• Tidak ada hasil yang ditemukan

bab 16 lapisan lithosfer

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "bab 16 lapisan lithosfer"

Copied!
26
0
0

Teks penuh

(1)

La pisa n Lit osfe r

Unt uk m em perm udah m em aham i m at eri ini, perhat ikan pet a konsep berikut ini.

P

e t a

K

on se p

Set elah k alian m em ah am i pet a k on sep di at as, per h at ik an k at a- k at a k u n ci ber ik u t y an g m er u pak an k u n ci dan car a m em ah am i m at er i in i.

• Li t o sf er • Ma n u si a • Pe l a p u k a n

• Pem an asan Gl o b al • Li n g k u n g an

Ga s - g a s Pe n c e m a r y ait u CO2 d an Fr eon

( CFC) Te n a g a

En d o g e n

Te n a g a Ek s o g e n

1 . Mek a n i k 2 . Ki m i a 3 . Or g an i k Pe r m u k a a n

B u m i Pe l a p u k a n Pe m a n a s a n G l o b a l

Li n g k u n g a n d a n Ma n u si a La p i s a n

Li t o sf e r

m enj elaskan

penyebab dibedakan disebabkan

Tah u k ah k alian bah w a bu m i k it a t er dir i at as ber bagai lapisan ? Coba r en u n gk an , k alian ber pij ak di lapisan bu m i palin g lu ar, lapisan apak ah m en u r u t k alian ? Ren u n gk an j u ga lu as bu m i y an g t er dir i at as bat u - bat u an seper t i di sek elilin g k alian ,

b ag aim an a lap isan - lap isan b u m i y an g b er ad a d i b aw ah - b aw ah n y a. Kalian ak an m en em u k an d an m em ah am i lap isan - lap isan b u m i, k h u su sn y a lap isan p alin g at as bu m i at au lapisan lit osfer den gan m em pelaj ar i bab in i. Selain it u k alian j u ga bisa m en em u k an p r oses- p r oses y an g t er j ad i p ad a lap isan lit osf er d an p en g ar u h n y a p ad a lin g k u n g an sek it ar k it a.

Bab

1 6

(2)

A . Pe r m u k a a n Bu m i

Mengapa bent uk per m uk aan bum i t idak r at a? Tahuk ah k alian penyebabnya? Bent uk perm ukaan bum i t idak r at a disebabk an oleh dua fak t or ut am a y ait u fak t or dar i dalam y ait u ber upa suat u t enaga yang sangat besar sehingga dapat m e m b e n t u k p e r m u k a a n b u m i b er an ek a r ag am . Ten ag a yan g d e m i k i a n d i s e b u t t e n a g a

e n d o g e n . Co b a s e b u t k a n

p e r m u k a a n b u m i / r e l i e f y a n g diakibat kan oleh t enaga endogen!

Fak t or dar i luar y ait u t e n a ga

e k sog e n y ang ber sifat m er usak

p e r m u k a a n b u m i d i m a n a per m u k aan bu m i ak an ber u bah kar ena t enaga dar i luar t adi. Coba sebut k an cont oh t enaga ek sogen!

Ga m b a r 1 6 . 1 Lap isan b u m i

Su m b e r : Kam us Visual

k u lit bu m i

k u lit lau t

k u lit ben u a

l i t o sf e r astenosfer

m a n t e l lu ar

m a n t e l d alam

in t i lu ar

in t i dalam ketidaksinambungan

g u t en b er g ketidaksinambungan

m o h o r o v i c

B.

P e l a p u k a n

Pelapukan adalah proses perubahan at au dengan kat a lain rusaknya bat u- bat uan ( at aupun benda yang lain pada t em pat di m ana bat uan t er sebut ber ada) ak ibat t enaga ok sigen. Macam - m acam pelapuk an dij elask an sebagai ber ik ut .

1 . Pelapukan Mekanik

(3)

2 . Pelapukan Kim ia

Pelapuk an k im ia adalah pelapuk an y ang t er j adi pada bat u- bat uan di perm ukaan bum i akibat adanya reaksi kim ia yang disebabkan oleh perist iwa- perist iwa alam . Cont ohny a air huj an y ang m engandung CO2 dapat m elar ut k an bat uan gam ping.

Bat u k apur at au gam ping dengan r um us k im ia Ca Co2 b i l a b e r c a m p u r a i r h u j a n ( H2O) y a n g m e n g a n d u n g CO2, m a k a a k a n l a r u t m e n j a d i Ca( HCO3)2.

Reak si- r eak si k im ia t adi m enghasilk an lar ut an asam ( Accu Zuur) yang m engakibat kan bat u- bat uan dapat hancur.

