permukaan Sistem Fizikal Bumi INFO GEO4RAFI merupakan air Menyediakan tempat untuk pelbagai aktivit daripada air di lautan Daripada jumlah

GeoB

K e p e n t i n g a n

1. Gas-gas di ^atmostera

a m a t

penting

^ken

h i d u p a n di bumi.

5.1

Sistem Fizikal

Bumi

. Bumi terdiri

daripada

^{empat sistem fizikal,}

iaitu:

2. Gas karbon dioksida digunakan oleh

t u m b u h - t u m b u h a n

fotosintesis.

semasa

proses

(a) atmosfera (b) litosfera (c) hidrosfera (d) biosfera

3. Gas nitrogen diperlukan oleh tumbuh.

tumbuhan sebagai nutrien.

2. Keempat-empat sfera ini adalah saling

berhubung

^kait dan berinteraksi antara satu

sama lain untuk mewujudkan kepelbagaian keadaan di bumi.

4. Gas

oksigen ^digunakan

^{oleh semua}

^hidunan

termasuk manusia untuk

pernafasan.

Litosfera

Atmosfera

1.

Litosfera ialah lapisan ^yang paling ^luar.

1. Atmosfera ialah lapisan udara di sekeliling bumi.

2. Lapisan ini terdiri daripada kerak bumi dan sebahagian daripada

^{mantel atas.}

2.

Lapisan ^udara

ⁱⁿⁱ

mengandungi pelbagai

jenis gas (lihat Rajah 5.1).

3. Selain

gas, udara ^{di atmosfera juga}

mengandungi wap air, asap dan debu.

3. Pelbagai pandang darat dapat dilihat di permukaan litosfera seperti gunung, sungai, delta dan lurah.

Kepentingan

Lain-lain,

1% 1.

Membekalkan tanih untuk kegiatan

pertanian.

2.

Kaya dengan pelbagai ^mineral yang

menggalakkan aktiviti perlombongan.

3.

Tanih hidupan di bumi. menjadi ^habitat kepada pelbagai

4. Menyediakan tempat untuk pelbagai ^aktivit

Oksigen, 21%

Nitrogen,

ekonomi.

78%

Hidrosfera

1. Hidrosfera _terdiri

daripada ^{air di} lautan

tasik, sungai, _{kolam, paya dan air bawan}

tanah.

Rajah 5.1 Peratusan gas mengikut isi padu

2.

_manakala muka Kira-kira _bumi 71 peratus terdiri daripada keseluruhan daripada hidrosfera

selebihnya adalah permukaan

daratan.

INFO GEO4RAFI

Udara yang

terdapat

^di

atmosfera

terdiri

daripada beberapa jenis

gas.

Gas-gas tersebut

ialah _gas

nitrogen (78%), oksigen (21%).

argon

(0.93%),

^karbon

dioksida (0.03%)

^dan

beberapa jenis

gas lain

seperti helium,

^neon

dan ozon.

3. Daripada _{jumlah tersebut,}

hampir ⁹⁸

peratus merupakan ^air masin _atau lautan

manakala _{dua peratus}

lagi adalah _{air tawar.}

4.

Lima lautan _yang

utama di dunia ialah Lautan Pasifik, _Lautan

Atlantik, _Lautan Hindi, _Lautan Selatan _{dan Lautan}

Artik.

▸ Baca selengkapnya: cara untuk mengelakkan peperangan daripada berlaku

Geograf ^PT3

B a b 5

INFO GEOGRAF

Atmosfera ^Litosfera

Air laut kaya dengan pelbagai jenis mineral.

Mineral yang paling utama ialah natrium klorida atau garam biasa, iaitu 77.8 peratus. Sebatian inilah yang

menjadikan

^{air laut bersifat}

masin

Lain-lain mineral di dalam air laut termasuklah

(udaral gas) ^(daratan)

sebatian kalsium, magnesium dan natrium

Hidrosfera

Kepentingan

(air) _Biosfera

(hidupan) 1. Membekalkan sumber protein seperti ikan,

udang dan ketam.

