Tarihi Kaynak Olarak Takvimler
Şimdiye kadar, Osmanlı tarihinin kâğıda yazılı başlıca kaynaklar; olarak arşiv vesikaları ile türlü tarih eserleri biliniyordu. Şimdi bunların arasına takvimler de katılmıştır.
Takvimler, umumiyetle müneccimler tarafından padişahlara takdim olunup o yıl neler olacağını, yıldızların tesirini, seğirmelerin mânâsını bildiren eserlerdir. Bu arada bir de tarih bölümü vardır ki dünyanın veya Adem'in yaratılışından başlayarak takvimin tertip olunduğu yılın hemen yakınma kadar gelmektedir. Bizi ilgilendiren bolüm budur.
Takvimlerin özelliği, anlattığı olayların yılını hicri tarih ile göstermeyip, olaydan takvimin yazılışına kadar kaç yıl geçtiğini söylemesinden ibarettir. Bunun hangi hicrî yıla
rastladığını hesaplamak okuyucuya düşmektedir. Takvimin tertip olunduğu yıl bilindiği için, bir olaydan beri kaç yıl geçmişse, onu tertip yılından çıkarmakla istenilen hicrî tarih bulunmaktadır. Meselâ, takvim 900'de tertip olunmuşsa ve herhangi bir olaydan beri bilfarz 215 yıl geçtiğini kaydetmişse, o olayın yılı 900-215=685 demektir. Takvimlerde bu usulün seçilmiş olmasını, hicretten önceki olayların da anlatılmış bulunmasıyla ilgili
görüyorum. Bununla beraber bazı takvimlerde doğrudan doğruya hicrî yıl kullanılmıştır. Takvimlerin birçoğunda telif veya tertip yılı ayrıca açıklanmamıştır. Fakat Peygamberin hicretinden beri kaç yıl geçtiğini kaydetmekle takvimciler, telif yılını, dolayısı ile, söylemiş olmaktadırlar."Hicretten beri 850 yıldır" cümlesi, o eserin hicrî 850 de yazıldığının kesin delilidir.
Biz de, ve aldanmıyorsam dünyada, takvimleri ilk yayınlayan Profesör Osman Turan'dır1.
Turan'ın yayınladığı beş takvimden 8-48 ve 849 tarihli olan İkisinde Osmanlılara ait bölümler de vardır.
İkinci olarak ben, İstanbul Enstitüsü Dergisi'nin 1957 de çıkan 111. sayısında "Fatih Sultan Mehmed'e Sunulmuş Tarihî Bir Takvim"
1 "İstanbul'un Fethinden önce yazılmış Tarihî Takvimler" (Türk Tarih Kuruma yayınlarından, XI. seri, 7. numara)
Ankara, 1954.
başlığı altında 856 tarihli bir takvimi ortaya koydum. Fakat, Bağdat Köşkü Kütüphanesinde, 309 numarada bulunan bu mühim takvimin asıl metnini ve
transkripsiyonunu teknik sebepler dolayısıyla veremeyerek yalnız resmî alfabemizle yayınlamak zorunda kaldım.
Şimdi tarihçilerin ve belki de aynı zamanda dilcilerin istifadesine koyduğum bu bir sıra takvimi, bütün hurafe ve İsrailiyat bölümleriyle birlikte yayınlıyorum. Bu kadarının lüzumsuz ve faydasız olduğunu söyleyenler bulunacaktır. Ben böyle düşünmüyorum. Bir işi eksiği, gediği ile birlikte tam olarak yapmak, yalnız gerekli taraflarını alıyorum diye eksik yapmaktan daha iyidir. Bundan başka bu hurafeler atalarımızın nelere inandığını göstererek tarihî bir gerçeği ortaya koyacağı gibi takvimlerin birbirlerine ve belli Osmanlı tarihlerine kaynak olup olmadıklarını öğrenmek bakımından da bize ışık tutacaktır. Yayınladığım takvimleri, üzerinde çalışanlara kolaylık olsun diye paragraflara ayırıp numaraladım. Her paragraf bir yıla ait olayları göstermektedir. Takvimleri birbirleriyle karşılaştırırken asıl metindeki veya bu neşirdeki sayfa ve satırlara atıf yapmaktansa paragrafları göstermeyi daha pratik buldum.
Metinlerin imlâsı muhafaza olunmuş, ancak yanlışlığı muhakkak olan kelimeler
düzeltilerek aslındaki yanlış imlaları haşiyede gösterilmiştir. Mânâya ve anlayışa zarar vermeyen imlâ yanlışları düzeltilmeyerek olduğu gibi bırakılmıştır.
Türkçe metinlerde b= ve c= ile yazıldığı halde p ve ç ile okunduğu kesin olarak bilinen kelimeler transkripsiyonda p ve ç İle gösterilmiştir.
Türklere ait Arapça Özel isimlerde bu isimlerin Türk söyleyişi dikkate alınmış, fakat
harekeli olduğu zaman daima Muhammed = diye yazıldığı için " " ismi, harekesiz olduğu yerlerde de Muhammed imlâsıyla kaydedilmiştir.
Türk asıllı olmayan yer isimlerinin transkripsiyonunda ise onların bugünkü söylenişine bakılmayarak daima metne uyulmuştur.
Takvimler, sol sayfada Türkçe veya Farsça metin, karşısındaki sağ sayfada da metnin transkripsiyonu veya tercümesi olmak üzere yayınlanmış, gerekli notlar karşılıklı her iki sayfada birden verilmiştir.
Olayların hangi hicrî yılda geçmiş olduğu, tercüme ve transkripsiyonlarda, parantez içinde olarak, paragrafların sonunda gösterilmiştir.
Padişah Listeleri
Takvimler dolayısıyla bazı yazmaların şurasına burasına kaydedilmiş bulunan Osmanlı padişahları listelerinden de bahsetmek yerinde olacaktır. Bu listelerde yalnız her padişahın cülus veya ölüm tarihleri, yahut cülus tarihiyle saltanat süresini bildiren rakkamlar verilmiştir. Takvimlerden alındığını kuvvetle tahmin ettiğim bu listelerin en mühim noktası, Osmanlı padişahlarından ilk ikisi için verilen rakkamların klâsik bilgiye aykırı olmasıdır. Bu aykırılık, Osman Gazi ile Orhan Gazi arasında Ali Erden adında bir beğin, yani tarihlerimize Alâaddin Paşa diye geçen şahsiyetin de hükümdarlık ettiğini iddia eden merhum Amasyalı Hüseyin Hüsameddin'in iddiasını1 destekler mahiyettedir.
Karşılaştırılmalarını sağlayabilmek için görebildiğim listelerdeki tahta çıkış yıllarını işaret etmekle iktifa edeceğim. Şimdilik görebildiğim listeler sekiz tanedir :
1. Hacı Mahmud Kütüphanesindeki 6321 sayılı derginin 16b yaprağındaki liste.
2. Reşid Efendi Kütüphanesindeki 1036 sayılı derginin 64a yaprağındaki liste.
3. Arkeoloji Müzesi Kütüphanesindeki 862 sayılı derginin 191a yaprağındaki liste.
4. Esad Efendi Kütüphanesindeki 2422 sayılı, Eyyûbî'nin manzum Kanunî Sultan Süleyman tarihinin sonundaki boş yaprakta bulunan liste.
5. Hacı Mahmud Kütüphanesindeki 6310 sayılı derginin 111b-112a yapraklarındaki
liste.
6. Hacı Mahmud Kütüphanesindeki 2017 sayılı derginin 104a yaprağındaki liste.
7. Râgıb Paşa Kütüphanesindeki 981 sayılı Peçevî tarihinin başındaki numarasız yaprağın b yüzü ile 1 inci yaprağının a yüzündeki liste.
8. Arkeoloji Müzesi Kütüphanesindeki 862 sayılı derginin 175b-176a yapraklarındaki
liste (yani yukarıdaki 3 numaralı listeyi alan dergideki ikinci bir liste).
1 Alâaddin Beğ (Türk Tarih Encümeni Mecmuası, sene 14, sayı, 5 (82) ve 6 (83), yıl 1340; sene 15, sayı 8 (85) ve 9
(86) yıl 1341.
Bu sekiz listeyi aşağıda cetvel halinde veriyorum. Râgıb Paşa nushasında II.
Süleyman'dan itibaren başlayan tarihlerin sonradan eklenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Rakkamlar padişahların cülus yıllarıdır.
Hacı
Mahmud Reşid Efendi Müze 862 Esad Efendi Hacı Mahmud Hacı Mahmud Ragıp Paşa Müze 862 6321 1035 (191a) 2122 6310 2017 981 (175b176a)
I. Osman 641 641 641 641 641 699 699 699 Orhan 700 701 701 701 711 717 722 720 I. Murad 730 730 7301 740 730 755 760 761 I. Bayazıd 791 791 791 791 791 788 791 792 I. Mehmed 80 i 804 804 802 804 800 816 816 II. Murad 824 824 823 832 824 834 825 824 II. Mehmed 855 850 855 855 855 855 855 855 II. Bayazıd 886 886 886 886 886 886 886 886 I. Selim 917 918 917 918 917 918 918 916 I. Süleyman 926 926 926 926 926 926 926 926 II. Selim 974 974 9742 974 974 974 974 972 III. Murad 982 932 9823 983 982 982 983 980 III. Mehmed 1003 1004 1003 1003 1003 1003 1003 1006 I. Ahmed 1012 1012
1012 1013 1012 1012 1009 I. Mustafa 1026 1028
1026 1017 1026 II. Osman 1027 1028 1026 1027 1027 1027 1023 I. Mustafa 1031 1031
1031 1031 1026 IV. Murad 1033 1032 1032 1032 1032 10.32 1032 İbrahim 1049 1049 1049 1049 1049 1049 1050 IV. Mehmed 1058 1058 1059 1058 1058 1058 1058 II. Süleyman ===== 1099
10994 1098 1099 II. Ahmed 1102
1102 1102 1102 II. Mustafa 1106 1106
1109 1106 III. Ahmed 1115 1115
1115 1115 I. Mahmud 1143 1143 1143 1143 1143 III. Osman
1168 1171 1168
III. Mustafa 1171 1171 1171 I. Abdülhamid
1187 III. Selim 1203
1 Metinde 703 ise de yanlış olduğu, "3" ve "0" rakkamlannın yer değiştiği besbellidir.
2 Metinde 924 vasılıdır. Kanunî'den sonra gelen padişahın bu tarihte cülus edemeyeceği bellidir. Dalgınlık eseri olduğu
aşikârdır.
