POLIAMIDI.docx

Hemijsko inženjerstvo i tehnologije/HI Hemijsko inženjerstvo i tehnologije/HI

SEMINARSKI RAD

SEMINARSKI RAD

POLIAMIDI

POLIAMIDI

Tuzla,2016 Tuzla,2016 Studenti: Studenti: Mentor:

Mentor: lme!ina "ajri#lme!ina "ajri# $r%s&%'asmin

$r%s&%'asmin (uljagi# (uljagi# )i!heta )i!heta *uvi#*uvi# Ta

Tarik rik (aki#(aki#

SADRŽAJ

Seminarski rad Seminarski rad 1.UVOD 1.UVOD%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+%%%%%%%%%%%%+ 2.POLIAMIDI 2.POLIAMIDI%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 3.PODJELA POLIAMIDA 3.PODJELA POLIAMIDA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%- %%%-3.1

3.1% % .olimeriza&ija .olimeriza&ija laktama%%%%%%%%%%%laktama%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 3.2

3.2% % nionska nionska olimeriza&ija%%%%%%%%%%olimeriza&ija%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 3.3

3.3% % .olikon!enza&.olikon!enza&ija ija !ikiselina s !ikiselina s !iaminima%%%%%%%%%%%%!iaminima%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 3.4

3.4% % .oliami! .oliami! 6%%%%%%%%%%%%%%%%%%6%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1010 3.4.1

3.4.1%.olimeriza&ija oliami!a %.olimeriza&ija oliami!a 6%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%6%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%10%%%%%%%%%%10

  3.4.2

  3.4.2%a!molekularna struktura %a!molekularna struktura oliami!a oliami!a 6%%%%%%%%%%%%%%%%%%%6%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1%%%%%%%%%%%%%%%111 3.. 3.. .oliami! .oliami! 11%%%%11%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%11%%%%%%%%%%%11 3.!. 3.!. .oliami! .oliami! 12%%%%%%%%%%%%%%%%12%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1111   3.".   3.". .oliami! .oliami! 6,6%%%%%%%%%%%%%%%6,6%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1212 4.SVOJS#VA POLIAMIDA 4.SVOJS#VA POLIAMIDA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1+1+ . UPO#RE$A POLIAMIDA . UPO#RE$A POLIAMIDA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1 %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1--!. POLIAMIDNA VLAKNA !. POLIAMIDNA VLAKNA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%16%16   !.1.   !.1. .erlon%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%.erlon%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%16%%%%%%%%%%%16   !.2.   !.2. ajlon%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%ajlon%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%16%%%%%%%%%%%16 ".APSORP%IJA VODE I NJEN U#I%AJ NA SVOJS#VA POLIAMIDA

".APSORP%IJA VODE I NJEN U#I%AJ NA SVOJS#VA POLIAMIDA%%%%%%%%%%%%%13%%%%%%%%%%%%%13 ".1

".1%)ehanizam asor&ije %)ehanizam asor&ije vo!e vo!e oliami!a %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%oliami!a %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%13%%%%13 ".2

".2%Utje&aj asor4irane vo!e %Utje&aj asor4irane vo!e na mehani5ka svojstva na mehani5ka svojstva oliami!a %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%oliami!a %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1%%%%%%%%1 &.DODA%I POLIMERIMA

&.DODA%I POLIMERIMA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%1%%1 '. PLAS#I(IKA%IJA POLIAMIDA

'. PLAS#I(IKA%IJA POLIAMIDA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%20%%%%%%%%%%%%20 1).SMJESE I MJE*AVINE POLIAMIDA

1).SMJESE I MJE*AVINE POLIAMIDA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%21%%21 11.+AKLJU,AK  11.+AKLJU,AK %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%2+2+ 12.LI#ERA#URA 12.LI#ERA#URA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%2%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%2 2 2

1. UVOD

.oliami!i su termolasti sa !uga5kim lan5astim molekulama formiranih reak&ijom izmeu sla4ih kiselina 7sa!rže gruu 89::H; i amino grue 7<H2;% =laknasti i !rugi roizvo!i  oliami!a imaju razli5ite komer&ijalne nazive kao nr% najlon, erlon% :va vlakna imaju veoma veliku ja5inu na ki!anje 7630 ).a; a se koriste za sigurnosne ojaseve i taetarske  roizvo!e%Takoer se oliami!na vlakna uotre4ljavaju kao osnova neumatika za automo4ile%eke vrste najlon vlakana 7filamenata; koriste se za 5etke, teniske meže, ri4arske strune, hirurške kon&e% :tornos oliami!a na 4enzin !ovela je !o nihove rimjene za rezervoare, &rijeva za !ovo! goriva, filtere za gorivo, lovak kar4uratora% mi!ne skuine uje!no ovezuju i lan&e makromolekula jakim vo!onikovim vezama a su oliami!i kristalasti lastomeri visoke temerature toljenja i !o4re otornosti na razne vrste otaala )eto!om 4rizganja izrauju se klizna ležišta koja se o!likuju malim koefi&ijentom trenja, malim ha4anjem, !o4rim rigušivanjem os&ila&ija, otornoš#u na hemikalije i 4ešumnim ra!om% :snovna svojstva oliami!a ovise o veli5ini ugljikovoni5nog segmenta , o!nosno o gusto#i ami!nih skuina% :sim rimjene u tekstilnoj in!ustriji, oliami!i se uotre4ljavaju kao vrlo &ijenjeni konstruk&ijski olimerni materijali o!li5nih svojstava%

2.POLIAMIDI

U manje o! 0 go!ina oliami!i, oularni najloni, ostali su uo4i5ajen materijal vrlo raširene rimjene% (toga su vrlo 5esto i na razli5ite na5ine risutni i utje&ajni u svako!nevi&i% .reki! meunaro!nih uteva ro4e tijekom $rugog svjetskog rata oja5ao je znanstvene naore u ronalaženju sintetske alternative za uvozne roizvo!e% .rije rata 'aan je 4io glavni oskr4ljiva5 otre4nom svilom za ameri5ko tržište% (vila je 4ila osnovna komonenta mnogih vojnih roizvo!a kao što su a!o4rani, okrovi i neumati&i za vojna vozila% ajlon se rvi  ut usješno ojavio na tržištu 1+% kao 5aro4na zu4na 5etki&a !oktora >esta, a slije!ile su  još oznatije ženske 5arae, koje su ostale sinonim za tu vrstu sintetske lastike% $u.ont u  o5etku nije zaštitio naziv, !ouštaju#i !a rije5 ue u svako!nevni rje5nik merikana&a kao sinonim za 5arae% ajlonke su rvi ut re!stavljene na (vjetskom sajmu u e? @orku 1+% i ostigle su o!mah izvanre!an usjeh% =e# je rve go!ine ro!ano 6 milijuna ari 5araa% ajlon je o!mah rimijenjen kao zamjena za svilu i u vojnoj in!ustriji% Aak se ra4io kao visokovrije!an air za izra!u ameri5kih nov5ani&a% Usrkos velikom usjehu svoga novog 5u!esnog materijala, 9arothers nije 4io sretan% akon smrti svoje sestre 1+3% koja je  jako utje&ala na njega, ostao je mani5no !eresivan% (ura!ni&i su ga 5esto mogli vi!jeti s &ijani!om, a znao je oimen&e svakoga oznatog znanstvenika koji si je o!uzeo život% (tanje mu se nije 4itno o4oljšalo ni nakon vjen5anja s Helen (?eetman, takoer zaosleni&om $u.onta, te je skon5ao samou4ojstvom &ijani!om rije roenja svoje k#eri% $u.ontov atent o!nosi se na oliami! 66 7.66;, ali !anašnja o4itelj oliami!a ima 5itav niz 5lanova  o!ijeljenih u !vije osnovne skuine% .oliami!i s !vojnom oznakom, kao .66, nastaju kon!enza&ijskom reak&ijom izmeu !iamina i !ikar4onskih kiselina% .rvi je 4roj oznaka za  4roj ugljikovih atoma u !iaminu, a !rugi se 4roj o!nosi na 4roj ugljikovih atoma u