3 . Pelapukan Organik

Pelapukan organik didefinisikan sebagai pelapukan pada bat u- bat uan di perm ukaan bum i sebagai akibat akt ivit as m akhluk hidup. Akt ivit as m akhluk hidup ada y ang ber sifat k im iaw i dan ada j uga y ang ber sifat m ekanik. Akibat akt ivit as m ekanik akan m enim bulkan pelapukan biom ekanik, cont ohnya m anusia m em ecah bat u, m engolah lahan per t anian at au per ladangan, pert am bangan, sehingga m engakibat kan perubahan pada lapisan t anah.

Sedangkan untuk aktivitas kim iawi akan m enim bulkan pelapukan biokim ia, cont oh-nya sepert i akar t anam an sert a hew an-h e w a n d a n j u g a b a k t e r i - b a k t e r i m e-ngeluarkan cairan- cairan ( excreet ) yang bersifat asam . Akibat dari cairan-cairan yang ber sifat asam t adi ak an m engak ibat k an b at u - b at u an m en j ad i lu n ak , seh in g g a d en g an m u d ah d ap at d i t em b u s. D ar i peristiwa tersebut m erupakan akibat negatif dari aktivitas kim iawi. Sedangkan salah satu contoh positif akibat aktivitas kim iawi adalah si sa t u m b u h t u m b u h a n ( h u m u s) d a p a t m en g -gem burkan t anah yang keras sehingga m enj adi t anah gem bur dan sangat baik unt uk pert anian at aupun perladangan.

Ga m b a r 1 6 . 2 Salah sat u

p el ap u k an or g an i k

(4)

C.

Pe m a n a sa n Glob a l

Pem anasan global y ang t er j adi di per m uk aan b u m i p ad a d asar n y a d i ak i b at k an o l eh g as- g as pen cem ar seper t i k ar bon diok sida ( CO2) dan gas fr eon at au klor o fluor o kar bon ( CFC) yang dihasilkan ak ibat k em aj uan t ek nologi. Kar bondiok sida ber asal dari asap pabrik, asap kendaraan berm ot or dan hasil k e b a k a r a n h u t a n d a n p e m b a k a r a n s a m p a h . Pem anasan global sering disebut dengan efek rum ah k aca ( gr een house effect ) . Pr oses efek r um ah k aca t er j adi ber aw al k et ik a gas- gas pencem ar seper t i k a r b o n d i o k s i d a d a n CFC m e n a h a n p a n c a r a n gelom bang panas di perm ukaan bum i. Di m ana panas ak an m em ant ul k em bali k e bum i, sehingga ak an t er j adi k enaik an t em per at ur di per m uk aan bum i.

Ad a n y a p e m a n a sa n g l o b a l y a n g t e r j a d i d i per m uk aan bum i ak an ber dam pak negat if t er hadap lin gk u n gan di per m u k aan bu m i. Bay an gk an j ik a v olum e gas pencem ar seper t i k ar bondiok sida ( CO2) m eningkat dari wakt u ke wakt u m aka sem akin t inggi t em per at ur y ang ak an m eny ebabk an pem anasan global. Mengapa bisa t er j adi?

Gunung api Sina

r ma taha

ri Inf

ra me

ra h

Inf rame

rah

CO2 berlebihan

Atmosfer

Ga m b a r 1 6 . 3 Pem an asan g lob al

(5)

D .

Lin g k u n g a n d a n M a n u sia

Ji k a t em p er at u r sem ak i n t i n g g i , m ak a b i sa m engak ibat k an k em ungk inan- k em ungk inan negat if t er hadap m ak hluk hidup m aupun lingk unganny a, sepert i berpengaruh t erhadap iklim dan cuaca di bum i, su h u t u bu h m an u sia, dan lah an - lah an per t an ian m enj adi kering.

Ap a ar t i lin g k u n g an it u ? Lin g k u n g an ad alah sesu at u y an g m u t lak dibu t u h k an m an u sia u n t u k t er us m em per t ahank an pr oses hidupny a.

Adanya int eraksi ant ara m anusia dan lingkungan sek it ar it u lah y an g ak an m em pen gar u h i pr oses-pr oses y ang t er j adi di lingk ungan.

1 .

Lingk unga n D a r a t da n Pe nga r uhnya t e r ha da p Ke hidupa n

dan Kesehat an Manusia

Lingk ungan dar at y ang m encak up at as bat u-bat uan, t anah dan sebagainya secara alam iah akan m engalam i pr oses- pr oses m enur ut spesifik asiny a. Meskipun secara alam iah lingkungan darat m engalam i pr oses seper t i pecahny a bat u- bat uan, er osi y ang t erj adi pada t anah, at aupun proses yang lain, t et api m anusia berperan sam a pentingnya t e r h a d a p p r o se s y a n g t e r j a d i t erhadap lingkungan darat .

