Čelinac
Maturski rad
Zanimanje:
Tema:
Kontrola kvaliteta proizvoda
Mentor:
Učenik:
, prof.
Dijana Gavrić
2
SADRŽAJ
Strana
Uvod ... 3
1. Definisanje kvaliteta proizvoda ... …..4
2. Planiranje kvaliteta proizvoda ... 5
3. Kontrola kvaliteta proizvoda ... 6
3.1. Kvalitet proizvoda i kontrola proizvodnje ... 6-8 3.2. Kontrola kvaliteta proizvoda ... 8-9 4. Kontrolne karte ... 9-11 4.1. Vrste kontrolnih karti ... 11
4.2. Kontrolne karte za numeričke/merljive karakteristike kvaliteta... 11-12 4.2.1. ̅ kontrolna karta ... 12
4.2.2. ̅ kontrolna karta ... 13
4.3. Kontrolna karta za individualno praćenje kvaliteta ... 13-14 4.4. Kontrolne karte za atributivne/opisne karakteristike kvaliteta ... 14
4.4.1. m kontrolna karta ... 14 4.4.2. p kontrolna karta ... 15 4.4.3. c kontrolna karta ... 16 4.4.4. u kontrolna karta ... 16 Zaključak ... 17 Literatura ... 18
3
UVOD
Kontrola se moţe definirati kao proces kojim se omogućava da stvarne aktivnosti odgovaraju planiranim aktivnostima. Zadatak kontrole jeste da omogući racionalno ponašanje i funkcioniranje poduzeća. Ulogu kontrole treba shvatiti, prije svega, kao proces koji potiče, a ne ograničava aktivnost poduzeća. U nastavku ćemo bolje objasniti kontrolu i njene tehnike pomoću kojih menadţer vidjeti da li je na najbolji mogući način vodio koordinaciju u organizaciji.
Kontrola kvaliteta proizvoda u industriji ima svoju genezu. U početku se kontrola kvaliteta oslanjala na iskustvo i rezultirala je iz subjektivnih ocena koje su davane prilikom pregleda proizvoda. Greške se nisu primarno otklanjale, već se vršila selekcija proizvoda na "dobre" i proizvode koji se mogu "doraditi", u odnosu na loše proizvode. To je vodilo čestim nesporazumima na relaciji proizvoĎač - potrošač, a istovremeno je uticalo i na ugled proizvoĎača na trţištu. Moderna kontrola proizvodnje u industriji, ne samo da diferencira i vrši selekciju dobrih i loših proizvoda (komada), već i vrši njihovu klasifikaciju prema stepenu kvaliteta izrade, i to kritički, na najvaţnijim punktovima proizvodnje (kontrolnim tačkama), te na temelju analize dotadašnjeg stanja proizvodnje, donosi zaključke o kvalitetu proizvodnje i njenom programiranju za ubuduće. Na taj način, sprovedena kontrola kvaliteta ne predstavlja samo suštu registraciju post festum stanja, već insistira na integralnom kontrolisanju, tj. kontrolisanju svih faza proizvodnje. Dakle, od ulaska elmenata proizvodnje u proizvodni proces, do stvaranja novog proizvoda, operativno se kontrolišu sve faze tog procesa. To omogućava da se u svakom trenutku moţe uticati na poboljšanje ili na obustavljanje procesa proizvodnje, čime se kontrola kvaliteta pojavljuje kao operativna aktivnost, prvenstveno usmerena na poboljšanje poslovnog procesa, a ne kao aktivnost koja samo "evidentira" postojeće stanje. Jedna od definicija kvaliteta glasi: “Kvalitet je skup svih svojstava I karakteristika proizvoda, procesa ili usluge koje se odnose na mogućnost da zadovolje utvrĎene ili indirektno izraţene potrebe kupaca”.
4
1.
DEFINISANJE KVALITETA PROIZVODA
Kvalitet je pojam koji se pojavljuje u mnogim oblastima, no u isto vrijeme nepostoji jedinstvena definicija kojom se ovaj pojam moţe opisati.