!ikar4onskoj kiselini% $ruga skuina nastaje olimeriza&ijom otvaranja rstena, koja uklju5uje otvaranja laktamskog rstena koji sa!ržava o4je skuine, ami!nu i kiselinsku% Taj o4lik sinteze razvio je "(B kao rezultat natje&anja s $u.ontom u razvoju oliami!a% .oliami! se !anas rimjenjuje na raznim o!ru5jimaC o! tkanina za namještaj !o !ijelova za automo4ile, i je!na je o! najraširenijih sintetskih lastika% jegova je svestranost rezultat rasona ovoljnih svojstava% D4og svojeg je hemijskog sastava jako olaran i sa!ržava 5vrste vo!ikove veze, što zaje!no s velikim stunjem regularnosti omogu#uje !o4ivanje iznimno 5vrstih vlakana% Ina5e, oliami! ria!a skuini kristalastih lastomera% morfna o!ru5ja !aju mu elasti5nost, a lamelarni kristali 5vrsto#u, krutost, otornost na trošenje, kemijsku i relativnu tolinsku ostojanost% .out ve#ine olimernih materijala, i oliami! osje!uju !o4ra elektroizola&ijska svojstva, što ga u kom4ina&iji s !o4rom kemijskom ostojanosti 5ini  ogo!nim za visokonaonske elektri5ne komonente% $o4ra rastezna 5vrsto#a 5ini oliami! izvrsnim materijalom za ži&e glaz4ala% .rije njega su se kvalitetne ži&e za gitaru ra!ile kao i za ostale gu!a#e instrumente% (voju remijeru oliami!ne ži&e za gitaru imale su 1% na kon&ertu klasi5ne gitare u e? @orku% n!re (egovia, oznati klasi5ni gitarist, zaje!no s  roizvoa5em ži&a l4ertom ugustinom unarije!io je roizvo!nju oliami!nih ži&a% $aljnje tri go!ine razvoja !ovele su !o roizvo!nje 4oljih oliami!nih ži&a, koje !anas imaju imresivne razmjere% 'oš je!no svojstvo oliami!a je relativno visoko talište 7220 E9 za .6 i 26- E9 za .66;, što je, zaje!no s malom rousnosti za linove, omogu#ilo !a oliami!  ostane ogo!an za zamatanje hrane, 5ak i u slu5ajevima ka!a se hrana izravno u vre#i&ama za akiranje uranja u kiu#u vo!u% Fomoziti s oliami!nom matri&om ve# su !ulje nezamjenjivi na mnogim o!ru5jima, rije svega u automo4ilskoj in!ustriji% ajve#i

ne!ostatak oliami!a je njegova higroskonost% To zna5i !a #e s vremenom uijati vlagu iz atmosfere, a time #e !o#i !o sniženja svojstava% )olekule vo!e stvaraju vo!ikove veze s  olarnim skuinama izazivaju#i male omake, što !ovo!i !o 4u4renja% Taj ro&es ove#ava  okretljivost molekula jer ve#i rostori izmeu sekun!arnih veza olakšavaju translatorna kretanja% sor&ija se nastavlja !o ravnotežnog stanja, a koli5ina uijene vo!e ovisi o temeraturi, kristalnosti i !e4ljini komonenti% .re!kon!i&ioniranje komonenti može smanjiti asor&iju in situ, a u ve#ini slu5ajeva asor&ija je ovratna a se nakon sušenja svojstva !jelomi5no ili otuno ooravljaju% Utje&aj asor&ije smanjuje se i !o!avanjem  unila ili oja5avala% o asor&ija može o4oljšati žilavost% .612 asor4ira uola manju koli5inu vo!e o! .66 a na njega mnogo manje utje5e vlažnost% U svijetu koji je sve osjetljiviji na o!rživost, oliami!i imaju veliku re!nostG mogu se otuno re&iklirati% $va su glavna ostukaC mehani5ka i kemijska oora4a% U mehani5kom se ostuku oliami! 5isti, reže, tali i o! njega se onovno !o4ivaju vlakna% .ri kemijskoj oora4i oliami!i se takoer  najrije o5iste, režu, !eolimeriziraju !o osnovnih molekula, kemijski onovno olimeriziraju te se o! njih izrauju tekstilna vlakna%

3.PODJELA POLIAMIDA

.rema vrsti olaznih monomera razlikuju se !vije vrste oliami!a%.rvoj skuini ria!aju  oliami!i !o4ijeni olikon!enza&ijom viših aminokiselina ili olimeriza&ijom njihovih

funk&ionalnih !erivata naj5eš#e &ikli5nih ami!a 7faktoma;%$rugu skuinu tih olimernih materijala 5ine oliami!i nastali olikon!enza&ijom !ikar4onskih kiselina i !iami!a% .oliami!i se ozna5avaju je!nim 4rojem ako su sastavljeni o! je!ne vrste monomera aminokiselina 7nr%.oliami! 6;, a sa !va 4roja ako su sastavljeni o! !vije 7nr%.oliami! 6,6;% .oliami! 6 ili najlon 6 7. 6; je razvijen 1-2, !ok je oliami! 66 ili najlon 66 7. 66;  roizve!en ve# 1+-% go!ine u $uonu%

.oliami!i sa!aju u gruu olimera sa najširom rimjenom, u okviru olimera za inženjering z4og o!li5nog o!nosa erformansi i &ijene%

2 glavna tia oliami!a suC

• .oliami! 6 7. 6; • .oliami! 6%6 7. 66;

li mo!ifika&ijom kemijskih struktura 7!užine lana&a i kemijske organiza&ije;, !o4ije se još nekoliko grua oliami!a kao što suC

