Lampiran 1. Pembuatan Media Media PDA (Potato Destrose Agar)
Kentang dikupas dan dicuci bersih lalu ditimbang 250 gram, dipotong
dadu berukuran 1-2 cm, kemudian kentang dimasak dengan air suling steril 500
ml selama 30 menit, lalu disaring ekstraknya dengan kain muslin. Masukkan
dextrose sebanyak 20 gram dan agar sebanyak 20 gram ke dalam beaker glass, tambahkan air suling steril sebanyak 500 ml, aduk sampai merata. Masukkan
ekstak kentang yang telah disaring (500 ml) kedalam larutan dextrose dan agar, aduk hingga homogen dan didihkan selama 30 menit. Masukkan kedalam
erlenmeyer masing-masing 200 ml. Selanjutnya erlenmeyer ditutup dengan kapas
steril dan aluminium foil lalu selotip atau isolasi. Selanjutnya masukkan kedalam
autoklaf untuk disterilkan selama 15 menit dengan suhu 120-121 oC pada tekanan
1,5 atm (Sibounnavoung, 2009).
Komposisi / Liter
Kentang dari 250 g...4 g*
Dextrose...20 g
Agar...20 g
*4.0 g ekstrak kentang setara dengan 250 g kentang.
pH: 5.6 ± 0.2 at 25°C
(Bacteriological Analytical Manual, 2001).
Media PDB(Potato Dekstrose Broth)
Disiapkan semua alat dan bahan. Kentang dikupas dan dipotong
kecil-kecil, kemudian dicuci sampai bersih. Ditimbang Kentang sebanyak 250 gram,
dan dekstrosa 20 gram. Kentang dipanaskan sampai mendidih, selama 15 menit.
Kemudian disaring, dan ekstraknya dicampur dengan Dextrosa, lalu dipanaskan
dicukupkan volumenya dengan aquades sampai 1000 ml kemudian erlenmeyer
disumbat dengan kapas. Disterilkan dalam autoklaf pada suhu 121 oC selama 15
menit (Nwogu dan Elenwo, 2013).
Komposisi / Liter
Kentang dari 250 g...4 g*
Dextrose...20 g
*4.0 g ekstrak kentang setara dengan 250 g kentang.
pH: 5.1 ± 0.2 at 25°C
(HiMedia Laboratories, 2015).
Media NA (Nutrient Agar)
Disediakan nutrient agar (difco) sebanyak 23 gram, letakkan di dalam beaker glass kemudian dicampur dengan aquades sebanyak 1000 ml, diaduk
hingga homogen. Panaskan campuran ini hingga mendidih. Setelah itu tuang
kedalam erlenmeyer 200 ml, tutup dengan kapas steril dan aluminium foil lalu
balut dengan cling wrap. Selanjutnya masukkan ke dalam autoklaf untuk
disterilkan selama 15 menit dengan suhu 120-121ᵒ C pada tekanan 1,5 atm
(Trostanetsky, A., 2003).
Formula / Liter
Gelatin ………...5 g
Ekstrak daging...3 g
Agar…...15 g
Final pH: 6.8 ± 0.2 at 25C
Media YDCA (Yeast Extract Calcium Carbonate Glucose Agar)
Disediakan yeast extract sebanyak 10 gram, D. glukosa sebanyak 20 gram
lalu tambahkan kalsium karbonat (CaCO3) sebanyak 20 gram. Kemudian
tambahkan agar 15-20 gram. Ditambahkan aquadest sebanyak 1000 ml. Semua
bahan dicampur dan dipanaskan di atas hotplate sambil diaduk sampai mendidih.
Setelah media dimasukkan ke dalam erlenmeyer 250 ml kemudian di autoclave
untuk disterilkan selama 30 menit dengan suhu 120-121ᵒ C pada tekanan 1,5 atm
(Manimegalai, 2014).
Komposisi / Liter
Yeast extract……….……20 g
Calcium carbonate………...…20 g
Agar………...…..20 g
Ph 6.8 ± 2-25°C
(HiMedia Laboratories, 2015).
Lampiran 2. Perubahan kode isolat jamur endofit
Kode Isolat Awal Kode Isolat pada saat Penelitian Jamur endofit 1 Aspergillus sp. Jamur endofit 1 Aspergillus sp. Jamur endofit 2 Aspergillus sp. Jamur endofit 2 Aspergillus sp. Jamur endofit 3 Penicillium sp. Jamur endofit 3 Penicillium sp. Jamur endofit 4 Curvularia sp. Jamur endofit 4 Penicillium sp. Jamur endofit 5 Cephalosporium
sp.
Jamur endofit 5 Cephalosporium
sp.