Be r i k u t i n i co n t o h - co n t o h akt ivit as negat if m anusia t erhadap lingk ungan dar at .

a. Menebang hut an secara liar. b. Pe n a m b a n g a n p a s i r a t a u

bahan t am bang secar a liar. c. Pem buangan sam pah sem

-barangan dan sebagainya. Con t oh y an g k et ig a sam p ai saat ini yang m asih m enj adi bahan per hat ian secar a ser ius m esk ipun cont oh y ang per t am a dan k edua

I nfo

M ED I A

(6)

sam a pent ingny a. Pem buangan sam pah anor ganik , sep er t i p l a st i k , k a l en g - k a l en g b ek a s, a t a u p u n sam pah anorganik lainnya yang t idak dapat diuraikan oleh t anah. Pem buangan sam pah- sam pah t er sebut berdam pak negat if bagi kehidupan m anusia. Adapun dam pak negat if t er sebut ant ar a lain t anah m enj adi t i d a k s u b u r d a n s a m p a h y a n g m e n u m p u k m enyebabkan penyakit .

2 .

Lingk unga n Uda r a da n Pe nga r uhnya t e r ha da p Ke hidupa n

dan Kesehat an Manusia

Li n g k u n g a n u d a r a a d a l a h f a k t o r p e n t i n g u n t u k k e h i d u p a n m a n u si a . Manusia hidup perlu bernapas, bernapas m engam bil oksigen dari udara, j adi kit a bernapas m em erlukan oksigen. Bagaim ana j ika oksigen di udara t ercem ari oleh zat -zat lain? Mungkin kit a akan sakit bahkan m ungkin m ati.

Pencemaran udara terjadi akibat adanya zat - zat lain y an g t er p r oses b er sam a oksigen di udara. Zat-zat pencem ar disebut j uga polut an. Polutan udara berasal dari asap- asap pabrik, asap kendaraan berm otor, asap pem bakaran sam pah atau penyebab- penyebab yang lain.

3 .

Lin g k u n g a n Air d a n Pe n g a r u h n y a t e r h a d a p Ke h id u p a n

dan Kesehat an Manusia

Lingkungan air adalah lingkungan di sekitar m anusia yang m encakup perairan, sepert i sungai, danau, laut , rawa, dan sebagainya. Air m erupakan kebut uhan pokok yang m ut lak harus t erpenuhi.

Di sam p i n g ai r y an g k i t a am b i l , k eh idu pan air pu n san gat ber m an f aat bagi k ehidupan k it a. Sungai at au danau m e n y e d i a k a n z a t m a k a n a n y a n g m e n g a n d u n g p r o t e i n y a n g s a n g a t b e r m a n f a a t b a g i k e se h a t a n t u b u h , m isalny a r um put laut ser t a ik an- ik an.

G a m b a r 1 6 . 4 Po l u s i u d a r a d a r i

asap p ab r ik

Su m b e r : w w w .pest aola.gr

G a m b a r 1 6 . 5 A i r m e r u p a k a n

k eb u t u h an p ok ok m ak h lu k h id u p

(7)

Re f le k si

Ra ngk um a n

1. Bagaim ana car a penanggulangan t er hadap pencem ar an y ang t er j adi di dar at ? Jelask an m enur ut pendapat k alian!

2. Ap a p e n y e b a b p e n ce m a r a n u d a r a d a n b a g a i m a n a ca r a m enanggulanginya?

3. Salah sat u ak ibat pencem ar an udar a ( k hususny a dar i k ar bon dioksida) adalah efek rum ah kaca. Bagaim ana proses t erj adinya? 4. Coba k alian sebut k an dam pak- dam pak negat if dar i m em buang

sam pah dan k ot or an k e dalam sungai at au danau!

Tu g a s

1. Tenaga endogen: t enaga yang sangat besar dar i dalam bum i y ang m em bent uk per m uk aan bum i.

2. Tenaga ek sogen : t enaga dar i luas bum i y ang ber sifat m er usak perm ukaan bum i.

3. Pelapuk an: pr oses per ubahan at au r usak ny a bat u- bat uan at au benda lain ak ibat t enaga ek sogen.

4. Macam - m acam pelapukan:

a. m ekanik b. kimia c. organik

5. Pem anasan global: naiknya t em perat ur di perm ukaan bum i akibat kenaikan volum e gas CO2 dan gas freon yang m enahan pancaran gelom bang panas sehingga m em ant ulkan kem bali panas ke bum i. 6. Lingk ungan dar at , udar a, dan air sangat ber pengar uh dalam

kehidupan m anusia, diant ar anya:

a. penebangan hut an secar a liar ak an m engak ibat k an banj ir b. pem buangan sam pah sem barangan akan m enim bulkan penyakit c. pencem ar an udar a dapat m eny ebabk an peny ak it salur an

per nafasan

d. pencem ar an air akan m enyebabkan ikan- ikan m at i sehingga m engur angi t er sediany a pr ot ein.

(8)

A. Pilihla h sa t u j a w a ba n ya ng be na r de nga n m e m be r i t a nda

silang ( X) pada huruf a, b, c, at au d!

