Fiqh dan Pengurusan Harta Warisan:
Dengan Fokus kepada
Faraid
Abdullaah Jalil
Fakulti Ekonomi dan Muamalat, Universiti Sains Islam Malaysia (USIM) Email: [email protected] / [email protected]
Kerangka Pembentangan
• Pembuka Bicara
• Kedudukan Ilmu Faraid
• Ilmu Faraid
• Pengiraan Fara’id
Pembuka Bicara
Kedudukan
Ilmu
Ciri-ciri Sistem/ Kaedah Warisan di
dalam Islam
•
Rabbaniyyah
(asas pembahagian telah
diperintahkan oleh Allah SWT)
• Penshariatan secara berperingkat.
• Memastikan Keadilan – berdasarkan
tanggungjawab nafkah.
• Memenuhi Keperluan.
• Memastikan pengagihan kekayaan berlaku di
dalam ekonomi.
Pewarisan & Harta Warisan
• Pewarisan (
al-irth
) bermaksud:
– “perpindahan hak milik daripada si mati kepada
warisnya yang masih hidup, sama ada dalam
bentuk harta boleh alih, harta tidak boleh alih atau
hak yang diperakui Shariat”.
• Harta warisan adalah merujuk kepada:
– “harta yang ditinggalkan oleh si mati selepas
kewafatan atau kematiannya.”
Asas Fiqh Warisan
Rukun
Pewarisan
• Pemilik Harta
• Pewaris
• Harta Warisan
Syarat-syarat
Pewarisan
• Kewafatan
pemilik harta
• Pewaris masih
hidup
• Sebab
pewarisan
yang diketahui
Sebab
Pewarisan
• Nasab
keturunan
• Pernikahan
• Wala’
Halangan
Pewarisan
• Pembunuhan
• Perbezaan
agama
• Perhambaan
Hak-hak dan Kewajipan Yang
Berkaitan dengan Harta Warisan
• Nafkah pengurusan jenazah
• Hutang, berkaitan hak Allah dan/atau manusia.
• Harta sepencarian (unik di Malaysia).
• Wasiat.
• Fara’id.
Kerangka Fiqh
dan Pengurusan
Harta Warisan
Siapakah Pewaris Kita?
• Di sisi mazhab al-Shafi’e, pewaris kita adalah:
– Ashab al-Furud (Pemilik Nisbah Pembahagian)
– Asabah (Yang Mengambil Baki Harta)
– Baitul Mal
Menurut mazhab Syafie, sekiranya seseorang itu mati tanpa meninggalkan
waris yang berhak menerima pusaka atau ada waris, tetapi tidak habis
hartanya diwarisi maka harta si mati yang tidak ada waris itu atau baki
hartanya yang tidak habis oleh ahli waris tadi hendaklah diberikan kepada
Baitulmal, sebagai penjaga dan memegang amanah.
Baitulmal di Negara kita adalah di bawah jagaan dan tadbir Majlis Agama
Islam Negeri. Tegasnya setiap harta yang tidak ada waris yang berhak
menerima atau ada waris, tetapi tidak habis harta itu diwarisi maka harta
tersebut mestilah dikembalikan ke Majlis Agama Islam Negeri iaitu
– Namun begitu, sebahagian ulama’ muta’akhhirin
dari mazhab Shafi’i mengeluarkan fatwa tentang
“radd”, iaitu mengembalikan lebihan harta kepada
Ashab al-Furud selain suami atau isteri sekiranya
ada baki.
– Sekiranya tiada, maka diberikan kepada Dhawi
al-Arham.
Pewaris Lelaki dan Wanita
• Waris-waris daripada pihak lelaki
ada 15 orang iaitu:
1.
Anak lelaki
2.
Cucu lelaki
3.
Bapa
4.
Datuk hingga ke atas, iaitu bapa
kepada bapa
5.
Saudara lelaki seibu sebapa
6.
Saudara lelaki sebapa
7.
Saudara lelaki seibu
8.
Anak saudara lelaki seibu sebapa
9.