Prid e f i n i s a n j u k v a l i t e t a s a a s p e k t a p r e d u z e ć a i p o s l o v n i h p r o c e s a u n u t a r kompanija, najdetaljniji prikaz dao je još 1988. godine profesor David Garvin,koji je definisao 5 pristupa u posmatranju pojma kvaliteta i to:
T r a n s c e d e n t n i p r i s t u p – k o j i k v a l i t e t p o s m a t r a k a o n a j b o l j e m o g u ć e zadovoljenje specifikacije koju traţi proizvod ili usluga, tj. predstavljasinonim za izvanrednost;
ProizvoĎački pristup – koji podrazumjeva kreiranje proizvoda ili uslugekoja je u potpunosti osloboĎena grešaka i u potpunosti je u skladu sa predviĎenom specifikacijom;
K u p č e v p r i s t u p p o k o j e m j e n e o p h o d n o o s i g u r a t i d a j e p r o i z v o d svrsishodan. Ovo je takoĎe i pristup prema kojem je poredispunjavanja specifikacije bitno i na pravi način kreirati specifikaciju proizvoda koja će biti prikladna za kupca;
Proizvodni pristup – prema kojem kvalitet predstavlja preciznodefinisan i mjerljiv skup osobina koje će zadovoljiti kupca;
Pristup baziran na vrijednosti – koji pomiče proizvoĎački pristup korakdalje, te definiše kvalitet u odnosu na troškove i cenu. Prema ovompristupu, kupci su ponekad spremni za manju cijenu i niţe ispunjenjespecifikacija koje doprinose kvalitetu proizvoda ili usluge.
5
2.
PLANIRANJE KVALITETA PROIZVODA
Planiranje kvaliteta je početni zadatak bez koga nema ni dobrog ostvarenja,ni očekivanih poslovnih rezultata. Pri planiranju, odnosno razvoju proizvoda iprocesa, neophodno je obratiti paţnju na sledeće korake:
UtvrĎivanje potreba i očekivanja korisnika izraţenih njihovim jezikom; PrevoĎenje definisanih karakteristika sa jezika „korisnika“
na „jezikproizvoĎača“ i formiranje specifikacije
Razvoj i oblikovanje proizvoda (izrada odgovarajućih standarda, crteţa,shema, receptura itd.),
Definisanje zahtjeva u proizvodnji, Planiranje, razvoj i oblikovanje procesa
O c j e n j i v a n j e r a z v i j e n i h p r o i z v o d a i p r o c e s a s a a s p e k t a i s p u n j e n j a p otreba korisnika.
U planiranju kvaliteta mogu da pomognu brojni alati. Neki od njih su obrasciza prikupljanje podataka, matrični dijagrami, alati za otkrivanje i
eliminisanjegrešaka (FMEA, FMECA), alati za povezivanje zahteva potrošača ikarakteristik a proizvoda (QFD) itd.
6
3.
KONTROLA KVALITETA PROIZVODA
Kontrola kvaliteta je zadatak upravljanja kvalitetom kojim se proverava da li proizvod stvarno ima one karakteristike koje se očekuju, tj. koje su navedeneu specifikaciji.
Vaţni zahtjevi kontrole kvaliteta su sljedeći: strukturiranje procesa koji utičuna konkurentnost preduzeća, obezbjeĎenje konformnosti proizvoda usvakom procesu i
podprocesu, mjerenje i kvantitativno izraţavanje
kvalitetap r o c e s a i p o d p r o c e s a , u t v r Ď i v a n j e o d g o v o r n o s t i z a p o t r e b n a m j e r e n j a i ispitivanja, korištenje rezultata mjerenja za regulaciju procesa sa povratnomspregom.
ObezbjeĎenje kvaliteta u uţem smislu predstavlja upravljanje rizikomnastajanja grešaka. Ciljevi obezbeĎenja kvaliteta usmjereni su ka okruţenju ik a s a m o m p r e d u z e ć u . K u p c i m a t r e b a p r u ţ i t i p r o i z v o d e k o j i i s p u n j a v a j u nji hove zahtjeve i koji nemaju greške. U kompaniji treba otkriti greške navrijeme i otkloniti njihove uzroke. Neophodno je odrediti vjerovatnoćunastaja nja odreĎene vrste grešaka i pojavu grešaka drţati u prihvatljivimgranicama.
3.1.
Kvalitet proizvoda i kontrola proizvodnje
Kada govorimo o kvalitetu proizvoda u industriji, pre svega mislimo na kvalitet proizvoda u procesu proizvodnje, zanemarujući trenutno činjenicu da li gotov industrijski proizvod predstavlja proizvodno dobro (sredstva za rad, materijal ili komponente drugih proizvoda) ili potrošno dobro (trajno ili netrajno). Prema Evropskoj organizaciji za kvalitet (EOQC), kvalitet proizvoda predstavlja skup osobina kojima se ostvaruje kvalitet usluge, sa ciljem da se postigne veći kvalitet rada i ţivljenja čoveka. U tom smislu, bitno je sagledati mesto i ulogu pojedinih parametara kvaliteta proizvoda preko kojih se moţe uticati na stvaranje kvaliteta u procesu proizvodnje, kao i na način upotrebe kvaliteta u procesu eksploatacije. U vezi sa tim, nameće se potreba sagledavanja integralnog kvaliteta proizvoda. Definisanje kvaliteta proizvoda u industriji, moţe da vaţi za kompletan proizvod, kao i za njegove delove, podsklopove i sklopove, te ako ţelimo da utičemo na kvalitet proizvoda, potrebno je da izvršimo klasifikaciju svih karakteristika kvaliteta (takozvanih kota), klasifikaciju svih elemenata, klasifikaciju podsklopova i klasifikaciju sklopova, u dve grupe: (1) one koji direktno utiču na kvalitet i (2) one koji utiču na kvalitet zajedno sa drugim elementima ili sa podsklopovima i sklopovima. Na ovaj način, moţemo da utičemo na troškove koji nastaju u vezi sa kvalitetom industrijskih proizvoda, jer ćemo moći da utičemo na smanjenje, na primer škarta i dorade, time što ćemo uočiti koje karakteristike elemenata, odnosno sklopova ili podsklopova, utiču na funkcionalne osobine industrijskih proizvoda, na njihov vek trajanja, odrţavanje, ekologiju, itd.