3 Metinde 972. İkinci Selim'in yanında 8 yıl padişahlık ettiği kaydedildiğine göre bunun da 982 olacağı bellidir. 4
Bu sekiz nushanın tam olarak birbirine benzeyeni yoktur. İlk beşinin Osman Gazi'yi 641'de cülus ettirmesine karşılık bu tarihi, klâsik 699 yılına götüren son üçü bile Orhan, Birinci Murad, Yıldırım, Çelebi Mehmed ve ikinci Murad'ın tahta çıkış tarihlerinde
birbirlerinden ayrılmaktadır. Sekizinin de doğru olarak birleştikleri tarihler İkinci Bayazıd'ın 886'daki ve Kanunî'nin 926'daki tahta çıkış tarihleridir.
Fakat bu kadar yanlışla dolu olmalarına rağmen bu listelerde, meselâ Orhan Gazi'nin 700, 701, 711, 717, 720, veya 722 de tahta geçmiş gösterilmesinin bir mânâsı olsa gerektir, Bu listeleri kaydedenler, demek ki bugün klasikleşmiş olan tarihlerden ziyade takvimlere dayanıyordu.
Bu listelerin 11 veya 12'nci hicret yüzyıllarında yazılmaları da mühimdir. Demek ki bir asır öncesine kadar İstanbul'da, klâsik kaynakların dışındaki eserler elde ve revaçta idi.
Listelerin yedincisinde, yani Râgıb Paşa nushasında, listeden önce bir kaç satırlık bir takvim taslağı olduğu gibi liste başındaki "Osman Gazi" adının üstünde de '* Vilâdet-i şerife der karye-İ Küncuk,, kaydı vardır. Osman Beğ'in doğum yeri olarak gösterilen bu Küncuk köyünün neresi olduğunu bilmiyorum. Takvim taslağını da ehemmiyeti
bakımından buraya alıyorum:
Silsile-i celile-î Al-i 'Osman tavvelailâhu ta'â!â silsiletehüm ilâ inkıraz iz-zamân
Vaktâ ki Osman İbn-i Tuğrul el-gâzi feth eyledüg-i Kalalardan mal ve ganâyim alup feth eyledükleri Karahiçar'da kendü nâmına evvelâ hutbe okudı. Tursun fakı nâm Kimseneyi muvazzaf eyledi ve Alâaddîn Keykubâd bunun ...1 eşitdi. Tuğ ve tabii ve alem ve kılıç ve
kaftan göndetüp feth etdügi kalalarda ve dahı memleketlerde pâdişâh olsun deyü icazet verdi, fi sene 699. Mukaddema sancak verildi, fi sene 682. Viladet-i şerif eleri fi sene 656. Vefât-i Alâaddin Keykubâd fî sene 707. Yerine oğlı Gıyâseddin pâdişâh oldı, fi sene 708 ve zâlim olmakla kendi kulları kati eylediler. Bu arada Alâaddîn Keykubâd'un nesli münkati olup saltanat ber vech-i istiklâl Sultân 'Osman'a intikâl eyledi.
1 Burada bir kelime okunamadı.
824 Tarihli Takvim
Bugünkü bilgimize göre en eski takvim, yani resmî Osmanlı tarihlerinin en eskisi, hicrî 824 tarihinde Çelebi Sutan Mehmed'e sunulmuş olan Farsça takvimdir. Bu eser,
Süleymaniye Genel Ki-taplığındaki "Muhtelit" adlı kütüphanede, 1277 numaralı cildin için-dedir.
1277 numaralı cilt, iki ayrı eserin bir araya getirilmesinden doğ-muştur. Birinci eser 1a
-29a da, ikincisi 31a-59a da bulunmaktadır. Daha sonra da pek yakın bir zamanda, zeyil
şeklinde eklenmiş 1.5 yapraklık bir bölüm vardır.
Üst kapağı olmayan pek bozuk bir cilt içindeki eserlerin ölçümü 353X270 milimetredir. Yazılı bölümleri ve satırları bütün takvimler-de olduğu gibi değişiktir.
Cildi teşkil eden iki takvimden birincisi II. Murad'a, ikincisi ise Çelebi Sultan Mehmed'e sunulmuştur. Bu ikinci eserin 31a daki zahriyesinde mor zemin üzerine yaldızla yazılıp
yaldızla çerçeve-lenmiş olan yazıyı aslındaki satırlara uygun olarak alıyorum. Son dokuz kelime, çerçevenin dışına yazıldığı için bende o şekilde gös-teriyorum:
Alttan ikinci satırın sağ yanında küçük yazı ile şu kayıt vardır:
Zahriye çerçevesinin üstünde yanyana iki temlik kaydı bulunmaktadır. Aynı kimseye ait olduğu anlaşılan bu kayıtların ikisinde de 1 Safer 1771 tarihi var. Kitabın sahibi,
birincisinde kendini ,
ikincisinde ise olarak tanıtmaktadır.
Takvimin telif tarihi 824'tür. 132a nın ilk satırında (ve tarafımdan yapılan bölüntülere göre
42'nci paragrafta cümlesi bunu kesin olarak
göstermektedir.
Takvimin tarih bölümü 31b 32a, 3b, 33a, 33b ve 34a dadır. Her sayfa 25 satirli iki sütundan
mürekkeptir. Bundan başka her sayfanın başında büyük harflerle başlıklar vardır ki şunlardır:
Sağ sütunların sağında yukarıdan aşağıya doğru yazılmış olarak beş tane sol sütunların solunda ise aşağıdan yukarıya doğru yazılmış yine beş tane Bunlar takvimdeki her olayı anlatan cümlelerin başına ve sonuna gelecektir. Meselâ:
hakikatte olacaktır. Bu aynı kelimeleri boyuna tekrarlamamak için sağa ve sola dört beş defa büyük ölçüde yazmayı , kolaylık olsun diye usul edinmişlerdir.
Takvimin 34b, 35a, 35b, 36a halifelerin ve eski İran şahlarının adlarını, hilafet ve padişahlık
yıllarını gösteren listeler vardır. Bundan sonrası, bütün takvimlerde olduğu gibi, türlü falcılıklardan ibarettir.
824 tarihli takvimin, tarih Kaynağı olarak değeri gözden geçirilirken bazı noktalar göze çarpmaktadır .
a) İslam tarihi bölümünde, istinsah yanlışı yapılmasına imkân bulunmayan büyük yanlışlar görülmektedir.
Bunun sebebini takvimi hazırlayanın tarihçi değil, müneccim olmasında aramak gerekiyor. Herhalde İslâm tarihi için başvurduğu kaynaklar ciddî tarihler olmayıp avami eserlerdir. b) İlhanlı tarihi, Selçuk tarihinin devamı gibi alınmış, Selçuk tarihine de Gazneli
Mahmud'un tahta çıkmasıyla başlanmıştır. Her ne kadar bu, tarihî tekâmüle ehemmiyet verildiğini gösteren bir husus diye kabul olunabilirse de Selçuk tarihindeki büyük yanlışlar için söylenecek hiçbir mazeret yoktur. 394-698 arasındaki 304 yıllık bir zaman olan bu devre 28 paragraf (82-109) tutmak-tadır.
***
c) Karaman tarihi için de bir bölüm ayrılmış ve mühim bilgiler verilmiştir. 652-821 yılları arasındaki 169 yıllık Karaman tarihi için 18 paragraflık (110-127} bilgi verilmesi
Karamanlılar'ın mühim sayıldığını gösterir. Daha sonraki Osmanlı tarihlerinde,
Karamanlılar'a karşı gösterilen hakaretten bu takvimde eser yok-tur. Hatta 113'üncü paragrafta Karamanoğlu Alâaddin Beğ'den Karaman ocağının övüncü olarak bahsedilmesi Çelebi Sultan Mehmed çağında Karamanlılar'ın Osmanlılar'la denk bir kuvvet ve ülkenin bir bölümünün hükümdarları sayıldığını gösterse gerektir.
ç) Ayrı bir bölümde ve 33 paragraf (128-160) halinde anlatılan Osmanlı tarihi 639-821 arasındaki 182 yıllık olayları almaktadır. Eserin en orijinal bölümü burası olup bilhassa 800 den sonraki vukuata müellifin şahit olduğu kabul edilebilir.
***
d) Ulu hakanların tarihi olarak geçen 179-187'nci paragraflarda Büyük Çengizliler'le İlhanlılar ve Altın Ordu'dan Toktamış Han zikredilmiş bulunup, daha sonraki tarihlerde olduğu gibi ne Cengiz, ne de Hülegü hakkında hiçbir aşağlayıcı tabir kullanılmaması, Çelebi Sultan Mehmed çağındaki Osmanlı ülke-sinde Çengizliler'e karşı düşmanlık
beslenmediğini gösterir. Müslüman oldukları halde İslâm tarihi hakkındaki bilgilerinin pek lâûbâlî olduğu gözüken o zamanın Osmanlılar'ında bunu tabii görmek lâzımdır.
[31b]
1. Âdem'in yaratılışından beri 6984 yıldır. 2. Adem'in yere inişinden beri 6930 yıldır. 3. Ulu Kabe'nin yapılışından beri 6686 yıldır. 4. Şifin doğumundan beri 6026 yıldır.
5. İdris'in doğumundan beri 5756 yıldır.
6. İdris'le yıldızlar bilgisinin ortaya çıkışından beri 5760 yıldır1,
7. İdris'in göğe yükselmesinden beri 5633 yıldır. 8. Nuh'un doğumundan beri 4960 yıldır.
9. Hud'un peygamber gönderilmesinden beri 4301 yıldır. 10- Nuh tufanından beri 4030 yıldır.
11. Nuh'un ölümünden beri 3961 yıldır.
12. Hud zamanındaki yel tufanından ve Ad milletinin yok olmasından beri 3855 yıldır. 13. Salih'in peygamber gönderilmesinden beri 3772 yıldır.
14. İbrahim'in doğumundan beri 3761 yıldır. 15. İsmail'in doğumundan beri 3719 yıldır. 16. İshak'ın doğumundan beri 3666 yıldır, 17. Yakub'un doğumundan beri 3634 yıldır 18. Yusuf'un doğumundan beri 3503 yıldır. 19. Musa'nın doğumundan beri 3370 yıldır. 20. Yûşa'ın doğumundan beri 2551 yıldır. 21. Süleyman'ın doğumundan beri 2220 yıldır. 22. Beytü'l-Mukaddes'in yapılışından beri 2180 yıldır. 23. İlyas'ın doğumundan beri 1851 yıldır.
24. Hızır'ın doğumundan beri 1827 yıldır. 25. Yunus'un doğumundan beri 1155 yıldır. 26. Harun'un doğumundan beri 3404 yıldır.
27. Yunus zamanındaki ateş tufanından beri 1571 yıldır. 28. Cercis'in doğumundan beri 1475 yıldır.
1 Önceki paragrafa göre bu rakkam yanlıştır.