Anak saudara lelaki sebapa
10. Bapa saudara seibu sebapa
11. Bapa saudara sebapa
12. Anak lelaki bapa saudara seibu
sebapa
13. Anak lelaki bapa saudara sebapa
14. Suami
15. Petuan hamba sahaya
• Waris dari pihak perempuan 10
orang iaitu:-
1.
Anak perempuan
2.
Cucu perempuan dari anak lelaki
3.
Ibu
4.
Nenek sebelah bapa hingga ke
atas
5.
Nenek sebelah ibu hingga ke atas
6.
Saudara perempuan seibu sebapa
7.
Saudara perempuan sebapa
8.
Saudara perempuan seibu
9.
Isteri atau beberapa orang
isteri
Ilmu Fara’id
Ilmu faraidh ialah (JAKIM):
• Sesuatu ilmu dengannya dapat diketahui orang yang
menerima pusaka dan orang yang tidak dapat menerima
pusaka dan kadar yang patut diterima oleh tiap-tiap
waris dan cara pembahagiannya.
Atau:
• Beberapa kaedah yang diambil dari ilmu fiqah dan
hisab dengannya diketahui mengenai ketentuan
bahagian orang yang mempunyai hak terhadap harta
yang ditinggalkan jenazah dan bahagian masing-masing
waris daripada waris itu.
• Fara’id adalah:
– “Bahagian yang ditetapkan / ditentukan oleh
Shariat bagi orang yang berhak menerimanya.”
Atau
- “Bahagian yang ditetapkan / ditentukan bagi ahli
waris.”
Pembahagian harta warisan
berlaku dengan dua kaedah:
1. al-Furud : Nisbah
pembahagian yang telah
ditetapkan oleh Shariat.
2. al-Ta’sib : Mengambil baki
harta setelah pembahagian
berdasarkan nisbah dilakukan.
al-Furud
al-Ta’sib (1)
Mulakan pembahagian dengan nisbah yang diperuntukkan
(2)
Baki yang tinggal, maka dibahagikan dengan al-ta’sib
• Pewarisan dengan al-furud bermaksud:
– Pewarisan berdasarkan nisbah yang telah
ditetapkan oleh Shariat, dan nisbah ini tidak akan
bertambah melainkan dengan al-radd, dan tidak
akan berkurangan melainkan dengan al-‘awl.
• Pewarisan dengan al-ta’sib bermaksud:
– Pewarisan tanpa berdasarkan nisbah yang tertentu
daripada Shariat tetapi dengan mengambil baki
yang ada.
• Pewaris-pewaris dengan dengan al-furud adalah:
– kesemua pewaris perempuan melainkan perempuan
yang membebaskan hamba, dan daripada lelaki adalah
suami, saudara lelaki sebelah ibu, [ayah dan datuk
dalam beberapa keadaan mereka.]
• Pewaris-pewaris dengan al-ta’sib adalah:
– kesemua pewaris lelaki melainkan suami, saudara
lelaki sebelah ibu, dan perempuan tidak mewarisi
dengan al-ta’sib melainkan
al-muwalah al-mu’tiqah
• Ashab al-Furud boleh dibahagikan kepada:
– Ashab al-Furud al-Sababiyyah: Mereka adalah
suami dan isteri. Ini adalah kerana mereka menjadi
ashab al-furud dengan sebab perkahwinan.
