Kesan ketoksikan Cypermethrin terhadap mortaliti larva kumbang badak (Oryctes Rhinocerosj, perosak utama kelapa sawit di Sungai Batang, Sandakan

KESAN KETOKSIKAN CYPERMETHRIN TERHADAP MORTALITI LARVA KUMBANG BADAK (Oryctes rhinocerosj, PEROSAK UTAMA KELAPA SAWIT DI SUNGA! BATANG, SANDAKAN. NURATHIRAH BINTI AB RAZAK rE1tPUSTAI u1rrnsrr, IAUJUI SIA. HIAI. DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI UAZAH SARJANA MUDA SAINS PERTANIAN DENGAN KEPUJIAN. PROGRAM PENGELUARAN TANAMAN FAKULTI PERTANIAN LESTARI UNIVERSITT MALAYSIA SABAH. 2017.

PUMS99: 1. UNIVERSITIMALAYSIA SABAH BORANG PENGESAHAN TESIS TERHMM JUDUL: KfioKrnKAN CyPEIter1ET}1RIJ mo4'TAdTI ýofýcks _O5/La ýý PEROtAK KCIllýA ýI fhNyM v'rMýM sAaIýT fhinoarr!. IJAZAH: 13qZq11 rnRlrwol. rºaoA fqoJt. PeeTgaº#N. K4m6M, Ol ß+lA9K tkRVA 6ýANrn ýRA7pAkAl1%. OEºN,A#j KeYuyºAN (Pelic, Fcyga.AN. Týý SAYA : NNQ AT11lRAH gMJTI (HURUF BESAR). AS. RAzAk. SESI PENGAIIAN :. 1o13. /2ely. Mengaku membenarkan tesis `(LPSM/Sarjana/Ooktor Falsafah) ini disimpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut: 1. Tesis adalah hak milik Universiti Malaysia Sabah. 2. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabahdibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi.. 4. Silatandakan(/). I. SUUT. (Mengandungi makiumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di AKTA RAHSIARASMI 1972). O. TERHAD. (Mengandungi maklumat TERHADyang telah ditentukan oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan). I 1-11. i. TIDAKTERHAD. (TANDATANGANPENUUS) AlamatTetap: IS-' J*LAw lilwlj n+etMl s, 1MW 53100 m"Tt SetAPAt, . 1 ry yR. Disahkan oleh:. NURULAIN BINTIIS-MAIL P STAKAWAN KANAN 0ýITI MA SIASA6AIý. (TANDATANGANPUSTAKAWAN) PW. NADVADR.SUZANDENEOICK 0 SAR" ABOULLAN RIMYARANDAM tAW11 /ERTAMMNLEITAA (NAM. TARIKH:. TARIKH:. %. YA. ý. ýv. Catatan: "Potong yang tidak berkenaan. *Jika tesis IN SUUTdan TERHAD,sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SUUTdan TERHAD.. "Tesisdimaksudkansebagaitesis bagiIjazahDoktor Falsafahdan SarjanaSecaraPenyelidikanatau disertai bagipengajiansecarakerja kursusdan LaporanProjekSarjanaMuda (LPSM)..

PENGAKUAN. Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang tiap-tiap satunya telah saya jelaskan sumbemya. Saya juga mengakui bahawa disertasi ini tidak pernah atau sedang dihantar untuk perolehi ijazah dari universiti ini atau mana-mana universiti yang lain.. NUR ATHIRAH BINTI AB RAZAK BR13110134 29 NOVEMBER 2016. ii. UMS UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

DIPERAKUKAN OLEH. 1. Dr. Suzan Benedick PENYEUA. ..._, IIAIYA INt. lUZAI IIIIDICtl I UIIAN AIDULLMI 111.YMM .... """MW!. PMII.n LNTMI llalAIIAIM. iii.

PENGHARGAAN. DenganNamaAllah yang MahaPemurahlagi MahaPenyayang Teriebihdahulu, bersyukursaya pada Ilahi keranadengan rahmat dan limpah kumiaNyadapat juga akhimya saya menyiapkanprojek tahun akhir fasa pertama ini dalam masa yang telah ditetapkanwalaupunbanyakcabarandan dugaansayatempuhi sepanjangmenyiapkantugasan ini yang telah diamanahkanini. Pertamasekali, ucapansetinggi penghargaanditujukan kepada penyeliasaya, Dr Suzan Benedickdi atas tunjuk ajar dan kesabaranbeliau dalam membimbingsaya supayatugasanini dapat disiapkan.Jutaan terima kasih kepadabeliau yang tidak jemu-jemu membantudan rela mengorbankanmasaserta memberinasihatkepadasayadalam menyempumakandisertasiini. Sayajuga ingin mengucapkanterima kasihkepadarakan-rakanseperjuangansaya yang membantudalamprosespersampelanlarva kumbangbadakdalam prosesmenyiapkankajian in!. Selainitu, jutaan terima kasih yang tidak terhinggajuga ditujukan kepadakeduaibu bapasaya, EncikAb Razakbin Mat Salimdan PuanAnorizahbinti Hussainsertaadik-beradikdi atassemangat dan doronganyang telahdiberikan.Akhir sekali,sayaingin merakamkanpenghargaandanjutaan terima kasihkepadasemuapihakyang terlibat secaralangsungdan tidak langsung.. iv.

