Sastra Jawa Kuna

(1)

Sastra Jawa Kuna

Sastra Jawa Kuna kurang luwih ditulis dikira-kira wiwit abad kaping-9 Masehi nganti

abad kaping-14 Masehi, diwiwiti karo Prasasti Sukabumi.

Karya sastra iki ditulis mawa gancaran utawa tembang (kakawin). Daftar karya sastra Jawa Kuna sing wujudé gancaran iku:

1. Candakarana

2. Sang Hyang Kamahayanikan 3. Brahmandapurana 4. Agastyaparwa 5. Uttarakanda 6. Adiparwa 7. Sabhaparwa 8. Wirataparwa , 996 Masehi. 9. Udyogaparwa 10. Bhismaparwa 11. Asramawasanaparwa 12. Mosalaparwa 13. Prasthanikaparwa 14. Swargarohanaparwa 15. Kunjarakarna

Daftar karya sastra Jawa Kuna sing wujudé tembang (kakawin) 1. Kakawin Tanpa Nama (Prasasti Siwagṛha), 856 Masehi. 2. Kakawin Ramayana ~ 870 Masehi.

3. Kakawin Arjunawiwaha , mpu Kanwa, ~ 1030 Masehi. 4. Kakawin Kresnayana

5. Kakawin Sumanasantaka 6. Kakawin Smaradahana

7. Kakawin Bhomântaka (Bhomakāwya)

8. Kakawin Bhāratayuddha , mpu Sedah lan mpu Panuluh, 1057 Masehi. 9. Kakawin Hariwangsa

10. Kakawin Gathotkacasraya 11. Kakawin Wretasañcaya 12. Kakawin Brahmandapurana

13. Kakawin Kunjarakarna , mpu "Dhusun"

14. Kakawin Nagarakretagama , mpu Prapanca 1365 Masehi. 15. Kakawin Arjunawijaya , mpu Tantular

16. Kakawin Sutasoma , mpu Tantular 17. Kakawin Pārthayajña

(2)

18. Kakawin Nitisastra 19. Kakawin Nirarthaprakreta 20. Kakawin Dharmasunya 21. Kakawin Harisraya

Sastra Jawa Tengahan

Sastra Jawa Tengahan iku wiwitane ana sawisé karaton Majapait diadegaké. Dadi

wiwit abad kaping 13 nganti kira-kira abad kaping 16 Masehi. Sabanjuré, sastra Jawa Tengahan diterusaké ing Bali dadi Sastra Jawa-Bali.

Jaman samana, karya-karya tembang sing adhedhasar pupuh tembang Jawa asli, wiwit ditrapaké. Karya-karya iki diarani kidung.

Daftar Karya Sastra Jawa Tengahan gancaran: 1. Tantu Panggelaran

2. Calon Arang 3. Tantri Kamandaka 4. Korawasrama 5. Pararaton

Daftar Karya Sastra Jawa Tengahan tembang: 1. Kakawin Dewaruci

2. Kidung Sudamala 3. Kidung Subrata 4. Kidung Panji Angreni 5. Kidung Sri Tanjung 6. Kidung Sundha

Sastra Jawa Anyar

Sastra Jawa Anyar kurang luwih lair sawisé mlebune agama Islam ing pulo Jawa kususe Demak antarané abad kaping 15 - abad kaping 16

Masehi. Kanthi mlebune agama Islam, wong Jawa entuk ilham anyar

sajrone nulis karya sastrane. Mula ing wanci-wanci awal, jaman Sastra Jawa Anyar, akeh dikarang karya-karya sastra babagan agama Islam.

Suluk Malang Sumirang iku salah sawijiné sing wigati dhéwé.

Gaya basa ing wanci-wanci awal isih mirip karo Basa Jawa Tengahan. Sawisé taun ~ 1650 Masehi, basa Jawa gaya Surakarta dadi luwih dominan. Sawisé mangsa ini, ana uga

(3)

renaisans Sastra Jawa Kuna. Kitab-kitab kuna kang kinambegan agama Hindu-Buddha lekas disinaoni lan ditulis kanthi basa anyar.

Sawijining jinis karya sing kusus yaiku karya sastra kang diarani babad. Karya ini nyaritakaké sajarah. Jinis iki uga ditemoni ing Sastra Jawa-Bali.

Daftar Karya Sastra Jawa Anyar

Jaman Islam

• Kitab Sunan Bonang

• Primbon Islam

• Suluk Sukarsa

• Serat Koja Jajahan

• Suluk Wujil

• Suluk Malang Sumirang

• Serat Nitisruti • Serat Nitipraja • Serat Sewaka • Serat Menak • Serat Yusup • Serat Rengganis

• Serat Manik Maya

• Serat Ambiya

• Serat Kanda

Jaman Pambangun lan Sabanjuré

• Serat Rama Kawi

• Serat Bratayuda , Kyai Yasadipura

• Serat Panitisastra

• Serat Arjunasasra

• Serat Mintaraga , Ingkang Sinuwun Pakubuwana III

• Serat Darmasunya

• Serat Dewaruci

• Serat Ambiya Yasadipuran , Kyai Yasadipura

• Serat Tajusalatin

• Serat Cebolek

• Serat Sasanasunu

• Serat Wicara Keras

• Serat Kalatidha , Raden Ngabehi Ranggawarsita

• Serat Paramayoga , Raden Ngabehi Ranggawarsita

• Serat Jitapsara

(4)

• Serat Cemporet

• Serat Damar Wulan , Raden Panji Jayasubrata, 1871

Babad-Babad

• Babad Giyanti

• Babad Prayut

• Babad Pakepung

• Babad Tanah Jawi

Sastra Jawa Modern

Sastra Jawa Modern wiwit metu nalika jaman Walanda wis suwe ing tanah Jawa. Yen dietung wektune, kira-kira pas abad sangawelas Masehi.

Wong-wong Walanda mau ngeguhke supaya para pujangga Jawa nulis crita kaya dene kang ana ing prosa wong bule. Ora kaya crita-crita Jawa sadurunge, critane ora ngenani wayang utawa lelakon kang wis kepungkur dadi lakon gethok tular.

Pisanane, basa kang digunaake nganggo basa krama. Nalika wiwitan Balai Pustaka, sastra Jawa luwih akeh tinimbang sastra Melayu. Sastra Jawa modern wiwit kondhang nalika basa ngoko wiwit dienggo. Jaman kuwi, majalah Panjebar Semangat kang dipandhegani dening dr Soetomo nganggo basa ngoko supaya akeh kang bisa maca.

Sastra Jawa ngeda-edabe nalika ing antarane 1950-1960-an kang akeh dicithak novel-novel picisan (asring uga sinebut novel-novel panglipur wuyung). Jeneng kaya Any Asmara, Esmiet, Suparto Brata, lan miwite dadi wong kondhang.

(5)