– Ashab al-Furud al-Nasabiyyah: Ashab al-Furud
selain daripada suami dan isteri. Ini adalah kerana
mereka menjadi pewaris secara furud dengan
Ashab al-Furud: Lelaki dan Perempuan
• Ashab al-Furud daripada kalangan lelaki adalah:
– Bapa
– Datuk, dan ke atas
– Suami
– Saudara lelaki sebelah ibu
• Ashab al-Furud daripada kalangan perempuan adalah:
– Ibu
– Nenek
– Isteri
– Anak perempuan
– Cucu perempuan daripada anak lelaki, dan kebawah
– Saudara perempuan kandung
– Saudara perempuan sebelah bapa
– Saudara perempuan sebelah ibu
Furud / Bahagian Yang Telah
Ditetapkan
• Furud yang disebut di dalam al-Quran ada
enam (6), iaitu:
– Satu Perdua (1/2)
– Satu Perempat (1/4)
– Satu Perlapan (1/8)
– Dua Pertiga (2/3)
– Satu Pertiga (1/3)
– Satu Perenam (1/6)
Furud Jantina
Pewaris
Apabila
1/8
P
Isteri
Suami meninggalkan anak atau cucu daripada anak lelaki
Furud Jantina
Pewaris
Apabila
1/4
P
Isteri
Suami tidak meninggalkan anak atau cucu daripada anak
lelaki
1/4
L Suami
Isteri meninggalkan anak atau cucu daripada anak lelaki
Furud Jantina
Pewaris
Apabila
1/2
P
Anak Perempuan
(i) Seorang Sahaja (ii) Tiada saudara lelaki kandung
1/2
P
Cucu Perempuan daripada
Anak Lelaki
(i) Seorang Sahaja (ii) Si mati tidak meninggalkan anak
lelaki ATAU cucu lelaki daripada anak lelaki
1/2
P
Saudara Perempuan
Kandung
(i) Seorang sahaja (ii) Si mati tidak meninggalkan bapa
ATAU saudara lelaki kandung ATAU anak lelaki ATAU
cucu lelaki daripada anak lelaki ATAU furu' waris
perempuan
1/2
P
Saudara Perempuan
Sebapa
(i) Seorang sahaja (ii) Si mati tidak meninggalkan bapa
ATAU saudara lelaki kandung ATAU anak lelaki ATAU
cucu lelaki daripada anak lelaki ATAU furu' waris
perempuan ATAU saudara lelaki sebapa
1/2
L Suami
(i) Isteri tidak meninggalkan anak ATAU cucu daripada
anak lelaki
25 Mac 2015 26
Furud Jantina Pewaris Apabila
1/6 L Bapa (i) Si mati meninggalkan anak atau cucu daripada anak lelaki 1/6 P Cucu Perempuan daripada
Anak Lelaki (i) Si mati meninggalkan satu anak perempuan 1/6 L Datuk
(i) Si mati meninggalkan anak atau cucu daripada anak lelaki (ii) Tiada bapa ATAU berbilang saudara lelaki / perempuan sama ada ianya kandung / sebapa / seibu
1/6 P Ibu
(i) Si mati tidak meninggalkan anak atau cucu daripada anak lelaki atau ATAU berbilang saudara lelaki / perempuan sama ada ianya kandung / sebapa / seibu
1/6 P Nenek (i) Si mati tidak meninggalkan ibu
1/6 L/P Saudara lelaki atau perempuan seibu
Saudara tidak meninggalkan anak atau cucu daripada anak lelaki atau bapa atau datuk
1/6 P Saudara Perempuan Sebapa (i) Si mati meninggalkan satu saudara perempuan kandung
Furud Jantina Pewaris Apabila
1/3 P Ibu
(i) Si mati tidak meninggalkan anak ATAU cucu daripada anak lelaki ATAU berbilang saudara lelaki / perempuan sama ada ianya kandung / seibu / sebapa
1/3 L/P Saudara Seibu (Lelaki/Perempuan)
(i) Dua orang atau lebih (ii) Si mati tidak meninggalkan anak ATAU cucu daripada anak lelaki ATAU bapa atau datuk lelaki
Furud Jantina Pewaris Apabila
2/3 P Anak Perempuan (i) Dua orang atau lebih (ii) Si mati tidak meninggalkan anak / cucu lelaki drpd anak lelaki
2/3 P Cucu Perempuan daripada Anak Lelaki
(i) Dua orang atau lebih (ii) Si mati tidak meninggalkan anak / cucu lelaki drpd anak lelaki
2/3 P Saudara Perempuan Kandung
(i) Dua orang atau lebih (ii) Si mati tidak meninggalkan anak ATAU cucu drpd anak lelaki ATAU saudara lelaki seibu sebapa ATAU bapa atau datuk lelaki
2/3 P Saudara Perempuan Sebapa
(i) Dua orang atau lebih (ii) Si mati tidak meninggalkan anak ATAU cucu drpd anak lelaki ATAU saudara lelaki / perempuan seibu sebapa ATAU bapa atau datuk lelaki
Asabah
• Asabah dari sudut bahasa:
– ‘Asabah ialah waris yang menghabisi semua harta
peninggalan si mati atau menghabisi yang lebih
selepas Ashab al-Furud.