Lampiran 3. Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 1 HSI
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J1 A P1 4,00 5,00 5,00 14,00 J1 M P1 4,00 5,00 9,00 18,00 A P2 5,00 4,00 3,00 12,00 M P2 4,00 3,00 6,00 13,00 A P3 1,00 1,00 1,00 3,00 M P3 3,50 4,20 4,00 11,70 A P4 2,00 1,00 1,00 4,00 M P4 4,00 4,00 2,00 10,00 J2 A P1 0,00 1,00 1,00 2,00 J2 M P1 8,00 5,00 5,00 18,00 A P2 0,00 0,00 1,00 1,00 M P2 8,00 4,00 3,00 15,00 A P3 1,00 0,00 0,00 1,00 M P3 5,00 5,00 5,00 15,00 A P4 0,00 0,00 0,00 0,00 M P4 2,00 1,00 1,00 4,00
J3 A P1 10,50 11,80 12,60 34,90 J3 M P1 11,00 11,40 11,60 34,00 A P2 12,00 10,00 12,00 34,00 M P2 10,00 11,00 12,00 33,00 A P3 10,00 11,00 10,60 31,60 M P3 10,00 10,40 11,50 31,90 A P4 10,00 10,00 13,00 33,00 M P4 6,00 8,00 14,00 28,00 J4 A P1 2,00 1,00 1,50 4,50 J4 M P1 6,00 4,60 4,00 14,60 A P2 1,50 2,00 1,50 5,00 M P2 4,00 4,00 4,20 12,20 A P3 1,00 1,50 1,00 3,50 M P3 4,00 4,00 4,00 12,00 A P4 1,00 1,50 1,00 3,50 M P4 2,00 4,00 3,00 9,00 J5 A P1 16,00 15,00 14,00 45,00 J5 M P1 15,10 13,70 13,00 41,80 A P2 12,00 9,00 10,00 31,00 M P2 8,00 7,00 7,00 22,00 A P3 9,00 10,20 10,80 30,00 M P3 7,00 7,00 8,00 22,00 A P4 5,00 5,00 6,40 16,40 M P4 5,00 9,00 7,00 21,00 J6 A P1 1,50 2,00 1,00 4,50 J6 M P1 7,40 8,00 7,80 23,20 A P2 1,00 1,00 1,00 3,00 M P2 9,00 6,00 8,00 23,00 A P3 2,00 1,00 1,00 4,00 M P3 9,00 4,50 9,00 22,50 A P4 0,00 1,00 1,00 2,00 M P4 6,00 10,00 6,00 22,00
J7 A P1 0,00 2,00 1,00 3,00 J7 M P1 7,00 9,00 10,00 26,00 A P2 0,00 1,00 1,00 2,00 M P2 11,20 6,00 8,00 25,20 A P3 0,00 1,00 1,00 2,00 M P3 6,00 8,00 11,00 25,00 A P4 0,00 1,00 1,00 2,00 M P4 6,00 9,00 9,00 24,00 J8 A P1 11,60 14,00 13,00 38,60 J8 M P1 4,00 5,70 5,30 15,00 A P2 3,00 6,00 16,00 25,00 M P2 3,50 4,00 4,00 11,50 A P3 9,00 5,80 4,00 18,80 M P3 2,00 2,40 3,10 7,50 A P4 5,00 6,00 5,00 16,00 M P4 1,00 1,60 2,00 4,60
Lampiran 4. Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 1 HSI setelah Tranformasi Y=(x+0.5)1/2
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J1 A P1 2,12 2,35 2,35 6,81 J1 M P1 2,12 2,35 3,08 7,55
A P2 2,35 2,12 1,87 6,34 M P2 2,12 1,87 2,55 6,54
A P3 1,22 1,22 1,22 3,67 M P3 2,00 2,17 2,12 6,29
A P4 1,58 1,22 1,22 4,03 M P4 2,12 2,12 1,58 5,82
J2 A P1 0,71 1,22 1,22 3,16 J2 M P1 2,92 2,35 2,35 7,61
A P2 0,71 0,71 1,22 2,64 M P2 2,92 2,12 1,87 6,91
A P3 1,22 0,71 0,71 2,64 M P3 2,35 2,35 2,35 7,04
A P4 0,71 0,71 0,71 2,12 M P4 1,58 1,22 1,22 4,03
J3 A P1 3,32 3,51 3,62 10,44 J3 M P1 3,39 3,45 3,48 10,32
A P2 3,54 3,24 3,54 10,31 M P2 3,24 3,39 3,54 10,17
A P3 3,24 3,39 3,33 9,96 M P3 3,24 3,30 3,46 10,01
A P4 3,24 3,24 3,67 10,15 M P4 2,55 2,92 3,81 9,27
J4 A P1 1,58 1,22 1,41 4,22 J4 M P1 2,55 2,26 2,12 6,93
A P2 1,41 1,58 1,41 4,41 M P2 2,12 2,12 2,17 6,41
A P3 1,22 1,41 1,22 3,86 M P3 2,12 2,12 2,12 6,36
A P4 1,22 1,41 1,22 3,86 M P4 1,58 2,12 1,87 5,57
J5 A P1 4,06 3,94 3,81 11,81 J5 M P1 3,95 3,77 3,67 11,39
A P2 3,54 3,08 3,24 9,86 M P2 2,92 2,74 2,74 8,39
A P3 3,08 3,27 3,36 9,71 M P3 2,74 2,74 2,92 8,39
Lampiran 5. Sidik Ragam Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 1 HSI
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 7 72,35 10,34 117,59 * 2,08
Sterilisasi (AM) 1 16,03 16,03 182,39 * 3,92
Pengenceran (P) 3 8,77 2,92 33,27 * 2,68
Linier 1 8,60 8,60 97,88 * 3,92
Kwadratik 1 0,03 0,03 0,40 tn 3,92
Sisa 1 0,13 0,13 1,53 tn 3,92
Interaksi J x AM 7 39,77 5,68 64,63 * 2,08
InteraksiJx P 21 5,47 0,26 2,97 * 1,64
InteraksiAMx P 3 0,10 0,03 0,38 tn 2,68
InteraksiJxAMxP 21 2,36 0,11 1,28 tn 1,64
Error 128 11,25 0,09
Total 191 156,11
Lampiran 6. Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 2 HSI