29. Zekeriya'nın doğumundan beri 1484 yıldır. 30. Yahya'nın doğumundan beri 1462 yıldır.
31. Zekeriya'nın peygamberliğinden beri 1423 yıldır. 32. Yahya'nın öldürülmesinden beri 1414 yıldır.
33 İsa'nın doğumundan beri 1410 yıldır. 34. İsa'nın göğe çıkmasından beri 1392 yıldır.
35. Eshâb-ı Kehf'in ortaya çıkmasından beri 959 yıldır.
36. Filliler'in ulu Kabe'ye gelip yok oluşundan beri 885 yıldır.
37. Kisrâ oğlu Keyûmers oğlu Cemşid oğlu Keykâvus oğlu Keykubad oğlu adaletli Anûşirevân'ın doğumundan beri 862 yıldır.
38. İskender'in dünyayı dolaşmaya ve yer yüzünü gezmeye çıkışından beri 1832 yıldır. 39. Mısır ülkesinin büyük kiralı olan Daklîtânûs'un tahta çıkışından beri 1137 yıldır. 40. Peygamberlerin ulusu ve sonuncusu, âlemlerin sahibinin elçisi, önünde sonunda yaratılmış olanların en iyisi, "Adem su ile balçık arasında iken ben peygamberdim"1 sözü
ile hassalandırılmış Muhammed Mustafa Hazretlerinin doğumundan beri 865 yıldır. 41. Cebrail'in Peygamber Hazretlerine vahiy getirmesinden ve onun peygamber olmasından beri 834 yıldır.
42. Peygamberin hicretinden beri 824 yıldır.
43. Peygamber Hazretlerinin ölümünden ve Ebubekir'in halife oluşundan beri 823 yıldır [= Hicrî 1].
44. Ebubekir'in ölümünden.ve Ömer'in halife oluşundan beri 811 yıldır [= Hicrî 13]. 45. Ömer'in Ölümünden ve Osman'ın halife oluşundan beri 800 yıldır [= Hicrî 24]. 46. Osman'ın ölümünden ve Âli'nin halife oluşundan beri 787
yıldır [= Hicrî 37].
47. Ebû Tâlib oğlu Ali'nin öldürülmesinden ve Hasan'ın halifeliğe oturmasından beri 781 yıldır [= Hicrî 43].
48. Hasan'ın ölümünden, Muaviye'nin gönderilmesinden ve "Cennetteki gençlerin ulusu"2 olan Hüseyin'in halifeliğe oturma-
sından beri 769 yıldır [= Hicri 55].
1
Hadîs.
2 Hadîs.
49. Hüseyin'in öldürülmesinden beri 746 yıldır [== Hicrî 78].,
50. Ebû Müslim Abdurrahman'ın ortaya çıkışından beri 693 yıldır [= Hicrî 131].. 51. Hilâfetin Abbasoğulları hanedanına geçişinden ve Seffâh'ın tahta oturuşundan beri 690 yıldır [= Hicrî 134]..
52. Me'mu'un İslâm ülkelerine beş vakit namazdan sonra tekbîr getirilmesi için hüküm yazdığından beri 607 yıldır [= Hicrî 217]..
53. Bağdad'da halifenin öldürülmesinden ve askerlerin baş kaldırmasından beri 169 yıldır [= Hicrî 655]..
54. Basralı Şeyh Hasan'ın ölümünden beri 715yıldır [= Hicrî l09]..
55. Mısırlı Zünnûn'un ölümünden ve Antakiyye'de birbiri ardınca yetmiş gün deprem oluşundan beri 585 yıldır [= Hicrî 239].,
56. Bâyezîd-i Bistâmî'nin ölümünden ve Mevlânâ Celâleddin'in doğumundan beri 216 yıldır [= Hicrî 608]..
57. Celâleddin'in babası Mevlânâ Bahaaddin'in ölümünden beri 208 yıldır [= Hicrî 616].. 58. Sultan Veled'in doğumundan, Mevlânâ Celâleddin'in ölümünden ve hadîsçilerin ulusu Şeyh Sadreddin'in göçmesinden beri 152 yıldır [= Hicrî 672]..
59. Çelebi Hüsameddin'in doğumundan beri 142 yıldır [ — Hicrî 682].. 60. Hoca Fakih Ahmed'in ölümünden beri 201 yıldır [= Hicrî 623].. 61. Çelebi Âbid'in ölümünden beri 86 yıldır [== Hicrî 738]..
62. Çelebi Arifin ölümünden beri 104 yıldır [= Hicrî 720]..
63. Veba oluşundan ve Mehmed Çelebi ile Davud Çelebi'nin ölümünden beri 56 yıldır [= Hicrî 768]..
64. Şahmelik Çelebi'nin ölümünden ve Çelebi Burhaneddin ile Çelebi Adil'in ölümünden beri 82 yıldır [= Hicrî 742]..
65. Güneşin tam tutulup gündüzün yıldızların gözükmesinden ve Melik Nâsır'ın
öldürülüp Melik Eşrefin tahta çıkmasından ve Suriye emîrlerinin Malâtiyye'yi almasından beri 64 yıldır [= Hicrî 760]..
66. Sultan Kadı Burhaneddin'in tahta oturuşundan ve Muhammed Beğ oğlu Ali Beğ'in öldürülmesinden beri 43 yıldır [= Hicrî 781].
67. Emîr Temür'ün Bağdad'ı almasından ve Sultan Ahmed'in Şam'da Sultan Barkuk yanına gitmesinden beri 32 yıldır [= Hicrî 792].
68. Sultan Ahmed'in tahta çıkmasından ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelmesinden beri 142 yıldır [= Hicrî 682]..
69. Argun Han'ın tahta çıkışından beri 138 ve 21 yıldır [= Hicrî684]. 1
"Yüz otuz sekiz ve iki" demek yanlış ise de bu rakkam 140 diye kabul olunduğu
takdirde Argun Han'ın cülusuna daha çok yaklaşmaktadır. Argun 683'te tahta çıkmıştır. Buradaki yıl sayısı 138 olarak alınırsa bu tarih 686'ya gelmekte, 140 kabul olunursa 684 yılını göstermektedir.
70. Gazan Han'ın ve Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 122 yıldır [= Hicrî 702].
71. Ebusaid'in tahta çıkısından, Kurumçı ve İrençi'nin1 öldürülmesinden ve Temürtaş'ın
Rûm'a gelmesinden beri 106 yıldır [= Hicrî 718].
72. Çopan Beğ'in Konya'yı kuşatmasından beri 112 yıldır [= Hicrî 712].
73. Ertene Beğ'in ve Sunkur Ağa'nın, Bedreddin Beğ'in yanına gelmesinden ve Temürtaş Beğ'in Beğşehrini almasından beri 97 ve 12 yıldır [= Hicrî 726].
[32b]
74. Şeyh Hasan Beğ'in Rûm'a gelmesinden beri 89 yıldır [= Hicrî 735].
75. Hasan Beğ'in öldürülmesinden ve Süleyman Han'ın Tebriz'de, Ertene Beğ'in Rûm'da tahta çıkışından beri 88 yıldır [= Hicrî 736].
76. Haremeyn sultanı Sultan Barkuk'un tahta çıkışından beri 36 yıldır [= Hicrî 788]. 77. Oğlu Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 23 yıldır [= Hicri 801].
78. Melik Nâsır'ın öldürülmesinden ve Mısır'da Şeyh Nasır Sultanın tahta çıkışından beri 7 yıldır [= Hicrî 817].
79. Sis, Tarsus ve Kıyı şehirlerinin alınmasından beri 62 yıldır [= Hicrî 762].
80. Şugur ve Antakiyye'de büyük deprem olup Şugur ve çevresinin yıkılmasından beri 14 yıldır [= Hicrî 810].
81. Türklerden Kıyının, Malâtiyye bölgesinin ve kalelerin Şeyh eliyle ve Karaman ilinin yine onun eliyle alınmasından ve Karamanoğlu Alî Beğ'in tahta çıkmasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821].
Selçukoğulları tarihi ve devletin başlangıcı
82. Sebük Tegin oğlu Sultan Mahmud'un tahta çıkışından beri 430 yıldır [= Hicrî 394]. 83. Tuğrul Beğ'in Horasan'a gelişinden ve memleketi alışından beri 402 yıldır [= Hicrî 4221.
84. Salâhaddin eliyle Beytü'l - Mukaddes'in alınmasından, Sultan Mesud'un ölümünden ve Kılıç Arslan'ınn tahta çıkışından beri 289 yıldır [= Hicrî 535].
1 Metinde: "Ebremci" veya "İbremci". 2 Bunu 98 olarak ettim.
85. Onun zamanında Kayseriyye'nin alınmasından beri 269 yıldır (= Hicrî 555].
86. İbrahim oğlu Süleymanşah'ın gelmesinden ve Rûm ülkesini almasından beri 268 yıldır [= Hicrî 556].
87. Kılıç Arslan'ın Melik Kutbeddin'i veliaht yapmasından beri 243 yıldır [= Hicrî 581]. 88. Kılıç Arslan'ın ölümünden ve oğlu Rükneddin Keybubad'ın tahta çıkışından beri 203 yıldır [= Hicrî 621].
89. Rükneddin Keybubad'ın ölümünden beri 228 yıldır [= Hicrî 596].
90. Sultan Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkışından beri 223 yıldır [=Hicrî 601].
91. Sultan Gıyâseddin Keyhüsrev'in ölümünden ve Keykâvusoğlu Keyhüsrev İzzeddin'in tahta çıkışından beri 217 yıldır [= Hicrî 607].
92. Sultan İzzeddin Keykâvus'un ölümünden ve Ebülfetih Sultan Alâaddin'in tahta çıkışından beri 208 yıldır [= Hicrî 616].
93. Güneşin tam tutulmasından ve dünyadaki umumî kıtlıktan beri 386 yıldır [= Hicrî 438].
94. Sultan Ebunnasr'ın tahta çıkışından beri 285 yıldır [= Hicrî 539].
95. Onun zamanında kötü dinli Almanlar'ın saldırışından beri 285 yıldır [= Hicrî 539]. 96. Sultan Gıyâseddi'in doğumundan ve onun zamanında Malâtiyye'nin alınmasından beri 202 yıldır [= Hicrî 622].
97. Konya'nın yapılışından beri 205 yıldır [= Hicrî 619]. 98. Sivas'ın yapılışından beri 203 yıldır [= Hicrî 621].
99. Sultan Alâaddin'in ölümünden ve Sultan Gıyâseddin'in tahta çıkışından beri 190 yıldır [= Hicrî 634].
100. Sultan Gıyâseddin'in ölümünden ve Sultan İzzeddin'in tahta çıkışından beri 182 yıldır [= Hicrî 642].
101. Padişah Hülegü'nün Ceyhun suyunu geçmesinden ve Baycu'1nun Rûm'a gelmesinden
beri 170 yıldır [= Hicrî 654].