Rajah ^5.2 Hubung ^{kait antura biosfera dengan}

sfera-sfera yang lain

2.

Sebagai

^{sumber air}

kepada

^semua

hidupan

di bumi.

Kepentingan

3. Air laut kaya dengan pelbagai sumber mineral seperti natrium, magnesium dan

kalsium.

^1.

Menyediakan

^habitat

kepada

^seluruh

hidupan.

4. Membekalkan kuasa hidroelektrik untuk 2. Membekalkan makanan kepada manusia, khususnya sumber protein, iaitu daging

3. Membekalkan sumber ubat-ubatan

terutamanya

ubatan tradisional ^atau herba.

keperluan industri dan penduduk.

5. Sebagai habitat kepada pelbagai haiwan dan tumbuhan akuatik.

Biosfera Sebagai

^kawasan

simpanan

^{air atau}

kawasan tadahan.

1. Biosfera terdiri daripada bahagian-bahagian bumi yang menampung pelbagai hidupan seperti

tumbuhan dan hidupan seni.

5. Membekalkan pelbagai sumber hutan

kepada manusia, khususnya dalam sektor

pembalakan.

manusia,

^{haiwan, tumbuh-}

2. Biosfera merangkumi sebahagian daripada

atmosfera, hidrosfera dan litosfera. 6.

Sebagai

^kawasan

ekopelancongan.

Atmosfera Hidrosfera

Sistem

Litosfera Bumi _Biosfera

2

Rajah 5.3 Empat sistem fizikal bumi

O

Tingkatan

5 . 2 Struktur Bumi

Struktur bumi terdiri daripada tiga lapisan

iaitu kerak bumi

(litosfera),

^mantel

(mesosfera)

^dan teras bumi (barisfera).

Kerak bumi Mantel

Lapisan paling luar dan paling nipis. Lapisan kedua yang berada di antara lapisan kerak bumi dengan teras bumi.

Terdiri

daripada

^dua

_lapisan, iaitu:

(a) Sial (kerak benua) Mempunyai ketebalan kira-kira 2 900 km.

Ketebalan antara 25 km hingga 75 km Suhu di dalam lapisan mantel adalah antara 800°C hingga 1 600°C.

Terletak di bahagian atas kerak bumi

Terdapatnya arus-arus perolakan yang menyebabkan berlakunya pergerakan batuan di dalam bumi.

Terdiri

daripada

silika dan aluminium (b) Sima (kerak lautan)

Ketebalan antara 5 km hingga 10 km

Merupakan punca utama terjadinya pergerakan di dalam bumi.

Terletak di dasar lautan

Kaya dengan

^{silika dan}

magnesium

Terbahagi kepada

mantel atas dan mantel bawah.

Kerak bumi

Mantel

Teras dalam

Teras luar

Rajah 5.4 Struktur bumi

Teras bumi

(a) Teras luar

Lapisan yang paling dalam.

Terletaknya di bawah mantel. Ketebalan kira-kira 2 250 km Suhu kira-kira 3 000°C

Batuannya berkeadaan cecair

Mempunyai kelebalan kira-kira 3 480 km.

Mengalami

suhu yang

sangat tinggi

^dan

tekanan yang kuat.

(b) Teras dalam

Kaya dengan nikel dan besi. Ketebalan kira-kira

1

230 km

Suhu kira-kira 5 000°C

Terdiri daripada dua bahagian, iaitu teras luar

dan teras dalam.

Batuannya berbentuk pepejal

Geogran D u i l l

Praktis Formotif 5.2

Astenosfera

Kerak bumi

Litosfera 70 km

1. Namakan

tiga

^{lapisan utama struktur}

250 km

Mantel luar

^{670 km bumi}

2. Bandingkan ^{suhu antara teras} dalam dengan ^{teras luar}

bumi.