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J1 A P1 6,00 6,40 6,60 19,00 J1 M P1 6,00 6,00 10,00 22,00 A P2 5,20 6,80 7,00 19,00 M P2 6,00 6,00 8,00 20,00 A P3 3,00 3,00 3,00 9,00 M P3 6,00 6,00 5,40 17,40 A P4 3,00 3,00 3,00 9,00 M P4 4,00 6,00 2,00 12,00 J2 A P1 0,00 2,00 1,00 3,00 J2 M P1 8,00 6,00 8,00 22,00 A P2 0,00 1,00 1,00 2,00 M P2 10,00 6,00 8,00 24,00 A P3 1,00 0,00 1,00 2,00 M P3 8,00 6,00 6,00 20,00 A P4 0,00 0,00 0,00 0,00 M P4 7,00 6,00 0,00 13,00
J3 A P1 11,20 12,00 13,50 36,70 J3 M P1 11,00 12,20 12,00 35,20 A P2 18,00 6,20 12,20 36,40 M P2 10,50 11,00 12,40 33,90 A P3 11,00 11,30 12,00 34,30 M P3 11,00 11,00 11,00 33,00 A P4 10,00 9,00 12,20 31,20 M P4 8,00 8,00 15,60 31,60 J4 A P1 2,60 1,50 1,50 5,60 J4 M P1 6,20 5,60 3,80 15,60 A P2 1,50 2,30 1,60 5,40 M P2 4,60 4,40 4,00 13,00 A P3 1,30 1,50 1,40 4,20 M P3 4,00 4,00 4,20 12,20 A P4 1,20 1,50 1,40 4,10 M P4 2,20 4,50 3,00 9,70 J5 A P1 16,40 15,80 14,50 46,70 J5 M P1 15,20 14,00 13,00 42,20 A P2 12,20 9,50 10,40 32,10 M P2 10,20 7,40 5,70 23,30 A P3 9,70 10,50 11,00 31,20 M P3 7,30 7,00 8,10 22,40 A P4 5,60 5,40 7,00 18,00 M P4 5,00 9,00 7,00 21,00 J6 A P1 2,00 2,00 1,00 5,00 J6 M P1 9,70 8,00 8,00 25,70 A P2 1,00 1,60 1,00 3,60 M P2 9,50 6,40 8,50 24,40 A P3 2,00 1,40 1,20 4,60 M P3 9,40 4,60 9,30 23,30 A P4 0,00 1,00 1,00 2,00 M P4 6,70 10,30 6,00 23,00
Lampiran 7. Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 2 HSI setelah Tranformasi Y=(x+0.5)1/2
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J1 A P1 2,55 2,63 2,66 7,84 J1 M P1 2,55 2,55 3,24 8,34
A P2 2,39 2,70 2,74 7,83 M P2 2,55 2,55 2,92 8,01
A P3 1,87 1,87 1,87 5,61 M P3 2,55 2,55 2,43 7,53
A P4 1,87 1,87 1,87 5,61 M P4 2,12 2,55 1,58 6,25
J2 A P1 0,71 1,58 1,22 3,51 J2 M P1 2,92 2,55 2,92 8,38
A P2 0,71 1,22 1,22 3,16 M P2 3,24 2,55 2,92 8,71
A P3 1,22 0,71 1,22 3,16 M P3 2,92 2,55 2,55 8,01
A P4 0,71 0,71 0,71 2,12 M P4 2,74 2,55 0,71 6,00
J3 A P1 3,42 3,54 3,74 10,70 J3 M P1 3,39 3,56 3,54 10,49
A P2 4,30 2,59 3,56 10,45 M P2 3,32 3,39 3,59 10,30
A P3 3,39 3,44 3,54 10,36 M P3 3,39 3,39 3,39 10,17
A P4 3,24 3,08 3,56 9,89 M P4 2,92 2,92 4,01 9,84
J4 A P1 1,76 1,41 1,41 4,59 J4 M P1 2,59 2,47 2,07 7,13
A P2 1,41 1,67 1,45 4,54 M P2 2,26 2,21 2,12 6,59
A P3 1,34 1,41 1,38 4,13 M P3 2,12 2,12 2,17 6,41
A P4 1,30 1,41 1,38 4,10 M P4 1,64 2,24 1,87 5,75
J5 A P1 4,11 4,04 3,87 12,02 J5 M P1 3,96 3,81 3,67 11,44
A P2 3,56 3,16 3,30 10,03 M P2 3,27 2,81 2,49 8,57
A P3 3,19 3,32 3,39 9,90 M P3 2,79 2,74 2,93 8,46
A P4 2,47 2,43 2,74 7,64 M P4 2,35 3,08 2,74 8,17
J6 A P1 1,58 1,58 1,22 4,39 J6 M P1 3,19 2,92 2,92 9,02
A P2 1,22 1,45 1,22 3,90 M P2 3,16 2,63 3,00 8,79
A P3 1,58 1,38 1,30 4,26 M P3 3,15 2,26 3,13 8,54
A P4 0,71 1,22 1,22 3,16 M P4 2,68 3,29 2,55 8,52
J7 A P1 0,71 1,67 1,41 3,79 J7 M P1 7,70 9,50 11,00 28,20
A P2 0,71 1,38 1,45 3,53 M P2 11,50 6,60 8,50 26,60
A P3 0,71 1,52 1,22 3,45 M P3 6,40 8,40 11,50 26,30
A P4 0,71 1,22 1,41 3,35 M P4 6,50 9,20 9,30 25,00
J8 A P1 12,00 14,80 13,60 40,40 J8 M P1 4,40 6,00 5,50 15,90
A P2 3,50 6,30 16,40 26,20 M P2 3,80 4,30 4,30 12,40
A P3 9,40 6,00 4,80 20,20 M P3 2,40 2,60 3,10 8,10
Lampiran 8. Sidik Ragam Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 2 HSI
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 7 419,73 59,96 48,79 * 2,08
Sterilisasi (AM) 1 30,50 30,50 24,81 * 3,92
Pengenceran (P) 3 37,67 12,56 10,22 * 2,68
Linier 1 36,94 36,94 30,06 * 3,92
Kwadratik 1 0,56 0,56 0,45 tn 3,92
Sisa 1 0,17 0,17 0,14 tn 3,92
Interaksi J x AM 7 516,57 73,80 60,04 * 2,08
InteraksiJx P 21 80,81 3,85 3,13 * 1,64
InteraksiAMx P 3 1,60 0,53 0,43 tn 2,68
InteraksiJxAMxP 21 18,62 0,89 0,72 tn 1,64
Error 128 157,32 1,23
Total 191 1262,83
Lampiran 9. Data Pengamatan Diameter Zona Hambat pada 3 HSI