102. Sultan İzzeddin'in bozguna uğramasından ve kardeşi Rükneddin'in tahta çıkışından beri 167 yıldır [= Hicrî 657].
103. Sultan Rükneddin'in Moğol ülkesine gitmesinden ve Rûm padişahlarıyla barış yapmasından beri 168 yıldır [= Hicrî 656].
104. Rükneddin'in öldürülmesinden ve Rükneddin'in tahta çıkışından beri 161 yıldır [= Hicrî 663].
.
1Metinde: "Tacu".105. Sultan Abaka Han'ın tahta çıkışından beri 159 yıldır [= Hicrî 665].
106. Moğol ordusunun gelip yağma etmesinden, Emîr Pervane'nin öldürülmesinden ve Cimrİ'nin ortaya çıkmasından beri 149 yıldır [= Hicrî 675].
107. Sultan Ahmed'in tahta çıkışından ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelişinden beri 142 yıldır [= Hİcrî 682].
108. Argun Han'ın tahta çıkışından beri 139 yıldır [= Hicrî 685]. 109. Gazan Han'ın ve Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 126 yıldır [= Hicrî 698].
Karamanoğulları tarihi ve Karamanlı beğliğinin başlangıcı
[33a]
110. Karaman'ın tahta çıkışından beri 172 yıldır [= Hicrî 652], 111. Karaman Beğ'in Ölümünden beri 148 yıldır [= Hicrî 676]. 112. Konya'nın alınmasından beri 147 yıldır [= Hicrî 677].
113. Karaman ocağının övüncü olan Alâaddin Beğ'in doğumundan, Yahşi Han'ın muhalefeti dolayısıyla Halil Beğ'in Beğşehri'ni bırakmasından, güneşin tam tutulup gündüzün yıldızların gözükmesinden ve Melik Zâhir'in öldürülmesinden beri 62 yıldır [= Hicrî 762].
114. Alâaddin Beğ'in Ali Zerger'den Ertene Beğ oğlu Muhammed'in ilini almasından beri 56 yıldır [= Hicrî 768].
115. Karaman Beğ oğlu Alâaddin Beğ oğlu Sultan Muhammed'in zilkade ayında doğmasından beri 51 yıldır [= Hicrî 773].
116. Karamanoğlu Alâaddin Beğ oğlu Ali Çelebi'nin doğumundan beri 45 yıldır [= Hicrî 779].
117. Karaman Beğ oğlu Alâaddin Beğ oğlu Muhammed Beğ oğlu Mustafa Beğ'in doğumundan beri 27 yıldır [= Hicri 797].
118. Alâaddin Beğ ve Kadı Burhaneddin'in Öldürülmesinden ve onların bazı memleketlerinin alınmasından beri 24 yıldır [= Hicrî 800].
119. Temür Han'ın gelmesinden ve Murad Han oğlu Bayazıd Han'ın bozguna uğramasından beri 20 yıldır [= Hicrî 804].
120. Karamanlılar tarafından Kayseriyye'nin ve ilinin, Karacahisar'ın, Aksaray'ın ve ilinin alınmasından beri 19 yıldır [= Hicrî 805].
121. Hamid ilinin alınmasından beri 18 yıldır [= Hicrî 806].
122. Gülhisar ve Tarsus'un Karamanlılar tarafından alınmasından beri 16 yıldır [= Hicrî 808].
123. Antalya'nın, Germiyan ilinin ve Kütahiyye kalesinin alınmasından beri 11 yıldır [= Hicrî 813].
124. Muhammed Beğ'in gelip Osmanlılar'in başkenti Burusa'yı kuşatmasından beri 8 yıldır [= Hicrî 816].
125. Karamanoğlu Muhammed olayından ve barış yapılmasından beri 5 yıldır [= Hicrî 819].
126. Muhammed oğlu Mustafa eliyle Tarsus'un alınmasından, Muhammed Beğ ve Mustafa Beğ'le Mısır ordusu arasındaki olaydan, Muhammed Beğ'in tutsaklığından ve Mustafa Beğ'in ölümünden beri 3 yıldır [= Hicrî 821].
127. Ali Beğ'in tahta çıkışından beri 3 yıldır [= Hicri 821].
Osmanoğulları tarihî ve Osmanlı beğliği devletinin başlangıcı
128. Osman Beğ'in ortaya çıkışından beri 185 yıldır [= Hicrî 639].
129. Bilecük, Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir'in ve illerinin alınmasından beri 178 yıldır [= Hicrî 646].
130. Buruşa, Ulubat ve illerinin alınmasından beri 100 yıldır [= Hicrî 724]. 131. Orhan Beğ'in doğumundan beri 148 yıldır [= Hicrî 676].
132. Kutlu şehid Murad Han'ın doğumundan beri 98 yıldır [= Hicrî 726]. 133. İznik'in alınmasından beri 93 yıldır [= Hicrî 731].
134. Demürkapu'nun alınmasından beri 85 yıldır [= Hicrî 739]. 135. Orhan Beğ'in ölümünden beri 61 yıldır [= Hicrî 763]. 136. Karası ilinin alınmasından beri 75 yıldır [= Hicrî 749]. 137. O ilde kasırga1 oluşundan beri 74 yıldır [= Hicrî 750].
138. Gelibolı'nın alınmasından ve Bayazıd Han'ın doğumundan beri 70 yıldır [= Hicri 754].
139. İbrahim Beğ'in doğumundan beri 68 yıldır [= Hicrî 756]. 140. Süleyman Paşa'nın ölümünden beri 65 yıldır [= Hicrî 759]. 141. Sivrihisar'ın alınmasından beri 64 yıldır [=Hicrî 760].
142. Murad Beğ ehle Kütahiyye'nin ve Germiyan ilinin ve Hamid'in alınmasından beri 44 yıldır [= Hicrî 780].
1 Aslındaki yanlış imlâlı ibareye göre "kasırga" yerine "veba" da olabilir.
143. Karamanoğlu Alâaddin'in Murad Beğ tarafından bozguna uğratılmağından, barış yapılmasından ve Beğşehri'nin alınmasından beri 37 yıldır [= Hicrî 787].
144. Teke ilinin alınmasından beri 34 yıldır [= Hicrî 790].
145. Las'ın saldırışından, merhum Murad Beğ'in şehid oluşundan, oğlu Bayazıd Han'ın tahta çıkışından ve Saruhan ilinin alınışından beri 34 yıldır [= Hicrî 790].
146. Konya'nın ikinci defa alınmasıyla Beğşehri, İlşehri ve bütün Teke ilinin alınmasından beri 34 yıldır [= Hicrî 790].
147. Süleyman Paşa'nın öldürülmesinden ve Kastamoniyye, Osmancuk ve Amasiyye'nin alınmasından beri 32 yıldır [= Hicrî 792].
148. Bayazıd Beğ'in Konya'yı kuşatmaya gelip barış yapmasından beri 34 yıldır (= Hicrî 790].
[33b]
149. Kadı Burhaneddin ve Bayazıd Beğ olayından beri 25 yıldır [= Hicrî 7991. 150. Bayazıd Beğ'in Niğde ve Konya'yı almasından ve merhum Alâaddirı Beğ'in öldürülmesinden beri 24 yıldır [= Hicri 800].
151. Temür Beğ'in Rûm'a gelip Sivas'ı yıkmasından beri 21 yıldır [= Hicrî 803]. 152. Temür Beğ'in Bayazıd Beğ'le savaşa gelmesi, Bayazıd Beğ'in bozulması ve oğlu Süieyman Beğ'in tahta çıkarak Rumeli ülkesini elde tutmasından beri 19 yıldır [= Hicrî 805].
153. Merhum Emîr Süleyman Beğ'in, kardeşi Emîr Musa eliyle ölümünden ve Bayazıd Beğ oğlu Musa'nın tahta çıkışından beri 12 yıldır [= Hicrî 812].
154. Emîr Musa'nın, kardeşi eliyle ölümünden ve İslâm'ın ve Müslümanların sultanı, Tanrı tarafından güçlendirilmiş, Orhanoğlu Murad Han oğlu Bayazıd Han oğlu Sultan
Muhammed'in tahta çıkıp Rûm ülkesini elde tutmasından beri 8 yıldır [= Hicrî 8161. 155. Hamid ili ve Beğşehri'ni almasından, Konya'yı kuşatmasından ve sel olmasından beri 6 yıldır [= Hicrî 818].
156. İzmir ili, Saruhan ve Karaburun'un alınmasından beri 6 yıldır [= Hicrî 818].
157. Canik ilini ve Kastamoniyye ilinden bir bölümünü almasından ve Alâaddin oğlu Muhrmmed Beğ'le konuşmasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821].
158. Konya'nın alınıp yağma edilmesinden beri 4 yıldır [= Hicrî 820].
159. Tuna suyunu geçerek Eflak'la savaşmasından, Murad Hanoğlu Bayazıd Han oğlu Muhammed Han ordusunun Eflak ülkesinden bir bölümünü yağma etmesinden ve Tanrı onu koruyup inatçılardan saklasın ve bütün hilelerden esirgesin, Muhammed Han'ın başına gelen at kazasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821].
160. Pir Ömer Beğ'in Kara Yoluk Osman Beğ ile olayından beri...
[33b nin ikinci sütununda yarı efsanevî hükümdar ve filozofların adları ve zamanlan
vardır]. [34a]
161. Din Bilginlerinin tarihi
Ulu imâm Ebû Hanîfe'nin ölümünden beri 688 yıldır [=Hicrî 136]. 162. İmâm Şafiî'nin ölümünden beri 636 yıldır [= Hicrî 188].
163. İmâm Ca'fer-i Sâdık'ın ölümünden beri 678 yıldır [= Hicrî 146]. 164. Ali bin Musa'nın ölümünden beri 630 yıldır [= Hicrî 194].
165. İmâm Mâlik'in ölümünden beri 656 yıldır [= Hicrî 168].
166. İmâm Ahmed Hanbel'in ölümünden beri 579 yıldır [= Hicrî 245]. 167. İmâm Gazâlî'nin ölümünden beri 323 yıldır [= Hicrî 501].
168. İmâm Fahreddîn-İ Râzî'nin ölümünden beri 234 yıldır [Hicrî 590].
Büyük bilgin ve filozofların tarihi
169. Câmasb'm ölümünden beri 3096 yıldır. 170. Lokman'ın ölümünden beri 1990 yıldır. 171. Bukrat'ın ölümünden beri 1898 yıldır. 172. Eflâtun'un ölümünden beri 1818 yıldır.