Mantel bawah

Cabanan KBAT 1

Menganaliss

2 900 km

Mengapakah

^{lapisan mantel dikatakan tidak} stabil?

Teras luar

INFO GEOGRAFJ

5 150 km

Bukti saintifik

menunjukkan

^{bahawa usia} planet Bumi adalah kira-kira 4.6 bilion tahun

Kehidupan

^pertama

dianggarkan

^{muncul kira-}

kira 3.6 bilion tahun yang lalu. Manusia yang

pertama

muncul kira-kira

empat juta

^tahun yang lalu dan homo sapiens

(manusia

^zaman

moden) hanya wujud kira-kira 35 000 tahun yang lalu.

Teras dalam

6 380 km Rajah 5.5 Keratan struktur bumi

5.3 Benua, Lautan, Laut Utama dan Selat

Benua Lautan, Laut Utama dan Selat

Benua

adalah daratan

^atau

litosfera yang

sangat luas yang berada di permukaan

bumi.

1. _bumi

Kira-kira

dua

per tiga daripada permukaan

adalah diliputi ^oleh laut dan lautan.

2. Laut

hidrosfera. dan lautan adalah sebahagian daripada

1. Terdapat tujuh benua di dunia, iaitu:

3.

_dunia Beberapa ialah Lautan ^contoh lautan Pasifik,

_yang

Lautan penting Atlantik, d

Lautan Hindi, _{Lautan Artik dan Lautan}

Benua Asia

(a)

(b) Benua Australia

(c) Benua Eropah

(d) Benua Afrika

(e) Benua Amerika Utara

(f) Benua Amerika Selatan

Selatan.

4.

Laut yang mengelilingi _Malaysia terdiri

daripada ^Laut _{China Selatan dan}

_Laut

Sulu

(g) Benua Antartika

2. Benua yang terbesar di dunia ialah Benua

Asia, manakala benua yang terkecil ialah

Benua Australia.

5.

Melaka Malaysia dan dikelilingi Selat Tebrau. ^dua _selat, iaitu Selat

6.

Selat Semenanjung Melaka yang _Malaysia terletak di _dengan perairan ^antard _Pulau

Sumatera merupakan ^selat terpanjang

^di

dunia.

Benua dan

D Lautan

Selat ialah laut yang sempit ^yang memisahkan ^dua _dataran

_atau

pulau-pulau.

INFO

wy o8z

LAUTAN ARTIK

BENUA

EROPAH ^BENUA

LAUTAN

PASIFIK BENUA

ASIA

Laut Mediterranean

AMERIKA

UTARA

Laut BENUA _Arab AFRIKA

BENUA AMERIKA SELATAN

LAUTAN LAUTAN

LAUTAN

HINDI

BENUA AUSTRALIA

PASIFIK ATLANTIK

LAUTAN SELATAN

BENUA ANTARTIKA

Peta 5.1 Taburan benua, laut dan lautan utama di dunia

Laut Sulu Laut China

Selatan

Selat Melaka

Selat Tebrau

Peta 5.2 Taburan laut dan selat di sekeliling Malaysia

Lautan Atlantik Lautan Pasifik

Keluasan:

Keluasan:

82 217 000 km2 165 384 000 km2

Lautan kedua

Lautan terbesar

di dunia terbesar di dunia

Meliputi kira-kira

/s permukaan

Meliputi kira-kira

a permukaan

bumi

_bumi

Lautan utama di

Lautan Artik dunia Lautan Hindi

Keluasan:

Keluasan:

73 481 000 km?