7
Polazeći od definicije integralnog upravljanja kvalitetom proizvoda, moţemo definisati upravljanje kvalitetom proizvoda u procesu stvaranja i u procesu upotrebe, kao i u fazi post upotrebe. Upravljanje kvalitetom proizvoda u procesu industrijske proizvodnje (u procesu stvaranja upotrebnog kvaliteta) moţe se definisati kao zbir aktivnosti koje se preduzimaju od ideje, do momenta kada je za proizvod utvrĎen upotrebni kvalitet. Upravljanje kvalitetom industrijskih proizvoda u fazi upotrebe moţe se definisati kao zbir aktivnosti koje se preduzimaju od utvrĎivanja upotrebnog kvaliteta, preko zadovoljenja potreba korisnika, do izlaska proizvoda iz faze upotrebe. Upravljanje kvalitetom proizvoda u fazi post upotrebe, predstavlja, praktično, zbir aktivnosti koje se preduzimaju od trenutka kada prestaje upotreba industrijskog proizvoda, do njegove reciklaţe, deponovanja ili uništavanja njegovih sastavnih delova, radi postizanja ekološke bezbednosti.Dakle, kontrola proizvodnje prati i sagledava proces proizvodnje u svim njegovim delovima (u pripremi, tehnologiji, završnoj proizvodnji i eksploataciji) i treba da signalizira korektivna rešenja za otklanjanje eventualnih poremećaja. Ako se proizvodnja odvija normalno i ukoliko daje ujednačen i adekvatan kvalitet, onda nema potrebe da se kontroliše svaki proizvod, već se kontrolišu samo pojedini od tih proizvoda. MeĎutim, ako se radi o proizvodima za koje je potrebno da budu u skladu sa propisima sigurnosti, i ako njihova funkcionalnost moţe da utiče na rad ostalih industrijskih postrojenja, onda treba u potpunosti kontrolisati kvalitet tih proizvoda. Kada se proizvod šalje u sledeću fazu, onda odeljenje kontrole treba, na dokumentima koji ga prate, da naznači zahtevani kvalitet tog dela proizvodnje. Osnovni problem koji se javlja pri kontroli proizvodnje u industriji, jeste problem heterogenosti proizvoda, jer čak i ako se radi o homogenoj proizvodnji, često postoje makar neke razlike u obeleţjima izmeĎu pojedinih jedinica proizvodnje (različita obeleţja, različite jedinice mere), kao na primer: u industriji obuće, odeće, u elektroindustriji i sl.
Kontrola proizvodnje, takoĎe, brine i o tome da li su završeni proizvodi adekvatno sortirani i očišćeni, kao i da škartirani delovi, isto tako, budu sortirani i očišćeni. Stanje kvaliteta mora biti registrovano na pratećim dokumentima, listama učinka, ili na samim proizvodima. Sve ovo vaţi za one elemente proizvoda koji se objektivno kontrolišu. Ako pak, postoji potreba da se neki elementi proizvoda subjektivno procenjuju (površina, izgled, boja) i ako u tome postoje teškoće, onda se moţe traţiti mišljenje stručnjaka, radi dijagnosticiranja te vrste kvalitativnih osobina na proizvodu, jer ukupan kvalitet proizvoda pretpostavlja značajan stepen tehničkog znanja njegovog stvaraoca. Sa druge strane, ukoliko postoji objektivna potreba za eventualnim odstupanjem proizvoda od očekivanog kvaliteta, onda o tome treba da se saglase predstavnici konstrukcionog odeljenja, odeljenja tehnologije (proizvodnje) i kontrole proizvodnje. Pri tome, treba voditi računa kako će ta izmena uticati na konačnu upotrebnu vrednost proizvoda i šta će to značiti u odnosu na očekivani kvalitet. U tom smislu, treba zahtevati ispitivanje uzoraka, kako bi se utvrdile sve pojedinosti u vezi sa eventualnim odstupanjem. S obzirom da je već odavno uočeno da se stopostotni kvalitet ne moţe ostvariti ni kada su svi uslovi proizvodnje strogo utvrĎeni i kontrolisani, da bi se sprečila neodgovarajuća proizvodnja, neophodno je stalno meriti i
8
procenjivati kvalitet proizvoda. Kvalitet proizvoda utvrĎuje se mernim sredstvima, odnosno merilima. MeĎutim, i merilo je proizvod, pa je potrebno utvrditi i njegov kvalitet, radi ustanovljavanja da li odgovara potrebnom kvalitetu i radi vrednovanja podataka koji se dobijaju pomoću njega u procesu utvrĎivanja kvaliteta nekog proizvoda. Zato se aparati i merni instrumenti u proizvodnji povremeno moraju kontrolisati, da zbog svoje dotrajalosti ne bi pokazivali pogrešna merenja.