1. Planet di t at a sur y a y ang m em puny ai k ehidupan adalah . . . . a. Mars

b. Bum i c. Venus d. Plut o

2. Bum i t er dir i at as beber apa lapisan. Lapisan yang ber ada paling at as adalah . . . .

a. ionosfer b. m esosfer c. lit osfer d. st r at osf er

3. Pelapu k an y an g disebabk an oleh pr oses k im ia oleh per ist iw a-per ist iw a alam adalah . . . .

a. pelapukan alam i b. pelapukan kim ia c. pelapuk an or ganik d. pelapukan m ekanik

4. Berikut ini adalah polut an yang m enyebabkan t erj adinya pem anasan global adalah . . . .

a. k ar bon diok sida b. ok sigen

c. m erkuri d. asam sulfat

5. Pr oses m em per k ay a per air an disebut j uga pr oses . . . . a. ekst ensifikasi

b. nit rifikasi c. eut r ofik asi d. int ensifikasi

6. Salah sat u car a m engur angi pem anasan global . . . . a. penghij auan di daer ah per k ot aan

b. penggunaan bensin unt uk bahan bahan k endar aan c. ladang ber pindah

d. pem buk aan hut an

(9)

7. Gej ala- gej ala lit osfer y ang t er m asuk oleh t enaga endogen, adalah . . . .

a. vulkanism e b. angin c. air d. glet ser

8. Ber ik ut ini adalah peny ebab pem bent uk an lit osfer dar i luar bum i,

k e cu a li . . . .

a. angin, air, dan glet ser

b. pelapuk an, er osi, dan sedim ent asi c. sinar m at ahar i, angin, dan luncur an es d. diat r opism e dan vulkanism e

9. Tenaga yang ber asal dar i luar bum i ber sifat . . . . a. m er usak bent uk m uk a bum i

b. m em bent uk m uk a bum i

c. m enam bah kekuat an m uka bum i d. m enam bah v ar iasi bent uk m uk a bum i

10. Dat angny a m usim huj an y ang t idak t er at ur m er upak an salah sat u efek . . . .

a. pem anasan global b. su h u

c. cuaca d. angin

B. Jaw ablah pert anyaan berikut dengan singkat dan t epat !

1. Sebut k an lapisan- lapisan di bum i! 2. Sebut k an j enis- j enis pelapuk an!

3. Apak ah pem anasan global it u? Bagaim ana pr oses t er j adiny a? 4. Jelaskan t ent ang pengaruh lingkungan air, darat , dan udara t erhadap

k ehidupan dan k esehat an m anusia!

5. Sebut k an ak ibat pencem ar an air dan car a m enanggulanginy a!

P r o y e k

(10)

A. Pilihla h sa t u j a w a ba n ya ng be na r de nga n m e m be r i t a nda

silang ( X) pada huruf a, b, c, at au d!

1. Elek t r om agnet bany ak dipak ai pada alat - alat list r ik , k ar ena . . . . a. sifat k em agnet anny a y ang t et ap

b. sifat kem agnet annya yang lem ah sehingga m udah diubah- ubah c. sifat k em agnet anny a t idak dapat dihilangk an

d. dapat dibent uk dengan ber bagai bent uk sesuai k eper luan dan sifat k em agnet anny a dapat diubah- ubah

2. Alat list r ik di dalam ini y ang t idak m em ak ai m agnet adalah . . . . a. bel list r ik c. pesaw at pener im a

b. m ikrofon d. relai

3. Pak u ber ada dalam m edan m agnet dan dapat m enar ik pak u lain di dek at ny a. Kej adian it u disebut . . . .

a. deklinasi c. induksi

b. inklinasi d. k onduk si

4. Gaya t ar ik- m enar ik at au gaya t olak- m enolak yang t er k uat dalam m agnet t er dapat pada bagian . . . .

a. k ut ub ut ar a m agnet c. t engah m agnet b. k ut ub selat an m agnet d. k edua k ut ub m agnet

5. Bila sebat ang baj a dij adik an m agnet , bat ang it u m enj adi . . . . a. m agnet t et ap c. elekt rom agnet ik

b. m agnet sem ent ar a d. k ut ub m agnet

6. Yang m enj adi dasar ut am a t im bulnya per bedaan pot ensial dalam dinam o adalah . . . .

a. per ger ak an m agnet di sek it ar k um par an b. per ger ak an k um par an di sek it ar m agnet c. per ubahan j um lah gar is gay a dalam k um par an d. per ubahan k ut ub- k ut ub m agnet dalam k um par an

7. Arus list rik dapat dit im bulkan oleh m edan m agnet . Arus list rik m acam ini dinam ak an . . . .

a. ar us k uat c. ar us induk si

b. ar us lem ah d. ar us t egangan r endah 8. Per ny at aan y ang benar t ent ang t r afo adalah . . . .