ABSTRAK Satu kajian telah dijalankan di makmal Fakulti Pertanian Lestari (Makmal Entomologi), Universiti Malaysia Sabah Kampus Sandakan untuk mengkaji tahap ketoksikan LDso dan U)go Cypermethrin terhadap larva Oryctes rhinoceros beetle pada tanaman kelapa sawit. Kajian ini telah dijalankan selama 3 bulan (Ogos 2016 hingga November 2016). Kajian ini dilakukan melalui empat proses iaitu pengumpulan sampel larva kumbang badak, penjagaan larva, penyediaan stok larutan dan melakukan ujian bioassai dengan kaedah semburan. Semua larva kumbang badak telah di sampel dari Ladang Syarikat Majulah Sdn. Bhd. dan Ladang Persendirian di Sg. Batang, Sandakan. Sebanyak 4 rawatan telah digunakan dengan 3 replikasi untuk setiap rawatan dan disusun dengan menggunakan rekabentuk Completely Randomized Design (CRD). Parameter yang diukur adalah peratus mortaliti larva kumbang badak. Racun Cypermethrin telah disembur ke atas larva kumbang badak dan kadar mortaliti larva kumbang badak telah direkod setelah 24, 48, 72 dan 96 jam. Kajian data dianalisis dengan menggunakan perisia_n PoloPlus© menunjukkan kadar mortaliti larva kumbang badak di Ladang 2 lebih tinggi berbanding di Ladang 1 dengan kepekatan dos bahan aktif insektisid Cypermethrin 1200000.00 ng/g pada jam ke 96. Berdasarkan Ujian. Parallelism menunjukkan tidak terdapat perbezaan bererti bagi ujian ketoksikan insektisid Cypermethrin pada masa ke 24, 48, 72 dan 96 jam pemerhatian terhadap mortaliti larva kumbang badak bagi Ladang 1 dan Ladang 2. Namun kecerunan pada graf probit menunjukkan terhadap LDso / U)go, kadar mortaliti probit pada nilai L� di kedua-clua ladang lebih tinggi dari nilai LD50• Manakala nisbah t bagi Ladang 1 ialah -2.392 dan Ladang 2 ialah -2.123. Berdasarkan nilai nisbah t bagi kedua-clua ladang menunjukkan bahawa nilai kecerunan tidak mempunyai perbezaan bererti. Ujian heterogeneity yang dijalankan menunjukkan Ladang 1 mempunyai nilai 0.454 manakala Ladang 2 mempunyai nilai 0.175. Bagi faktor kerintangan, status kerintangan larva kumbang badak menunjukkan Ladang 2 lebih rintang berbanding dengan Ladang 1. Nilai heterogeneity bagi kedua-clua ladang berada dalam julat -2 hingga 2. Oleh hal yang demikian, data ini sesuai untuk dianalisis menggunakan kolerasi Pearson. Secara keseluruhannya, bahan aktif Cypermethrin yang digunakan dalam kajian ini berkesan dalam mengawal populasi perosak larva kumbang badak.. V.

THE EFFECT INSECTICDE TOXICITY OF CYPERMETHRIN TOWARDS MORTALITY RATE OF RHINOCEROS BEERE ( Oryctes rhinoceros L.), PEST IN OIL PALM PLANTATION SUNGAI BATANG, SANDAKAN. ABSTRACT. A study was conducted in laboratory of the Faculty of Sustainable (Laboratory of Entomology), Universiti Malaysia Sabah, Sandakan Campus to study the toxicity levels of LDso dan l09() Cypermethrin against Oryctes rhinoceros beetle larvae on oil palm plants. A study was conducted for 3 months (August 2016 until November 2016). This study was conducted through four process which are the collecting sample of rhinoceros beetle larvae, larvae care, preparation of stock solutions and perform the bioassay test with spray method. All larvae were sampled from Farm Company Majulah Sdn. Bhd and private Farms at Sg. Batang, Sandakan. There were 4 treatments that had been used by used 3 replicates for each treatments and are prepared to use Completely Randomized Design (CRD). The parameter measured is the percentage mortality of rhinoceros beetle larvae. The insecticide Cypermethrin was sprayed onto the rhinoceros beetle and the mortality were recorded after 24, 48, 72 and 96 hours. All data was analyzed by using PROBIT analysis and POLO PLUS software. Data shows that the rate of mortality for rhinoceros beetle larva in plantation 2 was higher compared to plantation 1 with effective doses for insecticidal active ingredient Cypermethrin 1200000.00 ng/g at 96 hours. Based on Parallelism test, it show there was no significant difference for mortality relationship with insecticidal active ingredient Cypermethrin at 24, 48, 72, and 96 hours for plantation 1 and 2. However, probit slope of the graph shows LTSO / L190, rate of mortality probit at LT90 in both plantation was higher than LTS0. Whereas t ratio for plantation 1 was -2.392 and -2.123 for plantation 2. Based on the t ratio for both plantation, it shows that the slope value has no significant difference. For factor resistance, the resistance status of rhinoceros beetle larvae showed Farm 2 more resistant compared with Farm 1. Heterogeneity test that was conducted shows plantation 1 value was 0.454 whereas plantation 2 values were 0.175. Heterogeneity value for both plantation was in range of -2 to 2. Because of that, these data were suitable to be analyze using Pearson colleration. Overall, active ingredient Cypermethrin used in this study are effective in controlling the population of rhinoceros beetle larva. vi.

KANDUNGAN. Kandungan. Mukasurat. PENGAKUAN DIPERAKUKAN OLEH PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT SENARAIKANDUNGAN SENARAIJADUAL SENARAIRAJAH SENARAISIMBOL. iv v vi vii x xi xii. BAB 1 PENDAHULUAN. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4.. 1 4 5 5. ii. PENGENALAN JUSTIFIKASIKAHAN OBIEKTIF HIPOTESIS. BAB 2 ULASAN PERPUSTAKAAN. 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2. 2.3. 2.4. 6. Tanamankelapasawit Morfologikelapasawit PenyakitKelapasawit Industri kelapasawit di Malaysia Perosakutama kelapasawit 2.2.1 Kumbangbadak 2.2.2 Morfologikumbangbadak 2.2.3 Kitaranhidup kumbangbadak 2.2.4 Tumbuhanperumahkumbangbadak 2.2.5 KerosakanDisebabkanoleh LarvaKumbangBadak 2.2.6 Kawalanperosak Ketoksikan 2.3.1 ProsedurUjian Ketoksikan 2.3.2 LDso 2.3.3 Jenis-jenisKetoksikan 2.2.2 PengukuranKetoksikan Insektisid VII. 6 6 7 8 9 10 11 13 14 15 15 15 16 17 18 18 18.