• .oliami! 11 7. 11; i oliami! 12 7. 12; • .oliami! %6

• .oliami! 6%10, 6%12, 10%10

.oliami! 11 7. 11; je je!instveni oliami! visokih erformansi koji se roizvo!i iz o4novljivog izvora 8 ri&inusovog ulja% Foristi se u širokom sektru alika&ija zahvaljuju#i

izuzetnim svojstvima koja su sli5na svojstvima oliami!a 12 7. 12;C o!li5noj kemijskoj i tolinskoj otornosti, visokoj !imenzionalnoj sta4ilnosti i niskoj gusto#i%

.oliami!i 7. 6, . 6%6 i !rugi; se o4i5no koriste u mnogim alika&ijama z4og njihove ekstremne !ugotrajnosti i snage%

lavne karakteristike oliami!a suC

• :tornost na starenje o! utje&ajem visokih temeratura i tokom !ugih vremenskih

 erio!a%

• =elika snaga i krutost%

• Bunk&ionalna tvr!o#a 5ak i ri niskim temeraturama% • =isoka roto5nost za lako unjenje kalua%

• Inherentna otornost na zaaljenje% • :!li5na !ielektri5na svojstva% • $o4ra otornost na a4raziju% • Izvanre!na kemijska otornost%

• =isoka 4arijera/otornost na kemijski 4enzin, mast ili aromati5ne materijale% • =isoka 4arijera za kisik%

• sor&ija vo!e%

• :!li5an o!nos &ijene i erformansi%

lavne alika&ije . 6, . 66 i !rugih tiova oliami!a suC

• U automo4ilskoj in!ustriji

o Da zrak<gorivoC ulazi za zrak 

o Da ogonske komonenteC mjenja5i, sojke, zateza5i lana&a o Da oklo&eC oklo&i motora

o Da vo!ili&e zraka !o4ivene uhanjem o nterijerC osu!e za zra5ne jastuke

o ksterijerC .re!nje rešetkaste maske, ru5i&e na vratima, oklo&i nalatka,

ogle!ala

• lektrika i elektronika

o $istri4u&ija strujeC Jazvo!ni ureaji niskog naona o FonektoriC In!ustrijski 9 konektori, završni 4lokovi o lektri5ne komonenteC .reki!a5i

• :šta rimjena

o )otorni alatC Fu#išta i unutarnji !ijelovi o (ortoviC vezovi skija, roleri

o Keljezni&aC željezni5ke o!loške o Fota5i#i

o  amještajC razne alika&ije o )orski &ijevovo!i

PA66 PA6

Niska apsorpcija vode Veća otpornost na udarce

Veća krutost Bolje prigušivanje

Veća termička otpornost Lakše za preradu Veća otpornost na trošenje anje savijanje

Veća otpornost na !idrolizu Bolja kvaliteta površine Ni"a cijena

oguća samogasivost Vrlo do#ra električka svojstva

$imenzionalna sta#ilnost

$ugoročne per%ormanse degradacije uslijed visoke temperature $o#ra izdr"ljivost čak i pri niskim temperaturama

&dličan omjer cijene'per%ormansi( Ta4ela 4r% 1 Glavne razlike između PA6 i PA66 

.rema vrsti olaznih monomernih sirovina razlikuju se !vije grue oliami!a% U rvu se gruu u4rajaju oliami!i !o4iveni olikon!enza&ijom viših aminokiselina

n-OO%RN-2/ -O0O%RN-n -  0n1-2O

ili olimeriza&ijom njihovih funk&ionalnih !erivata, u rvom re!u &ikli5nih ami!a 7laktama;% Taj se ti oliami!a rikazuje oznakom ", okazuju#i naizmjeni5ni re!oslije! kon!enziranih amino<skuina 7; I kar4oksilnih skuina 7"; u makromolekuli% $rugu gruu 5ine oliami!i nastali olikon!enza&ijom !ikar4oksilnih kiselina s !iaminima

n-OO%R%OO- n-2NRN-2/

-O0O%R%ON-RN-n-  02n1-2)

:znaka je za oliami!e te vrste <"", jer tom reak&ijom !vije razli5ite monomerne je!ini&e 5ine je!nu onavljanu je!ini&u makromolekule%

.oliami!i u svojstvu komer&ijalnih roizvo!a ozna5uju se 4rojkama koje okazuju 4roj ugljikovih atoma monomernih je!ini&a%

Da oliami! tia <"" rvo se ozna5uje 4roj ugljikovih atoma u !iaminu, a zatim u

!ikar4oksilnoj kiselini% Tako je , nr%, oliami! 6 roizvo! nastao olimeriza&ijom &ikli5nog ami!a <karolaktama, a oliami! 6,6 je roizvo! reak&ije heksametilen!iamina,ɛ

H2 79H2;6 H2, i a!iinske kiseline , H::979H2;9::H% Ta su !va oliami!a uje!no i najoznatija i najviše se uotre4ljavaju%

3.1. Po5i6eri789i8 58;t868% .oliami!i tia " naj5eš#e se !o4ivaju olimeriza&ijom laktama, &ikli5nih ami!a aminokiselina, jer su laktami kao sojevi o#enito ristua5niji o!  ria!nih aminokiselina% ajlakše se olimeriziraju nerazgranati laktami sa 6 ili više

ugljikovih atoma u rstenu% .olimeriza&ijom <karolaktama, kako je to ve# somenuto,ɛ

nastaje oliami! 6, je!an o! najvažnijih oliami!a%

Da olimeriza&iju laktama u oliami!e mogu se u tehni5kom mjerilu rimijeniti !va ostuka s razli5itim mehaniznom reak&ije% nionska olimeriza&ija traži strogo 4ezvo!nu sre!inu, a ra!i se uz se&ijalne katalizatore, !ok se hi!roliti5ka olimeriza&ija rovo!i u risutnosti vo!e ili tvari se je otuštaju%

(lika 4r%1 Proizvodnja i potrošnja kaprolaktama u svijetu od 1998-2007 odine

3.2. Anion<;8 =o5i6eri789i8 o!likuje se velikom 4rzinom reak&ije% Ja!i se u 4ezvo!noj sre!ini, a kao katalizatori služe jake 4aze soso4ne !a stvore laktam<anione% Takve su 4aze, nr%, alkalijski kar4onati, hi!ri!i I alkoholati, te neki organometalni sojevi% Fao rimjer za ilustra&iju mehanizma anionske olimeriza&ije može oslužiti <karolaktam% .o5etniɛ

 olagani korak reak&ije jest nastajanje laktam<aniona I njegov nukleofilni na!a na !rugu molekulu laktama

O%0%-2N-  RO _{> O%0%-2N} _

RO-karolaktam karolaktam<anion

amin<anion

 astali amin<anion rima zatim roton I reagira s novim laktam<anionom, a lana& !alje vrlo  4rzo raste%