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J1 A P1 6,40 6,50 7,40 20,30 J1 M P1 6,70 6,50 10,40 23,60
A P2 5,60 7,00 7,60 20,20 M P2 6,30 6,80 8,40 21,50
A P3 3,50 3,20 3,20 9,90 M P3 6,20 6,50 5,70 18,40
A P4 3,40 3,40 3,10 9,90 M P4 4,20 6,60 2,50 13,30
J2 A P1 0,00 2,00 1,00 3,00 J2 M P1 11,00 8,60 10,40 30,00
A P2 0,00 1,00 2,00 3,00 M P2 11,50 8,00 10,00 29,50
A P3 1,00 0,00 1,00 2,00 M P3 11,00 6,00 7,00 24,00
A P4 0,00 0,00 0,00 0,00 M P4 8,00 6,00 0,00 14,00
J3 A P1 12,00 12,00 14,00 38,00 J3 M P1 10,10 11,80 12,50 34,40
A P2 18,00 7,00 12,50 37,50 M P2 10,80 11,00 12,00 33,80
A P3 11,00 11,00 12,60 34,60 M P3 11,00 11,20 11,00 33,20
A P4 10,00 9,70 12,00 31,70 M P4 8,00 8,00 15,00 31,00
J4 A P1 2,60 1,50 2,00 6,10 J4 M P1 6,80 6,30 4,10 17,20
A P2 1,70 2,30 1,80 5,80 M P2 5,00 4,80 5,00 14,80
A P3 1,40 1,60 1,50 4,50 M P3 4,20 4,30 4,20 12,70
A P4 1,40 1,70 1,40 4,50 M P4 2,20 4,50 3,50 10,20
J5 A P1 16,60 16,00 14,80 47,40 J5 M P1 15,50 14,40 13,20 43,10
A P2 12,20 10,00 10,40 32,60 M P2 10,50 7,90 6,00 24,40
A P3 10,00 10,50 11,60 32,10 M P3 7,50 7,30 8,20 23,00
A P4 5,80 5,40 7,20 18,40 M P4 5,20 9,10 7,50 21,80
J6 A P1 2,50 2,20 1,00 5,70 J6 M P1 10,00 8,40 8,50 26,90
A P2 1,10 2,00 1,40 4,50 M P2 9,80 6,50 8,80 25,10
A P3 2,30 1,40 1,20 4,90 M P3 9,70 5,00 10,00 24,70
A P4 0,00 1,00 1,00 2,00 M P4 7,00 10,70 6,50 24,20
J7 A P1 0,00 2,50 1,80 4,30 J7 M P1 8,00 10,00 11,70 29,70
A P2 0,00 1,70 1,80 3,50 M P2 12,40 7,00 8,80 28,20
A P3 0,00 2,00 1,20 3,20 M P3 6,90 8,80 12,00 27,70
A P4 0,00 1,50 1,50 3,00 M P4 6,80 9,60 9,60 26,00
J8 A P1 12,60 15,00 14,00 41,60 J8 M P1 4,70 6,60 5,90 17,20
A P2 4,00 6,50 16,60 27,10 M P2 4,00 4,70 5,00 13,70
A P3 10,20 6,20 5,00 21,40 M P3 3,20 3,00 3,80 10,00
Lampiran 10. Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 3 HSI setelah Tranformasi Y=(x+0.5)1/2
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J1 A P1 2,63 2,65 2,81 8,08 J1 M P1 2,68 2,65 3,30 8,63
A P2 2,47 2,74 2,85 8,05 M P2 2,61 2,70 2,98 8,29
A P3 2,00 1,92 1,92 5,85 M P3 2,59 2,65 2,49 7,72
A P4 1,97 1,97 1,90 5,85 M P4 2,17 2,66 1,73 6,56
J2 A P1 0,71 1,58 1,22 3,51 J2 M P1 3,39 3,02 3,30 9,71
A P2 0,71 1,22 1,58 3,51 M P2 3,46 2,92 3,24 9,62
A P3 1,22 0,71 1,22 3,16 M P3 3,39 2,55 2,74 8,68
A P4 0,71 0,71 0,71 2,12 M P4 2,92 2,55 0,71 6,17
J3 A P1 3,54 3,54 3,81 10,88 J3 M P1 3,26 3,51 3,61 10,37
A P2 4,30 2,74 3,61 10,65 M P2 3,36 3,39 3,54 10,29
A P3 3,39 3,39 3,62 10,40 M P3 3,39 3,42 3,39 10,20
A P4 3,24 3,19 3,54 9,97 M P4 2,92 2,92 3,94 9,77
J4 A P1 1,76 1,41 1,58 4,76 J4 M P1 2,70 2,61 2,14 7,45
A P2 1,48 1,67 1,52 4,67 M P2 2,35 2,30 2,35 6,99
A P3 1,38 1,45 1,41 4,24 M P3 2,17 2,19 2,17 6,53
A P4 1,38 1,48 1,38 4,24 M P4 1,64 2,24 2,00 5,88
J5 A P1 4,14 4,06 3,91 12,11 J5 M P1 4,00 3,86 3,70 11,56
A P2 3,56 3,24 3,30 10,11 M P2 3,32 2,90 2,55 8,76
A P3 3,24 3,32 3,48 10,04 M P3 2,83 2,79 2,95 8,57
A P4 2,51 2,43 2,77 7,71 M P4 2,39 3,10 2,83 8,31
J6 A P1 1,73 1,64 1,22 4,60 J6 M P1 3,24 2,98 3,00 9,22
A P2 1,26 1,58 1,38 4,22 M P2 3,21 2,65 3,05 8,90
A P3 1,67 1,38 1,30 4,36 M P3 3,19 2,35 3,24 8,78
A P4 0,71 1,22 1,22 3,16 M P4 2,74 3,35 2,65 8,73
J7 A P1 0,71 1,73 1,52 3,96 J7 M P1 2,92 3,24 3,49 9,65
A P2 0,71 1,48 1,52 3,71 M P2 3,59 2,74 3,05 9,38
A P3 0,71 1,58 1,30 3,59 M P3 2,72 3,05 3,54 9,31
A P4 0,71 1,41 1,41 3,54 M P4 2,70 3,18 3,18 9,06
J8 A P1 3,62 3,94 3,81 11,36 J8 M P1 2,28 2,66 2,53 7,47
A P2 2,12 2,65 4,14 8,90 M P2 2,12 2,28 2,35 6,75
A P3 3,27 2,59 2,35 8,20 M P3 1,92 1,87 2,07 5,87
Lampiran 11. Sidik Ragam Data Pengamatan Diameter Zona Hambat 3 HSI
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 7 55,94 7,99 64,64 * 2,08
Sterilisasi (AM) 1 19,37 19,37 156,72 * 3,92