14 056 000 km2 Lautan yang

terkecil dan Lautan ketiga

terbesar di dunia

Meliputi

20 peratus permukaan air bumi

tercetek di dunia

Kebanyakannya

diliputi ais hampir

sepanjang tahun

Rajah 5.6 Lautan utama di dunia

S

E

O)

E

D

LO

Tingkatan- Tegangan

perolakan

Pembentukan Gunung Lipat

^dan

Gunung Bongkah

Gunung Lipat Gunung Bongkah

Daya tegangan

Daya mampatan

yang

terdapat pada

kerat bumi

menyebabkan berlakunya

pergerakan dan pertembungan plat

bumi.

Daya tegangan atau daya mampatan

menyebabkan berlakunya pergerakan

yang disebut gelinciran atau sesaran.

Daya mampatan Gunung bongkah

Daya mampatan menyebabkan

himpitan dua plat kerak bumi dari arah bertentangan. Lapisan kerak bumi termampat dan melengkung ke

Proses gelinciran dan sesaran

biasanya berlaku di sempadan plat

bumi di daratan atau di lautan.

Bahagian

kerak bumi

yang terangkat

ke atas

membentuk _gunung bongkah.

atas.

Gunung lipat

Lurah gelinciran

J U D A d

Bahagian kerak bumi yang melengkung ke atas membentuk gunung lipat.

Bahagian ^kerak

bumi yang

tergelincir

ke bawah membentuk lurah

gelinciran.

Hanyutan Benua

Teori hanyutan benua ialah ^suatu teori yang

menerangkan

^proses pergerakan

benua

vana

berlaku berjuta-juta tahun yang lampau.

Ang

1. ^Teori

hanyutan

^benua menerangkan ^bahawa

bahagian-bahagian

^{benua boleh}

bergerak

di

permukaan ^Bumi disebabkan oleh kelemahan-kelemahan yang

terdapat pada plat

^tektonik

(kerak bumi).

2. Alfied

Wegener ⁽¹⁹²⁵⁾

^{merupakan salah seorang ahli} sains terawal yang mengemukakan

teori hanyutan benua.

Teori hanyutan benua 200 juta tahun dahulu

Bumi dipercayai terdiri daripada benua tunggal yang dinamakan Pangea dan sebuah lautan

dikenal sebagai Panthalassa.

185 juta tahun dahulu

Benua besar ini mula retak dan pecah kepada dua bahagian. Bahagian yang bergerak ke utara dikenal sebagai Laurasia, manakala benua yang bergerak ke selatan dikenal sebagai Gondwanaland.

135 juta tahun dahulu

Plat-plat ini membentuk benua di bahagian utara dan di bahagian selatan. Bahagian utara terdiri daripada Eropah, Asia dan Amerika Utara, manakala bahagian selatan terdiri daripada Afrika, Amerika Selatan dan Australia.

65 juta tahun dahulu

.Benua-benua ^mula menduduki

secara

kasar kedudukan ^yang

^ada

_sekarang. India bercantum

dengan Asia, manakala

Benua

Afrika pula hanyut

^dan

semakin rapat dengan _Eropah.

Kini

Wujud kedudukan ^benua seperti yang terdapat pada waktu kini. Pergerakan tersebut juga

membentuk

^lautan

seperti _yang terdapat pada

^masa

^kini.

Cabanan KBAT 2

Menganalisis

Patung

^batu

(moai)

^{di atas}

_terdapat

di Pulau

Easter

^di Lautan

Pasifik. Patung

ⁱⁿⁱ

diukir

_pada

batuan

gunung berapi. Patung

ⁱⁿⁱ

telah dikesan bergerak sebanyak

¹⁵

cm setahun

^{ke arah}

^Amerika _Selatan.

_Pada

pandangan anda, apakah

_yang

menyebabkan pergerakan patung

batu itu?