3.2
. Kontrola kvaliteta proizvoda
U sistemu upravljanja kvalitetom, kontrola kvaliteta proizvoda (kontrola proizvodnje, ali i kontrola kvaliteta u fazi upotrebe i potrošnje industrijskih proizvoda), predstavlja jedan od njegovih podsistema. Prema tome, radi upravljanja kvalitetom proizvoda, neophodno je obaviti kontrolu odreĎenih parametara kvaliteta, kao i aktivnosti koje se obavljaju od ideje, do momenta kada proizvod izlazi iz procesa upotrebe, odnosno potrošnje. UtvrĎivanje ovih parametara, upravo se poverava sistemu integralne kontrole kvaliteta. Praktično, sistem integralne kontrole kvaliteta utvrĎuje faktore koji negativno utiču na: projektovanje kvaliteta, stvaranje ostvarenog kvaliteta, odreĎivanje potrebnog kvaliteta, utvrĎivanje upotrebnog kvaliteta, praćenje promena upotrebnog kvaliteta u odnosu na vreme i davanje informacija stvaraocima kvaliteta da svojim novim rešenjima deluju na smanjenje ili eliminisanje negativnog uticaja tih faktora. Prema tome, integralna kontrola kvaliteta proizvoda “predstavlja zbir svih aktivnosti i akcija na kontrolisanju projektovanog, ostvarenog, potrebnog i upotrebnog kvaliteta.” Kontrola kvaliteta moţe biti potpuna i delimična. Izbor izmeĎu ovih alternativa zavisiće od niza čisto tehničkih faktora, s jedne strane, a zatim i od troškova sprovoĎenja kontrole, s druge strane. Kod većeg broja industrijskih proizvoda postoji potreba da se svaki pojedinačni proizvod podvrgne kontroli, ali još je veća masa onih industrijskih proizvoda kod kojih se ovaj zahtev ne postavlja imperativno. U ovom drugom slučaju, izbor izmeĎu potpune i delimične kontrole, zavisiće isključivo od ekonomskih faktora. Delimična kontrola se najčešće zasniva na uzorkovanju, to jest na kontrolisanju proizvoda "na preskok" (proizvoda izabranih za kontrolu), za koje se smatra da mogu uspešno reprezentovati datu masu proizvoda.
U industrijskim preduzećima gde je proizvodnja diskontinuirana, kontrola kvaliteta moţe da se obavlja putem kontrole "naloga", dok se u kontinuiranoj proizvodnji kontroliše "tok" ili "tempo" proizvodnje. Moţe se praviti i kombinacija ova dva oblika kontrole kvaliteta. MeĎutim, vaţno je istaći, da predmet kontrole kvaliteta u industrijskim preduzećima, mogu i moraju biti svi postupci i radnje koji na bilo koji način utiču na kvalitet proizvoda. Razlike izmeĎu klasičnog (tehničkog) i integralnog oblika kontrole kvaliteta sastoje se u tome, što integralna kontrola u sebe uključuje kompleksni kvalitet jednog proizvoda, to jest pored tehničkih, još i njegove istraţivačko-razvojne i ekonomske osobine. Suština integralnog oblika kontrole kvaliteta je, upravo u tome, da svako obeleţje proizvoda, koje moţe da utiče na njegov plasman, doprinosi
9
kvalitetu proizvoda. Zato se proizvodi mogu pratiti i inalizirati u svim delovima procesa u kome se stvaraju, kao i u ambijentu u kome se oni realizuju, od analize trţišta, preko razvoja (konstrukcije i pripreme proizvodnje), proizvodnje, do prodaje, to jest do usluge koju taj proizvod pruţa kupcu i posleprodajnih usluga koje se vezuju za konkretni proizvod, kao što je servis proizvoda u eksploataciji. Prema tome, integralna kontrola kvaliteta predstavlja sistem za integrisanje napora svih aktivnosti, u cilju ostvarivanja kvaliteta u svim fazama poslovnog procesa u industriji, koji bi zadovoljio korisnika konkretnog industrijskog proizvoda. U skladu sa tim, integralna kontrola kvaliteta, u nastajanju datog proizvoda, u svakom učesniku treba da razvije osećaj odgovornosti za kvalitet, i ona treba da je rasporeĎena na sve učesnike u poslovnom procesu, a merenje pojedinačne i kolektivne efikasnosti postaje zadatak sistema upravljanja kvalitetom. Sluţba za kontrolu kvaliteta mora da saraĎuje sa svim organizacionim celinama koje su uključene u poslovne faze pre, za vreme, i posle proizvodnje, i da bude vitalno povezana sa funkcijama provere i nadzora nad obezbeĎenjem kvaliteta. To je ono po čemu se njena funkcija danas, razlikuje od one ranije, koja se bazirala samo na neposrednoj tehničkoj kontroli kvaliteta.