Pengenceran (P) 3 9,64 3,21 25,99 * 2,68
Linier 1 9,57 9,57 77,45 * 3,92
Kwadratik 1 0,01 0,01 0,06 tn 3,92
Sisa 1 0,06 0,06 0,48 tn 3,92
Interaksi J x AM 7 46,69 6,67 53,95 * 2,08
InteraksiJx P 21 4,82 0,23 1,86 * 1,64
InteraksiAMx P 3 0,01 0,00 0,03 tn 2,68
InteraksiJxAMxP 21 1,73 0,08 0,67 tn 1,64
Error 128 15,82 0,12
Total 191 154,03
Lampiran 12. Data Pengamatan Pertambahan Tinggi Tanaman 6 MSA
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 4,80 4,60 4,50 13,90 J3 M P1 4,40 4,30 4,20 12,90
A P2 4,20 4,60 4,40 13,20 M P2 4,20 4,30 4,10 12,60
A P3 4,30 3,60 4,70 12,60 M P3 4,00 3,70 4,04 11,74
A P4 4,50 3,20 3,60 11,30 M P4 4,00 3,30 3,07 10,37
J5 A P1 4,40 4,72 4,48 13,60 J5 M P1 2,40 3,43 2,20 8,03
A P2 4,23 4,51 4,35 13,09 M P2 2,62 2,00 2,51 7,13
A P3 4,50 3,23 4,30 12,03 M P3 2,37 1,67 2,03 6,07
A P4 4,05 3,62 3,17 10,84 M P4 2,00 2,43 1,25 5,68
J8 A P1 3,56 3,50 3,68 10,74 J8 M P1 2,23 3,00 3,00 8,23
A P2 3,31 3,35 3,40 10,06 M P2 2,00 2,08 1,50 5,58
A P3 3,22 2,31 3,20 8,73 M P3 2,04 1,50 1,40 4,94
A P4 3,00 2,86 2,41 8,27 M P4 1,00 1,00 1,20 3,20
Lampiran 13. Sidik Ragam Data Pengamatan Pertambahan Tinggi Tanaman 6 MSA
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 2 31,66 15,83 104,35 * 3,19
Sterilisasi (AM) 1 24,37 24,37 160,63 * 4,04
Pengenceran (P) 3 9,60 3,20 21,10 * 2,80
Linier 1 9,59 9,59 63,24 * 4,04
Kwadratik 1 0,01 0,01 0,05 tn 4,04
Sisa 1 0,00 0,00 0,02 tn 4,04
Interaksi J x AM 2 7,95 3,98 26,20 * 3,19
InteraksiJx P 6 0,50 0,08 0,55 tn 2,29
InteraksiAMx P 3 0,15 0,05 0,34 tn 2,80
InteraksiJxAMxP 6 0,54 0,09 0,59 tn 2,29
Error 48 7,28 0,15
Total 71 82,07
Lampiran 14. Data Pengamatan PertambahanTinggi Tanaman 7 MSA
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 5,60 5,76 5,75 17,11 J3 M P1 5,44 5,68 5,16 16,28
A P2 5,30 5,40 5,26 15,96 M P2 5,34 5,56 5,04 15,94
A P3 5,04 4,61 5,40 15,05 M P3 5,44 4,00 5,00 14,44
A P4 5,12 4,38 4,50 14,00 M P4 5,23 4,20 4,00 13,43
J5 A P1 4,62 4,90 4,65 14,17 J5 M P1 2,52 3,60 2,44 8,56
A P2 4,41 4,60 4,50 13,51 M P2 2,80 2,23 2,60 7,63
A P3 4,70 3,30 4,46 12,46 M P3 2,40 1,80 2,20 6,40
A P4 4,24 3,71 3,50 11,45 M P4 2,25 2,65 1,40 6,30
J8 A P1 3,80 3,80 4,00 11,60 J8 M P1 2,60 3,50 3,50 9,60
A P2 3,50 3,70 3,80 11,00 M P2 2,50 2,54 2,00 7,04
A P3 3,43 2,68 3,50 9,61 M P3 2,80 1,80 1,80 6,40
A P4 3,40 3,00 2,80 9,20 M P4 1,50 1,68 1,60 4,78
Lampiran 15. Sidik Ragam Data Pengamatan Tinggi Tanaman 7 MSA
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 2 64,93 32,46 184,42 * 3,19
Sterilisasi (AM) 1 20,39 20,39 115,85 * 4,04
Pengenceran (P) 3 10,43 3,48 19,75 * 2,80
Linier 1 10,40 10,40 59,10 * 4,04
Kwadratik 1 0,02 0,02 0,09 tn 4,04
Sisa 1 0,01 0,01 0,06 tn 4,04
Interaksi J x AM 2 8,94 4,47 25,40 * 3,19
InteraksiJx P 6 0,28 0,05 0,26 tn 2,29
InteraksiAMx P 3 0,10 0,03 0,19 tn 2,80
InteraksiJxAMxP 6 0,60 0,10 0,57 tn 2,29
Error 48 8,45 0,18
Total 71 114,12
Lampiran 16. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 8 MSA
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 5,42 5,73 5,68 16,83 J3 M P1 5,82 5,20 5,53 16,55
A P2 5,77 5,50 5,35 16,62 M P2 5,61 5,42 5,41 16,44
A P3 5,14 4,37 5,60 15,11 M P3 5,44 4,04 5,26 14,74
A P4 5,62 4,17 4,08 13,87 M P4 5,19 4,41 4,33 13,93
J5 A P1 5,40 5,40 5,80 16,60 J5 M P1 3,50 3,80 3,30 10,60
A P2 5,20 5,23 5,30 15,73 M P2 3,33 2,50 3,00 8,83
A P3 5,00 4,60 5,00 14,60 M P3 3,00 2,06 3,40 8,46
A P4 5,00 4,40 4,00 13,40 M P4 3,00 3,10 2,00 8,10
J8 A P1 4,00 4,20 5,00 13,20 J8 M P1 2,80 3,80 4,00 10,60
A P2 3,80 4,00 4,10 11,90 M P2 2,68 3,00 2,40 8,08
A P3 3,89 3,30 3,90 11,09 M P3 3,00 2,20 2,20 7,40
A P4 3,50 3,10 3,00 9,60 M P4 2,00 2,10 2,00 6,10
Lampiran 17. Sidik Ragam Data Pengamatan Tinggi Tanaman 8 MSA