LAURASIA

Khatulistiwa

GONDWANALANO

Khatulistiwa

185 juta tahun dahulu 200 juta tahun dahulu

Khatulistiwa

Khatulistiwa

135 juta tahun dahulu 65 juta tahun dahulu

INFO GEOGRAFU

Kesan-kesan akibat hanyutan benua:

Pemisahan benua-benua utamal pembentukan benua-benua baharu

Menghasilkan jurang-jurang lautan seperti Jurang Mariana dan Jurang Mindanao

Pembentukan pulau-pulau seperti

Madagascar

Pembentukan laut dan selat

Pembentukan ciri fizikal pinggir laut seperti tebing tinggi dan fiord

Khatulistiwa

Plat Tektonik

Kini

VIDEO

Rajah 5.8 Proses hanyutan benua

,

Gempa Bumi

1.

Gempa

^{bumi berlaku}

akibat terjadinya

gegaran alau pergerakan yang kuat pada

kerak bumi.

Tsunami

1. Tsunami dalam Bahasa Jepun ^bermaksud

"ombak pelabuhan".

2.

Gegaran

^{ini berlaku kerana}

pelepasan

tenaga yang tersimpan dalam bumi secara

tiba-tiba iakibat pergerakan tektonik.

2. Tsunami merupakan satu satu siri ^ombak

besar atau

gelombang

^{laut yang teramat}

kuat yang ^terhasil oleh gempa bumi, ^letusan gunung

berapi

^atau tanah runtuh di bawah laut.

3. Gempa bumi diukur menggunakan alat

yang dipanggil skala Richter.

3. Kelebaran ombak tsunami boleh ^mencecah 4.

Mengikut

^skala

^Richter,

gegaran yang

paling

lemah

^{ialah 1}

manakala

9 ialah

gegaran

yang paling kuat.

sehingga 100 km hingga 200 km dengan kelajuan 725 hingga 800 km sejam.

5.

Gempa

bumi yang besar boleh

mengancam

nyawa manusia dan membawa kerosakan kepada harta benda.

4. Apabila semakin menghampiri pesisir

pantai, ketinggian ombak akan meningkat

sehingga mencapai ketinggian

^{10 meter}

atau lebih.

6. Gempa bumi yang berlaku di dasar lautan boleh menyebabkan berlakunya ombak besar yang dikenal sebagai tsunami.

5. Gelombang tsunami boleh menyebabkan kemusnahan harta benda dan kehilangan

nyawa.

INFO GEOGRAFI

Gempa bumi sederhana berukuran 6.0 pada skala Rictiter berlaku di Ranau, Sabah pada 5 Jun 2015 jam 7.15 pagi. Gempa yang dikesan pada kedalaman 54 kilometer di bawah tanah itu dirasai di sekitar Ranau, Tauran, Kota Kinabalu

dan Kota Belud. Foto 5.2 Kesan tsunami di Kuala Muda, Kedah

Senarai Mari Kita

Membuat

O Bumi

DI Gunung Berapi

VIDEO

INFO

NFO GEOGRAG

Satu

kejadian

tsunami telah berlaku di Lautan Hindi

pada

^{26 Disember} 2004 ekoran

daripada

gempa bumi bawah laut di sebelah barat Aceh.

Kejadian

^{tsunami ini telah}

mengorbankan

kira-kira 230 000 orang

di 14 buah negara ^di kawasan

pantai

Benua Asia termasuklah

Malaysia.

^Ombak tsunami ini dikatakan menghasilkan tenaga yang menyamai 23 000 butir bom atom seperti yang dijatuhkan di Hiroshima dan

Nagasaki

^di

Jepun pada Perang

^Dunia Kedua. Selain mangsa

korban, kejadian

^{tsunami itu}

juga menyebabkan hampir 1.126 juta orang kehilangan tempat tinggal.

Praktis Formatlf 5.4

1.

Apakah

nama arus yang

menyebabkan pergerakan plat

^{di atas} mantel?

2.

Namakan

satu fenomena _yang terbentuk akibat

daripada pergerakan plat ^tektonik

^secara

pertembungan.

3.

Nyatakan

dua cara

pergerakan plat

^tektonik.

4

Nyatakan

dua kesan akibat letusan gunung

berapi terhadap

^manusia.