Za kontrolu kvaliteta kupljenih proizvoda odgovoran je proizvoĎač, te zbog toga mora posebnu paţnju poklanjati kvalitetu proizvoda (dela proizvoda) koji za njega, na primer, isporučuje kooperant.Iz tih razloga, ponekad će kod kooperanta biti potreban izvestan stepen akcije kontrole kvaliteta naručioca, onda kada se proizvod dostavlja osnovnom proizvoĎaču, radi ugradnje u konačan proizvod. Dakle, kvalitet nije samo sadrţan u tehnologiji i ne obezbeĎuje se samo u direktnoj proizvodnji. On je u suštini problem čitavog poslovnog procesa, ili, kako kaţe J. M. Juran, "... kvalitet proizvoda je u prvom redu problem proizvodnje, a ne tehnički problem."
4.
KONTROLNE KARTE
Kontrolne karte spadaju u statisticke metode kvaliteta.U sustini to je grafikon u kome apscisa predstavlja redosled kontrolisanja a na ordinatu se obelezavaju vrednosti parametra,koje kontrolisemo preko uzoraka odredjene velicine.Pomocu kontrolne karte odredjujemo variranje kvaliteta a s tim u vezi stabilnost i sposobnost procesa procesa proizvodnje u odnosu na utvrdjene kontrolne granice.Dr Sjuhart koji se moze smatrati tvorcem kontrolnih karata,kaze da je njihov zadatak:
1. Da odrzavaju proces proizvodnje u stanju kontrole 2. da dovedu proces proizvodnje u stanje kontrole 3. da pokazu da li je postignuto stanje kontrole.
10
Po Dr Sjuhartu za neku pojavu se kaze da je pod kontrolom ako na osnovu dosadasnjih podataka mozemo predvideti,bar u izvesnim granicama,kako ce se pojava menjati u buducosti.Ovde se predvidjanjem unutar izvesnih granica podrazumeva da mozemo utvrditi,bar priblizno,verovatnocu da ce se pojava naci unutar datih granica.Kontrolna karta je dijagram gde na vertikalnoj osi unosimo vrednosti karakteristike kvaliteta cije variranje proucavamo.Svaku kontrolnu kartu karakterisu centralne linije (proseci) i kontrolne granice.Kada se variranje procesa odvija u okviru kontrolnih granica,onda se za proces kaze da je pod kontrolom.U suprotnom-nije pod kontrolom.Kada je proces pod kontrolom to znaci da je variranje kvaliteta normalno i da je proces proizvodnje stabilan.Kada proces nije pod kontrolom imamo nenormalno variranje kvaliteta,cija je posledica nestabilnost procesa proizvodnje. Kod novog proizvoda najznacajnije je ustanovljenje tolerancija.Konstruktor odredjuje tolerancije koje cesto proces proizvodnje nije u stanju da zadovolji. Konstruktor je preko kontrolnih karata upoznat sa stvarnom sposobnoscu procesa i tako moze da optmizira medjusobni odnos tolerancija i sposobnost raspolozivih sredstava za proces izrade.Uloga kontrolne karte u ovom slucaju je koordinatorska izmedju radnika,kontrolora,tehnologa i konstruktora,sto je veoma znacajno u sistemu upravljanja kvalitetom.Pored svega toga,kontrolne karte pruzaju objektivnu informaciju o stanju kvaliteta rukovodecem osoblju u proizvodnji.
