Penerapan Hukum dan Etika Bisnis Syariah dalam Transaksi Murabahah Emas dan Gadai Emas

(1)

Penerapan Hukum dan Etika Bisnis

Syariah dalam Transaksi Murabahah

Emas dan Gadai Emas

Dr. Rifki Ismal

Workshop Keuangan Syariah

Risk Management International (RMI)

Jakarta, 19 April 2012

(2)

Perbankan dan Keuangan

Syariah Indonesia

(3)

Sharia and Islamic Banking Mainstream

•Sharia based Islamic Economics together with

selective Sharia Compliance (applicable and

undoubtful)

•Real sector oriented Islamic banking operation

with the domination of investment based

contracts.

•Domestic oriented Islamic banking without

ignoring the potential to capture foreign markets

•Living in the same level of playing field with

conventional banking.

(4)

• Market share terus tumbuh dengan kecepatan yang melambat hingga 2020.

• Market share Desember 2011 = 3,8%. • Market share 5% insya Allah awal 2013.

• Market share 20% insya Allah antara 2015-2020.

MARKET SHARE

0 5 10 15 20 25 O ct -0 1 O ct -0 2 O ct -0 3 O ct -0 4 O ct -0 5 O ct -0 6 O ct -0 7 O ct -0 8 O ct -0 9 O ct -1 0 O ct -1 1 O ct -1 2 O ct -1 3 O ct -1 4 O ct -1 5 O ct -1 6

Market Share Islamic Banks

Awal 2013

Antara 2015-2020

(5)

PROYEKSI PEMBIAYAAN SMEs

Asumsi-asumsi Proyeksi Pembiayaan SMEs

•70%-80% pembiayaan BS adalah ke SMEs. •Modal SMEs minimal Rp500.000.

•Proyeksi total asset BS 2012-2020.

•Jumlah minimal tenaga kerja SMEs adalah 5 orang.

Required Actions

•Kerjasama dengan Depnakertrans

•Kerjasama dengan Depkop dan lembaga pemerintah terkait. •Robust funding dan financing strategies dari bank syariah.

Dec-12 133.48 267 1,335 Dec-14 189.92 380 1,899 Dec-16 236.31 473 2,363 Dec-18 275.65 551 2,756 Dec-20 305.25 610 3,052 Pembiayaan SMEs (triliun Rp) Usaha SMEs (unit) SDM SMEs (orang)

(6)

Linkage Lembaga Keuangan Syariah

Untuk Pembiayaan Microfinance

(7)

IAI Baznas Basyarnas Asosiasi UUS Depositors - Publik - Pemerintah BPRS - Asing (terbatas) BMT LKS non bank

Islamic Stock Market

Central Bank Investment Certificate

Dewan Syariah Nasional Komite Perbankan

Syariah

Lembaga Rating Dewan Pengawas Syariah

Islamic Money Market

Islamic Insurance/Takaful

Islamic Capital (Sukuk) Market Bank Syariah

Medium and Large Business

Small and Micro Business Lembaga

Penjamin

(8)

Medium and Large Business Small and Micro Business Bank Umum Konvensional Bank Umum Syariah UUS Existing BPRS New BPRS New BPR Existing BPR Existing Community Existing Community New Community New Community Calon Pendiri BPR/S

Pembiayaan SMEs dilakukan oleh:

•Bank Umum Konvensional •Bank Umum Syariah

•Unit Usaha Syariah

•Bank Perkreditan Rakyat •Bank Pembiayaan Rakyat Syariah

•New Investor (Calon Pemilik) •Baitul Maal Watamwill (BMT)

BMT

(9)

Gadai Emas untuk Mendukung

Pembiayaan Microfinance

(10)

GADAI EMAS DI BANK SYARIAH

• Client mempunyai 1 batang emas senilai

RpX

• Ia menggadaikan emas tsb ke bank

syariah dengan

skim gadai emas.

• Bank syariah menerima emas tersebut

dan memberikan

Qardh

senilai

pX

dengan 0<p<1.