2.5. 2.4.1 KlasifikasiInsektisid Cypermethrin. 19 20. BAB 3 KAEDAH. 23. 3.1 3.2 3.3 3.4. 23 23 23 24 24 25 25 25 25 26 26 27 29 29 29 30. 3.5. 3.6 3.7 3.8. Lokasikajian Tempohkajian BahanKajian Kaedahkajian 3.4.1 Pengumpulansampellarva KumbangBadak 3.4.2 PenjagaanLarvaKumbangBadak PenyediaanStok Larutan 3.5.1 KepekatanLarutandalamUnit ppm 3.5.2 PenukaranNilai ppm kepadaNilai ng/g 3.5.3 PencairanBerganda 3.5.7 Ujian Bioassai RekaBentuk Ekperimen Parameterkajian AnalisaData 3.8.1 PembetulanPeratusanMortaliti 3.8.2 AnalisaUjian Parallelism. BAB 4 KEPUTUSAN. 31. 4.1 4.2. 31 32. 4.3. 4.4. Data KesanKetoksikanCypermethrinterhadap MortalitiLarva Kumbang Badak 4.2.1 Mortaliti dalamProbit 4.2.2 Ladang1 4.2.3 Ladang2 KesanKetoksikanCypermethrinTerhadapMortaliti LarvaKumbangBadak Antara Ladang1 dan Ladang2 4.3.1 Data Analisis 4.3.2 PengujianHipotesis Ujian KerintanganFR. 32 33 34 36 36 36 38. BAB 5 PERBINCANGAN. 40. 5.1 5.2. 40 41. 5.3. KesanDos KepekatanBahanAktif Insektisid PerbandinganLethalDose(LDso/ LD9o)bagi Insektisid CypermethrinterhadapLadang1 dan Ladang2 PerbandinganKetoksikanInsektisidBahanAktif Cypermethrin viii. 42.

5.4. antara Ladang1 dan Ladang2 FaktorKerintanganLarvaKumbangBadak. 43. BAB 6 KESIMPULAN. 45. 6.1. HasilKajian. 45. 6.2. Cadangan. 46. RUJUKAN. 47. LAMPIRAN. 49. ix.

SENARAI JADUAL. Muka surat. 7adual 2.1. Pengklasifikasiracunperosakmengikuttahap ketoksikanoleh. 19. WHO 3.1. Dos kepekatanlarutanbahan aktif insektisid. 27. 3.2. Susunanreka bentukeksperimendan replikasiCypermethrin. 28. 3.3. Susunanreka bentukrawatankajian mengikutLadang1 dan. 28. Ladang2 pada bahanaktif insektisidCypermethrin 4.1. Data mortaliti larva kumbangbadakbagi bahanaktif racun. 32. seranggaCypermethrinterhadapLadang1 dan Ladang2 pada 24,48,72 dan 96 jam pemerhatian 4.2. Nilai LDsobagi LadangSyarikatMajulahSdn. Bhd.dan Ladang. 33. Persendirian(n=15, setiapjam) selepas96 jam pemerhatian. 4.3. Nilairp, N dan probabiliti. 36. 4.4. Nisbahkerintangannilai LDsolarva kumbangbadakyang. 37. Diuji dibahagidengan nilai LD5oyang rentan (bertanda bold) (IRAC2014). X.

SENARAI RAJAH. Rajah 2.1. Muka surat Betina(kiri) danjantan (kanan) Oryctesrhinoceros.Dalam. 12. gambariini, kumbangbadakbetinatanduknyamenghalake bawahmanakalakumbangbadakjantan tanduknyamenghala ke atas 2.2. Kitaranhidup kumbangbadak. 14. 2.3. Struktur kimia bagiCypermethrin. 22. 4.1. Hubungkaitantara kadar mortaliti dalam probit terhadap Lethal. 34. di LadangSyarikatMajulahSdn. Bhd. (Ladang1) Dose(LD5o/LD9o) 4.2. Hubungkaitantarakadar mortaliti dalam probit terhadap Lethal. 35. di LadangPersendirian(Ladang2) DosE(LD5o/LD9o) 4.3. Hubungkaitantarados kepekatandan mortaliti dalamprobit larva kumbangbadak. XI. 36.

SENARAI SIMBOL, UNIT DAN SINGKATAN. %. Peratus. °C. Darjahcelcius. cm. Sentimeter. 9. Gram. kg. Kilogram. L. Liter. LCso. KepekatanMaut50. LD5o. Dos Maut50. mg. Miligram. m. Meter. mm. Milimeter. MRL. Had MaksimumResidue. ppm. Bahagianper juta. xii.

BAB 1. PENDAHULUAN 1.1. Pengenalan. Kelapa sawit atau nama saintifiknya E/aeisguineensismula diperkenalkandi Malaysia sebagaitumbuhanhiasanpadatahun 1870.Sejaktahun 1960,kawasanyang ditanamtelah meningkatpadakadar yang pesat.Padatahun 1985,1.5 juta hektar telah ditanamdengan pokok sawit, clan ia telah meningkat kepada 4.3 juta hektar pada tahun 2007. Ia telah menjaditanamankomoditiyang palingpenting di Malaysia.Sehingga2011,jumlah kawasan yang ditanamadalah4.917.000hektar. Kumbangbadak atau nama saintifiknya OryctesrhinocerosLinn berasal daripada keluarga Scarabaeidaebawah order Co%opterasubfamily Dynastinae (Hara, 2014). Kumbangbadakmerupakansalahsatu perosakutama pokokkelapasawit dan pokokkelapa di Malaysia.Selainkedua-duatanamanini, kumbangbadakjuga menyerangtanamanpalma yang lain sepertipokokkurma,sagu,nipahdan tanamanpalmahiasan.Tanamanlain seperti tebu, pisangdan betikjuga kadangkaladiserangoleh seranggaperosakini. Kumbangbadak berasaldari Asia Selatan,tetapi kini telah tersebar sehinggake Afrika, Australia,Asia dan KepulauanPasifik.Jangka hayat kumbang badak antara empat hingga Sembilanbulan. Tempat pembiakankumbang badak biasanyaterdiri daripadabahan atau tanaman reput yang lembap dan kaya dengan bahan organik seperti batang pokok kelapa yang reput, kompos, habuk kayu, najis temakan dan sisa kebun. Kumbangbadak mula menyerang tanaman apabila memasukiperingkat dewasadan mengorek batang pokok sehingga ke dalamteras batang.Serangankumbangbadakbolehdikesanmelaluikeadaandaunpelepah yang berbentuk'V' akibat gigitan kumbangbadakdewasa(Dilipkumar,2013)..