174. Batlamyus'un ölümünden beri 1700 yıldır. 175. Calinus'un ölümünden beri 1218 yıldır,
176. İkinci öğretici Muhammed Fârâbî'nin ölümünden beri 590 yıldır [= Hicrî 234]. 177. Hoca Ali bin Ebî Sina'nın ölümünden beri 394 yıldır [= Hicrî 430].
178. Hoca Nasîr-i1 Tûsî'nin ölümünden beri 149 yıldır [= Hicrî 675],
Ulu hakanların tarihi
179. Cengiz Han'ın tahta çıkışından beri 211 yıldır [= Hicrî 613]. 180. Ügetey2 Han'ın tahta çıkışından beri 192 yıldır [= Hicrî 632].
181. Göyük Han'ın3 tahta çıkışından beri 172 yıldır [ = Hicrî 652].
182. Mengü Han'ın ölümünden beri 172 yıldır [= Hicrî 652]. 183. Hülegü Han'ın ölümünden beri 152 yıldır [= Hicrî 672],
184. Abaka Han'ın ölümünden ve Ahmed'in tahta çıkışından beri 141 yıldır [= Hicrî 683]. 185. Argun'un ölümü ve Geyhatu'nun4 tahta çıkışından5 beri 121 yıldır [= Hicrî 703].
186. Gazan Han'ın ölümünden ve Sultan Muhamrned Hüdâbende'nin6 tahta çıkışından
beri 118 yıldır [= Hicrî 706].
187. Tohtamış Han'ın ölümünden ve Dest olayından beri 32 yıldır [= Hicri 792].
Olayların tarihi
188. Beytü'l-Mukaddes'in yıkılmasından beri 1835 yıldır.
189. Kabe'nin Haccâc eliyle yıkılmasından beri 448 yıldır [= Hicrî 376]. 190. Somnat'ın yıkılmasından beri 395 yıldır [= Hicrî 429].
191. Horasan'daki depremden beri 205 yıldır [= Hicrî 619]. 192. Harzemşah olayından beri 203 yıldır [= Hicrî 621]. 193. Çurmagun'un7 gelmesinden beri 193 yıldır [= Hicrî 631].
194. Bağdad'ın alınmasından ve halifenin öldürülmesinden beri 165 yıldır [= Hicrî 659]. 195. Haleb'in yıkılmasından beri 135 yıldır [= Hicrî 689].
196. Gazan eliyle Suriye ilinin yıkılmasından beri 120 yıldır [= Hicrî 714]. 197. Şam'ın ve ilinin Temür Han eliyle ikinci defa yıkılmasından
beri 21 yıldır [= Hicrî 803].
1
2 Metinde "Hügene". 3 Metinde "Güyül Han". 4 Medinde "Leygatus". 5
Metinde "tahta çıkışından" yerine "ölümünden". Fakat bunun dalgınlıkla yazıldığı ellidir. Çünkü "Argun" un ölümüyle tahta "Geyhat"nun geçtiği bilinmektedir.
6 Metinde "Muhammed Hiidâbende"nin yeri boştur. 7 Metinde "Hurma'un".
824 Tarihli Takvimin Kronolojisi
Aşağıda, bu takvimde anlatılan olaylar, rastladıkları hicrî yıllara göre kronolojik bir sıra ile gösterilmiştir. Olayların hangi paragrafta geçtiği, köşeli parantezler içinde belirtilmiştir. Bir kısmı çok yanlış olan tarihlerin bazıları hakkında gerekli küçük notlar eklenmiş, Osmanlı ve Karaman tarihi hakkındaki paragraflara dokunulmamıştır. Takvimlerin hepsi yayınlandıktan sonra Osmanlı tarihi olaylarının karşılaştırılması ve incelenmesi
yapılacaktır.
Hicrî yıl Olaylar
1 Peygamber'in ölümü Ebubekir'in halife oluşu [43].
Burada 10 yıllık bir yanlış var. Peygamber'in ölümü ve Ebubekir'in halife oluşu hicretin 11 inci yılındadır.
13 Ebubekir'in ölümü. Ömer'in halife oluşu [44]. 24 Ömer'in ölümü. Osman'ın halife oluşu [45].
Burada 1 yıllık yanlış var. Ömer'in Ölümü ve Osman'ın halife oluşu 23'tedir. 37 Osman'ın ölümü. Ali'nin halife oluşu [46].
Burada 2 yıllık yanlış var. Osman'ın ölümü ve Ali'nin halife oluşu 35'tedir 43 Ali'nin öldürülmesi. Hasanın halife olması [47],
Burada 3 yıllık yanlış var. Ali'nin öldürülmesi 40'tadır.
55 Hasan'ın ölümü. Muaviye'nin gönderilmesi. Hüseyin'in halife olması [481] Hasan'ın ölümü 49 da olmalıdır (İslâm Ansiklopedisi, V, 309).
78 Hüseyin'in öldürülmesi [49].
Kerbelâ olayı ve Hüseyin'in öldürülmesi 61 dedir (İslâm Ansiklopedisi, V, 638). 109 Basralı Şeyh Hasan in ölümü [54].
131 Ebu Müslim Abdurrahman in ortaya çıkması [50].
Ebû Müslim'in Horasan'da isyanı 129, Mera ve Nişabur'u işgali 130 dadır (İslâm Ansiklopedisi, IV, 39).
254 Halifeliğin Abbasoğulları'na geçmesi ve Seffâh'tn tahta çıkması [51].
Seffâh'ın cülusu 132 dedir ( Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 12; Zambaur, Maruıel de Genealogie et de Chronologie, 4).
136 Ebû Hanîfe'nin ölümü [161].
Ebû Hanîfe'nin ölmesi ve belki de öldürülmesi 150 dedir (İslâm Ansiklopedisi, İV, 25).
146 İmâm Ca'fer-i Sâdık'ın ölümü [163].
Ölümü 148 dedir (İslâm Ansiklopedisi, III, 7). 168 İmâm Mâlik'in Ölümü [165].
Ölümü 179 dadır (İslâm Ansiklopedisi, VII, 253). 188 İmâm Şafiî'nin ölümü [162].
Ölümü 204'tedir (Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-i Enbiyâ ve Tevârîh-i Hülefâ, IX, 409. Kanaat Kütüphanesi yayını, İstanbul 1331),
194 Ali b. Musa'nın ölümü [164].
Şiîler'in sekizinci imâmı olan Ali el-Rıza b. Musa olacaktır. Ölümü 203'tedir (İslâm Ansiklopedisi, I; 818).
217 Me'munun islâm ülkelerine beş vakit namazdan sonra tekbîr getirilmesi için hüküm yazması [52],
Bu paragraf çetrefildir. 234 Fârabî'nin ölümü [176].
Burada büyük bir tarih yanlışı var: Fârâbî'nin ölümü 339'dadır (İslâm Ansiklopedisi, IV, 453).
239 Mısırlı Zünnun'un Ölümü. Antakya'da ardarda yetmiş gün deprem oluşu [55].
245 İmâm Hanbel'İn ölümü [166].
Doğrusu: Ahmed b. Hanbel. Ölümü 241 dir (İslâm Ansiklopedisi, 1, 171). 376 Haccac tarafından Kabe'nin yıkılması [189].
Bu, büyük bir yanlıştır. Haccâc'ın Mekke'yi Abdullah b. Zübeyr'den kuşatma ile alırken Kabe'yi yıkması 73'tedir (İslâm Ansiklopedisi, V, 18).
394 Sebük Tegin oğlu Sultan Mahmud'un tahta çıkması [82]. Mahmud'un tahta çıkması 387 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye,
453), yahut 388 ( İslâm Ansiklopedisi, VII, 174 ), veya 389 (Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 282) yılındadır.
422 Tuğrul Beğ'in Horasan'a gelip alması [83]. 429 Somnat'ın yıkılması [190].
Bu şehri alıp tahrib eden Gazneli Mahmud 421'de öldüğüne göre 429 tarihi yanlıştır.
430 İbni Sınanın ölümü [177].
İbni Sînâ'nın ölüm tarihi olan 21 Haziran 1037 (İslâm Ansiklopedisi, V, 808) Hicrî 428 yılı içindedir.
438 Güneşin tam tutulması. Umumî kıtlık olması [93]. 501 Gazâlî'nin ölümü [167].
Gazâlî'nin ölümü 505'tedir (İslâm Ansiklopedisi, IV, 750).
535 Salâhaddin EyyûbVnin Beytü'l-Mukaddesi alması. Sultan Mesud'un ölümü ve Kılıç Arslan'ın tahta çıkması [84].
Salâhaddin'in Kudüs'ü alması 583'tedir ( Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 89). Sultan Mesud'un Ölümüyle yerine II. Kılıç Arslan'ın çıkması ise 551 dedir ( Halil Edhem, Düvel-i islâmiyye, 216; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143).
539 Sultan Ebunnasr'ın tahta çıkması [94]. Almanlar'ı saldırışı [95].
Ebunnasr ile kimin anlatılmak istendiği belli değildir. Almanların saldırışı ise I. Mesud (510 - 551) zamanında ve 542 de Alman imparatoru Konrad'ın Anadolu'ya taarruzu olacaktır. Daha uzak bir ihtimalle II. Kılıç Arslan (551-588) zamanında ve 586 da İmparator Friedrieh Barbaros'un yaptığı saldırı kasdedilmiş olabilir.
555. Kılıç Arslan zamanında Kayseri'nin alınması [85].
II. Kılıç Arslan, Kayseri'yi Danişmendliler'den 564'te aldı(İslâm Ansiklopedisi, VI, 691). 556 İbrahim oğlu Süleymanşah'in gelip Rûm ülkesini tutması [86].
Burada da büyük bir yanlış var: Rûm ülkesini tutan Selçuklu Süleymanşah 479 da Öldüğü gibi babası da Kutlamış (veya Kutalmış) tır ki burada İbrahim İnal ile karıştırılmıştır.
581 Kılıç Arslan'ın Melik Kutbeddini veliaht yapması [87].
II. Kılıç Arslan'ın, büyük oğlu Kutbeddin Melikşah'a Sivas ve Aksaray'ı vererek veliaht yapması, diğer on oğluna da ülkenin öteki bölümlerini paylaştırması tarihinin,
kaynaklarda zikrolunmadığını söyleyen Osman Turan, bazı tarihî karinelerle bunun milâdî 1185'te (hicrî 581) olduğunu kabul ediyor (İslâm Ansiklopedisi, VI, 696). Bunun doğru olduğu takvimin kaydı ile de anlaşılıyor.
590 Fahreddîn-i Râzi'nin ölümü [168].
Ölümü 606 dadır (Şemseddin Sami, Kamusü'l-Alâm, V, 3346). 596 Rükneddin Keykubad'ın Ölümü [89].