• Artinya dana bank syariah mengalir

(11)

GADAI EMAS DI BANK SYARIAH

• Bersama akad Qardh (gadai emas) tersebut,

client juga membayar

jasa sewa (ijarah)

pemeliharaan emas yang sedang digadaikannya

tsb kepada bank syariah.

• Biaya sewa ada 2: (i)

fixed rate

, misalnya

A

, (ii)

variable rate

, yaitu terkait nilai X, misalnya

r

v

X

.

Untuk waktu penyimpanan selama n.

• Income

bank syariah dari ijarah emas:

                        _ _ _               _ _ _ 



  n t n v v v n t n N r X r X r X A A A N Income 1 2 1 1 2 1 ... ... ...







    m t n t n v total N A r X Income 1 1

(12)

MANFAAT BAGI MICROFINANCE

Akad Manfaat ekonomi Alasan

Qardh (Gadai Emas) Tidak ada manfaat

langsung bagi sektor riil namun

dimungkinkan bermanfaat bagi microfinance

• Dana Qardh adalah murni tabarru, non productive funds for social purposes only.

• Client menggunakan dana gadai umumnya untuk keperluan konsumtif (bukan produktif)

Ijarah (Penyimpanan Emas Gadai)

Tidak ada manfaat

langsung bagi sektor riil.

• Bank syariah tentunya tidak akan membeli

tempat penyimpanan emas di setiap transaksi gadai emas.

• Aliran dana sewa hanya

satu arah (dari client ke bank syariah).

(13)

DANA YANG TERLIBAT DI GADAI EMAS

Akad Jumlah Dana (Rp) Keterangan

Qardh (Gadai Emas)

• pX (satu kali

transaksi gadai emas).

• NpX (N transaksi gadai emas).

• Dana Qardh dari bank syariah kepada client. • Dana idle (bagi bank

syariah)

• Untuk konsumtif (bagi client)

• Dana non produktif bagi perekonomian

Ijarah (Penyimpanan Emas Gadai)

• Income bank syariah dari Ijarah.

• Apabila client

menggunakan dana

Qardh untuk konsumtif, pembayaran ijarah

bukan dari hasil usaha produktif cient.        m t n t n v total N A r X Income 1 1

(14)

KINERJA PEREKONOMIAN

Q P LM IS LM’ p0 q0 q1 p1

Dana pembiayaan bank syariah ketika mengalir kepada sektor riil untuk kegiatan produktif maka akan meningkatkan output dan

menurunkan harga (inflasi)

R (R-NpX) LM’ LM IS P Q p0 p1 q0 q1

Dana pembiayaan bank syariah ketika jumlahnya berkurang (karena gadai emas) dan mengalir kepada sektor riil untuk kegiatan produktif, dampak perekonomiannya

(15)

KINERJA PEREKONOMIAN

Q P LM IS LM’ p0 q0 q1 p1

Dana pembiayaan bank syariah ketika mengalir kepada sektor riil untuk kegiatan produktif maka akan meningkatkan output dan

menurunkan harga (inflasi)

R (R-NpX) LM’ LM IS P Q p0 p1 q0 q1

Apabila dana pembiayaan bank syariah via gadai emas digunakan oleh SMEs untuk pembiayaan produktif, dampak perekonomian secara umum tetap maksimal.

R

p2

(16)

Murabahah Emas dan Microfinance

(17)

PERILAKU HARGA EMAS

• Pola historical harga harian emas dibagi 3 periode: (i) periode harga emas yang relatif stabil (Januari 1999 – September 2004); (ii) periode harga emas yang

cenderung meningkat (September 2004 – Mei 2011) dan; (iii) periode harga emas yang cenderung volatile (Mei 2011 – Februari 2012) . 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 0 1 /0 1 /1 9 9 9 0 1 /0 1 /2 0 0 0 0 1 /0 1 /2 0 0 1 0 1 /0 1 /2 0 0 2 0 1 /0 1 /2 0 0 3 0 1 /0 1 /2 0 0 4 0 1 /0 1 /2 0 0 5 0 1 /0 1 /2 0 0 6 0 1 /0 1 /2 0 0 7 0 1 /0 1 /2 0 0 8 0 1 /0 1 /2 0 0 9 0 1 /0 1 /2 0 1 0 0 1 /0 1 /2 0 1 1 0 1 /0 1 /2 0 1 2 stable (<400) increasing (400-1500) volatile (>1500)

(18)

PERILAKU HARGA EMAS

• Ekspektasi harga emas berkaitan dengan perkiraan harganya saat ini dan peluang kejadiannya.

