1.3 de belirtilenlere uyulmasõ koşulu ile 3) Sadece, ortalama basõnç dayanõmõ 50 kgf/cm2 den küçük olmayan harman tuğlalarõ için
ÇİZELGE - 8 Bodrumdan Başka Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ İç Duvar Kalõnlõklarõ (cm) Duvar Cinsi Yukarõdan itibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton
Duvar Harman Tuğlasõ Duvar
Fabrika Tuğlasõ, Dolu Beton Briket,
Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvar 2) 1 — — — 19 2 — — — 19 3 — — — 29 4 (zemin) 50 — — 29 Bodrum 50 25 — 39
1) ve 2) Çizelge - 7 deki gibidir.
Taşõyõcõ iç duvarlar ve bunlarõ destekleyen destek du varlarõ ile ilgili diğer boyutlar Çizelge - 9 da
verilenlere uygun olmalõdõr.
Taşõyõcõ iç duvarlarda, duvar boyunca plandaki kapõ ve pencere boşluklarõnõn uzunluklarõnõn toplamõ,
bütün duvar uzunluğunun % 40 õndan büyük olmamalõdõr.
Taşõyõcõ iç duvarlarda narinlik değeri 18 den büyük olmamalõdõr. Bodrum duvarlarõnda E ve D-3 grubu
harçlar kullanõlmamalõdõr.
Duvar yapõmõndan başka maksatlar ile imal edilmiş beton bloklar veya tuğlalar taşõyõcõ iç duvarlarõn yapõmõnda kullanõlmamalõdõr.
Taşõyõcõ iç duvarlarda kullanõlacak doğal taşlar ile, tuğla, beton blok ve kireç kumtaşõ gibi yapay
taşlarda arnacak özelikler Madde 2.3.1.2 de belirtildiği gibidir.
Ortalama basõnç dayanõmõ 30 kgf/cm2 olan harman tuğlalarõ bu maddede belirtilenlerin gerçekleşmesi koşulu ile bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ olan veya zemin katõnõn üzerinde bir katõ bulu-nan binalarõn taşõyõcõ iç duvarlarõnõn yapõmõnda kullanõlabilir. Bu halde duvar kalõnlõklarõ Çizelge - 7 de verilen değerlere uygun olmalõdõr.
Bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ bulunan veya zemin katõnõn üzerinde bir katõ olan binalarda taşõyõcõ iç duvar kalõnlõklarõ için, bodrumlarda Çizelge - 7 deki değerlere aynen uyulmalõ, bodrumun üstündeki katlar için ise Çizelge - 7 de yukarõdan aşağõya doğru sõralanan katlara karşõlõk verilen duvar kalõnlõklarõ gözönünde tutulmalõdõr. Harman ve fabrika tuğlasõ, dolu beton briket, kireç kumtaşõ vb. yapay duvar taşlan ile yapõlan taşõyõcõ iç duvarlarõn Çizelge - 7, 8 ve 9'da görüldüğü gibi 19 cm kalõnlõkta yapõlabilmesi için, kat yüksekliği 3,25 m den büyük olmamalõ, bu taşõyõcõ duvarlara oturan döşemenin, duvarõn iki tarafõnda kalan ve duvar doğrultusuna dik açõklõktan 4,50 m den 2) ve bu döşemedeki hareketli yükün (varsa hafif bölme duvarlarõnõn yükü dahil) 275 kgf/m2 den fazla bulun-mamalõ, büyük açõklõğõn duvara dik olmasõ halinde ise, iki istikamette çalõşan döşemelerde büyük açõldõk ve tek istikamette çalõşan döşemelerde çalõşma açõklõğõna dik açõklõk 5,50 m den büyük olmamalõdõr.
Duvarlarda, bazõ kõsõmlarõn daha ince örülmesi suretiyle nişler yapõlabilir. Taşõyõcõ iç duvarlarda oluş -turulacak bu gibi nişlerin arkasõnda kalan duvar kalõnlõğõ ve duvar nişinin boyutlarõ bakõmõndan Madde 2.3.1 de belirtilen hususlara uyulmalõdõr.
2) İki istikamette çalõşan döşemeler için küçük açõklõk, tek istikamette çalõşan döşemelerde çalõşma açõklõğõ
ÇİZELGE - 9 Bodrumdan Başka Beş Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ İç Duvar Kalõnlõklarõ (mm) Duvar Cinsi Yukarõdan İtibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton
Duvar Harman Tuğlasõ Duvar
Fabrika Tuğlasõ, Dolu Beton Briket, Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvar 2) 1 — — — 19 2 — — — 19 3 — — — 29 4 — — — 29 5 (zemin) 50 — — 29 Bodrum 50 25 — 39
1) ve 2) Çizelge - 7 deki gibidir.
2.3.1.4 - Duvarlarõn Desteklenmesi
Duvarlar, özellikle taşõyõcõ duvarlar, güvenlikle ayakta kalabilmeleri ve etkisi altõnda bulunduklarõ düşey ve yatay yükler altõnda devrilmelerinin önlenmesi için destek duvarlarõ ile desteklenmelidirler. Bu amaçla kullanõlacak destek duvarlarõnõn destekledikleri duvara dik olarak tertiplenmeleri esastõr. Bununla birlikte desteklenen duvar, kendisine dik ve Çizelge - 10 da belirtilen boyut ve aralõklardaki duvarlar ile desteklenmiş bulunuyor ise, yapõnõn plandaki şeklinin dikdörtgenden farklõ bulunmasõ nedeni ile duvarõn iki başõndaki duvarlar ile yaptõğõ açõ dik olmayabilir.
Destekleme, yalnõz bu amaç için yapõlmõş duvarlar tarafõndan yerine getirilebileceği gibi, taşõyõcõ duvarlardan da bu maksatla yararlanõlabilir. Destek duvarlarõnõn bu amaç için yeterli sayõlabilmesi için aksi hesapla gösterilmedikçe yükseldiklerinin en az 1/3 ü kadar bir uzunlukta olmalarõ gerekir. Gerek desteklenen duvarlar ve gerekse destek duvarlan ile ilgili boyutlar, Çizelge - 10'da belirtilen değerlere uygun olmalõdõr.