a. t r afo dapat m em per besar day a list r ik b. t r afo dapat digunak an pada ar us DC

(11)

c. j ik a t egangan pr im er > t egangan sek under, m ak a ar us pr im er < ar us sek under

d. j ik a ar us pr im er > ar us sek under m ak a t r afony a m er upak an j enis st ep- dow n

9. Efisiensi sebuah t rafo adalah 80% . Jik a daya pr im er nya 500 W, day a sek under ny a adalah . . . .

a. 500 W c. 400 W

b. 425 W d. 625 W

10. Ar us pr im er sebuah t r afo adalah 3,5 A. Jik a j um lah lilit an pr im er 120 dan lilit an sekundernya 42, m aka besarnya arus sekunder adalah . . . .

a. 12,25 A c. 3,5 A

b. 1 A d. 122,5 A

11. Bum i dalam per edar anny a m engelilingi m at ahar i t er let ak pada sat u bidang y ang disebut . . . .

a. m eridian c. cakrawala

b. bidang buj ur d. ekliptika

12. Teor i y ang t idak m enj elask an asal- usul t at a sur ya adalah . . . . a. t eor i Nebula c. t eor i Dent um an besar b. t eori Planet esim al d. t eor i Bint ang k em bar 13. Kom et sebagian besar m engandung . . . .

a. hidr ogen c. besi

b. ok sigen d. es dan gas- gas bek u 14. Pesaw at angk asa di baw ah ini m ilik negar a USA, k e cu a li . . . .

a. Mariner c. Apollo

b. Viking d. Venera

15. Planet y ang per iode r ev olusiny a paling pendek adalah . . . .

a. Merkurius c. Bum i

b. Mars d. Jupit er

16. Lapisan at m osfer y ang t er j adi pr oses ionisasi sehingga m am pu m em ant ulk an gelom bang r adio adalah . . . .

a. t er m osfer c. st r at osf er b. m esosfer d. t r oposf er

17. Energi yang dipancarkan m at ahari berasal dari reaksi fusi unsur . . . . a. hidr ogen dan selenium c. hidr ogen dan helium

(12)

18. Terbent uknya lapisan t anah akibat akt ivit as hewan kecil dalam t anah m er upak an pelapuk an . . . .

a. organik b. kimia c. fisika d. m ekanik

19. Ber ik ut ini ak t iv it as negat if m anusia t er hadap lingk ungan dar at adalah . . . .

a. pem buangan sam pah pada t em pat pem buangan ak hir b. pem balakan hut an

c. sist em per t anian t er aser ing

d. m em isahk an sam pah or ganik dan anor ganik

20. Pr oses y ang t er j adi pada lingk ungan dipengar uhi oleh . . . . a. int er ak si ant ar a m anusia sat u dengan y ang lain

b. int er ak si ant ar a m anusia dan lingk ungan c. int er ak si ant ar lingk ungan

d. int er ak si ant ar a ek osist em

B. Jaw ablah pert anyaan berikut dengan singkat dan j elas!

1. Mengapa bent uk per m uk aan bulan selalu sam a k et ik a m enghadap bum i?

2. Sebut k an pem bent uk lit osfer dan ber i cont ohny a! 3. Bagaim ana k alian bisa m em buk t ik an bahw a bum i bulat ? 4. Sebut k an ak t iv it as y ang t er j adi di m at ahar i!

(13)

G

losa r iu m

Ada pt a si

K e m a m p u a n m a k h l u k h i d u p u n t u k m e n y e s u a i k a n d i r i d a r i lin g k u n g an n y a.

Ada pt a si fisiologi

Peny esuaian dir i fungsi alat - alat t u b u h at au k er j a alat - alat t u b u h t er h ad ap lin g k u n g an n y a.

Ada pt a si m or fologi

Peny esuaian dir i bent uk t ubuh a t a u a l a t - a l a t t u b u h s e h i n g g a sesu ai d en g an lin g k u n g an n y a.

Ada pt a si t in gk a h la k u .

Pe n y e s u a i a n d i r i t e r h a d a p l i n g k u n g a n n y a d a l a m b e n t u k t ingk ah lak u.

Anoda

K u t u b y a n g m e m p u n y a i p ot en sial leb ih t in g g i d an d ib er i t anda posit if ( + ) .

Aquous hum or

Ca i r a n b e r f u n g s i u n t u k m em ber i m ak an k or n ea, t er let ak ant ar a k or nea dan lensa m at a.

Ar u s list r ik D C

Ar us list r ik sear ah.

Augm ent a si

Pr o ses p en g u m p u l an u r i n e d i dalam salur an pengum pul.

Aut osom

Kr om osom t ubuh.

AVom e t e r

Alat uk ur y ang dapat digunak an unt uk m enguk ur k uat ar us list r ik , b e d a p o t e n si a l , d a n h a m b a t a n . K a t a l a i n A V O m e t e r a d a l a h m ult im et er.