Kontrolne karte su specijalne dijagramske forme čiju osnovu čini mreţa horizontalnih i vertikalnih linija. Na apcisu se nanosi vrijeme odvijanja toka procesa ili redni brojevi uzorka, koji po odreĎenom planu slijede vremenski proces, a na ordinatu se unose karakteristike kvaliteta ili statističke karakteristike uzorka. Na mreţu se zatim unose, u vidu tačaka, rezultati mjerenja nivoa i toka kvaliteta procesa (proizvoda/usluge) na osnovu uzorka. Tako se dobija veoma pregledna slika kvaliteta u vremenskom odvijanju procesa. Kada se u ovako formulisan dijagram ucrtaju centralna linija i kontrolne granice tada je kontrolna karta kompletna.
11 Kontrolne karte se mogu konstruisati na osnovu:
5. tehnički propisanih tolerancija,
6. poznatih parametara procesa (prosječna vrijednost i standardna devijacija), 7. ocijenjenih parametara procesa.
Što se tiče tehnički propisanih varijacija, poznata je praksa da se prije početka praćenja kvaliteta procesa vrši preračunavanje tehničkom dokumentacijom propisanih tolerancija u elemente kontrolnih karti.
Karakteristika kontrolnih karti sa poznatim parametrima procesa je da se one konstruišu na osnovu „prošlosti“ procesa.
Kontrolne karte sa ocijenjenim parametrima procesa konstruišu se na osnovu stvarnih varijacija procesa.
4.1. Vrste kontrolnih karti
Prema vrstama karakteristika kvaliteta kontrolne karte se dijele na: kontrolne karte za numeričke/mjerljive karakteristike kvaliteta kontrolne karte za atributivne/opisne karakteristike kvaliteta.
4.2. Kontrolne karte za numeričke/merljive karakteristike kvaliteta
Numeričke karakteristike kvaliteta su takva svojstva koja se ocjenjuju brojnim vrijednostima kao na primjer: temperatura, pritisak, duţina, gustina, snaga itd. Obično se pri tome koristi odgovarajuća mjerno-kontrolna i ispitna oprema.
12 U ovu grupu kontrolnih karti spadaju:
̅ kontrolna karta ̅ kontrolna karta
kontrolna karta za individualno praćenje kvaliteta (kontrolna karta sa pomičnim rasponom)
4.2.1.
̅
kontrolna karta
Uzorak za ove kontrolne karte je mali, što znači n<25, a u praksi se najčešće uzima n=5, n=10 ili izmeĎu 5 i 10. Ona je naročito pogodna u procesima gdje je komadna proizvodnja i gdje su proizvodi na posmatranoj operaciji pojedinačno tretiraju, ali se takoĎe uspješno primjenjuju i u procesnoj industriji. Kontrolnom tehnologijom se definiše veličina uzorka i učestalost kontrolisanja. Rezultat mjerenja biljeţi se u formular ̅ kontrolne karte
Da bi ovu kontrolnu kartu mogli podvrći statističkoj analizi potrebno je da broj posmatranja bude bar 20 ( k≥20).
Kontrolor u svakom posmatranju evidentira pojedinačne vrijednosti x za posmatranu karakteristiku kvaliteta na uzorku n koga ispituje. Iz ovih vrijednosti se za svako posmatranje izračunava prosjek ̅ i raspon R
13
4.2.2
̅
kontrolna karta
Pomoću ove kontrolne karte se prati variranje karakteristike kvaliteta preko srednje vrijednosti uzorka i njegove standardne devijacije. U principu nema razlike izmeĎu ove karte i predhodne i interpretacija je analogna.
Ova karta se koristi kada su uzorci veći, po pravilu više od 15, a to znači da se moţe koristiti i za male (n<25) i za velike uzorke (n>25). Naročito se koristi u tehnološkim procesima gdje se na posmatranoj operaciji istovremeno tretira veći broj jedinica proizvoda. Ovo je slučaj u procesima termičke obrade, površinske zaštite i sl. Tamo gdje se na opremi radi jedan po jedan proizvod, ova kontrolna karta se ne koristi, izuzev kod automatskih brzih procesa. TakoĎe se koristi i na kontroli kvaliteta gotovih proizvoda. Kontrolnom tehnologijom se definiše veličina uzorka i učestalost kontrolisanja. Rezultati mjerenja biljeţe se u izvještaj mjera u kome se za svako posmatranje izračunava srednja vrijednost ̅ i standardna devijacija uzorka .
Izračunate vrijednosti ̅ i za svako posmatranje unose se u ̅ kontrolnu kartu. Da bi se kontrolna karta mogla podvrći statističkoj analizi potrebno je izvršiti najmanje 15 posmatranja (k>15). Kod ove kontrolne karte često puta je uzorak promjenjljiv, odnodno n≠const. U kontrolnoj karti je evidentno n, x i σ u svakom posmatranju i iz ovih podataka slijedi postupak proračuna centralne linije i kontrolnih granica.