SK db JK KT Nilai F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 2 44,93 22,46 112,88 * 3,19
Sterilisasi (AM) 1 20,82 20,82 104,63 * 4,04
Pengenceran (P) 3 11,50 3,83 19,27 * 2,80
Linier 1 11,50 11,50 57,78 * 4,04
Kwadratik 1 0,00 0,00 0,01 tn 4,04
Sisa 1 0,00 0,00 0,01 tn 4,04
Interaksi J x AM 2 11,60 5,80 29,16 * 3,19
InteraksiJx P 6 0,72 0,12 0,60 tn 2,29
InteraksiAMx P 3 0,18 0,06 0,31 tn 2,80
InteraksiJxAMxP 6 0,20 0,03 0,17 tn 2,29
Error 48 9,55 0,20
Total 71 99,51
Lampiran 18. Data Pengamatan Kejadian Penyakit 8 MSA
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 0,00 0,00 0,00 0,00 J3 M P1 0,00 0,00 0,00 0,00
A P2 0,00 0,00 1,37 1,37 M P2 0,00 0,00 0,00 0,00
A P3 0,00 0,00 0,00 0,00 M P3 2,70 1,37 0,00 4,07
A P4 6,49 0,00 0,00 6,49 M P4 0,00 0,00 8,86 8,86
J5 A P1 0,00 0,00 0,00 0,00 J5 M P1 0,00 0,00 0,00 0,00
A P2 0,00 0,00 4,00 4,00 M P2 0,00 5,26 0,00 5,26
A P3 0,00 1,37 0,00 1,37 M P3 0,00 0,00 2,70 2,70
A P4 18,18 13,25 8,86 40,29 M P4 12,19 17,24 18,18 47,61
J8 A P1 0,00 0,00 0,00 0,00 J8 M P1 0,00 0,00 0,00 0,00
A P2 17,24 14,28 12,19 43,71 M P2 5,26 4,00 10,00 19,26
A P3 0,00 0,00 0,00 0,00 M P3 0,00 0,00 1,37 1,37
A P4 4,00 10,00 2,70 16,70 M P4 12,19 16,27 11,11 39,57
Lampiran 19. Data Pengamatan Kejadian Penyakit 8 MSA setelah Tranformasi Y=(x+0.5)1/2
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 0,71 0,71 0,71 2,12 J3 M P1 0,71 0,71 0,71 2,12
A P2 0,71 0,71 1,37 2,78 M P2 0,71 0,71 0,71 2,12
A P3 0,71 0,71 0,71 2,12 M P3 1,79 1,37 0,71 3,86
A P4 2,64 0,71 0,71 4,06 M P4 0,71 0,71 3,06 4,47
J5 A P1 0,71 0,71 0,71 2,12 J5 M P1 0,71 0,71 0,71 2,12
A P2 0,71 0,71 2,12 3,54 M P2 0,71 2,40 0,71 3,81
A P3 0,71 1,37 0,71 2,78 M P3 0,71 0,71 1,79 3,20
A P4 4,32 3,71 3,06 11,09 M P4 3,56 4,21 4,32 12,10
J8 A P1 0,71 0,71 0,71 2,12 J8 M P1 0,71 0,71 0,71 2,12
A P2 4,21 3,84 3,56 11,62 M P2 0,71 2,40 0,71 3,81
A P3 0,71 0,71 0,71 2,12 M P3 0,71 0,71 1,79 3,20
Lampiran 20. Sidik Ragam Data Pengamatan Kejadian Penyakit 8 MSA
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 2 11,96 5,98 18,97 * 3,19
Sterilisasi (AM) 1 0,21 0,21 0,68 tn 4,04
Pengenceran (P) 3 47,28 15,76 50,03 * 2,80
Linier 1 26,06 26,06 82,71 * 4,04
Kwadratik 1 2,78 2,78 8,83 * 4,04
Sisa 1 18,44 18,44 58,54 * 4,04
Interaksi J x AM 2 0,02 0,01 0,04 tn 3,19
InteraksiJx P 6 26,70 4,45 14,13 * 2,29
InteraksiAMx P 3 2,81 0,94 2,97 * 2,80
InteraksiJxAMxP 6 2,88 0,48 1,52 tn 2,29
Error 48 15,12 0,32
Total 71 106,99
Lampiran 21. Data Pengamatan Keparahan Penyakit 8 MSA
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 0,00 0,00 0,00 0,00 J3 M P1 0,00 0,00 0,00 0,00
A P2 0,00 0,00 2,20 2,20 M P2 0,00 0,00 0,00 0,00
A P3 0,00 0,00 0,00 0,00 M P3 3,33 1,67 0,00 5,00
A P4 11,11 0,00 0,00 11,11 M P4 0,00 0,00 17,78 17,78
J5 A P1 0,00 0,00 0,00 0,00 J5 M P1 0,00 0,00 0,00 0,00
A P2 0,00 0,00 4,40 4,40 M P2 0,00 6,25 0,00 6,25
A P3 0,00 2,20 0,00 2,20 M P3 0,00 0,00 4,44 4,44
A P4 20,00 13,33 6,66 39,99 M P4 13,33 28,89 33,33 75,55
J8 A P1 0,00 0,00 0,00 0,00 J8 M P1 0,00 0,00 0,00 0,00
A P2 37,50 33,75 22,22 93,47 M P2 8,30 6,60 16,67 31,57
A P3 0,00 0,00 0,00 0,00 M P3 0,00 0,00 1,67 1,67
A P4 4,40 13,33 2,20 19,93 M P4 26,67 20,00 24,44 71,11
Lampiran 22. Data Pengamatan Keparahan Penyakit 8 MSA setelah Tranformasi Y=(x+0.5)1/2
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 0,71 0,71 0,71 2,12 J3 M P1 0,71 0,71 0,71 2,12
A P2 0,71 0,71 1,64 3,06 M P2 0,71 0,71 0,71 2,12
A P3 0,71 0,71 0,71 2,12 M P3 1,96 1,47 0,71 4,14
A P4 3,41 0,71 0,71 4,82 M P4 0,71 0,71 4,28 5,69
J5 A P1 0,71 0,71 0,71 2,12 J5 M P1 0,71 0,71 0,71 2,12
A P2 0,71 0,71 2,21 3,63 M P2 0,71 2,60 0,71 4,01
A P3 0,71 1,64 0,71 3,06 M P3 0,71 0,71 2,22 3,64