Tehni5ka anionska olimeriza&ija zao5inje tako !a se na temeraturi 120E9 rastaljeni  4ezvo!ni laktam omiješa a aktivatorom I katalizatorom% Jeak&ija je vrlo 4rza I traje samo

nekoliko minuta, a temerature smjese, z4og razvijene toline reak&ije, naglo se ovisi I !o 200E9% astali oliami! sa!rži relativno malo nereagiranog monomera 72L;, a se ne tre4a  ose4no 5istiti%D4og velike 4rzine reak&ije i za!ovoljavaju#e 5isto#e ro!ukta anionska  olimeriza&ija laktama s 4azi5nim katalizatorima je vrlo rikla!na za izravnu roizvo!nju

velikih in!ustrijskih re!meta i o!ljevaka o! lastike u je!nom koma!u, mase I !o 1000kg, nr%, osu!a i sremnika velikog volumena%

 ajvažniji ostuak olimeriza&ije laktama jest !idroliti"ki postupak# )ehanizam

 olimeriza&ije uklju5uje tri osnovne reak&ije% To su hi!roliza laktama, nr% <karolaktamaɛ

O%0%-2N-  -2O / -OO%0%-2N-2? .olikon!enza&ija nastale 7i;aminokiseline

n-OO%0%-2N-2 / -O@O%0%-2N-n-  0n1-2) te reak&ija olia!i&ije molekula laktama na rastu#i olimerni lana&

O%0%-2N-  -O@O%0%-2N-n1- / -O@O%0%-2N-n-.oliami! 6

Jeak&ija olia!i&ije za re! je veli5ine 4rža o! olikon!enza&ije, a nastali oliami! o!likuje se uskom raz!io4om molekulnih masa%

3.3. Po5i;onden789i8 di;i<e5in8 < di86ini68.

 Jeak&ijom !ikar4oksilnih kiselina i !iamina uz iz!vajanje vo!e nastaju oliami!i tua < ""% Jeak&ija traje nekoliko sati na ovišenoj temerature 7200 %%% _{+00E9;, a reaktanti se} uzimaju u ekvimolarnom omjeru% a o4i5noj temerature oni se ve#inom u 5vrstom stanju, a se reak&ija rovo!i u vo!enoj otoini% are!ovanjem reak&ije vo!a se ostuno uklanja, a se !o4iva 5vrsti olimer%

.olikon!enza&ijom nekih 4iljnih ulja s alifatskim !iaminima ili triaminima !o4ivaju se  oliami!i oznati o! trgova5kim nazivom versami!i% Toljivi su u organskim otaalima i komati4ilni su s !rugim olimerima, a retežno služe kao !o!atak eoksi!nim I fenolformal!ehi!nim smolama%

3.4%Po5i86id !% U in!ustrijskom mjerilu olimeriza&ija laktama hi!roliti5kim ostukom najviše se rimjenjuje za roizvo!nju oliami!a 6, što je trgova5ki naziv za olikarolaktam !o4iven olimeriza&ijom <karolaktama rema ve# oisanim reak&ijama% .olimeriza&ija seɛ

 rovo!i s rastaljenim monomerom na temeraturi 20<+00E9 o! ritiskom, u vremenu +<₂₀ sati i uz !o!atak vo!e 7maseni u!io 0,+%%%_{10L;% .ro&es može 4iti kontinuiran ili !iskontinuiran%} U tii5nom !iskontinuiranom 7šaržnom; ro&esu !ozira se monomer uz 0,+<_{-L vo!e i malu} koli5inu o&tene kiseline u autoklav, te u atmosferi !ušika zagrijava 12 sati na temerature 2-0E9% $iskontinuirana olimeriza&ija laktama rimjenjuje se !anas samo rijetko, za okusnu  riravu novih tiova ili rilikom se&ijalne rirave manjih koli5ina oliami!a%

Fontinuiranih ostuaka olimeriza&ije <karolaktama ima više% :#enito se rastaljenomɛ

monomer !o!aje vo!a i reak&ijska se smjesa kontinuirano uvo!i u vrh reaktora zagrijanog na temeraturi 20 <_{230E9% .ri tom !io vo!e isari, a olimerizirani reak&ijski ro!u&t, oliami!} 6, isušta se na !nu reaktora% $ugo trajanje reak&ije 7i !o 20 sati; može se skratiti ako se ra!i  o! ovišenim tlakom, što sre5ava rekomjerno isarivanje vo!e otre4ne za normalno

o!vijanje reak&ije i !o4ro iskorištenje%:sim olimera velikih molekulnih masa, nastali  ro!u&t sa!rži i !o 10L niskomolekulnih oligomera I monomer, koje tre4a ukloniti ekstrak&ijom tolom vo!om i isarivanjem u vakuumu% Aisti olimer se suši, !orauje, granulira i skla!išti%

3.4.1. Po5i6eri789i8 =o5i86id8 !

.rema vrsti monomera iz kojih su !o4iveni oliami!i se !ijele u !vije skuineC

 M !o4iveni olimeriza&ijom laktama 7&ikli5ni ami!; ili N<aminokar4oksilnih kiselinaG je!na vrsta monomera tvori onavljanu je!ini&u

 M !o4iveni olimeriza&ijom !iamina i !ikar4oksilnih kiselinaG !vije vrste monomera tvore  onavljanu je!ini&u%

 .oliami! 6 je alifatski oliami! koji se !o4iva utem anionske 7hi!roliti5ke; olimeriza&ije O< karolaktama s rastaljenim monomerom%

 .ostoje !va ostuka sinteze oliami!a 6C kontinuirani i !iskontinuirani%

 Fo! !iskontinuiranog ostuku se u rvoj fazi u reaktor !ozira monomer uz 0%+ !o - L vo!e i malo o&tene kiseline koja služi kao katalizator, te se zagrijava na 2-0 P9 u inertnoj atmosferi oko 12 sati% Tijekom zagrijavanja !olazi !o &ijeanja rstena molekule karolaktama te

zao5inje olimeriza&ija% Tako otvoreni rsten karolaktama se otvara i rasteže u olimerni lana&% akon toga se uklanjaju niskomolekulni oligomeri i monomeri, koji se nalaze u  roizvo!u olimeriza&ije, ekstrak&ijom tolom vo!om ili !estila&ijom ri niskom tlaku%

Fo! kontinuiranog ostuka se unarije! rastaljeni monomer s vo!om uvo!i u reaktor i  olimerizira% )ehanizam olimeriza&ije uklju5uje tri elementarne reak&ijeC

 M hi!rolizu laktama

 M olikon!enza&iju N<aminokiselina ili N<oligoaminokiselina M reak&ije olia!i&ije%