ÇİZELGE - 10 Desteklenen Duvarlarõn Boyutlarõna Gdre Gerekli Destek Duvar Boyuttarõ Desteklenen Duvarõn Kalõnlõğõ (cm) Kat Yüksekliği (Destekleme Yükseldiği) (m) Destek Duvarõnõn Kalõnlõğõ (cm) Destek Duvarõ Aralõklarõ (Destekleme Aralõğõ) (m) ≤2,70 ≤5,50 ≤3,00 ≤5,50 19 ≤3,25 19 ≤4,50 ≤3,00 ≤9,00 ≥29 ≥19
Bir destek duvarõ, desteklediği duvarõn sadece bir tarafõnda kalabileceği gibi, iki taraflõ da olabilir (Şekil - 1). Ancak desteklenen duvarõn her iki tarafõndaki destek duvarlarõnõn aralõklarõ yani desteklenmemiş
duvar uzunluktan Çizelge - 10 da belirtilen değerlere uygun olmalõdõr. (Şekil - 2).
Destek duvarlarõnda kapõ boşluklarõnõn bulunmasõ halinde, tektaraflõ destek duvarlarõnda destekleme noktasõna en yakõn boşluğun bu noktaya uzaklõğõ, kapõ boşluğu yüksekliğinin 1/5 indenve 50 cm den küçük olmamalõdõr. İki taraflõ destek duvarlarõnda ise destekleme noktasõnõn iki tarafõndaki ilk kapõ boşluklarõ arasõndaki dolu duvar uzunluğu kapõ boşluğu yüksekliğinin 1/5 inden ve 60 cm den küçük olmamalõdõr (Şekil . 3).
Yukarõda destek duvarlarõ için öngörülen koşullarõ taşõmayan duvarlar destekleme duvan olarak kabul edilemez.
Herhangi bir nedenle bir betonarme döşeme taşõyõcõ duvarlara kayõcõ (hareketli) mesnetler ile oturtulmuş ise, bu gibi döşemelerin destekleme fonksiyonlarõnõ yeterince yerine getiremiyecekleri gözönüne alõnarak bunlarõn oturduğu duvarlar, hatõl kirişleri veya statik bakõmdan bunlara eşdeğer tedbirler ile güvence altõna alõnmalõdõr. Bu gibi hallerde hatõl kirişleri veya bunlarõn yerini alan tedbirler o noktada duvara gelen düşey yükün 1/100 üne eşit bir yatay yük ve varsa rüzgar yükü de gözönünde tutularak boyutlandõrümalõdõr. Yapõlacak hesaplamalarda , bu gibi hallerde kayõcõ mesnetlerde azda olsa bir miktar sürtünme kuvvetinin yer alacağõ düşünülerek bu sürtünme kuvvetlerinin oluşturacağõ yükler de gözönünde tutulmalõdõr. Yapõda kalkan duvarlarõnõn bulunmasõ halinde, bu duvarlar, destek duvarlarõ ve kolonlar tarafõndan yeterince desteklenmemiş iseler, çatõ konstrüksiyonuna çekme kuvvetlerine de dayanõklõ bir biçimde bağlanarak ankre edilmelidirler.
Kat döşemeleri, Üzerine oturarak yüklerini ilettikleri taşõyõcõ duvarlara en az 20 cm yüksekliğinde ve duvar kalõnlõğõna eşit genişlikteki hatõllar ile mesnetlendirilmeli ve her iki yöndeki donatõ demirlerinin uçlarõ bu hatõllarõn içinde, duvar eksen düzleminin ayõrdõğõ diğer yanda hatõlõn diğer yüzüne kadar uzanmalõdõr. Bu hatõllarda en az 4 ∅ 12 veya 6 ∅10 luk boyuna donatõ ile, yeterli aralõklarla konulmuş
en az ∅6lõk etriyeler bulunmalõdõr.
Kat döşemelerinden ve çatõ konstrüksiyonundan gelebilecek münferit yükler, eksantrik olmamak ve du-vara iletilmek şartõ ile bu duvarlara taşõtõlabilir. Bu takdirde yükün 60° lik bir açõ ile yayõlacağõ gözönün-de tutularak duvardaki gerilmeler hesaplanmalõ ve bunlarõn Çizelge - 12, 14 ve16 da verilen değerleri geçmediği gösterilmelidir (Şekil - 4).
Ancak bu hesabõn sonucu ne olursa olsun 19 cm kalõnlõğõndaki taşõyõcõ duvarlara verilebilecek en büyük münferit yük 4 ton dan daha büyük olmamalõdõr.
Sadece destekleme amacõ ile yapõlmõş herhangi bir destek duvarõ; yapõnõn herhangi bir katõndan o kattaki kendi ağõrlõğõndan daha fazla bir yük alõyor ise, bu destek duvarõ taşõyõcõ duvarlar için geçerli olan esaslara göre boyutlandõrõlõr.
2.3.2 - Ta
ş
õ
y
õ
c
õ
Olmayan Duvarlar
Taşõyõcõ olmayan duvarlar esas itibarile kendi ağõrlõklarõndan başka bir yük taşõmayan yapõ elemanlarõ
olmalarõna rağmen, meydana gelebilecek rüzgar yükü, deprem etkisi vb. yatay yükleri, yanõnda bulunan ve temas halinde bulunduğu taşõyõcõ duvar, döşeme plağõ, kolon vb. yük taşõyabilen yapõ elemanlarõna güvenle iletebilecek şekilde yapõlmõş bulunmalõdõr.
2.3.2.1 - Taşõyõcõ Olmayan Dõş Davarlar
Genellikle karkas yapõlarda bulunan bu çeşit duvarlarõn içinde yer aldõğõ ve yapõnõn ardõşõk iki kolonu ile iki kirişinin çevrelediği karkas gözünün (yapõ boşluğu) açõklõk ve yüksekliği ile, bu gözün subas-man kotundan yüksekliği, bunlarõn düzenlenmesi ve projelendirilmesinde önem taşõr.
Böyle bir karkas gözünde yer alan taşõyõcõ olmayan duvarõn açõklõk (uzunluk) ve yüksekliğinden büyük olanõn küçüğüne oranõ (e) ile gösterilirse, taşõyõcõ olmayan dõş duvarlar için, herhangi bir hesap tahkikinin yapõlmasõ gerekmeden yapõlabilecek en büyük duvar alanlarõ m2 olarak, (e) oranõna ve duvarõn yerden yüksekliği ile duvarõn kalõnlõğõna bağlõ olarak Çizelge - 11 de gösterilmiştir. Çizelge - 11 de (e) oranõnõn 1 ve 2 değerlerinin karşõlõklarõ verilmiştir, (e) oranõnõn 1 ve 2 arasõndaki değerlerine
ÇİZELGE - 11 Taşõyõcõ Olmayan Dõş Duvarlarõn En Büyük Yapõm Alanlarõ (m2) Duvarõn su Basma Kotundan Yüksekliği
< 8 m 8 ~ 20 m > 20 m Duvar Kalõnlõğõ cm e = 1,00 e ≥ 2,00 e = 1,00 e ≥ 2,00 e = 1,00 e ≥ 2,00 9 9 7 7 4 6 3 19 22 15 15 10 10 6 29 38 30 30 20 20 15
Duvarõn su basma kotundan yüksekliği bulunurken, duvarõn oturduğu döşeme kotu gözönünde tutulur.