Ba sicm e t e r

A l a t u k u r k u a t a r u s l i s t r i k d e n g a n b a t a s u k u r 0 , 1 m iliam per e.

Biok im ia

I lm u y ang m em pelaj ar i t ent ang per u bah an k im ia di dalam t u bu h m ak hluk hidup.

Biot e k nologi

Pe n g g u n a a n m a k h l u k h i d u p d an p r o ses d i d al am n y a u n t u k m en gh asilk an pr odu k m ak an an .

D a y a list r ik

Besar u sah a y an g d ilak u k an o l e h s u m b e r t e g a n g a n t i a p sat u an w ak t u .

D a y a

Ener gi at au usaha t iap sat uan w ak t u .

D e f e k a si

Pr o se s p e n g e l u a r a n za t - za t si sa p e n ce r n a a n d a n za t y a n g t idak t er cer na.

D e k lin a si

Peny im pangan j ar um k om pas d a r i a r a h u t a r a - s e l a t a n y a n g seb en a r n y a .

D e r e t t r ibolist r ik

Be n d a a p a b i l a m e m p e r o l e h m u a t a n n e g a t i f b i l a d i g o s o k d e n g a n s e m b a r a n g b e n d a d i at asn y a, d an ak an m em p er oleh m u a t a n p o s i t i f , b i l a d i g o s o k den gan ben da di baw ah n y a.

D ih ibr id

Per silan gan den gan du a sif at b ed a.

Dom ina n

Si f a t y a n g m u n cu l b i l a b er -sam a- -sam a sifat y ang lain.

Efe k t or

Pem b er i t an g g ap an / j aw ab an im puls sar af ( ot ot / k elenj ar ) .

Efisie n si t r a n sfor m a t or

Pe r s e n t a s e h a r g a p e r -b an d i n g an an t ar a -b esar en er g i y an g d ilep as t r an sf or m at or t iap sek on pada k u m par an sek u n der d e n g a n e n e r g i y a n g d i t e r i m a t r ansfor m at or set iap sek on pada k um paran pr im er.

Ek sk r e si

(14)

Ele k t r odina m ik a

List r ik dinam is.

Ele k t r olit

La r u t a n y a n g d a p a t m e n g -hant ar k an list r ik .

Ele k t r on

Pe m b a w a m u a t a n - m u a t a n list r ik negat if.

Ele k t r ost a t is

List r ik st at is.

Ele m e n k e r in g

I st ilah lain dar i bat er ai.

Ele m e n se k u n de r

El e m e n y a n g d a p a t m en y i m p a n m u a t a n l i st r i k d a n set el a h t i d a k h a b i s d a p a t d i i si k em bali.

Energi

Kem am puan unt uk m elak uk an usaha ( k er j a) .

Est iv a si

Ti d u r p a n j a n g p a d a m u s i m k e m a r a u u n t u k b i sa b e r t a h a n h idu p.

Ev olu si

Pe r u b a h a n s e d i k i t d e m i sed ik it d alam w ak t u y an g lam a seh i n g g a m en i m b u l k an sp esi es bar u .

Fe n ot ip

S i f a t y a n g t a m p a k p a d a in div idu

Fe r m e n t a si

Pr o s e s p e n g u r a i a n z a t m a k a n a n o l eh m i k r o o r g a n i sm e y a n g b e r l a n g s u n g s e c a r a anaer ob dengan bant uan enzim .

Filia l

Ket u r u n an h asil per silan gan

Filt r a si

Pr o s e s p e n y a r i n g a n d a r a h oleh ginj al.

Fot or e se pt or

Pen er im a r an gsan g cah ay a.

Fov e a ce n t r a lis

B i n t i k k u n i n g . B a g i a n d a r i r et ina y ang paling pek a t er hadap cah ay a.

Ga y a Lor e n t z

G a y a y a n g d i h a s i l k a n d a r i sebuah penghant ar ber ar us list r ik di dalam m edan m agnet .

Ge n

Pen en t u si f at k et u r u n an , g en t er dapat di sepanj ang k r om osom .

Ge n e r a t or da n din a m o

A l a t y a n g m e n g u b a h e n e r g i ger ak m enj adi ener gi list r ik .

Ge n e t ik a

I lm u y ang m em pelaj ar i t ent ang penur unan sifat m ak hluk hidup.

Ge n ot ip

Susunan gen y ang m enent uk an sifat dasar m ak hluk hidup

Gonosom

Kr om osom penent u sel k elam in.

H a m b a t a n d e p a n ( R – d e p a n )

Al at u k u r b ed a p o t en si al j i k a dipasang pada m ik r oam per em et er.

H a m ba t a n Sh u n t ( R – Sh u n t )

Alat u k u r k u at ar u s list r ik j ik a dipasang pada m ik r oam per em et er.