Serangandaripada kumbang badak ini semakinserius sehinggamenyebabkankematian pokokclankerugianhasilsebanyak25% (Masilamany,2013). Selainitu, terdapat beberapa faktor lain yang boleh menyebabkanserangankumbang badak lebih aktif seperti kaedah penanamansemula tanpa pembakarandimana batang sawit yang ditumbang dibiarkan mereputakan menarikperhatianperosaksepertikumbangbadakini untuk dijadikantempat pembiakannya. Kumbang badak adalah perosak utama tanaman sawit pada peringkat awal menanam(Masijan,2000). Kawalanseranggaperosakini bolehdilakukandenganberkesan melaluikaedahpengurusanperosakbersepadu(PPB)atau lebih dikenalisebagaiIntegrated Pest Management(IPM). PBBmerupakansatu konsepatau sistem pengawalanperosak tanaman yang menggabungkankaedah-kaedahkawalan kultur, fizikal, biologi dan kimia secarabersepadudan serentakdenganmengambilkira kesanterhadappetani, masyarakat dana lam sekitar. PBBbukan satu sistem pertanianyang baru di Malaysia,tetapi amalan dan pengetahuan mengenainya masih berkurangan di kalangan petani tempatan terutamanyapekebunkecil kelapasawit sehinggamenyebabkanmasalahseranggaperosak seperti kumbangbadaksemakinberleluasa(Dilipkumar,2013). Ketoksikanracun seranggaterhadap organismaselalunyadinyatakan dalam LCso (kepekatanmaut) racunseranggayang digunakanuntuk mengetahuidan kepekatanracun seranggayangselalunyamembunuh50% populasisesuatuorganismayang dikaji. LCwdiuji dalampelbagaikepekatandalamsatu melaluipenggunaangasatau wap bercampur-campur ruang udarakhasdi manaseranggayang diuji akan diletakkan.Ujian ini akan mengganggu sistem pemafasan serangga dan menyebabkan sesak nafas dan membawa kepada kematian. Simon(2008) menyatakanLC5oboleh nyata sebagaimilligram per sentimeterpadu setiap organisma(mg/cm3).Ia paling kerap digunakandalam kajian alam sekitar di mana is juga menyatakanoleh kerana bahagianper juta (ppm) stau bahagianper billion (ppb) dalammediumyang biasanyaair yang membunuh50% juga organismaujian. Apabilanilai LC5odilaporkan, is juga perlu menyatakanjenis ujian haiwan dikaji clan jangka masa pendedahan. 2.

Ujian LD5oakan menyebabkangangguanpada oral, kulit dan perut seranggaatau organismayang diuji yang menyebabkankematian. Simon(2008) menyatakanujian LD50 dilakukan dengan memberi makan atau memaksa makan sesuatu bahan yang telah diletakkandos maut kepadahaiwan. Kemudiankadar kematiandirekodkanselepas24 jam. Untuk menentukanbahan-bahanLD5o,kelompok haiwan yang terdedah kepada pelbagai dos dan peratusanorganismayang mati dalamsetiapkelompokperlu direkodkan. LC5odan LD5omempunyaikonsep yang sama iaitu menyebabkan50% kematian kepadapopulasiyang diuji. Yang membezakanLC5odan LD5oadalah penggunaandos dan kepekatanmaut Kadar kematian perlu direkod seperti masa kematian, bilangan haiwan yang mati, kepekatanatau dos yang menyebabkankadar kematian tinggi seperti yang dinyatakanoleh Hassal(1990). Setiapracunseranggamempunyaitiga namaiaitu namaumum,namadagangandan namakimia. Secaraumumnya,namaumumyang digunakanmerupakannamagenerikbagi bahan aktif yang diberikanoleh pertubuhansaintifik professional,PertubuhanEntomologi di Amerika.Namadaganganjuga dikenalisebagainama produkmanakalanama kimia pula menerangkantentang komposisi kimia dan struktur bahan aktif seranggaperosakyang ditetapkanberdasarkanperaturanIUPAC(Simon,2008). Menurut Handa(2012), "racun seranggadikiasifikasikanberdasarkansifat semula jadi kimia, mod entri dan mod tindakan racunseranggatersebut. Sifat semulajadi bahan kimia iaitu kompaun bukan organik seperti arsenikal; organik seperti DDT; dan bahan botanical sebagai contoh Nikotin sulfide. Manakalaracun sentuhan, fumigasi dan racun seranggasistemikadalahklasifkasiracunseranggaberdasarkanmod entri. Racunsentuhan ialah racun yang membunuhserangga perosakmelalui sentuhan atau tindakan melalui penyerapan.Mod entri fumigasi pula merupakanracun yang bersifat gas yang digunakan untuk membunuhseranggasebagai contoh HCN,aluminium fosfat, methyl bromida dan sebagainya.Racunseranggasistemik pula adalah racun yang akan menyerapdan akan berpindahke bahagiantumbuhanyang lain apabiladigunakanpadaakar, batangatau daun " tumbuhan,sebagaicontoh phorate, karbofuran,aldicarbdan sebagainya.. 3.

Cypermethrin adalah kelas II racun piretroid sintetik dan formulasi jenis pati emulsifiableyang mempunyaipelbagaikepekatan.Doncel et a/, (2004) telah menyatakan bahawa Cypermethrin ialah racun perosak piretroid yang biasa digunakan di kawasan bandar dan kawasanpertaniandan jangka hayatnyadalamtanah adalah30 hari, antara 2 kestabilanyang mencukupi -8 minggu.Dee(2001) mengatakanCypermethrinmempunyai di udara dan cahayaserta digunakan untuk mengawalperosaktermasuk perosakorder lepidopterapadatanamankapas,buah-buahandan tanamansayur-sayuran. Cypermehtrinadalah campurandaripada lapan isomer berbezadan daripadanya mungkin mempunyai ciri-ciri kimia dan biological tersendiri. Cypermethrin mempunyai abstrak kimia bemama (RS)-a-cyano-3 phenoxybenzyl (1RS,3RS;1RS,3SR)-3-(2,2KesatuanAntarabangsaKimia Tulen dichlorovinyl)-2,2dimethylcyclopropanecarboxylate. dan gunaan(IUPAC)memberinamaCypermethrinialah (RS)-alpha-cyano-3-phenoxybenzyl (1RS)is-trans-3-(2,2-dichlorovinyl) carboxylate-2,2-dimetil-siklopropana) adalah salah satu racunseranggayang paling banyakdigunakanuntuk tujuan pertaniandan domestic(Singh et a/., 2012). 1.2. Justifikasi Kajian. Kajian yang dijalankanini dijangkadapat membantupara petani di Sandakan,khususnya petani di SungaiBatang, Sandakan,Sabahuntuk mengaplikasikandan menggunakandos racun perosakyang betul dan efektif bagi mengawalpopulasiseranggaperosakkumbang badak.Kajiantentangtahap ketoksikaninsektisiddi Sabahadalahkurangdan memerlukan pemerhatianyang kritikal bagi mengelakkanpenyalahgunaanbahanaktif insektisidberiaku yang boleh menyebabkanisu kerintanganberlaku. Setakat ini, status tahap ketoksikan insektisidterhadap mortaliti larva kumbang badaktidak banyakdiketahui di Malaysiadan khususnyadi Sabahyang kini merupakankawasanpengeluarsawit terbesarnegara. Terdapatkajian terdahulumengenaikesanketoksikanracun Cypermethrinterhadap kumbang badakdi ladang kelapasawit di kawasanSungai Batang. Padakajian terdahulu lebih memfokuskankesan racun Cypermethrinterhadap kumbang badak dewasa dimana sedikit perbezaanmengenai dos kepekatan yang digunakan. Hal ini kerana larva clan kumbangbadakdewasamempunyaitahap kerintanganyang berbeza. 4.