Çizelge - 11 de verilen sõnõr değerleri aşmayan ve çevredeki kiriş kolon ve döşeme gibi taşõyõcõ yapõ tasõmlarõna bitişik bulunan ve yapõmõnda A, B veya C grubu harç kullanõlmõş bulunan, taşõyõcõ olmayan dõş duvarlar için herhangi bir statik tahkik yapõlmasõ gerekmez. Bu gibi duvarlarõn, binanõn kiriş, kolon ve döşeme gibi taşõyõcõ kõsõmlarõna temas halinde bulunan bölümlerinin örülmesi sõrasõnda taşõyõcõ kõsõmlar ile iyi bir bağlantõ sağlanmalõ ve değme yerlerinde oluşan derzler, duvarõn örülmesinde kullanõlan harç ile sõkõca doldurulmalõdõr.
2.3.2.2 - Taşõyõcõ Olmayan îç Duvarlar
Taşõyõcõ olmayan iç duvarlar kat döşemelerinin yapõmõndan sonra örüleceği ve genellikle bu
döşemelere yük olarak etki yapacağõ gözönünde tutulmalõ ve olabildiği kadar hafif malzeme kullanõlmalõdõr. Bu duvarlarõn ağõrlõklarõ, varsa sõva ve kaplama dahil 700 kgf/m den büyük olmamalõdõr.
Taşõyõcõ olmayan iç duvarlarõn döşemeler yerine taşõyõcõ betonarme kirişlere oturtulmasõ halinde
ağõrlõklarõ 700 kgf/m den daha büyük olabilir.
Taşõyõcõ olmayan iç duvarlarõn döşemelere oturtulmasõ halinde bunlarõn uzunluklarõ 4,00 m yi aş
ma-mah ve örme sõrasõnda A veya B grubu harçlar kullanõlmalõdõr.
2.4 - YARIM KÂRG
İ
R YAPILARDAK
İ
DUYARLAR
Yarõm kârgir yapõlar bodrum katõ hariç olmak ve kat yüksekliği 3,00 m’yi geçmemek üzere en çok iki tam katlõ olarak yapõlabilir. Yapõnõn saçak kotunun üzerinde metal veya ahşap teras korkuluktan, bölmeleri kârgir olmayan ve hafif malzemeden yapõlmõş ve en çok 2,70 m kat yüksekliğinde çatõ katlan ayrõca yapõlabilir. Ancak alanõ binanõn zemine oturduğu alanõn 1/3 ünü geçen çatõ katlan tam kat sayõlõr.
Yarõm kârgir yapõlarda döşemeyi oluşturan elemanlar ile dõş taşõyõcõ duvarlar en çok 2,00 m aralõklar ile ve çekme kuvveti de alabilecek biçimde sağlamca ank-rajlanmõş olmalõdõr. Bu ankraj bağlantõlarõ duvarõn dolu kõsõmlarõna veya pencerelerin arasõndaki duvar kolonlarõna rastlatõlmalõdõr. Ankrajõn yapõldõğõ pencere arasõ kolonun uzunluğu 0,80 m den daha küçük olmamalõdõr.
Döşemenin çalõşma doğrultusuna (en büyük gerilme doğrultusu) paralel olan duvarlarda yapõlan ankraj-lar en az 1,00 m genişlikteki bir döşeme şeridini veya en az iki döşeme kirişini veya nervürü kavrayacak şekilde bu döşeme veya kirişlerin içine sokulmuş bulunmalõdõr. Taşõyõcõ dõş duvarlar ile ankraj lanmõş aynõ doğrultudaki kirişlerden, herhangi bir iç duvar üzerinde çakõşanlar birbirlerine çekme kuvvetlerini de iletebilecek bir şekilde bağlanmõş olmalõdõr.
Yarõm kârgir yapõlardaki duvarlarõn yapõmõnda, taşõyõcõ dõş duvarlarõn kalõnlõğõ en az 29 cm olarak ve destek duvan aralõğõ 5,50 m yi geçmemek üzere Madde 2.3 de belirtilen diğer hükümler geçerlidir.
2.5 - KARMA DUVARLAR
Karma duvarlarda kullanõlan farklõ taş cinslerinden biri duvarõn bir yüzünü ve diğeri ise öbür yüzünü oluşturacak ve iki tabaka birbiri ile örgü tekniği esaslarõna göre bağlanacak şekilde düzenlenir.
Karma duvarõn kalõnlõğõ, tabakalarõ oluşturan duvar taşlarõnõn herbiri ile yapõlabilecek duvarlarõn minimum kalõnlõklarõnõn toplamõndan küçük olmayacak ve iki duvar tabakasõ arasõnda Madde 3.3.1 ve
Madde 3.3.2 de açõklanan biçimde iyi bir bağlantõnõn sağlanabilmesi için gerekli örgü kurallarõnõn uygulanabilmesine yeterli olabilecek şekilde saptanmalõdõr.
Karma duvarlarda, birbiri ile örgü kurallarõna göre bağlanan iki duvar tabakasõ arasõnda bütün duvar uzunluğunca devam eden ve (A) ve (B) grubu harçlardan biri ile olabildiğince boşluksuz olarak doldurulmuş ortalama 2 cm kalõnlõkta derzler bulunmalõ ve duvarõn her tabakasõnõn örülmesinin bitirilmesinden sonra sõradaki bütün düşey derzlerin doldurulmasõ bir sonraki sõranõn örülmesine başlanõlmadan önce tamamlanmõş bulunmalõdõr (Şekil - 5).
Karma duvarlarõn narinliğinin hesaplanmasõnda gerçek kalõnlõk ve yükseklik değerleri gözönüne alõnmalõ ve bu duvarlar narinlik değeri 10 dan büyük olmayacak şekilde tertiplenmelidirler.