• Kategori ‘Asabah
Halangan Pewarisan
• Hajb secara literal memberi maksud “halangan”
atau “dinding”. Di dalam ilmu mirath, istilah hajb
adalah merujuk kepada halangan yang berlaku ke
atas seorang pewaris yang menyebabkan si
pewaris tersebut terhalang daripada menerima
bahagian harta warisan – keseluruhannya atau
sebahagiannya.
• Hajb boleh terbahagi kepada dua kategori:
– Hajb kerana kriteria (bi al-Awsaf)
Halangan dengan Kriteria
• Hajb yang berlaku kerana kriteria adalah
merujuk kepada halangan yang berlaku kerana:
– Perhambaan
– Pembunuhan
– Kekufuran
• Kesemua hajb di dalam kategori ini adalah
berbentuk
hirman
(halangan penuh).
Halangan dengan Individu
• Hajb yang berlaku kerana wujudnya individu
tertentu merujuk kepada halangan yang
berlaku kerana wujudnya seseorang pewaris
yang lebih dekat kepada si mati berbanding
dirinya.
• Hajb dalam kategori ini boleh berlaku dalam
dua bentuk:
– Hajb al-Hirman (Hijab Penuh)
– Hajb al-Nuqsan (Hijab Separa)
•
Hajb hirman
dari sudut bahasa bermakna “halangan
pengharaman”. Hijab ini menyebabkan seorang pewaris itu
diharamkan menerima bahagiannya secara penuh. Secara
teknikalnya, ia memberi maksud bahawa:
–
“hijab yang berlaku adalah secara penuh dan menghalang si pewaris
daripada menerima sebarang harta daripada harta warisan tersebut.”
• Terdapat enam (6) orang pewaris yang tidak akan sekali-kali
dikenakan hijab hirman ke atas mereka iaitu:
– Ayah
– Ibu
– Suami
– Isteri
– Anak lelaki
– Anak perempuan
• Kesemua mereka adalah pewaris yang mempunyai hubungan
langsung dengan si mati tanpa terpisah oleh pewaris yang lain.
Furud
Jantin
a
Pewaris
Apabila
2/3
P Anak Perempuan
(i) Dua orang atau lebih (ii) Si mati tidak
meninggalkan anak / cucu lelaki drpd anak lelaki
1/2
P Anak Perempuan
(i) Seorang Sahaja (ii) Tiada saudara lelaki kandung
1/6
L Bapa
(i) Si mati meninggalkan anak atau cucu daripada
anak lelaki
1/3
P Ibu
(i) Si mati tidak meninggalkan anak ATAU cucu
daripada anak lelaki ATAU berbilang saudara lelaki /
perempuan sama ada ianya kandung / seibu / sebapa
1/6
P Ibu
(i) Si mati tidak meninggalkan anak atau cucu
daripada anak lelaki atau ATAU berbilang saudara
lelaki / perempuan sama ada ianya kandung / sebapa /
seibu
1/8
P Isteri
Suami meninggalkan anak atau cucu daripada anak
lelaki
1/4
P Isteri
Suami tidak meninggalkan anak atau cucu daripada
anak lelaki
1/4
L Suami
Isteri meninggalkan anak atau cucu daripada anak
lelaki
1/2
L Suami
(i) Isteri tidak meninggalkan anak ATAU cucu
daripada anak lelaki
25 Mac 2015 36