• Transaksi Murabahah emas yang dilakukan seorang nasabah pastinya memperhitungkan harga beli emas

on the spot (dengan transaksi Murabahah) dan

perkiraan harga emas di masa datang yang berkaitan dengan peluang naik dan turunnya harga emas.

Stable Peluang kejadian Increasing Peluang kejadian Volatile Peluang kejadian < 296 0.53 < 693 0.44 < 1591 0.25

296 - 339 0.19 693 - 983 0.30 1591 - 1694 0.34

339 - 383 0.13 983 - 1273 0.16 1694 - 1797 0.32

> 383 0.15 > 1273 0.10 > 1797 0.09

(19)

EKSPEKTASI HARGA EMAS

250 270 290 310 330 350 370 390 410 430 0 1 /0 1 /1 9 9 9 0 5 /0 2 /1 9 9 9 1 2 /0 3 /1 9 9 9 1 6 /0 4 /1 9 9 9 2 1 /0 5 /1 9 9 9 2 5 /0 6 /1 9 9 9 3 0 /0 7 /1 9 9 9 0 3 /0 9 /1 9 9 9 0 8 /1 0 /1 9 9 9 1 2 /1 1 /1 9 9 9 1 7 /1 2 /1 9 9 9 2 1 /0 1 /2 0 0 0 2 5 /0 2 /2 0 0 0 3 1 /0 3 /2 0 0 0 0 5 /0 5 /2 0 0 0 0 9 /0 6 /2 0 0 0 1 4 /0 7 /2 0 0 0 1 8 /0 8 /2 0 0 0 2 2 /0 9 /2 0 0 0 2 7 /1 0 /2 0 0 0 0 1 /1 2 /2 0 0 0 0 5 /0 1 /2 0 0 1 0 9 /0 2 /2 0 0 1 1 6 /0 3 /2 0 0 1 2 0 /0 4 /2 0 0 1 2 5 /0 5 /2 0 0 1 2 9 /0 6 /2 0 0 1 0 3 /0 8 /2 0 0 1 0 7 /0 9 /2 0 0 1 1 2 /1 0 /2 0 0 1 1 6 /1 1 /2 0 0 1 2 1 /1 2 /2 0 0 1 2 5 /0 1 /2 0 0 2 0 1 /0 3 /2 0 0 2 0 5 /0 4 /2 0 0 2 1 0 /0 5 /2 0 0 2 1 4 /0 6 /2 0 0 2 1 9 /0 7 /2 0 0 2 2 3 /0 8 /2 0 0 2 2 7 /0 9 /2 0 0 2 0 1 /1 1 /2 0 0 2 0 6 /1 2 /2 0 0 2 1 0 /0 1 /2 0 0 3 1 4 /0 2 /2 0 0 3 2 1 /0 3 /2 0 0 3 2 5 /0 4 /2 0 0 3 3 0 /0 5 /2 0 0 3 0 4 /0 7 /2 0 0 3 0 8 /0 8 /2 0 0 3 1 2 /0 9 /2 0 0 3 1 7 /1 0 /2 0 0 3 2 1 /1 1 /2 0 0 3 2 6 /1 2 /2 0 0 3 3 0 /0 1 /2 0 0 4 0 5 /0 3 /2 0 0 4 0 9 /0 4 /2 0 0 4 1 4 /0 5 /2 0 0 4 1 8 /0 6 /2 0 0 4 2 3 /0 7 /2 0 0 4 2 7 /0 8 /2 0 0 4 40 60 80 100 120 140 160

Actual price (kiri) Expected price (kanan)