2.6 - DUVAR EMN
İ
YET ÇEK
İ
LMELER
İ
Duvarlarõn emniyet gerilmelerinin bulunmasõnda, duvarõn narinliği de gözöhünde tutulur. Narinliğin hesaplanmasõnda, duvarõn kat döşemeleri arasõnda kalan ve oturduğu döşeme kotu ile bu duvara oturan ardõşõk döşeme plağõ hatõlõnõn altõ arasõndaki mesafeye eşit (h) yüksekliği ve duvarõn (d) anma kalõnlõğõndan yararlanõlarak narinlik
λ =
d
h
formülü ile ve büyük tam sayõya yuvarlatõlarak bulunur.
Çizelge - 12 de doğal taş duvarlar için. Çizelge - 15'de ise yapay taş duvarlar için, kullanõlan harç gruplarõ da gözönünde tutularak belirtilen emniyet gerilmeleri, narinliği λ≤10 olan duvarlar için geçerlidir. Duvarlarõn hesaplanan gerçek narinlik değerleri de gözönünde tutularak saptanacak ve yapõlacak hesaplarda da esas alõnacak gerilme sõnõr değerleri ise Çizelge -14 ve Çizelge -16 da verilmiştir. Ancak doğal taşlardan yapõlan duvarlarda, sadece kesme taş olanlarda narinliğin λ > 10 olmasõna izin verilebilir. Doğal taşlardan yapõlmõş kesme taştan başka duvarlarda narinlik değeri 10 dan büyük olmamalõdõr. Kesme taş duvarlarda da narinliğin λ≤14 olmasõ sağlanmalõdõr.
2.6.
1
- Do
ğ
al Ta
ş
tan Yap
õ
lan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri
Doğal taş kullanõlarak oluşturulacak duvarlar yapõm yöntemlerine göre: — Kuru duvar,— Moloz taş duvar,
— Çekişle kabaca düzeltilmiş taş duvar — Yönü taşõ duvarlar
— Kesme taş duvarlar
olmak üzere başlõca beş grupta toplanõr.
2.6.1.1 - Kuru Taş Duvar
Kuru taş duvarlar yalnõzca ağõrlõk istinat duvarlarõ ile bahçe vb. çevre duvarõ yapõmõnda kullanõlabilir. Kuru duvarlarõn hesap hacim ağõrlõk değeri olarak, duvarõn yapõmõnda kullanõlan taşõn birim hacim
ağõrlõğõnõn yansõ alõnabilir. Kuru duvarlarda, etki yapan toprak etkileri ile duvar ağõrlõklarõnõn
bileşkesinin duvar kesitinin ortadaki 1/3 kõsmõnõn içinde kalmasõ sağlanarak duvarda çekme gerilmelerinin oluşmasõ önlenmelidir.
2.6.1.2 - Harçlõ Doğal Taş Duvarlar
Doğal taşlarõn harçlõ olarak işlenmesi ile elde edilen doğal taş duvarlar, basõnç emniyet gerilmesi açõsõndan
— Moloz taş duvarlar,
— Çekişle kabaca düzeltilmiş taş duvar, — Yönü taşõ duvar,
— kesme taş duvarlar, olmak üzere dört gruba ayrõlõr.
Yapõm özelikleri ve uygulama açõsõndan gerekli koşular ileride Madde 3.3.1 de açõklanmõş bulunan bu duvarlar için emniyet gerilmeleri, yapõmlarõnda kullanõlan doğal taş cinsi ve harç gruplarõna göre
Çizelge – 12’de verilmiştir. Bu çizelgede verilen gerilme değerlerinin geçerli olabilmesi için duvarlarõn
Madde 2.3.1.4 de öngörüldüğü gibi yeterli kalõnlõk ve aralõklardaki destek duvarlarõ ile desteklenmiş
bulunmalõ ve duvar narinliği 10 dan büyük olmamalõdõr.
ÇİZELGE - 12 Doğal Taş Duvarlarda Narinliğin λλλλ≤≤≤≤10 Değerleri İçin Emniyet Gerilmeleri (kgf/cm2)
Doğal Taş Grubu Yapõm Yöntemine Göre
Duvar Gruplarõ Harç Gruba l II III IV E 3 4 5 6 D, C 3 4 6 8 B 4 6 8 10 Moloz taş duvar A 4 6 10 12 E 4 6 8 10 D, C 6 8 10 12 B 8 10 12 15 Çekiçle kabaca düzeltilmiş taş duvar A 10 12 15 20 D, C 8 10 12 15 B 10 12 15 20 Yönü taşõ duvar A 12 15 20 25
Duvar narinliğinin 10 dan büyük değerler olmasõna, yalnõzca kesmetaş duvarlarda izin verilebilir. Bunun için de duvanõi merkezsel olarak yüklenmiş bulunmasõ ve derzlerin 0,5 cm den geniş olmamasõ ve taş yüzeylerinin bu kalõnlõktaki derzin yapõlabileceği kadar düzgün işlenmiş bulunmasõ gerekir. Kesmetaş duvarlarda, kullanõlan taş ve harç gruplarõna göre Çizelge - 13 de verilmiş bulunan basõnç emniyet gerilmesi anma değerleri ve duvarõn narinlik katsayõsõndan yararlanõlarak, basõnç emniyet gerilmesi hesap değeri Çizelge - 14 den alõnõr. Hesaplarda Çizelge - 14 de belirtilen değerlere uyulmalõdõr.
ÇİZELGE - 13 Kesmetaş Davarlarda Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri Doğal Taş Grubu Harç Grubu I II III IV D, C 10 15 20 25 B 15 20 25 30 A 20 25 30 40
ÇİZELGE - 14 Kesmetas Duvarlarda Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri ve Narinlik Katsayõsõna Göre Emniyet Gerilmesi Hesap Değerleri kgf/cm2
Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri Narinlik Değeri (λλλλ) 10 15 20 25 30 40 ≤10 10 15 20 25 30 40 12 7 11 14 18 22 30 14 5 7 9 11 14 22
Ancak bu koşullarõn sağlanmasõ halinde dahi narinlik 14 den daha büyük değerler almamalõdõr.
Narinliğin Çizelge - 14 de verilmeyen ara değerlerde olmasõ halinde duvar emniyet gerilmeleri enterpolasyon yapõlarak bulunur.