Anadolu Selçukluları'ndaki üç Keykubad'ın da unvanı Alâaddin'dir. Rükneddin unvanlı hükümdarlar II. Süleyman (592-600) ile IV. Kılıç Arslan (646-663) dır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 216-217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Burada bahsedilen Rükneddin Keykubad'ın Rükneddin Süleyman olması icab eder. Bir sonraki 90 inci paragrafta Gıyâseddin Keylıüsrev'in tahta çıktığından bahsolunması da bunu gösterir.
601 Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkması [90].
607 Gıyâseddin Keyhüsrev'in ölümü. Keykâvus oğlu İzzeddin Keyhüsrev'in tahta çıkması [91]. Burada hükümdarların unvanları değişmiştir. "Keyhüsrev oğlu İzzeddin Keykâvus» olacaktır.
608 Bistamlı Bâyezid'in ölümü. Mevlânâ Celâleddlnin doğuşa [56].
Bistâmî 261 de ölmüştür (İslâm Ansiklopedisi, II, 399). Mevlânâ'nın doğumu 604 tür (İslâm Ansiklopedisi, III, 53). Fakat Abdülbaki Gölpınarlı bir kayda dayanarak doğumunu 10 yıl kadar önceye çıkarmaktadır (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, 43, ikinci basım, İstanbul 1952).
613 Cengiz Han'ın tahta çıkması [179].
603'tedir (Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 348; İslâm Ansiklopedisi, III, 93; Zambaur, Manuel de Genealogrie et de Chronologie, 242) .
616 Izzeddin Keykâvus'un ölümü. Alâaddin'in tahta çıkması [92] . Celâleddin'in babası Bahâaddinin ölümü [57] .
Bahâaddin'in ölümü 628 dedir (Abdülbakİ Gölpmarh, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, 42, ikinci basım, istanbul 1952).
619 Horasan depremi [191]. Konya'nın yapılması [97].
Konya'nın yapılmasından maksat Konya kalesinin yapılmasıdır. Konya ve Sivas kaleleri 618 de tamir edilmişlerdir (İbn-i Bibi, Türkçe kısaltılmışı, 251, Houtsma yayını, Leide 1902) .
621 Harzemşah olayı [192] . Sivas'ın yapılması [98] . Kılıç Arslan'ın ölümü ve oğlu Rükneddin Keykubad'ın tahta çıkması [88] .
Harzemşahlar olayından maksat ya 617 de Harzemşah Alâaddin Mehmed'in ölümü, yahut oğlu Celâleddin Mengüberti'nin 628 de Çengizliler'e kesin olarak yenilmesidir. Sivas'ın yapılmasından maksat Sivas kalesinin yeniden yapılırcasına tamiridir ki 618 dedir.
(Rıdvan Nafiz Uzunçarşılıoğlu İsmail Hakkı, Sivas Şehri, 13). Kılıç Arslan'ın ölümü ve oğlu Rükneddin Keykubad'ın tahta çıkışında katmerli yanlış vardır.
Keykubad adında oğlu olduğu söylenen Kılıç Arslan, III. Kılıç Arslan olmalıdır. Fakat bunun ölümü 601 de olduğu gibi {Halil Edhera, Düvel-i îslâmiyye, 216; İslâm
Ansiklopedisi, VI, 703; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143) çocuk yaşta Öldürüldüğünden oğlu da yoktur. Bundan başka Anadolu Selçukluları'ndaki üç Keykubad'ın da unvanı "Alâaddin" olduğundan Rükneddin Keykubad adında bir hükümdar ve 621 de tahta çıkmış kimse de bulunmamaktadır. Rükneddin unvanlı iki hükümdardan birincisi II. Süleyman olup II. Kılıç Arslan'ın oğludur. Fakat bununda tahta çıkışı 592'dedir (Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143).
622 Sultan Gıyâseddin'in doğumu. Malatya'nın alınması [96).
II. Gıyâseddin Keyhüsrev'dir. Doğumu diğer kaynaklarda yoktur. Osman Turan 620 lerde olarak tahmin etmiştir (İslâm Ansiklopedisi, VI, 620).
623 Hoca Fakih Ahmed'in ölümü [60] 631 Çurmagun'un gelmesi [193J.
Çengizli kumandanın gelip Erzurum'u alışı 629 dadır (İbn-i Bibi, Farsça kısaltılmışının Nuri Gencosman tercümesi: Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, 165).
632 Ügetey'in tahta çıkması [180].
Ügetey, 624 te (Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 242) veya 626 da (Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 348) tahta çıkmıştır.
634 Sultan Alâaddin'in Ölümü ve Sultan Gıyâseddin'in tahta çıkması [99], 639 Osman Beğ'in ortaya çıkması [128].
642 Sultan Gıyâseddin'in ölümü ve Sultan İzzeddin'in tahta çıkması [100].
II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in ölümü ile II. İzzeddin Keykâvus'un tahta çıkışı 644 tedir (Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 141).
646 Bilecik, Yarhisar, İnegöl, Yenişehir ve illerinin alınması [129J. 652 Göyük Han'ın tahta çıkması [181], Mengü Kağan'ın ölümü [182]. Karaman'ın tahta çıkması [110].
Göyük Kağan'ın tahta çıkması 644 tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 348; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 242). Mengü Kağan'ın ölümü ise Haiil Edhem'e göre 657, Zambaur'a göre 658 dedir (aynı yerler).
Burada büyük bir tarih yanlışı var. Son Abbasî halifesi "El-Musta'sam Bi'llah" 656'da Hülegü Han tarafından öldürülmüştür. 655 yılındaki olayla bu kasdolunmuyorsa, ki 194'üncü paragraftaki 659 yılı olayına göre kasdolunmadığı anlaşılmaktadır, Abbasî tarihinin daha önceki çağlarında sık sık görülen askerî ayaklanmalardan biri anlatılmak istenmiştir.
656 Hülegü'nün Ceyhan'a geçmesi. Baycu'nun Rûm'a gelmesi [101].
Hülegü Han'ın Ceyhun'u geçmesi 653 tedîr (İslâm Ansiklopedisi V, 581). Baycu'nun Anadolu'ya gelmesi ise bundan epey öncedir. İlhanlılar'ın ilk Anadolu kumandanı olan Baycu, Erzurum'u 640 ta (=m. 1242) almış (İslâm Ansiklopedisi, VI, 625), Selçukluların karma ordusunu ise Kösedağ'da 641'de yenerek (İslâm Ansiklopedisi, VI, 626) Anadolu Selçuklu Devleti'ni Çengizliler'e bağlamıştır.
656 Sultan Rükneddin'in Moğol ülkesine gitmesi ve Rûm padişahlarıyla barış yapılması [103].
Yukarıdaki ibare ile kasdedilen olay, Anadolu Selçuklu sultanı II. İzzeddin Keykâvus (644-658) un, Göyük Kağan'ın tahta çıkış kurultayında bulunmak üzere küçük kardeşi IV. Rükneddin Kılıç Arslan'ı Moğolistan'a göndermesi, Kılıç Arslan'ın oradan ağabeyinin azline dair bir yarlıkla dönmesi ve beğlerin araya girmesiyle, en küçük kardeşleri II. Alâaddin Keykubad'la birlikte üç kardeşin ortaklaşa hükümdarlık etmelerine karar verilmesidir. Kılıç Arslan'ın Moğolistan'a gitmesi 644, üç kardeşin ortaklaşa saltanata başlaması ise 647 yılındadır (İslâm Ansiklopedisi, VI, 703—704).
657 Sultan İzzeddin'in bozguna uğraması ve kardeşi Rükneddin in tahta çıkması. [102].
Bu ibareden maksat ya II. Keykâvus'un 654'te Baycu'ya yenilerek, hapsedilmiş olan IV. Kılıç Arslan'ın hapisten çıkarılıp hükümdar ilân edilmesi, yahut 659 da II. İzzeddin Keykâvus'un Selçuk tahtını kesin olarak IV. Kılıç Arslan'a bırakmasıdır (İslâm Ansiklopedisi, VI, 704).
659 Bağdad'ın alınması ve halifenin öldürülmesi [194]. Hülegü Han tarafından Bağdad'ın alınarak Halife El-Mutasım
Bi'llâh'ın öldürülmesi 656 dadır (Halil Edhem, Düveli- Islâmiyye, 351). 663 Rükneddin'in öldürülmesi ve Rükneddin'in tahta çıkması [104].
663 te öldürülen Rükneddin, IV. Rükneddin Kılıç Arslan'dır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 217,- İslâm Ansiklopedisi, VI. 706; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Fakat yerine geçen Rükneddin olmayıp III. Gıyâseddin Keyhüsrev'dir. 665 Abaka Han'ın tahta çıkması [105].
Doğrusu 663 tür (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353: Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
672 Hülegü Han'ın ölümü [183]. Sultan Veled'in doğumu. Mevlânâ ve Sadreddin'in ölümü [58].
Hülegü Han'ın ölümü 663'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). Sultan Veled'in doğumu 623 tedir (Abdülbaki
Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, 29, istanbul 1953). Konyalı Sadreddin ise Mevlânâ'dan bir yıl önce, 671 de ölmüştür (Şemseddin Sami, Kamus'ül-Alâm, IV, 2944). 675 Moğol ordusunun gelip yağma etmesi. Emir Pervane'nin öldürülmesi, Cimri'nin ortaya çıkması [106]. Nasîreddîn-i Tûsî'nin ölümü [178].
J. H. Kramers, "Muîneddîn Pervane" hakkındaki yazısında (İslâm Ansiklopedisi, VIII, 557) ölümünü ^muhtemelen» 1 Rebiülevvel 676 da gösteriyor. Nasîreddîn-i Tûsî'nin ölümü ise 672'dedir (Şemseddin Sami, Kamus'ül-AcIâm, VI, 4582).
676 Karaman Beğ'in ölümü [111]. Orhan Beğ'in doğumu [131]. 677 Konya'nın alınması [112].
682 Sultan Ahmed'in tahta çıkması ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelmesi [68 ve 107]. Çelebi Hüsameddin'in doğumu [59].
Burada bahsolunan Sultan Ahmed, İlhanlı Ahmed Teküder Han'dır. Tahta çıkışı 680 dedir. (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). 682 de tahta çıkan Mesud, II, Gıyâseddin Mesud'dur (Halil Edhem, Düvel-i
İslâmiyye, 217). Fakat Zambaur bunu 681 olarak göstermektedir (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Mevlânâ'nın meşhur müridi olan Çelebi Hüsameddin'in doğumu 682 de olamaz. Çünkü 683'te ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra
Mevlevîlik; İstanbul 1953).