350 550 750 950 1150 1350 1550 1 0 /0 9 /2 0 0 4 0 5 /1 1 /2 0 0 4 3 1 /1 2 /2 0 0 4 2 5 /0 2 /2 0 0 5 2 2 /0 4 /2 0 0 5 1 7 /0 6 /2 0 0 5 1 2 /0 8 /2 0 0 5 0 7 /1 0 /2 0 0 5 0 2 /1 2 /2 0 0 5 2 7 /0 1 /2 0 0 6 2 4 /0 3 /2 0 0 6 1 9 /0 5 /2 0 0 6 1 4 /0 7 /2 0 0 6 0 8 /0 9 /2 0 0 6 0 3 /1 1 /2 0 0 6 2 9 /1 2 /2 0 0 6 2 3 /0 2 /2 0 0 7 2 0 /0 4 /2 0 0 7 1 5 /0 6 /2 0 0 7 1 0 /0 8 /2 0 0 7 0 5 /1 0 /2 0 0 7 3 0 /1 1 /2 0 0 7 2 5 /0 1 /2 0 0 8 2 1 /0 3 /2 0 0 8 1 6 /0 5 /2 0 0 8 1 1 /0 7 /2 0 0 8 0 5 /0 9 /2 0 0 8 3 1 /1 0 /2 0 0 8 2 6 /1 2 /2 0 0 8 2 0 /0 2 /2 0 0 9 1 7 /0 4 /2 0 0 9 1 2 /0 6 /2 0 0 9 0 7 /0 8 /2 0 0 9 0 2 /1 0 /2 0 0 9 2 7 /1 1 /2 0 0 9 2 2 /0 1 /2 0 1 0 1 9 /0 3 /2 0 1 0 1 4 /0 5 /2 0 1 0 0 9 /0 7 /2 0 1 0 0 3 /0 9 /2 0 1 0 2 9 /1 0 /2 0 1 0 2 4 /1 2 /2 0 1 0 1 8 /0 2 /2 0 1 1 1 5 /0 4 /2 0 1 1 100 150 200 250 300

1450 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 1850 1900 2 0 /0 5 /2 0 1 1 2 7 /0 5 /2 0 1 1 0 3 /0 6 /2 0 1 1 1 0 /0 6 /2 0 1 1 1 7 /0 6 /2 0 1 1 2 4 /0 6 /2 0 1 1 0 1 /0 7 /2 0 1 1 0 8 /0 7 /2 0 1 1 1 5 /0 7 /2 0 1 1 2 2 /0 7 /2 0 1 1 2 9 /0 7 /2 0 1 1 0 5 /0 8 /2 0 1 1 1 2 /0 8 /2 0 1 1 1 9 /0 8 /2 0 1 1 2 6 /0 8 /2 0 1 1 2 -S e p -1 1 9 -S e p -1 1 1 6 -S e p -1 1 2 3 -S e p -1 1 3 0 -S e p -1 1 7 -O c t-1 1 1 4 -O c t-1 1 2 1 -O c t-1 1 2 8 -O c t-1 1 4 -N o v -1 1 1 1 -N o v -1 1 1 8 -N o v -1 1 2 5 -N o v -1 1 2 -D e c -1 1 9 -D e c -1 1 1 6 -D e c -1 1 2 3 -D e c -1 1 3 0 -D e c -1 1 6 -J a n -1 2 1 3 -J a n -1 2 2 0 -J a n -1 2 2 7 -J a n -1 2 3 -Fe b -1 2 1 0 -Fe b -1 2 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600

(20)

MURABAHAH EMAS DAN MICROFINANCE

• Aktifitas SME sangat kecil kaitannya dengan Murabahah emas karena:

– SMEs tidak memantau pergerakan harga emas, – SMEs kecil kemungkinan investasi dalam bentuk

Murabahah emas,

– Murabahah emas butuh likuiditas yang besar dan analisa pergerakan harga emas yang akurat,

– Aktifitas SMEs langsung ke sektor riil dan tidak menempatkan uang pada logam mulia seperti emas.

• Aktifitas Murabahah emas pun lebih cenderung

dilakukan oleh non SMEs baik untuk investasi namun liquidity motive.

(21)

21

Terima kasih atas perhatian anda AKHIR PRESENTASI