Harçlõ doğal taş duvarlarda rüzgâr vb. yatay yüklerin oluşturacağõ kayma gerilmeleri :
τ =
S
T
formülü ile hesaplanõr. Burada etki yapan yatay kuvvet T (kgf) ve bu yatay kuvveti taşõyacak duvarõn statik çalõşmaya katõlan kõsmõnõn alanõ S (cm2) dir. Yatay yüklerin duvarda oluşturacağõ kayma tesirleri için emniyet gerilmesi 2 kgf/cm2 değerini geçmemek üzere
τem = 0,1 σb (kgf/cm2)
formülü ile bulunur. Burada σb duvara etki yapan düşey yüklerin oluşturduğu gerçek ortalama basõnç
gerilmesidir.
Taş duvarlarda yüklerin ekzantrik olarak etki etmemesi olabildiği kadar sağlanmalõ ve istinat duvarlarõ dahil taş duvarlar, hiçbir yerlerinde çekme gerilmelerinin oluşacağõ öngörülerek düzenlenmemelidir.
2.6.2 - Yapay Ta
ş
lardan Yap
õ
lan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri
Tuğla ve diğer yapay duvar taşlan ile oluşturulan duvarlarda basõnç emniyet gerilmesi anma değerleri kullanõlan harç grubuna ve taşlarõn basõnç dayanõmlarõna göre Çizelge - 15 de verilmiştir. Bu anma değerleri ile duvarõn narinlik katsayõsõna göre basõnç emniyet gerilmesi hesap değeri için Çizelge - 16
da verilen değerler hesaplarda esas alõnmalõ ve gerektiğinde gerçek basõnç gerilmelerinin bu değerleri geçmediği gösterilmelidir. Çizelge - 16 da verilen değerler duvarlarõn Madde 2.3.1.4 de belirtildiği gibi desteklenmiş bulunmasõ halleri için geçerlidir. Çizelge - 16 da, 14 den büyük narinlik değerlerine
karşõlõk verilmiş bulunan emniyet gerilmesi hesap değerleri, ancak duvardaki yüklemenin eksantrik
olmamasõ koşulu ile kullanõlabilir.
Duvarlar ekzantrik yükler etki etmeyecek biçimde projelendirilmeli ve duvarõn hiçbir yerinde çekme gerilmelerinin oluşacağõ öngörülmemelidir.
Yapay taşlar ile örülen duvarlarda narinlik en çok 20 olmalõ, daha büyük narinlikte duvar yapõlmamalõdõr. Narinliğin Çizelgede verilmeyen ara değerlerine karşõlõk duvar emniyet gerilmeleri enterpolasyon yapõlarak bulunur.
Yapay taşlar ile yapõlan kârgir duvarlarda rüzgar vb. yatay yüklerin oluşturacağõ kayma gerilmeleri :
τ =
S
T
(kgf/cm2)
formülü ile hesaplanõr. Burada etki yapan yatay kuvvet T (kgf) ve bu kuvveti taşõyan duvar kesit alam S (cm2) dir.
ÇİZELGE - 15 Yapay Duvar Taşlan İle Yapõlan Duvarlarda Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değerleri
Duvarda Kullanõlan Harç Grubu Yapay Taşlarõn Ortalama
Basõnç Dayanõmõ kgf/cm2 A B C D E 200 - 300 18 14 12 10 8 130 - 190 14 12 10 8 7 90 - 125 10 9 8 7 6 60 - 80 8 7 6 5 50 6 5 4 30 4 3,5 3
Hesaplanan bu kayma gerilmesinin τem emniyet gerilmesinden büyük olmamasõ sağlanmalõdõr. Burada
kayma emniyet gerilmesi 3 kgf/cm2 den büyük olmamak üzere, A ve B harçlarõnõn kullanõldõğõ duvarlarda :
τem = 0,12 σb
formülü ile ve C, D ve E harçlarõnõn kullanõldõğõ duvarlarda ise :
τem = 0,10 σb
formülü ile bulunur.
Burada σb hesapta gözönünde tutulan duvarda, düşey yüklerin oluşturduğu gerçek ortalama basõnç
gerilmesidir.
ÇİZELGE - 16 Yapay Duvar Taşlarõ İle Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmesi Anma Değeri ve Narinlik Katsayõsõna Karşõlõk Duvar Basõnç Emniyet Gerilmeleri Hesap Değerleri kgf/cm2
Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri Narinlik Değeri (X) 3 3,5 4 5 6 7 8 9 10 12 14 18 10 ≥ 3 3,5 4 5 6 7 8 9 10 12 14 18 12 — — — 3 4 5 6 6 7 5 8 10 13 14 — — — — 3 3 4 4 — 6 7 9 16 — — — — — — 3 3 3 4 5 6 18 — — — — — — — — — 3 3 4 20 — — — — — — — — — — — 2
2.6.3 - Karana Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri
Karma duvarlarda basõnç emniyet gerilmeleri, duvarõn yapõmõnda kullanõlan yapõ taşlarõndan hesaplanan en küçük emniyet gerilmesine eşit olarak alõnõr.
Duvara etki yapan rüzgar vb. yatay kuvvetlerin oluşturacağõ ve önceki bölümlerde açõklandõğõ gibi
τ =
S
T
(kgf/cm2)
formülü ile bulunan kayma gerilmeleri 1,5 kgf/cm2 değerini geçmemek üzere
τem = 0,1 σb formülü ile hesaplanacak τem kayma emniyet gerilmesini geçmemelidir. Bu formülde σb
değeri karma duvarda etki yapan düşey yüklerin oluşturduğu gerçek ortalama basõnç gerilmesidir. Karma duvarlarda yüklerin ekzantrik olarak etki etmemesi sağlanmalõ ve duvarõn hiçbir yerinde çekme gerilmelerinin oluşmasõna izin verilmemelidir. Proje yapõm ve hesaplar, duvarda çekme gerilmelerinin yer alacağõ öngörülerek düzenlenmemelidir.
3 - YAPIM VE UYGULAMA KURALLARI
3.
1
- GENEL
Kargir duvarlarõn yapõmõnda duvarlar, yağõş sularõnõn oluşturacağõ rutubetten ve zemin sularõnõn sõzõntõlarõndan korunmuş bulunmalõdõr. Yağõş sularõnõn rutubetin önlenmesi duvar dõş yüzünün TS 1481' de açõklanan dõş sõvõlardan biri ile sõvanmasõ yolu ile ve gerektiğinde (özellikle sağõr duvarlar) TS 306 da belirtilen asfalt kaplama uygulanarak sağlanmalõdõr.