683 Abaka Han'ın Ölümü ve Ahmed'in tahta çıkışı [184].
680 olacaktır. Ahmed, İlhanlı Ahmed Teküder Han'dır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
684 Argun Han'ın tahta çıkması [69]. 685 Argun Han'ın tahta çıkması [108].
İki ayrı paragrafta bir yıl farkla gösterilen bu tarihlerin ikisi de yanlıştır. Argun Han 683 te tahta çıkmıştır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuei de Genealogie et de Chronologie, 244).
689 Haleb'in yıkılması [195].
698 Gazan Hanın ve Melik Nâsır'ın tahta çıkması [109]. 702 Gazan Han'ın ve Melik Nasırdın tahta çıkması [70].
İki ayrı paragrafta dört yıl farkla gösterilen Gazan Han'ın cülusu hakikatte 694 tedir (Halil Edhem, Düvel-i islâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). 703 Argun'un ölümü ve Geyhatu'nun tahta çıkması [185].
690'dadır (Halil Edhem, Düvel-i İslârniyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologic, 244).
706 Gazan Han'ın ölümü ve Muhammed Hüdâbende'nin tahta çıkması [186].
Doğrusu 703'tür (Halil Edhem, Düvel-i Islâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
712 Çopan Beğ'in Konya'yı kuşatması [72]. 714 Gazan eliyle Suriye'nin yıkılması [196].
718 Ebusaid'in tahta çıkması. Kurumçı ve İrençi'nin öldürülmesi. Temürtaş'ın Rûm'a gelmesi [71J.
İlhanlı Ebusaid Bahadur Han'ın tahta çıkması 716 veya 717'dedir (Halil Edhern, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronolongie, 244. Bu sayfadaki 8'inci nota bakınız).
720 Çelebi Arif'in ölümü [62].
Bu Çelebi Arif, Mevlânâ'nın torunu ve Sultan Veled'in oğlu olan ve Mevlevîlerce "Ulu Arif Çelebi" denilen kimsedir. 23 Zilhicce 719 tarihinde ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, 89, İstanbul 1953).
724 Bursa, Ulubat ve illerinin alınması [130].
726 Ertene Beğ'in ve Sunkur Ağa'nın Bedreddin Beğ'in yanıa gelmesi. Temürtaş Beğ'in Beğşehri'ni alması [73]. Osmanoğlu Murad Beğ'in doğumu [132].
731 İznik'in alınması [133].
735 Şeyh Hasan Beğ'in Rûm'a gelmesi [74].
736 Hasan Beğ'in öldürülmesi. Süleyman Elanın Tebriz'de, Ertene Beğ'in Rûm'da, tahta çıkması [75].
İlhanlı Süleyman Han 740 ta tahta çıkmıştır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie el de Chronologie, 244).
738 Çelebi Âbid'in ölümü [61].
Mevlânâ'nın torunu ve Sultan Veled'in oğlu olan Çelebi Abid 5 Muharrem 739 da ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan sonra Mevlevîlik, 98, İstanbul 1953).
742 Şahmelik Çelebi, Çelebi Burhaneddin ve Çelebi Adil'in ölümü [64]. 749 Karası ilinin alınması [136].
750 Karası da kasırga (veya veba) olması [137].
754 Gelibolu'nun alınması. Yıldırım Bayazıd'ın doğumu [138]. 756 ibrahim Beğ'in doğumu [139].
759 Süleyman Paşa'nın ölümü [140].
760 Sivrihisar'ın alınması [141 j. Güneşin tam tutulması. Melik Nâsır'ın
öldürülüp Melik Eşrefin tahta çıkması. Suriye emirlerinin Malatya'yı alması [65]. Buradaki Melik Nâsır'la Melik Eşref, Mısır'daki Türk Kölemen sultanlarıdır. Nâsır'ın öldürülmesi 762 dedir. Kendisinden sonra tahta Mansur geçmiş, Eşref ise 764 te sultan olmuştur (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 110—111; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologde 103-105).
762 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in doğumu. Yahşi Han'ın muhalefeti dolayısıyla Halil Beğ'in Beğşehri'ni bırakması. Güneşin tam tutulması. Melik Zâhir'in öldürülmesi [113]. Sis, Tarsus ve Kıyı şehirlerinin alınması [79].
763 Orhan Beğ'in Ölümü [135].
768 Alâaddin Beğ'in Ali Gerger'den Ertene Beğ oğlu Mehmed'in ilini alması [114]. Veba salgını. Mehmed Çelebi ile Davud Çelebinin vebadan ölmesi [63}.
Ali Zerger hakkında bak: Şikârî'nin Karamanoğulları Tarihi (Mesud Koman neşri, Konya 1944), 97—102.
733 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in oğlu Sultan Mehmed'in Zilkade ayında doğması [115]. 779 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in oğlu Ali Çelebi'nin doğumu [116].
780 Murad Beğ tarafından Kütahya ve Germiyan ili ile Hamid'in alınması [142].
781 Kadı Burhaneddin'in tahta çıkması ve Mehmed Beğ oğlu Ali Beğ'in öldürülmesi [66]. Buradaki Mehmed ve Ali Beğler, Erteneoğulları'dır. Halil Edhem, Ali Beğ'in ölümünü 782, Kadı Burhaneddin'in tahta çıkmasını 783 yılında gösteriyor (Düvel-i Islâmiyye, 386—387).
Zambaur ise Ali Beğ'in ölümü ile Kadı Burhaneddin'in tahta çıkış tarihi olarak 782 yi kabul ediyor (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 155—156).
787 Karamanoğlu Alâaddin'in Murad Beğ tarafından bozguna uğratılması. Barış yapılarak Beğşehri'nin alınması [143].
788 Sultan Barkuk'un tahta çıkması [76].
Barkuk'un tahta çıkışı 784 tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 111, 113; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 105).
790 Teke ilinin alınması [144]. Sırplar'ın saldırışı. Murad Beğ'in şehid olması. Bayazıd'ın tahta çıkması ve Saruhan ilinin alınması [145]. Konya'nın ikinci defa alınması. Beğşehri, İlşehri ve bütün Teke ilinin alınması [146]. Bayazıd'ın Konya'yı kuşatmaya gelip barış yapması [148].
792 Tohtamış'ın ölümü ve Dest olayı [187]. Süleyman Paşa'nın öldürülmesi. Kastamonu, Osmancık ve Amasya'nın alınması [147]. Aksak Temür'ün Bağdad'ı alması ve Sultan Ahmed'in Şam'da Sultan Barkuk yanına gitmesi [67].
Dest olayından maksat 793 te Aksak Temür Beğ'le Tohtamış Han arasında yapılıp
Tohtamış'ın büyük bozgunu ile biten savaştır. Ölümü ise 808 dedir (Halil Edhem, Düvel-i Islâmiyye, 362, 365). Öldürülen Süleyman Paşa, Candaroğlu II. Süleyman olup Yıldırım Bayazıd'a karşı 795 te yaptığı savaşta can vermiştir (Düvel-i Islâmiyye, 304 ve 306; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 149). Temür'ün Bağdad'ı alması 795 tedir (İslâm Ansiklopedisi, I, 182 ve II, 201). Calayırlı Ahmed'in Barkuk yanına gitmesi ise 796 dadır (İslâm Ansiklopedisi, I, 182).
797 Karamanoğlu Alûaddin Beğ oğlu Mehmed Beğ'in oğlu Mustafa Beğ'in doğumu [117]. 799 Kadı Burkaneddin'le Yıldırım Bayazıd arasında savaş [149].
800 Alâaddin Beğ'in ve Kadı Burhaneddin'in öldürülmesi. Onların bazı memleketlerinin alınması [118]. Yıldırım Bayazıd'ın Niğde ve Konya'yı alması. Kararnanoğlu Alâaddin Beğ'in öldürülmesi [150].
801 Sultan Barkuk'un oğla Melik Nasır'ın tahta çıkması [77].
803 Temür Beğ'in Sivas'ı yıkması [151]. Şam'ın ve Suriye'nin Temür eliyle ikinci yıkılışı [197].
804 Aksak Temür'ün gelmesi le Bayazıd'ın bozguna uğraması [119].
805 Temür - Yıldırım savaşı. Yıldırım'ın bozulması ve oğlu Süleyman Beğ'in tahta çıkarak Rumeli ülkesini elde tutması [152]. Karamanlılar tarafından Kayseri ve ili ile
806 Hamid ilinin alınması [121].
808 Karamanlılar tarafından Güzelhisar ve Tarsus'un alınması [122].
810 Şugur ve Antakya'da büyük deprem olup Şugur çevresinin yıkılması [80]. Şugur, Antakya yakınında, bir dağın tepesinde sağlam bir kaledir (Yakut, Mu'cemu'l-Buldân, V, 278).
812 Süleyman Beğ'in, kardeşi Musa tarafından öldürülmesi ve Musa'nın tahta çıkması [153].
813 Antalya'nın, Germiyan ilinin ve Kütahya kalesinin alınması [123].
816 Musa'nın, kardeşi Mehmed tarafından öldürülmesi ve Sultan Mehmed'in tahta çıkması [154]. Kararnanoğlu Mehmed Beğ'in gelip Osmanlı başkenti Bursa'yı kuşatması [124]. 817 Melik Nâsır'ın öldürülmesi ve Mısır'da Şeyh Nasır Sultanın tahta çıkması [78].
Mısır Çerkeş Kölemen sultanı olan Melik Nâsır'ın adı Nâsıreddin Ferec'dir. ölümü 815'tedir. Yerine geçen sultanın adı Şeyh Nasır olmayıp Seyfeddin Şeyh'tir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye,113; Zambaur, Manuel de Genealogûe et de Chronologie, 105).
818 Hamid ili ve Beğşehri'nin alınması. Konya'nın kuşatılması ve bu sırada sel olması [155]. İzmir ili, Saruhan ve Karaburun'un alınması [156].
819 Karamanoğlu Mehmed Beğ'le Osmanlılar arasında barış yapılması [125]. 820 Konya'nın alınıp yağma edilmesi [158].
821 (Çelebi Sultan Mehmed'in) Canik ilini ve Kastamonu ilinden bir bölümünü alması ve Karamanlılar'dan Alâaddin oğlu Mehmed Beğ'le konuşması [157]. (Çelebi Sultan
Mehmed'in) Tuna'yı geçerek Eflaklılar'la savaşması. Eflak'ın bir bölümünün yağma edilmesi. Çelebi Sultan Mehmed'in attan düşmesi [159]. Karamanoğlu Mehmed Beğ'in oğlu Mustafa tarafından Tarsus'un alınması. Karamanlılarda Mısırlılar arasındaki savaş sonunda Mehmed Beğ'in tutsaklığı, Mustafa Beğ'in Ölümü [126], Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması. [127]. Türkler'den Kıyı'nın, Malatya bölgesinin, kalelerin ve Karaman ilinin Şeyh eliyle alınması. Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması [81]1.