:ve reak&ije rikazane su slije!e#im kemijskim je!na!ž4amaC

$eak%ije polimeriza%ije poliamida 6 

.rilikom hi!rolize laktama !olazi !o u&anja eti!ne veze unutar molekula karolaktama što uzrokuje nastajanje aktivnih skuina na krajevima molekule na kojima se otom formiraju nove veze% a kraju ro&esa reak&ijama olia!i&ije !olazi !o rasta molekulne mase, tj%

 ovišenja stunja olimeriza&ije, !o otre4nih razmjera% Fo! oliami!a 6 sve su ami!ne veze orijentirane u istom smjeru%

3.4.2. N8d6o5e;u5n8 <tru;tur8 =o5i86id8 !

.oliami!i su olimeri s retežno visokim stunjem kristali5nosti% Ureenost strukture se može  još !o!atno ove#ati mehani5kim istezanjem što za oslje!i&u ima linearnu orijenta&iju

makromolekula 7vlakna;% .oliami!i imaju takoer jake sekun!arne, vo!ikove veze, te ukru#enu konforma&iju a rije je nave!eno !a te o!like uzrokuju ve#i stuanj kristali5nosti ko! olimera%

 Iso! temerature tališta oliami! 6 je kristalasti olimerni materijal s sferolitnom na!molekulnom strukturom% Uzrok takve strukture oliami!a 6 je ravilna linearna i

simetri5na struktura glavnog olimernog lan&a ko! kojeg je ami!na veza orijentirana uvijek u istom smjeru%

 $o formiranja sferulitne na!molekulne strukture !olazi uslije! !jelovanja olarnih ami!nih skuina koje uzrokuju neje!nolik rasore! elektrona izmeu o!reenih atoma u olimernoj makromolekuli% Tako nastaju sla4o na4ijena o!ru5ja koja se meuso4no rivla5e i uzrokuju uzastono resavijanje olimernog lan&a, formiranje lamela i naosljetku stvaranje kristalnih  o!ru5ja%

 .rilikom vanjskog otere#enja materijala, lamelarni kristali se razlažu u mozai5ne kristale,

 utem klizanja o grani&ama jezgri% D4og toga o veli5ini kristalita ovisi i mehani5ko  onašanje oliami!a 6% .oliami! 6 može se ojaviti u !va kristalna o4likaC

M Q<o4lik< temeratura tališta R 220 P9 M S<o4lik< temeratura tališta R 210 P9

Q<o4lik se sastoji o! otuno istegnutih &ik<&ak lana&a, u kojima su antiaralelni lan&i  ovezani vo!ikovim vezama , !ok se S<o4lik sastoji o! lo5a aralelnih lana&a ovezanih

vo!ikovim vezama%

3.. Po5i86id 12%Hi!roliti5kom olimeriza&ijom !o!e&il<laktama, &ikli5nog ami!a sa 12 ugljikovih atoma u rstenu, !o4iva se oliami! 12% Ja!i se sli5no kao rilikom roizvo!nje  oliami!a 6, ali je z4og ve#e sta4ilnosti monomernog rstenaotre4no rimijeniti ve#i tlak I

temerature 7230 <_{++0E9;% astali ro!ukt sa!rži vrlo malo nereagiralog monomera , sta4ilan}  je na visokim temeraturama rera!4e, a isti5e se relativno niskim talištem 710E9; i malom

a!sor&ijom vlage 70,-L;%

3.!.Po5i86id 11% Iako se ne !o4iva olimeriza&ijom laktama, oliami! 11 takoer ria!a  oliami!ima tia "% .roizvo!i se olikon!enza&ijom 11<aminoun!ekanske kiseline 7!o4ivene o! jeftinog ri&inusova ulja; na temerature višoj o! 220E9% Da vrijeme reak&ije nastaje i 0, <_{0,6L &ikli5nog laktama, ali se on o4i5no ne uklanja iz olimera jer ne utje5e} mnogo na njegova svojstva% .ro&es se rovo!i I kontinuirano ri atmosferskom tlaku, no  otkraj reak&ije tlak se snizi !a se otuno ukloni vo!a I !o4ije olimer velike molekulne

mase%

.olikon!enza&ija !ikiselina s !iaminima% Jeak&ijom !ikar4oksilnih kiselina I !iamina uz iz!vajanje vo!e nastaju oliami!i tua <""% Jeak&ija traje nekoliko sati na ovišenoj temerature 7200< +00E9;, a reaktanti se uzimaju u ekvimolarnom omjeru% a o4i5noj temerature oni se ve#inom u 5vrstom stanju, a se reak&ija rovo!i u vo!enoj otoini%  are!ovanjem reak&ije vo!a se ostuno uklanja, a se !o4iva 5vrsti olimer%

3.". Po5i86id !?!. :! oliami!a !o4ivenih olikon!enza&ijom !ikar4oksilnih kiselina s !iaminima najoznatiji je oliami! 6,6% To je roizvo! olikon!enza&ije heksametilen!iamina I a!iinske kiseline

n-2N0%-2!N-2  n-OO%0%-24%OO- /

heksametilen!iamin a!iinska kiselina / -3N0%-2!N-3OO%0%-24%OO /

/ -@N-0%-2!N-%O0%-24%OnO-  02n1-2O .oliami! 6,6

kvimolarni omjer reaktanata najlakše se ostiže tako !a se riravi 0<_{60L<tna vo!ena} otoina njihove soli% ko se ra!i s ne5istim hemikalijama, sol se riravlja u metanolu, a u kojemu je vrlo sla4o toljiva, a se zatim iz!vaja re&iita&ijom% U in!ustrijskom se mjerilu  oliami! 6,6 naj5eš#e roizvo!i kontinuiranim ostukom% Dagrijana vo!ena otoina soli  rovo!e se kroz &ijevni rea&tor o! tlakom 2<_{2,-).a i temeraturom 200}<_{2+-E9% U trajanju} 1-<_{+0 minuta, o! uvjetima je!nofaznog sistema, nastaje olimer niskih molekulnih masa% U} !rugom !ijelu reaktora temerature se ove#ava na 230<_{20E9% astaje !vofazni sistem} vo!ena ara<olimer,a 4rzina se olimeriza&ije ove#ava%Davršetak reak&ije zahtijeva otuno uklanjanje vo!e% Dato se masa rovo!i kroz o!jeljiva5 vo!ene are, a zatim kroz užni transorter, u kojemu se o! normalnim tlakom ro&ess olimeriza&ije nastavlja !o željene molekulne mase% Jastaljeni se olimer ukstru!ira u granule i skla!išti% a sli5an se na5in  roizvo!e i oliami! 6,11 i oliami! 6,12, i to olikon!enza&ijom heksametilen!iamina s

!ekanskom1,10<!ikiselinom 7se4a&inskom;, o!nosno s !o!ekansom 1,12<!ikiselinom% .olikon!enza&ijom nekih 4iljnih ulja s alifatskim !iaminima ili triaminima !o4ivaju se  oliami!i oznati o! trgova5kim nazivom versami!i% Toljivi su u organskim otaalima i komati4ilni su s !rugim olimerima, a retežno služe kao !o!atak eoksi!nim i fenolformal!ehi!nim smolama%