Pembangunanpesat industri kelapasawit di Sabahmenyebabkanpara pengusaha kelapa sawit selalunyacenderungmenggunakankaedah kimia dengan berlebihan untuk mengawalperosak kumbang badak berbandingkaedah lain seperti organik dan mikrob. Kajian ini akan membolehkan para penyelidik dan pengusaha kelapa sawit dapat mengetahuistatus ketoksikaninsektisidberasaskankimia, organik dan mikrob yang amat sedikit dikaji di Sabah. 1.3. Objektif. Objektif kajian ini ialah: dan LD9oCypermethrinterhadap mortaliti larva Oryctes 1. Untuk menentukanLDSO rhinoceros(L.) yang disampeldari LadangSyarikat MajulahSdn. Bhd, dan Ladang Persendiriandi SungaiBatangSandakanmengikutmasa. 2. Untuk membandingkanketoksikanLD5odan LD9oLadangSyarikatMajulahSdn. Bhd. dan LadangPersendirianterhadap mortaliti larva Oryctesrhinoceros(L.) di Sungai BatangSandakan. 3. Untuk mengkajifaktor kerintangan(FR5odan FR9o)larva kumbangbadakterhadap Cyperrnethrin. 1.4. Hipotesis. Hipotesisnull (Ho):. Tidak terdapat perbezaanyang bererti bagi ketoksikanCypermethrin antara LadangPersendiriandan LadangSyarikat Majulahterhadap mortaliti larvaOryctesrhinoceros(L.) di SungaiBatangSandakan.. Hipotesisalternative(Ha):. Terdapatperbezaanyang bererti bagi ketoksikan Cypermethrin antara Ladang Persendirian dan Ladang Syarikat Majulahterhadap mortaliti larva Oryctesrhinoceros (L.) di SungaiBatangSandakan.. 5.

BAB 2. ULASAN PERPUSTAKAAN. 2.1. Tanaman kelapa sawit (Eiaeisguineensislacg). Pokok kelapa sawit (E/aeisguineensis)berasal dari Afrika Barat di mana ia tumbuh di hutan dan kemudiannyaberkembangmenjaditanamanpertanian(Manjeri et a/., 2014). Ia telah diperkenalkanke Malaysia,Tanah Melayuoleh British pada awal 1870-an sebagai tumbuhan hiasan. Pada tahun 1917, penanaman komersil yang pertama berlaku di TennamaranTanah di Selangor,meletakkanasas-asasuntuk ladang-ladangkelapa sawit yang luas-danindustri minyak sawit di Malaysia.Penanamankelapasawit meningkatpada kadaryang cepat di awal 1960-andi bawah programmempelbagaikanpertaniankerajaan, yang diperkenalkanuntuk mengurangkanpergantunganekonomi negara kepada getah dan bijih timah. Kemudian pada tahun 1960-an, kerajaan memperkenalkan skim penempatantanah untuk penanamankelapa sawit sebagai satu cara untuk membasmi kemiskinanbagi petani dan pekebunkecil yang tidak mempunyaitanah. Ladang-ladang kelapa sawit di Malaysiasebahagianbesamyaberdasarkan"sistem pengurusanestet dan skim pekebunkecil(MPOC,2014). 2.1.1 Morfologi kelapa sawit Kelapasawit adalahtanaman monoesiuskeranaia mengandungikedua-duabungajantan dan betina padapokokyang sama.Setiappokok menghasilkantandanpadat denganberat antara 10 dan 25 kilogramdengan 1000-3000isi, setiaptandan. Setiap putik hampirsfera atau memanjangdalam bentuk. Secaraumumnya,putik adalah ungu gelap, hampir hitam dan wama bertukar kepada merah jingga apabila masak. Setiap putik terdiri daripada.

kernel keras (benih) yang terdapat di dalam shell (tempurung) yang dikelilingi oleh mesokarpaberisi. Pokokkelapa boleh tumbuh sehinggaenam puluh kaki dan lebih tinggi. Batang-batangpokok muda dan matang dibalut dengan pelepahyang memberi mereka penampilanyang agak kasar. Pokok-pokokyang lebih tua mempunyaibatang licin selain parut yang ditinggalkanoleh pelepahyang telah layu dan gugur (MPOC,2014). Pokok kelapa sawit akan mula membuahkanhasil selepas 30 bulan ditanam lapangan dan akan terus menjadi produktif untuk 20 hingga 30 tahun akan datang; dengan itu memastikanbekalan yang konsistenminyak. Setiap tandan masak dikenali sebagaiFreshFruit Bunch(FFB)atau buahtandan segar (BTS). Di Malaysia,pokok-pokok kelapa sawit yang ditanam terutamanya pelbagaitenera itu, gabungan antara dura dan pisifera.Variati tenera menghasilkankira-kira4 hingga 5 tan minyaksawit mentah (MSM) sehektar setahun dan kira-kira 1 tan biji sawit. Pokok kelapa sawit adalah tanaman berasaskanminyak yang paling cekap di dunia, memerlukanhanya 0.26 hektar tanah untuk menghasilkansatu tan minyak manakala kacang soya, bunga matahari dan biji sesawimemerlukan2.22,2 dan 1.52 hektar, masing-masing, untuk menghasilkanyang sama (MPOC,2014). 2.1.2 Penyakit Kelapa Sawit Kelapasawit diserangoleh penyakitseawal.peringkat biji benih. Biji benih sawit diserang penyakit Brown Germ dimana embrio di dalam isirong menjadi rosak dan hitam akibat kulat Aspergi//usspp., Penici//iumspp. dan fusarium spp. Penyakit Schizophy//umyang disebabkanoleh miselium Shizophy//uscommuneyang masuk ke dalam biji benih yang pecahatau tidak bersihdan merosakkannya(Narayanasamy,2013). Penyakit semasadi tapak semaian termasuklah antraknos, penyakit bintik daun dan karah daun masing-masingdisebabkan oleh Melanconium, Curvu/aria spp. dan Phyb%um spp. Manakalapenyakit yang menyerangdi ladang ialah penyakit reput pangkal batang (RPB) yang disebabkanoleh Ganodennaboninense dan penyakit reput perdu akibat Fusariumspp (Vollmanndan Rajcan,2009).. 7.