4.3. Kontrolna karta za individualno praćenje kvaliteta
Ova kontrolna karta se još naziva i kontrolna karta sa pomičnim rasponom. Kod sprovoĎenja 100% kontrole kvaliteta, npr. kod sloţenih proizvoda, skupih agregata (turbine, generatori, pumpe) koje se rade u malim količinama, registruju se parametri kvaliteta i prate uz pomoć ove kontrolne karte.
14
Pored toga, ima i takvih tehnoloških procesa gdje je dovoljno izvršiti jedno ispitivanje da bi se ocijenila čitava proizvedena masa. Ovaj slučaj se javlja u procesnoj i hemijskoj industriji, npr. u proizvodnji piva, alkoholnih pića i hemikalija.
Da bi se izvršila statistička obrada, potrebno je imati bar 20 posmatranja ( k>20).
Naziv karta sa pomičnim rasponom dat je otuda što se raspon izračunava izmeĎu dva uzastopna ispitivanja, tako da je broj raspona za jedan manji od broja izmjerenih veličina.
4.4. Kontrolne karte za atributivne/opisne karakteristike kvaliteta
Atributivne karakteristike kvaliteta su takva svojstva koja se ocjenjuju opisno pa se kaţe da je nešto dobro ili loše, da odgovara ili ne, da ide ili ne ide itd. Vizuelna kontrola kvaliteta je tipično atributivno ocjenjivanje. MeĎutim i kod atributivnih svojstava kvaliteta postoje mogućnosti ocjenjivanja putem odgovarajuće mjerno-kontrolne i ispitne opreme.
U ovu grupu kontrolnih karti spadaju: m kontrolna karta
p kontrolna karta c kontrolna karta u kontrolna karta
4.4.1
m
kontrolna karta
Ova karta se preteţno u literaturi naziva np-karta, dok se u nekoj literaturi naziva još i m-karta. Oznaka „np“ nastala je kao umnoţak veličine uzorka „n“ i procenta defektnih komada unutar uzorka „p“ što za rezultat ima broj defektnih komada u uzorku „m“.
Ova karta sluţi za praćenje neprihvatljivih elemenata po uzorku. Namenjenje su isključivo za kontrolu sa konstantnom veličinom uzorka. Ova karta se koristi kada proces izaĎe izvan statističke kontrole i pomoću nje moţemo pratiti broj grešaka u odreĎenim uzorcima, kako bismo na kraju kontrole utvrdili u kojim periodima se javlja koliko broj grešaka. Dakle, u ovom slučaju se uzima uzorak za odreĎeni vremenski period (jedan dan, jedna sedmica, jedan mjesec, 20 dana, 23 dana...). U retkim slučajevima se uzima da je taj vremenski period kraći od jednog dana. Iz prikupljenih i evidentiranih podataka se vrši izračunavanje centralne linije i kontrolnih granica procesa.
15
4.4.2
p
kontrolna karta
Ova kontrolna karta se koristi za praćenje proporcije loših proizvoda. Kod ocjenjivanja kvaliteta proizvodi se razvrstavaju na dobre i loše, bez obzira na razlike koje postoje na njihovim kvalitativnim karakteristikama. Proporcija loših se obiljeţava sa p i predstavlja:
Broj loših proizvoda se označava sa m a pregledana količina nije ništa drugo nego uzorak n. Ova kontrolna karta ima skoro istu primenu kao i m-karta, s tim da je p-karta namjenjena za one slučajeve kada se veličina uzorka ne moţe odrţavati konstantnom (n ≠ const). U osnovi, ova karta moţe zamjeniti m-kartu čak i kad je u pitanju konstantna veličina uzoraka. MeĎutim, da bi se izbjegao veliki broj računskih operacija (računanje procenta defektnih komada za svaki uzorak) i sa tim umanjila mogućnost nastanka greške u formiranju karte, u praksi se p-karta koristi samo ako je u pitanju promenjiva veličina uzoraka. U suprotnom, m-karta je mnogo jednostavnija za primenu kod konstantne veličine uzoraka.
Broj posmatranja k treba da iznosi najmanje 15 (k >15) da bi se izvršila statistička analiza. Kontrolor u svakom posmatranju iz uzorka izdvaja loše proizvode i evidentira ih. Na osnovu evidentiranih podataka vrši se proračun centralne linije i kontrolnih granica. S obzirom da je kod ove karte promjenjiva veličina uzoraka izgled karte je drugačiji od karti sa konstantnom veličinom uzoraka. Razlika se ogleda u kontrolnim granicama. Kod konstantne veličine uzoraka kontrolne granice imaju konstantnu vrednost, a linije kontrolnih granica su prave linije. U slučaju kontrole sa promjenjivom veličinom uzoraka, vrednosti kontrolnih granica se posebno računaju za svaki uzorak, što znači da su linije kontrolnih granica – krive linije.