H ibe r n a si

T i d u r p a n j a n g p a d a m u s i m din gin .

H idr ofit

Tum buhan yang hidup di air.

H igr ofit

Tu m b u h an y an g h id u p d i d aer ah lem b ap .

I m pu ls sa r a f

Pesa n / r a n g sa n g y a n g d i b a w a oleh ser abu t sar af.

I ndra

A l a t t u b u h y a n g b e r f u n g s i seb ag ai r esep t or.

I nk lina si

S u d u t y a n g d i b e n t u k o l e h m agn et den gan gar is m en dat ar.

I nt erm ediet

S i f a t y a n g m e r u p a k a n gabungan dar i dua indiv idu.

I sola t or

(15)

Je m ba t a n v a r ol

Pen g h u b u n g p ad a ot ak k ecil, a n t a r a b e l a h a n k a n a n d e n g a n belahan sebelah k ir i.

Kat oda

K u t u b y a n g m e m p u n y a i pot ensial lebih r endah dan diber i t anda negat if ( –) .

Konduk t or

Zat y ang m udah dialir i elek t r on, m i sa l n y a t e m b a g a , a l u m i n i u m , dan besi.

Kon st e la si

Ban g u n an , su su n an , g u g u san b in t an g .

Krom osom

Pem baw a sif at k et u r u n an .

Ku a r t ir

Par u h .

k W h m e t e r

Al a t u k u r b a n y a k n y a e n e r g i list r ik dalam sat uan k Wh.

La r u da u n

Jam ur Rhizopus y ang t er dapat pada bagian t er t en t u dau n .

Lit osfe r

Lapisan paling at as bum i.

M a gn e t e le m e n t e r

Magnet - m agnet k ecil peny usun seb u ah m ag n et .

Magnet

B e n d a y a n g d a p a t m e n a r i k b e s i a t a u b a j a y a n g a d a d i d ek at n y a.

M e t e or

Pecah an k om et .

M e t e or it

Met eor y an g b er h asil sam p ai k e bum i.

M ik r obiologi

I l m u y a n g m e m p e l a j a r i m ik r oor gan ism e.

M ise lium

Kum pulan dar i hifa j am ur.

M onohibrid

Per silan gan den gan sat u sif at b ed a.

N e fr on

S a t u a n s t r u k t u r a l d a n fungsional t er k ecil ginj al.

N e u r on k on e k t or

S e l s a r a f y a n g b e r t u g a s m en g h u b u n g k an an t ar a n eu r on s a t u d e n g a n n e u r o n y a n g lain n y a.

N e u r on m ot or ik

S e l s a r a f y a n g b e r t u g a s m e n e r i m a d a n m e m b a w a r a n g s a n g d a r i p u s a t s a r a f m enuj u efek t or.

N e u r on se n sor ik

S e l s a r a f y a n g b e r t u g a s m e n e r i m a d a n m e m b a w a r an g san g d ar i r esep t or m en u j u pu sat sar af.

N odu s r a n v ie r

L e k u k a n p a d a s e l u b u n g m y e l i n , b e r f u n g s i u n t u k m em per cepat j alanny a im puls.

N ut r ie n

Z a t y a n g d i p e r l u k a n u n t u k p r oses k eh id u p an .

Or b it a l

Lin t asan edar.

Pa pila

To n j o l a n - t o n j o l a n k e c i l d i p e r m u k a a n l i d a h , b e r f u n g s i seb ag ai sar af p en g ecap .

Pa sa ng

Naik .

Pe la pu k a n

Pr oses p er u sak an .

Pe m buluh e ust a chius

Salu r an p en g h u b u n g r on g g a m ulut dengan t elinga t engah.

Pla st is

Len t u r.

Polusi

Pen cem ar an .

Polut a n

Zat pencem ar.

Pupil

(16)

Re a bsor bsi

Pr o s e s p e n y e r a p a n k e m b a l i zat - zat y an g m asi h d i g u n ak an t u b u h .

Re f le k s

Ge r a k y a n g t i d a k d i s a d a r i , t er j adi secar a t iba- t iba.

Re se pt or

Pe n e r i m a r a n g s a n g / i m p u l s ( alat indr a) .

Re se sif

Si f at y an g t i d ak m u n cu l b i l a ber sam a sifat y ang lain.

Se k r e si

Pr o ses p en g el u a r a n za t o l eh k el en j ar y an g m asi h d i g u n ak an oleh t u bu h .

Se l b a silu s

B a g i a n r e t i n a y a n g p e k a t er h adap cah ay a lem ah .

Se l k on u s

B a g i a n r e t i n a y a n g p e k a t er h adap cah ay a k u at .