2.1.3 Indust i kelapa sawit di Malaysia Industri kelapa sawit telah menyumbangkepadasosioekonominegara khususnyadalam pembasmiankemiskinandikalanganpekebunkecil kelapa sawit. Lebih daripada547 jenis perosak.yang menyerangpelbagai peringkat pertumbuhantanaman kelapa sawit yang telah dilaporkan di seluruh dunia. Kumbang badak merupakanancaman utama industri kelapa sawit termasuklah di Malaysia.Serangan serangga perosak ini semakin serius sehingga menyebabkankematian pokok clan kerugian hasil sebanyak25% (Dilipkumar, 2013). Sejarah awal industri sawit di Malaysiabermula pada tahun 1917, apabila benih kelapa sawit Dura (tempurung tebal) dari Rantau Panjang, Selangor mula ditanam di LadangTenmaran,KualaSelangor.Denganmelakukanbeberapakaedahpenyelidikandan memahami pewarisanbentuk buah kelapa sawit, penanamankomersial daripada baka Dura kepada baka kacukanDura x Pisifiera(DxP) mula dijalankan. Buah Pisiferaadalah buah sawit yang tidak mempunyaitempurung, dan dikenali sebagaibuah mandul betina iaitu bunga betina yang sepatutnya berkembangmenjadi buah dan tandan akan gugur sebelum matang. Baka kacukan DxP menghasilkanbuah tanera (kelapa sawit yang mempunyai tempurung nipis). Pokok kelapa sawit yang menggunakanbaka jenis DxP adalahlebih rendah dan tandannyasangat besar. Banyakkelebihannyaapabilabakajenis DxP ini ditanam. Pertama,disebabkania rendah daripada baka Dura, la memudahkan pekerja ladanguntuk memetik buah kelapasawit. Kedua,lebih banyakpokok kelapasawit dapat ditanamdalamsatu hektar tanah keranasifat pokok itu yang lebih rendah dan yang ketiga, keranasifat tempurungnyayang nipis, maka ia menghasilkanminyakyang banyak (Anonymous,2016). Penanaman kelapa sawit di Malaysia telah diperkenalkan oleh kerajaan bertujuan untuk membasmi kemiskinan dalam kalangan penduduk luar bandar. Pada tahün 1960-an, Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan (FELDA) telah membuka tanah-tanah baru untuk diteroka dan dijadikan ladang kelapa sawit. Pembangunan dalam industri kelapa sawit amat. memberangsangkan dengan penekanan diberikan kepada penyelidikan bagi menghasilkan kaedah baru dalam teknologi penanaman, penghasilan benih yang berkualiti dan. penghasilan produk-produk. baru. berasaskan - kelapa sawit. 8. Kerajaan telah -.

menubuhkanbeberapaagensiyang bertanggungjawabke atas perkaraberkaitantanaman sawit ini. JabatanPertanianMalaysiayang ditubuhkanpadatahun 1912,ditugaskanuntuk melaksanakanBasar-Basarpertanian yang telah digariskan oleh kerajaan. Lembaga KemajuanTanah Persekutuan(FELDA)pula ditubuhkanuntuk mengkordinasipembukaan tanah-tanah baru manakalaInstitut PenyelidikanMinyak KelapaSawit Malaysia(PORIM) pula berfungsi untuk memberi tumpuan yang lebih besar dalam usaha-usaha pembangunanclan penyelidikan(R&D) seterusnyameningkatkanpengeluaran.Lembaga Minyak Sawit Malaysia (MPOB) pula memainkan peranan penting dalam usaha mempromosiclanmemperkenalkanfaedah clan penggunaanminyak kelapa sawit di mata dunia (Anonymous,2016). Sebagai pengeksport minyak kelapa sawit yang terbesar di dunia, Malaysia pastinya memiliki formula kejayaan tersendiri untuk memperbanyakkanhasil menerusi usaha pembiakbakaanyang efektif. Dengan memperkenalkanprogram pembiakbakaan sawit, peningkatanhasil minyaksawit, kualiti minyakdan kadar ketinggianpokok dikaji dan kajian terhadap daya tahan perosak dan penyakitjuga dilakukan.Sedikit statistik yang dikeluarkan oleh Lembaga Minyak Sawit Malaysia tentang tanaman kelapa sawit di Malaysiamenunjukkanterdapat seluas4,853,766hektar tanamankelapasawit di Malaysia pada tahun 2010 berbandingcuma 642,00 hektar direkodkanpada tahun 1975. Bilangan ladang kelapa sawit pula mencatat angka 4,370 pada tahun 2010 berbanding690 pada tahun 1975. Pada tahun 2011, sebanyak 18.91 juta tan minyak sawit mentah telah dihasilkan, iaitu 11.3% lebih tinggi jika dibandingkandengan pengeluaranpada tahun 2010. Negara tembok besar China merupakannegara pengimport utama minyak sawit mentah negara kita. Pada tahun 2010, kadar eksport ke negara China adalah sebanyak 11.37 juta tan atau 68.2% daripada eksport minyak sawit Malaysiauntuk tahun 2010 (Anonymous,2016). 2.2. Perosak Kelapa Sawit. Pada peringkat awal menanam sawit biasanya terdapat pelbagai jenis perosak yang menyerangtanamanini. Seranganini boleh berlaku di kawasanyang baru dibangunkan dan juga di kawasantanam semula. Kerosakantanaman ini adalah disebabkanoleh dua 9.