A P4 4,53 3,72 2,68 10,92 M P4 3,72 5,42 5,82 14,96
J8 A P1 0,71 0,71 0,71 2,12 J8 M P1 0,71 0,71 0,71 2,12
A P2 6,16 5,85 4,77 16,78 M P2 2,97 2,66 4,14 9,77
A P3 0,71 0,71 0,71 2,12 M P3 0,71 0,71 1,47 2,89
Lampiran 23. Sidik Ragam Data Pengamatan Keparahan Penyakit 8 MSA
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 2 21,38 10,69 17,00 * 3,19
Sterilisasi (AM) 1 0,86 0,86 1,37 tn 4,04
Pengenceran (P) 3 74,20 24,73 39,33 * 2,80
Linier 1 37,70 37,70 59,96 * 4,04
Kwadratik 1 2,76 2,76 4,38 * 4,04
Sisa 1 33,74 33,74 53,66 * 4,04
Interaksi J x AM 2 0,38 0,19 0,30 tn 3,19
InteraksiJx P 6 46,04 7,67 12,20 * 2,29
InteraksiAMx P 3 11,03 3,68 5,84 * 2,80
InteraksiJxAMxP 6 8,31 1,38 2,20 tn 2,29
Error 48 30,18 0,63
Total 71 192,38
Lampiran 24. Data Pengamatan Berat Basah Akar Tanaman Tebu 8 MSA
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 28,11 30,15 31,76 90,02 J3 M P1 25,26 60,33 12,70 98,29
A P2 23,12 19,61 45,21 87,94 M P2 32,11 27,55 25,22 84,88
A P3 20,76 33,6 33,45 87,81 M P3 27,26 18,70 29,33 75,29
A P4 22,97 18,65 18,65 60,27 M P4 40,95 12,76 17,29 71,00
J5 A P1 20,83 25,5 43,46 89,79 J5 M P1 23,98 23,11 31,67 78,76
A P2 16,69 34,12 31,03 81,84 M P2 29,39 25,12 16,63 71,14
A P3 15,74 21,76 43,82 81,32 M P3 29,63 17,97 20,90 68,50
A P4 25,44 24,23 21,81 71,48 M P4 15,98 32,95 18,58 67,51
J8 A P1 32,81 28,33 32,9 94,04 J8 M P1 25,55 29,61 24,51 79,67
A P2 35,06 25,03 18,22 78,31 M P2 16,66 29,40 18,90 64,96
A P3 22,15 29,19 21,98 73,32 M P3 24,36 23,15 14,41 61,92
A P4 20,36 37,15 24,17 81,68 M P4 23,30 24,15 13,03 60,48
Lampiran 25. Sidik Ragam Data Pengamatan Berat Basah Akar Tanaman Tebu 8 MSA
SK db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 2 83,75 41,87 0,49 tn 3,19
Sterilisasi (AM) 1 126,46 126,46 1,47 tn 4,04
Pengenceran (P) 3 409,12 136,37 1,58 tn 2,80
Interaksi J x AM 2 87,46 43,73 0,51 tn 3,19
InteraksiJx P 6 102,07 17,01 0,20 tn 2,29
InteraksiAMx P 3 17,25 5,75 0,07 tn 2,80
InteraksiJxAMxP 6 57,17 9,53 0,11 tn 2,29
Error 48 4138,66 86,22
Total 71 5021,94
Lampiran 26. Data Pengamatan Berat Kering Akar Tanaman Tebu 8 MSA
Perlakuan Ulangan Total Perlakuan Ulangan Total
I II III I II III
J3 A P1 5,39 6,92 10,56 22,87 J3 M P1 7,79 8,38 7,08 23,25
A P2 4,96 5,00 9,61 19,57 M P2 4,60 11,35 6,79 22,74
A P3 8,08 5,97 5,10 19,15 M P3 6,03 9,13 7,46 22,62
A P4 2,04 9,51 6,30 17,85 M P4 6,04 8,90 6,52 21,46
J5 A P1 4,03 7,56 7,74 19,33 J5 M P1 6,81 9,50 7,90 24,21
A P2 5,66 3,17 6,60 15,43 M P2 6,94 9,80 6,18 22,92
A P3 7,31 6,92 7,28 21,51 M P3 8,03 4,60 7,05 19,68
A P4 9,59 2,51 9,50 21,60 M P4 6,79 5,20 5,91 17,90
J8 A P1 8,96 6,33 9,22 24,51 J8 M P1 12,47 5,77 8,43 26,67
A P2 4,38 8,64 6,24 19,26 M P2 5,09 8,14 6,24 19,47
A P3 5,97 4,53 4,81 15,31 M P3 7,11 6,70 8,01 21,82
A P4 5,13 3,57 3,07 11,77 M P4 6,46 7,98 6,97 21,41
Lampiran 27. Sidik Ragam Data Pengamatan Berat Kering Akar Tanaman Tebu 8 MSA
SK Db JK KT F
Fhit Ket F.05
Jamur (J) 2 1,94 0,97 0,22 tn 3,19
Sterilisasi (AM) 1 17,99 17,99 4,13 * 4,04
Pengenceran (P) 3 25,61 8,54 1,96 tn 2,80
Interaksi J x AM 2 2,96 1,48 0,34 tn 3,19
InteraksiJx P 6 11,12 1,85 0,43 tn 2,29
InteraksiAMx P 3 0,39 0,13 0,03 tn 2,80
InteraksiJxAMxP 6 24,03 4,01 0,92 tn 2,29
Error 48 209,15 4,36
Total 71 293,20
Lampiran 28. Deskripsi Tanaman Tebu
( F 141 X CP 34-79) BZ 134 (F 156)
1. SIFAT-SIFAT MORFOLOGIS
1.1Daun
Helai daun : Warna daun hijau-kuning dengan ukuran sedang. Kedudukan daun hampir tegak dengan ujung-ujung daun melengkung kurang dari ¼ panjang helai daunnya
Pelepah Daun
: Telinga daun, telinga daun sebelah dalam ada dengan pertumbuhan yang kuat dan berkedudukan tegak hampir serong. Telinga daun sebelah luar terdapat pula dengan pertumbuhan yang lemah serta tegak.