4. SVOJS#VA POLIAMIDA

Tehni5ki važni oliami!i uglavnom su alifatski s nerazgranatim lan&ima% "roj5ani rosjek  njihovih relativnih molekulskih masa iznosi 1-000%%%_{2-000% U 5vrstom je stanju ve#ina}  oliami!a !jelimi5no kristalne stru&ture 7stuanj kristalnosti +0%%%_-0L;%

Bizikalna svojstva ve#ine alifatskih oliami!a meuso4no su sli5na%jihove taline nisu voema viskozne z4og velike fleksi4ilnosti makromolekula na ovišenim temeraturama I z4og relativno niskih molekulskih masa% .oliami!i se isti5u i vrlo !o4rim mehani5kim svojstvima% .osje!uju na!asve !o4ru vla5nu 5vrsto#u, ura!nu žilavost i nizak koefi&jent trenja, otorni su  rema a4raziji i umoru materijala u ra!nim uvjetima !o 120E9% )ehani5ka svojstva oliami!a vrlo mnogo ovise o u!jelu vlage, što oet ovisi o kon&entra&iji ami!nih skuina, tj% : omjeru skuina 9:H/9H2 u makromolekuli% to je taj omjer ve#i, to više vlage može oliami!  rimiti 7o4i5no 1%%%_{L;, a stoga o#enito ostaje mekši, smanjuje mu se u!arna žilavost i}  ostojanost o4lika% eka mehani5ka svojstva !olaze otuno !o izražaja tek ka!a oliami!

sa!rži i malo vlage%

SBo<tBo Po5i86id

! 12 11 !?! !?1) !?12

Cu<tin8 0963

V58Fn8 FBr<toG8 0N662 ProduHene =ri r8<;idu 0

+8re7n8 ud8rn8 Hi58Bo<t 0I7od 0J6 Modu5 e58<tiFno<ti 0N662

#BrdoG8 0Ro9;e55

#e6=er8tur8 6e;8n8 i5i t85en8 0% 1?14  3)) 1!) 1))) 1)) 22) 1?)3 4 2")  1))) 1)3 1&) 1?)4 4 33)  1))) 1) 1') 1?14 !) 3)) 1) 14)) 112 2!) 1?)" 4 22)  12)) 1) 22) 1?)" 4 34)  12)) 1)2 21)

Ta4ela 4r%2 &izikalna i me!ani"ka svojstva va'niji! poliamida (prosje"ne vrijednosti određene uz relativnu vla'nost )0*+#

Vr<t8 =uni58 i5i 8ditiB8 Poo58no <Bo<tBo St8;5en8 B58;n8

Miner85n8 =uni58 St8;5ene ;u5i9e

Sn88? ;ruto<t

Vre6en<;8 der8d89i8? duoroFno o=tereGene Ste78ne i <8Bi8ne

-D#? ter6iF;e =eror68n<e E58<to6eri

P58<tii;8tori Ot=orno<t n8 ud8r9e Anor8n<;i 8ntio;<id8n<i

Or8n<;i 8ntio;<id8n<i

#er6iF;8 <t8i5no<t

St8i5no<t < o7iro6 n8 <Bet5o  UV

Nu;5e89i<;i 8ditiB Kri<t85no<t Kruto<t %i;5u< =roi7Bodne P58<tii;8tori Luri;8nti R8<te75iBo<t Prer8d8 KB85itet8 =oBrine

Ta4ela 4r%+ ,edna je od lavni! prednosti poliamida mounost visoko raspona modi.ika%ija raznim punilima i aditivima kako /i se po/oljšala klju"na svojstva#

.UPO#RE$A POLIAMIDA

.oliami!i se najviše uotre4ljavaju kao tekstilna vlakna o! nazivom najlon% Dahvaljuju#i svojim !o4rim fizikalnim i hemijskim svojstvima oliami!i služe i kao konstruk&ijski  olimerni materijaliza izra!u !ijelova in!ustrijskih ureaja, u automo4ilskoj in!ustriji, elektroin!ustriji i elektroni&i% Tako nr%, oliami!i 6 i 6,6 služe za izra!u 5vrstih, na ha4anje otornih !ijelova, zu5anika, ležišta, kliznih elemenata, rijenosnika, sojni&a 4rtveni&a, ventila, zasunai &jevovo!a u 4enzinskim motorima, zatim u roizvo!nji !ijelova za elektri5ne &entrale, elektri5ne skloke, ure!ske isa#e u ra5unske mašine, !ijelova mašina tekstilne in!ustrije, !ijelova ku#anskih aarata i !r%

.oliami!i 11,12 i 6,12 najviše se uotre4ljavaju kao !ijelovi ureaja koji su izloženi ose4nim otere#enjima kao što su transortni valj&i, okretni&e, kliza5i, remeni&e, vo!ili&e, sita, ležaji, zu5ani&i, 4rtve i !rugi !ijelovi ureaja koji ra!e u korozivnim sre!inama

%

(lika 4r%2  Primjeri primjene poliamida

!.POLIAMIDNA VLAKNA

!.1. Per5on

.erlon je oliami!na sinteti5ka masa o! koje se roizvo!i vlakno sli5no najlonu%.erlon a%k%a  oliami! 6 ili najlon 6 je je!an o! najoznatijih i naj5eš#e konzumira alifatskih oliami!a%

.erlon je trgova5ko ime za oliami! 6 razvio .aul (&hla&k na I%% Bar4en u jema5koj 1+% go!ine, za rero!uk&iju svojstva oliami!a 6%6 koji je razvijen u meri&i >%H% 9arothers na $u.ont la4oratorija o! trgova5kim imenom najlon% U konkuren&iji o! .erlon sa najlon i  rimjer je ostavljena su i o4likovali ekonomije o! sinteti5kih vlakana in!ustriji% .erlon vlakna su teška, koji imaju visoke zatezne 5vrsto#e, kao i elasti5nost i sjaj% :ni su 4ora<!okaz i vrlo otoran na ha4anje% .erlon ima 4olji izgle! ovršine, otornost na !eforma&ije i rera!e u o!nosu na najlon% Vakše je .ro&&es nego najlon% )eutim .erlon ima niži mo!ul i uija vlagu 4rže nego najlon i to je malo mekši i malo manje otoran na visoke temerature o! najlona% .erlon je naširoko koristi za teme, uža!, vlakana, mreže, guma ka4lovi, 5arae,  letene haljine, 4rzina, &ams, armature, i ležajeva, valj&i, u automo4ilskoj in!ustriji za iso!