jenis perosakiaitu seranggadan haiwan mamalia.Seranggaperosakutama termasuklah kumbang kaboi, kumbang, badak, anai-anai dan belalang, manakala perosak haiwan mamaliapulaadalahtikus, landak,babi hutan, monyet dan gajah (Masijan,2000). Serangantikus ke atas pokok sawit di ladang akan menyebabkankerosakanpada umbut muda, tandan buah dan bunga jantan. Bahagianpucuk kelapa sawit yang rosak dimakan tikus akan membantutkanpertumbuhanpokok dan dalam keadaanyang lebih teruk menyebabkanpokok mati. Pokok kelapa sawit dengan tandan buah dan bunga jantan yang rosak keranaserangantikus akan menurunhasilnya(MPOB,2004). 2.2.1 Kumbang badak Kumbang badak atau Oryctes rhinoceros menjadi serangga perosak pertanian yang penting telah dikaji secarameluasdalam pelbagaiaspekdalamtempoh masayang sangat lama. Kajian taksonomi tidak lengkap mengenaikumbang ini bermula sangat awal dan semakanberterusantelah dibuat dalam klasifikasikumbang badak ini. Spesiesini pada asalnya digambarkansebagai kumbang badak Scarabaeusoleh Linnaeus. Dalam kerjakerja taksonomi lagi yang diterbitkan pada tahun 1840, kumbang ini dipanggil Oryctes stentorCastelnau.Akhimya, denganpenubuhansistemtatanamazoologi, spesiesini telah dinamakansemulasebagaiOryctesrhinoceros Oryctesrhinocerosadalahtergolongdalam keluargaScarabaeoideayang telah wujud di muka bumi selama200 juta tahun. Daripada 42 spesiesdalam genus ini hanya O. rhinoceroshadir sebagai perosakkelapa sawit di rantau Asia. Dalam negara Malaysia,kumbang ini dikenali sebagai 'kumbang badak', di mana 'kumbang' bermaksud beetle dan 'badak' bermaksud rhinoceros (Manjeri et a/., 2014). Kumbangbadak (Oryctes rhinoceros)adalah perosakutama tanaman sawit pada peringkat awal menanam. Serangan kumbang ini berlaku dengan teruk sekiranya kawasantersebut mempunyaitempat pembiakannyaseperti tunggul mereput dan bahan organik yang mereput seperti habuk papan, tahi lembu dan tandan buah kosong. Kumbangbadak dapat dikenali dengan kehadirantanduknya seperti badak. Peredaran hidup kumbang badak adalah di antara lima ke tujuh bulan. Tempoh hidup kumbang dewasa betina adalah sembilan bulan dan yang jantannya sehingga enam 10.

bulan. Kumbang badakjantan dapat dibezakandengan kumbang badak betina melalui kehadiran tanduknya yang lebih panjang. Peringkat larva kumbang ini tidak membahayakanpokok sawit. Larvaini hidup dalam bahan organik yang mereput (MPOB, 2010). 2.2.2 Morfologi kumbang badak Beberapakerja-kerjaatau proses-proses yang telah berlaku pada kitaran hidup perosakini yang terdiri daripadaempat peringkat iaitu telur, larva, pupa dan dewasadengantempoh masa bagi setiap peringkat yang berubah-ubah, bergantung kepada keadaan cuaca, pemakanandan kelembapan kawasan yang berbeza di mana proses perkembangan beriaku. Secara umumnya kitaran hidup seluruh berlangsung selama kira-kira empat hingga sembilan bulan membolehkan lebih daripada satu generasi setiap tahun. Sepanjang tempoh ini kumbang badak betina bertelur 70 hingga 100 telur. Kumbang badak dewasa telah diperhatikan untuk mengawan selepas makan pertama mereka apabilamerekatelah meninggalkantapak pupamereka. Menurut Manjeri eta/., (2014), terdapat perbezaanyang jelas dalam pilihanhabitat antara kumbang badak yang tidak matang dan dewasa.Pokok kelapa sawit yang sudah mati tapi masih teguh berdiri yang sebelum ini terjejas oleh penyakit, perosakatau kilat secara tidak langsung telah menyediakanpersekitaran pembiakan yang sesuai untuk kumbang badak yang tidak matang. Bahan-bahanseperti baja, timbunan habuk kayu, reput balak, mereput sayur-sayuran,jambatan diperbuat daripadabatang kelapa,pandan mati, tandas lama, tebu hampastebu, jerami padi dan juga humus tanah yang kaya juga bertindak sebagai habitat sesuai untuk kumbang yang tidak matang. Sementara itu, kumbabg badak dewasa menghabiskansebahagian besar masa hidup mereka pada tumbuh-tumbuhan segar tetapi mereka juga kembali ke pokok kelapa sawit untuk menguraikantapak untuk mengawandan pembiakan.Kajian juga telah dijalankan oleh beberapa penyelidik untuk memahami peranan faktor-faktor abiotik dalam pemilihan habitat kumbang.Ia telah berjaya mendedahkanbahawapenutup bumi lebih daripada70 cm, menguraikanbatang pokok dengan kandungan77% kelembapan,pH tanah kurang daripada4.2 dan hujan yang tinggi adalahciri-ciri penting dalam habitat kumbang `yang meningkatkankepadatanpendudukmereka. 11.