Bodrum duvarlarõnõn toprak ile temas eden dõş yüzleri , çimento - kum veya çimento - kireç - kum
kan-şõnlõ sağlam bir sõva tabakasõ ile sõvanmalõ ve bu sõvanõn üzerine yine TS 306 da belirtilen asfalt
kaplama tabakasõ uygulanmalõdõr (Şekil - 6).
Dõş duvarlarõn subasman kotunun üstünde kalan bölümünün örülmesine başlanõlmadan önce Şekil - 6
da da görüldüğü gibi duvarõn altõnda asfalt veya bitümlü bir yalõtõm tabakasõ düzenlenerek, duvarõn subasman kotu üstünde kalan kõsõmlarõ ve özellikle tuğla ile örtülmüş olanlar rutubet etkilerinden korunmuş bulunmalõdõr.
Dõş duvarlarõn gerek toprak altõnda kalan ve gerekse zemin üstünde bulunan kõsõmlarõnda yapõlacak dõş sõvalarda, bu konuda TS 1481' de belirtilen kurallara uyulmalõdõr.
Kat döşemelerinin betonunun dökülmesinden önce o döşeme kotu altõnda bulunan ve döşemenin oturduğu bütün taşõyõcõ duvarlar ile destek duvarlarõnõn örülmesi tamamlanmõş bulunmalõ ve böylece dökülecek hatõl ve döşeme betonunun duvarlara iyice yapõşmasõ ve taşõyacaktan düşey ve yatay kuvvetlerin duvarlara güvenli bir şekilde iletilmesi sağlanmalõdõr.
Taşõyõcõ olmayan duvarlarõn yapõmõnda, kendi ağõrlõklarõndan başka bir kuvvetin etkisinde
kalmamalarõnõ ve binanõn döşeme kiriş vb. taşõyõcõ elemanlarõnõn proje ve hesaplarõn yapõlmasõ sõrasõnda öngörülenlerden farklõ koşullar altõnda bulunmamalarõnõ sağlamak için, örme işlemine üstlerindeki döşemenin dökümü tamamlanõp kalõplarõnõn sökülmesi bitmeden başlanõlmamalõdõr. Binanõn çeşitli katlarõnda birbirinin üstüne rastlayan döşemelere oturan taşõyõcõ olmayan duvarlar var ise bu duvarlarõn örülmesine en üst kattan itibaren başlanõlmalõ ve duvar örme işleri yukarõdan aşağõya doğru devam edilecek şekilde programlanmalõdõr.
3.2 - MALZEMEN
İ
N HAZIRLANMASI
Duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak malzeme iş yerinde kullanõlmadan önce dikkatle gözden geçirilmeli ve lüzum görüldüğünde gerekli deneyler yapõlarak, malzemenin ilgili standardlannda öngörülen koşullara uyup uymadõğõ araştõrõlmalõdõr. Bu araştõrma ve deneyler sonunda standardlannda öngörülen koşullara uymadõğõ saptanan malzeme iş yerinden uzaklaştõnlmalõdõr.
Doğal taşlar gözden geçirilerek bunlarõn açõk hava vb. etkiler ile bozulmuş yerleri, veya doğadaki oluşlarõ sõrasõnda bünyelerinde yer almõş bozuk ve zayõf kõsõmlarõ varsa, bu bozuk kõsõmlar taşlardan ayõklanõp temizlenmelidir.
Yapay veya doğal taşlar su ile õslatõlarak, yüzeylerinde bulunabilecek ve harca yapõşmayõ önleyecek toz vb. maddelerden temizlenmeli ve su emebilecek olan taşlarõn harcõn suyunu emerek, dayanõmõ olumsuz yönde etkilemeleri önlenmelidir. Duvarõn örülmesi sõrasõnda yere dökülen harçlar düştükleri yer harcõn özeliklerine zararlõ etkiler yapabilecek toprak vb. bir zemin olmamak koşulu ile toplanarak sonradan tekrar kullanõlabilir. Ancak bu şekildeki harç döküntüleri beklenilmeden hemen kullanõlmalõdõr. Hemen kullanõlmasõ mümkün olmadõğõnda topaklan ezilmeli ve içinde hiç bağlayõcõ madde yokmuş gibi yeniden ve yeteri kadar bağlayõcõ madde ilave edilerek iyice karõştõrõlmõş olmalõdõr. Kireç harçlarõnõn özelikle kireç hamuru ile yapõlan harçlarõn kullanõlmasõnda, işe başlamadan önce harç iyice karõştõnlmalõ ve kirecin harcõn her tarafõna dağõlmasõ ve homogen bir harç elde edilmesi sağlanmalõdõr.
Hazõrlanan harç içindeki bağlayõcõnõn priz yapmaya başlamasõna kadar bekletilmeden kullanõlmalõdõr. Bu nedenle fazla miktarda harç hazõrlamaktan kaçõnmalõ, işin büyüklüğüne göre sertleşmeye başlamadan yerine yerleştirilebilecek kadar harç hazõrlanmalõdõr.
Çimentom harçlarda, çimentonun su ile karşõlaştõğõ andan itibaren en çok 90 dakika içinde harcõn duvardaki yerine yerleştirilmiş olmasõ sağlanmalõdõr.
Çimento ve kirecin birlikte bulunduklarõ harç karõşõmlarõnõn kullanõlmasõ halinde fazla miktarda harç hazõrlanmak istendiğinde, agrega sadece kireç ve su katõlarak istenilen miktarda bir ön harç hazõrlanmalõ, sonra uygulamada kullanõlma sõrasõ geldiğinde, bu ön harçtan azar azar alõnarak çimentosu katõlmalõ ve iyce kanştõnlarak homogen hale getirildikten sonra duvardaki yerine yerleştirilmelidir.
Diğer harç türlerine oranla daha fazla çimento bulunan harçlarõn özelikle A ve B grubu harçlarõn kullanõlmasõnda, harç dayanõmõnõn gelişmesi için gereken rutubet, bu harçlarla örülmüş duvarlar zaman zaman õslatõlarak sağlanmalõdõr. Bu amaçla harcõn yapõmõnda, suyu tutucu, buharlaşmayõ azaltõcõ katkõlar da kullanõlabilir. Donmuş malzeme don çözülmeden duvarda kullanõlmamalõdõr.