hau4e !ijelova, 5ešljevi, 5etki&e za zu4e, muzi5ke instrumente% !.2. N85on

 Wlon 7hemijski nazivC .olWheXamethWlenea!iami!e; je razvijen o! strane >alla&e 9arothers na % I% !u .ont !e emours an! 9omanW u >ilmington 7$ela?are, ($; 2% fe4ruara 1+-% go!ine, i atentirao skoro !vije go!ine kasnije% To je tako rva vlakno koje je roizve!en  otuno sinteti5ki 7ugljen, vo!a, zrak;% ajloni su sinteti5ka oliami!na vlakna koja se

uotre4ljavaju za izra!u razli5itih o!jevnih re!meta% To su 5vrsti, otorni i rastezljivi  olimeri koji ne uijaju vo!u i ne trunu%

N85on ;on89 n8 dB8 n86ot88

Ime najlon 6,6 o4ilježen $u.ont za oliami! vlakana sa &iljem !a se usostavi kao sinonim za Y5araeY% Iz razloga kororativne olitike, nije 4io zašti#en kao zaštitni znak% Fasnije je 4io,  ose4no u zemljama engleskog govornog o!ru5ja, koristi kao generi5ki naziv za linearne alifatskih oliami!a% (urotno oularnom vjerovanju, ime !olazi o! najlona ne<@ 7e? @ork; i Von 7Von!on;, rvo mjesto g!je je najlon roizvo!i o!% 10, rekao je 'ohn >% &kel4errW 7$u.ont;, Wl 4ilo neselektivno slog, i o! toga !a li zaje!ni5ki kraj za vlakna 7kao što su amuk;% Fasnije $u.ont je naveo !a je ime tre4a !a 4u!e 7aluzija na ne V(T=I9; izvorno ne<run, ali je romijenjen z4og lažne izjave z4og straha o! arni&e% Z2[ reimenovanje  orun u najlon rošao kroz nekoliko sre!nji koraka, uklju5uju#i uron i iron%

".APSORP%IJA VODE I NJEN U#I%AJ NA SVOJS#VA POLIAMIDA

.oliami!i su olarni olimeri% jihova olarnost je uzrokovana risustvom ami!ne, <H< 9:skuine% =o!a je takoer olarna molekula te stoga oliami!i imaju visoki afinitet rema vo!i% sor&ija vo!e ko! oliami!a ima zna5ajnu ulogu 4u!u#i !a vo!a u oliami!ima utje5e na gotovo sva fizikalna svojstva, a u velikoj ve#ini slu5ajeva rimjene oliami!a  risutna je u nekoj mjeri u sustavu% sor&ija vo!e oliami!a ovisi o kemijskom sastavu  onavljanih je!ini&a i o strukturi% Jazne vrste oliami!a imaju i razli5it omjer 9:<H/9H2

skuina u onavljanoj je!ini&i a tako i razli5iti afinitet rema uijanju vo!e% U ta4li&i je rikazan maseni u!io asor4irane vo!e naj5eš#e uotre4ljavanih oliami!a ko! razli5itih okolišnih uvjeta te ria!aju#i im omjeri ami!nih i ugljikovo!ikovih skuina u  onavljanoj je!ini&i makromolekulnog lan&a(

Ta4ela 4r%  aseni udio vode u poliamidima kod zasienja pri )0* i 100 * relativne vlae i 2 3 te omjeri 34-532 skupina u ponavljanoj jedini%i

".1.Me8ni786 8=<or=9ie Bode =o5i86id8

Uijanje vo!e oliami!a je !ifuzijski ro&es i mogu#e ga je oisati omo#u I% Bi&kovog zakona koji glasiC

' R <$7\&/\X;

 g!je je '< rotok materijala ili koli5ina sustan&e koja !ifun!ira kroz o!reen resjeku u nekom vremenu, $< !ifuzijska konstanta, \&/\X 8 kon&entra&ijski gra!ijent, tj% romjena kon&entra&ije s u!aljenoš#u X%

Da o!reene uvjete kojima je o!reen tijek !ifuzije 4rzina uijanja vo!e #e 4iti  roor&ionalna se&ifi5noj ovršini% .oliami! 6 #e ri normalnim vanjskim uvjetima

sa!ržavati oko 2%- L asor4irane vo!e% Fa!a molekule vo!e !ou u kontakt s oliami!om

!olazi !o njihove sor&ije u materijal i !aljnje !ifuzije rema unutrašnjosti% )olekule vo!e  ritom raz!vajaju olimerne lan&e, osla4ljuju#i tako sekun!arne, vo!ikove, veze kojima su  ovezani te tvore nove vo!ikove mostove kako je rikazano na sli&i 1% =ezivanje vo!e se

o!vija u amorfnim o!ru5jima g!je su i sekun!arne veze uno sla4ije o! onih u sreenim kristalnim o!ru5jima% :stale molekule vo!e koje ne su!jeluju u stvaranju veza smještaju se izmeu makromolekulnih lana&a u o4liku vlastitih aso&ijata% (ve to ima za oslje!i&u

 lastifi&iraju#i efekt koji izaziva asor4irana vo!a u oliami!u%

".2.Ute98 8=<orir8ne Bode n8 6e8niF;8 <Bo<tB8 =o5i86id8

.oliami!i asor4iraju vlagu iz okoline% (a!ržaj asor4irane vlage u ravnoteži je s relativnom vlagom okoline% a to svojstvo oliami!a tre4a ose4no o4ratiti ažnju, jer se sa!ržaj vlage o!ražava na sva fizikalna svojstva% To ogaa u rvom re!u tehni5ki važne oliami!e, . 6 i .66, koji asor4iraju više vlage o! !rugih oliami!e, te njihova svojstva o!liježu najve#im  romjenama% Tek nakon asor&ije o!reene koli5ine vo!e oliami!i ostvaruju otimalnu

kom4ina&iju svojstava%

 Dato se neosre!no nakon izra!e reoru5uje uskla!ištenje uz visoku relativnu vlažnost zraka kako 4i materijal asor4irao otre4nu koli5inu vlage% Takvo skla!ištenje ima, u izvjesnom smislu, ulogu kon!i&ioniranja% U raksi se kon!i&ioniranje oneka! rovo!i i u vo!i, a i u vru#oj vo!i, kako 4i se ostigao zahtijevani sa!ržaj vlage u kratkom vremenu% :vakav na5in kon!i&ioniranja za oslje!i&u ima ojavu unutarnjih narezanja u materijalu i neravnomjernu raso!jelu mehani5kih svojstava z4og 5injeni&e !a se ve#ina asor4irane nalazi u ovršinskom sloju% Dato se reoru5a olagano kon!i&ioniranje kako 4i se omogu#ila !ifuzija vo!e u &ijeli materijal i tako osigurala je!naka mehani5ka svojstva o &ijelom  resjeku%

 .ri asor&iji vo!e !olazi !o ove#anja volumena ko! oliamini!nih roizvo!a o 5emu tre4a vo!iti ra5una ri njihovoj izra!i%