? Pir Ömer Beğ'in Kara Yölük Osman Beğ'le olayı [160].
1 Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması iki ayrı paragrafta zikredildiği için tekrarlanmıştır. 682 yılı olaylarında da İlhanlı
835 Tarihli Takvim
Prof. Mükrimin Halil Yinanç'ın özel kütüphanesinde bulunan ve Şeyh Vefa Ruznâmesi, Melhame, Rüya Tabiri risaleleriyle Osmanlı Kanunnâmelerini de alan büyük bir dergi içindeki Türkçe takvim.
Takvim, derginin 33b-35a yapraklarındadır. 283X190 (245X165) ölçümünde ve 19
satirlidir.
Takvimin hangi tarihte yazıldığına dair bir kayıt yoktur. Son satırında, Selanik'in alındığını bildirirken söylediği 833 tarihini telif yılı diye kabul etmek mümkündür. Çünkü eserde zikrolunan bütün vak'aların tarihleri, takvim geleneğine uyularak, olayın oluşundan eserin yazılışına kadar geçen yıl sayısını söylemek suretiyle belirtildiği halde, burada 833 Hicrî yılı kaydolunmuştur. Fakat bu yılı, takvimdeki son olay olan Selanik şehrinin alınması tarihi dîye kabul etmek de kabildir ve Selanik, bilindiği üzere, 833'te alınmıştır. Zaten 833'ü telif tarihi diye kabul edince, Osmanlı tarihinin bu takvimdeki son olaylarından birçoğunun iki yıl farkla ortaya çıktığı görülmektedir. Meselâ Temür'ün Sivas'ı yıkması 803'te, Ankara savaşı 805'te, Musa Çelebi'nin ölümü 816'da, Çelebi Sultan Mehmed'in ölümü 824'te olduğu halde, eserin telifi 833 diye kabul olununca bu tarihler 801, 803, 814, 822 olarak, yani ikişer yıl önceye gelerek ortaya çıkmaktadır. Demek ki 833 ü telif yılı diye almak yanlış olacaktır.
O halde telif yılı kaçtır? Takvimde Peygamber'in hicreti (şüphesiz müstensihin dikkatsizliği dolayısıyla) unutulmuş olduğu için telif yılını gösteren en esaslı kayıttan mahrumuz. Burada Peygamber'in doğum tarihini esas ölçü olarak alıp telif yılını bulmaya çalışırsak varacağımız sonuç şu olur: 29 uncu paragrafa göre, Peygamber'in doğumundan eserin yazılışına kadar 886 yıl geçmiştir. Peygamber, hicretten 53 yıl Önce doğduğuna göre bu takvimin 886-53 = 833 yılında yazılmış olması gerekiyor. Fakat bu takdirde de, yukarda saydığımız bütün mahzurlar yeniden ortaya çıkıyor.
Peygamber'e vahiy gelmesini başlangıç sayarak hesap yaparsak, o zaman da şu sonuca varırız: Peygamber'e ilk vahiy 40 yaşında iken ve hicretten 13 yıl önce gelmişti. Takvimin 30'uncu paragrafında Muhammed'e vahiy gelmesinden eserin yazılmasına kadar geçen yıllar 845 olarak gösterildiğine göre, 845-13= 832 çıkar ki o zaman da takvimin 832 de yazılmış olması gibi asla kabul olunamayacak bir tarih ortaya çıkar.
Peygamber'in ölüm tarihini esas diye alsak büsbütün yanlış bir rakkam elde ederiz: 31'inci paragrafa göre Peygamber'in ölümünden eserin yazılışına kadar 834 yıl geçtiğine göre Peygamber'in 834-833= 1 inci hicret yılında Ölmüş olması icab eder. Halbuki Peygamber'in Hicrî 11 de öldüğü muhakkaktır ve bu takvimde İslam tarihinin ilk olaylarına ait tarihlerin hemen hepsi yanlıştır.
Öyleyse telif tarihi nedir? Kesin bir şey söylemeye imkân yok. Fakat hemen bütün
takvimler, zikrettikleri son olaydan bir veya iki yıl sonraki bir tarihte telif olunduğuna göre bu takvimin 835'te tertip edildiğini, şimdilik, kabul edebiliriz. Zaten tarihleri kesin olarak bilinen birçok olaylar bu takvimde o kadar aykırı bir tarihte gösterilmektedir ki takvimin telifi 833 de olsa, 835 de olsa sonuç yine yanlış çıkmaktadır. Bundan dolayıdır ki ben, Osmanlı tarihinin son olaylarının 835 telifli bir takvime uyduğunu görerek telif tarihini 835 olarak kabul ettim.
Takvimin tarafımdan kopya edilip yayınlanmasına müsaade eden Prof. Mükrimin Halil Yinanç'a teşekkür ederim
[33b]
1. Ebul'beşer Âdem peygamber aleyhi'sselam hübut etdi. Altı bin tokuz yüz otuz dört yıldurur.
2. Kabe-i muazzama şerrefehâ'llâhu bünyâd oldı. Altı bin altı yüz toksan yedi yıldurur. 3. Şiş peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Altı bin otuz yedi yıldurur.
4. İdris peygamber aleyhi'sselâm nakl etdi Firdevs-i alâya, beş bin beş yüz yigirmi yıldurur.
5. İlm-i nücum İdris peygambere indi aleyhi'sselâm, beş bin altı yüz yigirmi yedi yıldurur. 6. Nuh peygamber aleyhi'sselâm dört bin tokuz yüz otuz sekiz yıldurur.
7. Su tufanı oldı anun zamanında; dört bin kırk yıla tufan oldı.
8. Hud peygamber aleyhi'sselâm helak oldı. Üç bin sekiz yüz altmış altı yıldurur. 9. İbrahim peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin yedi yüz yetmiş iki yıldurur. 10. İsmail peygamber aleyhi'sselâm üç bin yedi yüz otuz yıldurur.
11. İshâk peygamber aleyhi'sselâm üç bin altı yüz yetmiş yedi yıldurur. 12. Yakub aleyhi'sselam toğdı. Üç bin altı yüz kırk beş yıldurur.
13. Yûsuf peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin altı yüz on dört yıldurur. 14. Musa peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin üç yüz yetmiş tokuz yıldurur. 15. Dâvud peygamber aleyhi'sselâm toğdı. İki bin üç yüz yigirmi sekiz yıldurur. 16. Süleyman peygamber aleyhi'sselâm iki bin iki yüz otuz bir yıldurur.
17. İlyâs peygamber aleyhi'sselâm zahir oldı. Bin sekiz yüz altmış iki yıldurur. 18. Hızır peygamber aleyhi'sselam zahir oldı. Bin yedi yüz otuz sekizde.
19. Od tufanı oldı. Zü'nnun1 peygamber ve Yunus peygamber aleyhi'sselâm zamanında.
Beş bin yüz yigirmi yıldurur.
20. Cercis2 peygamber aleyhi'sselâm dacvet kıldı. Bin dört yüz seksen altı yıldurur.
21. Yahya peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Bin dört yüz kırk iki yıldurur. 22. İsa peygamber aleyhi'sse!âm göğe çıkdı. Bin üç yüz yetmişde. 23. Aristo hakim üç bin dört yüz otuz üç yıldurur.
24. Câmasb3 hakim üç yüz altı yıldurur.
25. Lokman hakim bin tokuz yüz toksan beş yıldurur. 26. Eflâtun hakim bin yedi yüz yigirmi ikî yıldurur.
27. Batlamyus hakim ve Eşhab-i Fil'ün geldügi Mekke-i müşerrefeye şerrefeha'liahu Tacâ!â ve helak oldılar. Sekiz yüz mtoksan altı yıldurur.
Va'llâhu alemu bi'şşavabi şadaka'üâbu. [34a]
29. Viladet-i seyyidü'lmürseline veTâhiriae ve hâtimü'nnebiyyine
ve resulü Rabbi'lâlemine ve mâ erselnake illâ rahmeten lilâlemine Muhammedü Mustafâ aleyhi'ssalâtü ve'sselâm sekiz yüz seksen altı yıldurur.
30. Cebrâ'il aleyhi'sselam vahy getürdi peygamber a!eyhi'sselâma. Sekiz yüz kırk beş yıldurur,
31. Peygamber aleyhi'sselâm vefat buldı. Ebu Bekir raziya'llâhuanh halife oldı. Sekiz yüz otuz dört yıldurur [=Hicrî 1].
32. Ebu Bekir-i şıddik vefat etdi. Ömer halife oldı raziya'llahu rahnhümâ sekiz yüz alcı yıldurur [=Hicrî 29].
33. Ömer vefat buldı ve Osman halife oldı. Raziya'llahu ahüma. Sekiz yüz on bir yıldurur [= Hicrî 24].
34. Oşman vefat buldı. ali halife oldı. Raziya'llahu anhümâ. Yedi yüz toksan sekiz yıldurur [=Hicrî 37].
35. Ali vefat buldı ve Hasan cülus kıldı. Raziya'llahu anhümâ. Yedi yüz toksan iki yıldurur [= Hicri 43].
36. Hasan vâkıaya uğradı ve Huseyn cülus kıldı ve Muâviye hareket etdi. Raziya'llahu anhüma. Yedi yüz yetmiş tokuz yıldurur [= Hicrî 56].
1 Metinde: "Nbun". 2 Metinde: "Çercis". 3 Metinde: "Câmast".
37. Hüseyn vâkıaya uğradı. Yedi yüz altmış yedi yıldurur [= Hicrî 68]. 38. Ebu Müslim huruç etdi. Üç yüz bir yıldurur [= Hicrî 534].
39. Hilafet Beni Abbâs'a nakl etdi ve Seffâh1 cülus etdi. Yedi yüz bir yıldurur [= Hicrî
134].
40. İmâm Ebu Hanife-i Kufî vefat buldı ve İmâm Şafi'î toğdı. Razıya'llahu anhüma. Altı yüz toksan tokuz yıldurur [= Hicrî 136].
41. İmâm Şafii vefat buldı. Raziya'llâhu anhüma. Altı yüz kırk yedi yıldurur [= Hicri 188]. 42. İmam Mâlik vefat buldı. Raziya'llâhu anh. Altı yüz altmış yedi yıldurur [= Hicrî 168]. 13. İmâm Ahmed Hanbeli raziya'llâhu anh. Beş yüz altmış yıldurur [= Hicrî 275].
44. İmâm Gazali rahmetu'llâhi "aleyh, vefat buldı. Üç yüz otuz üç yıldurur [Hicrî 502].
45. İmâm Fahrü'ddin-i Razi2 raziya'llâhu anh vefat buldı. İki yüz kırk beş yıldurur [= Hicrî
590].