16
4.4.3
c
kontrolna karta
Ova kontrolna karta sluţi za kontrolu broja nedostataka na elementima kontrole. Metoda se svodi na to da se u procesu kontrole prebroje greške na komadu i evidentiraju za odreĎeni broj komada, u zavisnosti od toga kolika je veličina uzorka. Dakle, pomoću nje se prati broj grešaka, a uslov za njenu primjenu je da uzorak bude konstantan (n=const). Kontrolor registruje u svakom posmatranju broj grešaka na uzorku kostantne veličine. Iz evidentiranih podataka vrši se proračun centralne linije i kontrolnih granica procesa.
4.4.4
u
kontrolna karta
Primena ove karte je skoro identična primeni c-karte, s tim što ova karta sluţi za praćenje broja defekata po jedinici mere uzorka. Šta to znači? Postoje proizvodi koji se ne mogu prebrojavati nego se mere u nekim drugim jedinicama (duţina, površina, teţina ili satna proizvodnja). To mogu biti neke trake, kablovi, ţica, limovi, gasovi, razne tečnosti, rasute materije (pesak, prah), itd. Dakle, njih ne moţemo prebrojati (ne moţemo reći: u jednom prahu ima 5 nedostaka). Ovdje koristimo kao uzorke odreĎene vrednosti merne jedinice (npr: 10m, 1m2
, 100l i slično. Moţemo reći: na jednom delu trake na duţini od 50m imaju 4 defekta). Veličina uzorka kod ove karte je često promenjiva, odnosno n ≠ const.
Izgled u-karte je sličan izgledu p-karte jer je riječ o promjenjivim veličinama uzorka. Kontrolne granice će varirati za svaki uzorak posebno, izuzev ukoliko je razlika izmeĎu veličina uzoraka manja od 25%. Tada se za proračun kontrolnih granica moţe primeniti konstantna veličina uzorka koja će se računati kao prosek veličina uzoraka.
Da bi se jedan proces podvrgao statističkoj analizi, potrebno je najmanje 15 posmatranja (k >15).
17
Z A K L J U Č A K
John Stewart, konsultant kompanije McKinsey, piše: “ Ne postoji jedinstvena definicija kvaliteta…Kvalitet je osećanje da je nešto bolje od nečeg drugog. On se menja tokom ljudskog ţivota, menja se i od jedne generacije do druge, a uveliko zavisi i od mnogobrojnih aspekata ljudske aktivnosti”.
Kvalitet nije apsolutna veličina, naprotiv, relativna je.
Kontrola je zadatak svakog menadţera. To je poslednja upravljačka funkcija koja se sastoji u mjerenju i ispravljanju dijelova s ciljem osiguranja ispunjenja ciljeva poduzeća i njima pripadajućih planova. Kontrola se moţe definistati kao proces kojim se omogućava da stvarne aktivnosti odgovaraju planiranim aktivnostima. Zadatak kontrole jeste da omogući racionalno ponašanje i funkcionisanje poduzeća. Ulogu kontrole treba shvatiti, pre svega, kao proces koji potiče, a ne ograničava aktivnost poduzeća.
Ovim radom nastojalo se prije svega ukazati na značaj i potrebu orjentacijena kvalitetne proizvode/usluge u modernom poslovanju. Visok stepen k v a l i t e t a , k a k o j e r a n i j e p o k a z a n o , d o p r i n o s i k r o z s m a n j e n j e t r o š k o v a , lojalnost kupaca i druge faktore povećanju profita kompanije. S obzirom načinjenicu da je krajnji cilj svake kompanije rast profita, postaje jasno da jeorjentacija na kvalitet neopho dna, jer u konačnici predstavlja jedini put ka lojalnim kupcima koji ponavljaju kupovinu.Pored ovoga, u prvom dijelu rada razloţeni su pojmovi planiranja i kontrole, a l i i d e f i n i s a j n e s p o n e o v a d v a p r o c e s a . I a k o j e u v e l i k o j m j e r i z a v i s n a o d drugih segmenata i odjela kompanije (marketing, R&D, proizvodnja), funkcijakontrole kvaliteta mora biti prepoznata kao efektivan, ali i neophodan načinostvarivanja dugoročnog rasta kompanije.
18
LITERATURA
1. Juran, J. M. (1968): Efikasnost sistema za kontrolu kvaliteta; 2. Nikolić, M.; Gligorijević, Ţ. (2000): Ekonomika industrije;
3. Todorović, Z.: Upravljanje kvalitetom, Ekonomski fakultet, Banja Luka, 2009. Godine; 4. Dr Aca Jovanović, Mr Ivan Mihajlović, Dr Ţivan Ţivković, Upravljanje proizvodnjom; 5. Internet (slobodna enciklopedija).