Bidang punggung, terdapat bulu-bulu bidang punggung pelepah daun yang panjangnya lebih kurang 3 mm, pertumbuhannya lebar, lebat dan tidak sampai ke puncak pelepah daun. Bulu-bulu tersebut berdiri
1.2Batang
Ruas : Sifat-sifat umum, ruas-ruas tersusun lurus, bentuk kelos hampir konis dengan penampang melintang ruas yang bulat. Warna ruas hijau ungu agak kemerahan, dengan lapisan lilin yang tebal. Besar ruas termasuk sedang dengan panjang ruas yang sedang pula.
Alur mata, tidak terdapat dan kalau ada pertumbuhannya sempit, pendek dan dangkal.
Retakan tumbuh, kadang-kadang ada
Noda gabus, kadang-kadang ada
Teras, terdapat lobang kecil ditengah-tengah ruas Buku ruas : Cincin tumbuh, melingkar mendatar dibelakang
diatas puncak mata.
Cincin akar, berwarna hijau kekuningan, berbentuk konis terbalik sampai silindris. Mata akar terdiri dari 2-3 baris, barisan atas tidak melampaui puncak mata.
1.3 Mata : Sifat-sifat umum, mata duduk pada bekas pangkal pelepah daun, bentuk mata pada umumnya belah ketupat dengan bagian terlebar ditengah-tengah mata. Pusat tumbuh terletak diatas tengah-tengah mata.
Sayap mata, berpangkal dibawah tengah samping mata, ukuran sayap sama lebarnya dengan tepi sayap mata rata
Rambut mata, terdapat rambut tepi basal-mata berupa pita yang lebarnya kurang dari 1 mm, sedang rambut jambul tidak ada
2. SIFAT-SIFAT AGRONOMIS
2.1Pertumbuhan
2.1.1 Kecepatan Tumbuh
Jenis ini mempunyai kecepatan pertumbuhan sejak awal hingga akhir lebih baik dari POJ 3016 dan POJ 3067
Pengukuran tinggi batang yang dilakukan menjelang tebang menunjukkan bahwa F 156 mencapai 3.96 m, sedang POJ 3016: 2.34 m dan POJ 3067: 2.93 m
2.1.2 Jumlah batang
Hitungan batang yang dapat dihimpun, tercatat F 156 mempunyai batang sebanyak ± 48.986 batang/ha, sedang POJ 3016: ± 55.199 batang/ha dan POJ 3067: ± 58.812 batang/ha
2.1.3 Berat per meter
Tercatat ± 0.64 kg, sedang POJ 3016: 0.67 kg, POJ 3067: 0.53 kg
F 156 termasuk jenis yang berbunga lebat dengan persentase 78.2% sedang POJ 3067: 10.6%
2.2Produksi
2.2.1 Berat Tebu
Jenis ini menghasilkan tebu kurang lebih sama dengan POJ 3016, tetapi mungkin lebih rendah dari pada POJ 3067. Dalam percobaan, jenis ini menghasilkan tebu 761 kw/ha, sedangkan POJ 3016: 686 kw/ha dan POJ 3067: 919 kw/ha
2.2.2 Rendemen
Jenis ini mempunyai rendemen mungkin lebih rendah dari pada POJ 3016 dan kurang lebih sama dengan POJ 3067. Dalam percobaan, rendemen jenis ini tercatat 11.90, sedang POJ 3016 : 13.44 dan POJ 3067: 12.85
2.2.3 Hablur
Jenis ini menghasilkan hablur kurang lebih sama dengan POJ 3016, tetapi mungkin lebih rendah dari pada POJ 3067. Dalam percobaan, jenis ini menghasilkan hablur 90.56 kw/ha,sedang POJ 3016: 92.20 kw/ha dan POJ 3067: 118.09 kw/ha
3. DATA DARI NEGERI ASALNYA
Kekhususan jenis ini adalah baik untuk tanah yang beririgasi
4. RESISTENSINYA TERHADAP PENYAKIT
4.1Mosaik
Dari hasil pengujian resistensi terhadap mosaik yang diselenggarakan di BP3G , ternyata F 156 tergolong resisten dengan persentase 0%, sedang POJ 3016: 5% dan POJ 3067: 45%
4.2Blendok