RUJUKAN Abbott, W. S. 1925.A Methodof ComputingThe EffectivenessOf An Insecticide.Journal of EconomicEntomology.18: 265-267 Aldrige, A. N. 1990. An assessmentof the toxicology properties of pyrethroids and their neurotoxicity.Oit. Rev. Toxico/21: 89-104 Bayo,F. S., Paul, J. V. B. D. dan Reinier,M. M. 2012. EcologicalImpacts ToxicChemica/s of Francisco,USA:FranciscoSanchez-Bayo Caroline,C. 1996.Cypermethrin.Journal ofPes7icideReform16(2): 15-20 Casida,J. E. 1980. Pyrethrumflowers and pyrethroid insecticides.Environ. Health Perspect34: 189-202 Cunningham,A. A., Daszak,P. dan rodriguez, J. P. 2003. Pathogen pollution : Defining A Parasitological Threat to BiodiversityBonservation.Journalof Paras/tology89: 78-83 Dee, A. J. 2001. Environmentalfate of Cypermethrin. Environmental Monitoring & Pest Management: 1-10 Doncel,M. G., Torija, C. F., Hinton, D. E. dan Tarazona,J. V. 2004. StagespecificToxicity of Medaka(Oryziaslabpr Embryos Cypermethrin Eggs to Using es) and a RefinedMethodology for an In Vitro FertilizationBioassay.EnvironmentalContaminationand Toxicology48: 87-98 El-Toukhy,M. A. dan Girgis,R. S. 1993. In Vivo and in vitro studieson the effect larvin of and cypermethrinon adenosinetriphosphataseactivity of male rats. J. Environ.Sci. Health B28: 599-619 Fauziah,I., MohdNorazamdan MohdRasdiZ. 2012.Toxicityof SelectedInsecticides(Spinosad, Indoxacarb and Abamectin)Against the DiamondbackMoth (Plutella xy/ostella L) On Cabbage.AsianJournalofAgriculture and RuralDevelopment2(1): 17-26 Finney,D. J. 1952. ProbitAna/ysisCambridgeEngland:CambridgeUniversityPress Finney,D. J. 1964. A statistical treatment of the simoid curve.Cambridge,England:Cambridge UniversityPress Gurmit Singh. 1987. Naphtaleneballs for the protectionof coconutand oil palm against Oryctes rhinocerosL. Planter.63(2): 286-292 Handa,S. K. 2012. Principleof PesticideChemistry.Jodhpur,India: Agrobios(India) Hara, A. (2014). Coconut RhinocerosBeetle, Oryctes rhinoceros A major Threat to Hawaii's Coconutand Palm Trees: 19-30 Hassal, K. A. 1990. The biochemistry and use of pestic/de." Structure, metabolism, mode of pesticide Heong,K. L dan Garcia,P. F. 2010. ResearchMethodsIn ToxicologyAnd InsecticideResistance MonitoringOf RicePlanthoppers.InternationalRiceResearchInstitute (IRRT): 1-112 Heong,K. L, Tan K. H., Uu., Z., Lu,Z. dan Garcia,C. P. F. 2013. ResearchMethodsIn Toxicology And Insecticide ResistanceMonitoring Of Rice Planthoppers.27d International Rice ResearchInstitute (IRRT): 1-157 Hodgson,E. 2001. Introduction to Toxicology.New York: Widley Jipanin,J., Alinah, A. R., Jaimi, J. R., dan Phua, P. K. 2001. Managementof pesticide use on vegetable production: Role of Department of Agriculture Sabah. 6' SITE Research Seminar, Kamrin,M. A. 1997.PesticideProfiles: Toxicity,EnvironmentalImpact and Fate. USA:CRCPress Kumar, A. Sharma, B. dan Pandey,R. S. 2011. Cypermethrininduced alterations in nitrogen 83: 492-501 metabolismin freshwaterfishes. Chemosphere 47.

Lim, G. S. 1990. Integrated Pest Managementof DiamondbackMoth: Practical Realities.In Talekar, N. S. Editor. Diamondbackmoth and Other Crucifer Pests: Proceedingof The SecondInternational Workshop,Asian Vegetables.Researchand DevelopmentCenter, Tainan,Taiwan: 565-576 Masijan,Z. (2000). PerosakSawit Dan KawalanBerkesan.MalaysiaPalm OilBoard (MPOB),7-9 Masilamany,D& Tang, S.B. 2013. Pengurusanbersepadukumbang badakdan kumbangjalur merah- perosakutamatanamankelapa.Buletin Teknolog/MARDI:51-59 Manjeri,G., Muhamad, R. & S. G. Tan. 2014. Article of OryctesrhinocerosBeetles,an oil palm Pestin Malaysia Micheal,A. K. 1997. PesticideProfile: toxicity, EnvironmentalImpact and Fate. America: CRC Press MPOB.(2010). B/oteknologiPerindustan. Malaysia:Hakcipta(C) MalaysiaPalmOil Board Narayanasamy, P. 2013.BiologicalManagementof Diseasesof Crops:Characteristicsof Biological ControlAgents.SpringerScience& BusinessMedia5(1) Nurul'AinAbu Husin.2011. KajianAwalTerhadapPenggunaanRacunSeranggaPerosakdi Kebun Sayur-sayurandi Kundasang,Sabah.DisertasiSarjanaMuda Sains. UniversitiMalaysia Sabah Oliveira,A. D. D., Siquira,H. A. A., Olivera,J. V. Silva,J. E. dan Filho, M. M. 2011. Resistanceof BrazilianDiamondbackMoth Populationsto Insecticides.Sci. Agric. (Piracicaba,Braz.) 68(2): pp. 154-159 Ottoboni,M. A. 1991.The dose makesthe poison.Van NonstrandReinhold,New York, 200-244 Schmaedick,M. 2005. Coconut RhinocerosBeetle. Pests and Diseasesof American Samoa Number 8. American Samoa Community College Community & Natural resources CooperativeResearch& Extension Simon,J. Y. 2008.The Toxicologyand Biochemistryof Insecticides.BocaRaton: CRCPress Singh,A. K.,Tiwari, M. N., Parakash,0. dan Singh,M. P. 2012.A CurrentReviewof CypermethrinInduced Neurotoxicity and Nigrostriatal Dopaminergic Neurodegeneration. Curr Neurophannacol.Mar 10(1): 64-71 Timothy,J. D. dan J. D. 1993. ManagingPesticideResistance. http://jenny.tfrec.wsu.edu/opm/displayspecies. php?pn=-70. Diakses pada 8 Januari 2017. Disahkanpada 10 Januari2017. Teixera, L A., Gut, I. J. dan Issacs, R. 2009. Lethaland SublethalEffectsof Chlorantraniliprole on Three Speciesof RhagoletisFruit Flies (Diptera: Tephritidae). Pest Management Science65: 137-143 Thome, J. E. Weaver,D. K. dan Baker, J. E. 1995. Probit Analysis:AssessingGoodness-of-fit Basedon Backtransformation and Residuals.JournalEconomyEntomology8s(5): 15131516 Tomlin, C. 2000. ThePesticideManual,12h Edition,Farham,Survey: BCPCPublication UniversitasSumateraUtara. BiologiKumbangTanduk(Co%ptera: Scarabaeidae) Vollmann,J& Rajcan,I. 2009.Oil Crops.SpringerScience& BusinessMedia.11: 342-343. Wallace,H. A. 2007. Principlesand Methodsof Toxicology: 5"' Edition.America: CRCPress. 48.