Slika #r( 3 Promjena volumena uslijed apsorpcije vode  poliamida

&.DODA%I POLIMERIMA

$o!a&i olimerima su tvari koje im se !o!aju kako 4i se mo!ifi&irala svojstva i tako !o4io  olimerni materijal željenih karakteristika% .ostoje razni !o!a&i olimerima koji se rema

namjeni mogu o!ijeliti u slije!e#e skuineC M reak&ijske tvari,

M mo!ifikatori mehani5kih svojstava, M !o!at&i za o4oljšanje rera!ivosti,  M mo!ifikatori ovršinskih svojstava,  M mo!ifikatori oti5kih svojstava%

 .o!skuine osnovnih skuina !o!ataka nave!ene su u ta4li&i%

Ta4ela 4r%

- ,a#ela #r( - Uobičajeni maseni udjeli najčešćih skupina dodataka kod polimera

$o!a&i !jeluju na razne na5ine% Ukoliko hemijski reagiraju s olimerom u koji su !o!ani nazivaju se aktivni !o!at&i, a u rotivnom se nazivaju inertni !o!at&i% .rimjeri aktivnih !o!ataka su lastifikatori, umrežavala, !o!at&i za smanjenje gorivosti it!, !ok su inertni !o!at&i nr% unila, vlakna i sl%

'. PLAS#I(IKA%IJA POLIAMIDA

=o!a u oliami!u !jeluje kao omekšavalo i ove#ava istezljivost i savijanje te u!arni ra! loma% .retostavlja se !a se vo!a veže reko vo!ikovih mostova, meumolekulne sile sla4e i omogu#eno je kretanje molekulnih segmenata koji ne leže 5vrsto u kristalitima% sor&ija vo!e najve#a je u amorfnim o!ru5jima i a!a s orastom stunja kristali5nosti% :sim vo!e kao !o4ar lastifikator ko! oliami!a 6 okazao se i monomer karolaktam koji ostaje nakon  olimeriza&ije% Utje&aj karolaktama kao lastifikatora rikazan je ta4li&om%

Ta4ela 4r% 3Mehanička svojstva standardnog poliamida 6 i modifciranog monomerom kaprolaktama kao plastifkatora

1).SMJESE I MJE*AVINE POLIAMIDA

.oliami!i se naj5eš#e miješaju kako 4i se umanjio mož!a i njihov najve#i ne!ostatak<uijanje vo!e% Fao što je ve# ranije istaknuto, vo!a asor4irana u oliami! osim na njegovu

!imenzijsku sta4ilnost utje5e i na mehani5ka svojstva%

sor&ija vo!e ose4no je izražena ko! oliami!a 6%=o!a u oliami!u smanjuje 5vrsto#u, mo!ul elasti5nosti i tvr!o#u, ali ovisuje žilavost% D4og toga je oželjno !a oliami! sa!rži o!reenu koli5inu vo!e te se z4og toga i re!ovito kon!i&ionira rije rimjene% Fo! oliami!a 6 maseni u!io vo!e nakon kon!i&ioniranja iznosi izmeu 2<+L% o, 5esto su !ijelovi o!  oliami!a namijenjeni ra!u u uvjetima visoke vlage i ovišene temerature te ta!a !olazi !o  rekomjerne asor&ije vo!e i neželjene !egra!a&ije mehani5kih svojstava%

 sor&ija vo!e ko! oliami!a 6 vrlo 5esto se smanjuje stunjevitom koolimeriza&ijom s ostalim tiovima oliami!a koji imaju manji afinitet rema asor&iji vo!e te se tako

!o4ivaju tzv% smjesni oliami!i%

Fao rimjer se može navesti koolimeriza&ija oliami!a 6 i oliami!a 12%

.oliami! 12 znatno manje asor4ira vo!u z4og manjeg 4roja ami!nih skuina o! oliami!a 6, žilaviji je,ve#e je 5vrsto#e, ali i nižeg tališta% Foolimer . 6/12 u o!nosu na homoolimer .6 ima tako 4olja mehani5ka svojstva uz smanjenje uijanja vo!e% .oliami!e je mogu#e miješati i s !rugim lastomerima, ali u tom slu5aju otre4no je rimijeniti komati4ilizator koji #e o4oljšati mješljivost%

'e!an o! rimjera je smjesa oliami!a 6 i oliroilena% .oliroilen je neolaran olimer te uija vrlo malo vo!e 7!o 0,1 L;% U takvoj smjesi oliami! je zaslužan za !o4ra mehani5ka i tolinska svojstva, !ok oliroilen smanjuje asor&iju vo!e% Fomati4ilizatori koji se !o!aju takoer mogu !orinijeti smanjenju asor&ije vo!e ako se vežu na ami!ne skuine u  oliami!u%

  Fako 4i im se ovisila žilavost ri niskim temeraturama, ogotovo u!arni ra! loma,  oliami!i se miješaju s elastomerima% U tu svrhu koriste se razli5iti tiovi elastomera ili koolimera s elastomernim komonentama% eki o! 5eš#ih su "(, .$) i :J% U!arna žilavost rema Izo!u nemo!ifi&iranog oliami!a 6 uo4i5ajeno iznosi izmeu -- i 6- '/m !ok  se mo!ifi&iranjem može osti#i vrije!nosti i reko 00 '/m Z6[ uz o!reeni a! 5vrsto#e %

11. +AKLJU,AK 

.oliami!i su je!na o! najzastuljenijih olimernih vrsta, ogotovo ka!a se govori o tehni5kim  olimerima%

Uijanje vo!e ko! oliami!a rezultira smanjenjem mehani5kih svojstava i !imenzijskom neostojanoš#u%

=o!a u oliami!u utje5e na sekun!arne, vo!ikove, veze te tako mijenja svojstva oliami!a% $a 4i se umanjili ovi negativni utje&aji, ali i &iljano o4oljšala oje!ina svojstva, oliami!i se vrlo 5esto mo!ifi&iraju%

Jazli5ite vrste oliami!a imaju i razli5iti afinitet rema asor&iji vo!e iz okoline% U kojoj mjeri #e 4iti risutna asor&ija vo!e o!reene vrste oliami!a ovisi o njegovom hemijskom sastavu i strukturi%

Jazli5itim ostu&ima rera!e i variranjem arametara rera!e mogu#e je ostvariti razli5ite na!molekulne strukture oliami!a a i na taj na5in utje&ati na asor&iju vo!e olami!a%

12. LI#ERA#URA

Z1[

Z2[

Z+[ ???%resineX%hr  Z[???%lasti&ro%&om

Z-[ D% 'anovi#C ].olimeriza&ije i olimeri^, Hrvatsko !ruštvo kemijskih inženjera i tehnologa, 13% Dagre4

Z6[ .%9% .ainter, )%)% 9olemanC ]Bun!amentals of olWmer s&ien&e^, Te&hnomi& u4lishing &omanW In&%,1,U(

Z3[ .( /paniček0 1( Smolčićerdik4 &visnost sorpcije vode o mor%ološkoj strukturi poliamida -60 7&L89:80 +***(02;02<22<)