3.3 - DUVARLARIN ÖRÜLMES
İ
Yapõdaki duvarlarda bir bütünlük ve davranõş beraberliğini sağlayabilmek ve destekleme fonksiyonunu gerektiği gibi yerine getirebilmek için desteklenen duvarlar ile destek duvarlarõ birlikte ve aynõ zamanda örülmeli ve birbirlerine örgü tekniği gereklerine göre bağlanmõş bulunmalõdõr. Destek duvarõnõn desteklenen duvar ile birlikte örülmesinin mümkün olmadõğõ hallerde, desteklenen duvar önceden örülerek, bu sõrada destek duvarõ ile kesişme noktasõndaki taşlar, destek duvarõnda basamaklar oluşturacak şekilde örgü işi yürütülmelidir.
Sonra bu basamaklõ kõsõmlarõn üzerine duvar taşlarõnõn harçla yerleştirilmesi suretiyle destek duvarõnõn da örülmesi tamamlanõr. Şu kadar ki kat döşemesinin betonunun dökülmesine başlanõlmadan önce altta kalan gerek destek ve gerekse desteklenen duvarlarõn örülmesi tamamlanmõş bulunmalõdõr. Ayak veya kolon gibi çok kõsa duvar parçalarõnõn uzunluğu 39 cm den küçük olmamalõ ve bu kõsõmlar müm-kün olduğu kadar büyük taşlar kullanõlarak yapõlmalõdõr.
Derzlerin, özellikle yatay derzlerin kalõnlõğõ arttõkça duvarõn dayanõmõnõn azalacağõ gözönünde tutularak derz kalõnlõklarõ olabildiğince küçük yapõlmalõdõr. Ancak derz kalõnlõklarõ azaltõlõrken, duvardaki taşlar doğrudan doğruya birbirlerine değmemeli, iki taşõn arasõnda mutlaka bir derz harcõ tabakasõnõn bulunmasõ sağlanmalõdõr.
Duvarlarda tesisat borularõnõn yerleştirilmesi için kanallarõn bulunmasõ gerektiğinde, bu kanallar duva-rõn örülmesi sõrasõnda bõrakõlmamõş ise, sonradan nõurç ve çekiç kullanõlarak açõlmamalõdõr. Bu gibi
Duvarlarda açõlacak bu gibi kanallar hiç bir zaman yatay olmaman, olabildiği kadar düşey veya düşeye yakõn olan eğimli bir doğrultuda bulunmalõdõr.
Bu kanallarõn hiç bir noktasõ duvar desteklenme noktalarõna kapõ ve pencere boşluğu gibi açõk duvar kenarlarõna 40 cm den daha yatan bulunmamalõ ve aynõ duvarda açõlacak iki kanal arasõndaki mesafe 2,00 m den daha az olmamalõdõr.
Baca cidar duvarlarõnda ve örme ayak, kolon gibi, 80 cm den daha kõsa duvarlarla bosluklu beton blok-lardan yapõlmõş duvarlarda kanal açõlmamahdõr. Delikli ve bosluklu tuğlalardan yapõlmõş duvarlar ile delikli ve bosluklu kireç kumtaşlan ile örülmüş duvarlarda 2 cm den daha derin kanal açõlmamahdõr. Düşük hava sõcaklõklarõnda ve don esnasõnda özel tedbirler alõnmadan örme işi surdürülmemelidir. Dondan zarar görmüş örgü sõralan sökülerek uzaklaştõrõlmalõdõr. Yeni örülmüş duvarlar muhtemel don etkilerine karşõ yeterli bir süre korunmalõdõr.
3.3.
1
- Do
ğ
al Ta
ş
lar ile Yap
õ
lm
õ
ş
Duvarlarda Örgü
Doğal taşlar ile yapõlan duvarlarda, kulanõlan taşlarõn tabakalõ bir yapõ göstermeleri halinde bu taşlar duvara, yükler tabakalarõma yüzeyine dik olacak şekilde yerleştirilmelidir. Duvarõn örülmesinde üst üste gelen sõralardaki düşey derzler birbirinden saşõrtõlmalõ, taş büyüklüklerinin uygun olmamasõ nedeni ile mecbur kalõnan hallerde en çok iki sõradaki derzlerin üst üste gelmesine izin verilmelidir. Bir taşõn ön veya arka yüzünde (3) den fazla derzi yanyana getirebilecek bir örgü kullanõlmamalõdõr (Şekil - 7).
Duvarõn iki yüzündeki taşlarõn, aynõ taş sõrasõndaki düşey derzleri de birbirine göre şaşõrtmah ve duvardaki hiç bir taş sõrasõnda, duvar kalõnlõk doğrultusunda birbirini takip eden iki derzin ayni hizaya geunemesi sağlanmalõdõr.
Daha büyük, örneğin iki taş tabakasõ yüksekliğindeki taşlar tercihan köşelere ve duvar başlarõna getiril-melidir. Taşlar duvara en tasa boyuttan düşey veya düşeye yatan bir doğrultuda bulunacak bir şekilde yerleştirilerek, en geniş yüzlerinin üzerine oturtulmalarõ sağlanmalõdõr.
Duvarda üstüste gelen iki boyuna taş sõrasõndan sonra bir bağlantõ taşõ sõrasõ bulunmalõ ve sõradaki bağlantõ taşlarõnõn uzunluğu yani duvar yüzüne dik boyutu, taş sõrasõ yüksekliğinin yaklaşõk 1,5 katõndan ve 30 cm den küçük olmamalõdõr.
Boyuna taş sõralarõndaki taşlarõn duvar yüzüne dik boyutlarõ yani genişlikleri yaklaşõk olarak taş sõrasõ yüksekliğine eşit olmalõdõr. Derzlerde bindirme paylan 10 cm den küçük olmamalõdõr.
Duvar içinde, taşlarõn arasõnda kalan boşluklar, her taraflarõndan harç üe sarõlõ küçük kama taşlarõ ile doldurulmalõ ve duvarõn hiç bir yerinde büyük harç hacimlerinin kalmamasõ sağlanmalõdõr. Taş duvar larõn desteklenmemiş yüksekliğinin 3.00 m den fazla olmasõ halinde bu duvarlar betonarme hatõllar ile donatõlmalõ ve bu hatõllarõn arasõndaki uzaklõk 2.00 m den fazla olmamalõdõr.
3.3.1.1 - Kuru Taş Duvarda örgü
Kuru taş duvarlar, taş sõralarõnõn arasõnda, olabildiğince küçük boşluklar kalacak şekilde örülmeli, daha büyük taşlarõn arasõnda yer alan boşluklar, küçük kama taşlan ile kamalanarak doldurulmalõdõr.
Gerek duvarda kullanõlan esas taşlarõn ve gerekse kama taşlarõnõn sağlam olmasõna ve kolayca kõrõlacak damar ve benzeri kõsõmlarõn bulunmamasõna dikkat edilmelidir.
Kuru duvarlarda kullanõlan ve kama taşlan dõşõnda kalan esas taşlarõn yüksekliği 10 cm den ve genişliği 20 cm den küçük olmamalõdõr.
Duvar yüzünün her metrekaresinde 40 cm uzunluğunda 3) en az iki bağlantõ taşõ bulunmasõ sağlanmalõdõr.
Kuru taş duvarlarõn kalõnlõğõ 50 cm den az olmamalõ ve Madde 3.3.1 deki genel hususlara uyulmakla birlikte örgü sõrasõnda bütün duvar boyunca devam eden yatay derzler yapõlarak duvar tesviye edilme-lidir. Bu yatay derzlerin aralarõndaki düşey mesafe 1,50 m den fazla olmamalõdõr.
3.3.1.2 - Moloz Taş Duvarda Örgü
Moloz taş duvarlarda, kullanõlan taşlardan daha büyükleri duvarõn alt kõsõmlannda kullanõlmak üzere aynlmahdõr. Moloz taşõndan yapõlan temel duvarlarõnda da olabildiği kadar büyük taşlann kullanõlmasõ sağlanmalõdõr.
Taşlar en geniş yüzleri üzerine oturtularak yerleştirilmeli, aralarõnda görülen derz kalõnlõğõ 4 cm den fazla olmamalõdõr.
Moloz taş duvarlarda kullanõlacak taşlann yükseklikleri 10 cm den ve uzunluklan ile genişlikleri ise 20 cm den küçük olmamalõdõr.
Kullanõlan taşlarõn, yüksekliklerinin yaklaşõk olarak 1,5 - 2 katõ kadar uzunlukta bulunduğu ve Şekil - 8
de (2) ile gösterilen düz (adi) moloz taş duvarlardan başka Şekil - 8 de (1) ile işaretli olan yükseklik ve uzunluktan yaklaşõk olarak birbirine eşit boyutta düzenlenen kaba mozaik duvar örgüsü de kullanõlabilir. Kaba mozaik taş duvarlarda kullanõlan taşlarõn, duvar kalõnlõğõ yönündeki boyutu (genişlik) diğer iki boyutunun 1,5 katõdan ve 3 cm den küçük olmamalõ ve duvarõn görülen tarafõna raslayan yüzlerinin genel görünüşü dörtten daha fazla kenarlõ çokgen (beşgen, altõgen) şeklinde bulunmalõ ve köşe açõlan yaklaşõk olarak 60° den daha küçük olmamalõdõr. Taşlann duvar içinde birbirlerine bakan yüzeylerinde (konkav) içbükey kõsõmlar olabildiğince bulunmamalõ, böyle kõsõmlar kenarlar çekiçle vurulup kõrõlarak giderilmelidir.
Taşlar, en geniş yüzleri alt tarafa gelmek üzere bol harç üzerine, uygun ve sağlam bir biçimde oturacak şekilde elle yerleştirildikten sonra, konulan harç yanlardan taşõncaya kadar çekiçle vurulur. Yerleşme tamamlandõktan sonra fazla gelip taşan harç mala ile sõyrõlarak alõnmalõdõr. Çekiç vuruşlarõnda kõnlan taşlar çõkarõlarak tekrar harç kullanõlmak koşulu ile duvann uygun yerlerinde kullanõlmalõdõr.
Duvarda yanyana veya üst üste bulunan iki taş hiçbir zaman birbirlerine değmemeli aralarõnda mutlaka bir harç tabakasõnõn bulunmasõ sağlanmalõdõr. Taşlarõn arasõnda sadece harç ile dolu büyük boşluklar ve geniş derzler bõrakõlmamalõ ve boşluklar irili ufaklõ sağlam taş parçalan ile kamalanarak doldurulmalõdõr. Her taş sõrasõnõn yerleştirilmesine başlanmadan evvel alttaki sõranõn üstü (varsa) yabancõ maddelerden temizlenmeli oynak ve kõrõk taşlar kaldõrõlmalõdõr.
Duvann her metrekaresinde, minimum 40 cm uzunluğunda en az iki tane bağlantõ taşõ bulunmalõ ve bu
şekilde duvarõn iki yüzünün birbirine sağlamca bağlanmasõ sağlanmalõdõr.
Moloz taş duvarlarõn kalõnlõğõ 50 cm den daha az olmamalõ ve örgü sõrasõnda bütün genişlik ve uzunluğunca devam eden yatay derzler ile duvar tesviye edilmelidir. Bu yatay derzler arasõndaki düşey mesafe 1,50 m den fazla olmamalõdõr.
Duvar yüzündeki derzler, örgü işi bittikten sonra varsa görünen derz boşluklan temizlenip, örülme sõrasõnda kullanõlan harç veya daha büyük dayammlõ bir harç kullanõlarak doldurulmalõdõr.
Gerektiğinde Madde 2.3.1 de belirtildiği gibi hatõllar düzenlenmelidir.
3.3.1.3 - Çekiçle Kabakaca Düzeltilmiş Taş Duvarlarda Örgü
Çekiçle kabaca düzeltilmiş taşlarla yapõlan duvarlarda kullanõlacak taş sõralan arasõnda kalan derzler yatay olmalõ, taşõn duvar cephesine gelen görünen yüzü kabaca düzeltilerek dikdörtgen şekline getirilmiş bulunmalõdõr.
Taşlarõn, birbirlerini mesnetlendirdigi alt, üst ve yan yüzleri alõn yüzünden itibaren 10 cm derinliğe kadar ve alõn yüzüne dik olarak kabaca düzeltilmiş bulunmalõ, duvar yüzünde görünen derzler 2 cm den, duvar yüzünden itibaren 12 cm içeride kalan derzler ise 3 cm den geniş olmamalõdõr. Taşlarõn yüksekliği 10 cm den uzunluğu ve genişliği 20 cm den küçük olmamalõdõr.
Aynõ sõrada farklõ yükseklikte taşlar kullanõlabilir. En çok birbirini takip eden iki taş sõrasõndaki düşey derzler üstiiste getirilebilir. Derzlerin birbirlerine göre şaşõrtumasõnda binme paylan 10 cm den küçük