Se le k si a la m

K e m a m p u a n a l a m u n t u k m e n y e l e k s i s e m u a o r g a n i s m e y ang hidup di dalam ny a, di m ana h a n y a o r g a n i sm e y a n g m a m p u m e n y e s u a i k a n d i r i t e r h a d a p l i n g k u n g a n n y a y a n g a k a n sel am at , sed an g k an y an g t i d ak m am p u m en y esu aik an d ir i ak an m at i.

Se lu bu n g m ye lin

Lap isan p em b u n g k u s ser ab u t sel sar af.

Se m ik onduk t or

Zat y ang hany a pada k eadaan t e r t e n t u d a p a t d e n g a n m u d a h

dialir i elek t r on, m isalny a: ger m a-nium , silik on, dan k ar bon.

St e r k obilin

Z a t w a r n a e m p e d u y a n g m ew ar n ai f eses.

Su bst r a t

B a h a n t e m p a t t u m b u h a n m elek at at au hidup.

Surut

Tur un.

Te ga n ga n t e r m in a l ( ET)

Tegan gan an t ar a u j u n g- u j u n g r an gk aian ( t egan gan t ot al) .

Tr a n sfor m a t or st e p- dow n

A l a t u n t u k m e n u r u n k a n t egan gan ar u s bolak- balik .

Tr a n sfor m a t or st e p- u p

A l a t u n t u k m e n a i k k a n t egan gan ar u s bolak- balik .

Tr a nsfor m a t or

A l a t u n t u k m e n a i k k a n a t a u m e n u r u n k a n t e g a n g a n a r u s bolak- balik .

Ur obilin

Z a t w a r n a e m p e d u y a n g m ew ar nai ur ine.

Vit r e u s

B a h a n s e p e r t i j e l l y y a n g ber fungsi unt uk m em per t ahank an b e n t u k b o l a m a t a a g a r t i d a k k em p es.

X e r ofit

(17)

D

a ft a r Pu st a k a

Corbeil, JC, Archam buit Ariane. 2004. Kam us Visual. I ndonesia–I nggris. QA–I nt ernasional.

Kim ball.2003. Biologi Jilid 1,2,3. Jakart a: Erlangga.

Darm odj o & Kaligis. 2004. I lm u Alam iah Dasar. Jakart a: Pusat Penerbit an Universit as Terbuka.

Lukm an Cecilia. 2005. Oxford Ensiklopedi Pelaj ar. Grolier I nt ernat ional, I nc.

Mar ieb, E.N. 2004. Hum an Anat om y and Phy sy cology . Six t hed. San Fransisco: Pearsin Benj am in Lum m ings.

Mart in. 2005. Biology . Sout hbank: Thom pson & Brokes/ Cole. Nader, S. S. 2004. Biology . Bost on: Mc. Graw –Hill, I nc. Pinus Lingga. 2003. Hidroponik. Depok: Penebar Sw adaya.

Purves, W.K, and Helier. 2004. Life: The Science of Biology. Sunderland: Sinav er Assosiat es, I nc.

Raves, P.H. 2005. Biology , Sev ent h ed. Bost on: Mc. Gr aw –Hill, I nc. Sudiana, Yayan. 2004. Ensiklopedi Populer Anak. Jak ar t a: I cht iar Bar u

v an Hoev e.

Suroso AY, dkk. 2003. Ensiklopedi Sains dan Kehidupan. Jakart a: Tarit y Sam udra Berlian.

Susiloningt y as, Dw i, dk k ( Penj ) . 2006. Ensiklopedi Geogr afi. Jak ar t a: Lent er a Abadi.

Syukur, Abdul. 2005. Ensiklopedi Um um unt uk Pelaj ar. Jakart a: I cht iar Bar u v an Hoev e.

Teresa Audesirk & Gerald Audesirk. Biology Life on Eart h. USA: Prent ice Hall I nt ernat ional, I nc.

(18)

I n de k s

Bohr 155 Bulan 311

bulan pur nam a 338 Bulan Sider is 339 Bulan Sinodis 339 bum i 310, 311, 313, 314, 315, 323, 329, 330 340, 341, 345

C

cer ebellum 45 cer ebr um 45 Cer es 31 8

Ch ar les Au gu st in Cou -lom b 157

Claudius Pt olom eus 3 1 0 coloum b 165

Coper n icu s 3 1 3 cuaca 332

D

Dalt on 155 daya 303 daya list rik 243 DC 302 defisiensi 69 dek linasi 273 dendr it 39, 40 depolar isat or 2 2 8 det ek t or logam 285 diafr agm a 282, 283 dialisat or 11 diam agnet ik 264 dihibr id 116, 120 dinam o 225, 298, 299 diploid 110

Dir ect Cur r ent 228 dom ain 269, 271 dom inan 115, 118 Dr osop h ila m elan og ast er 1 0 8

dur am at er 45

E

Edm und Halley 318 efekt or 37, 41, 42 efisiensi 303 eklipt ika 315, 318

A

AC 270, 302 accum ulat or 227 adapt asi 75, 76, 77, 81, 83, 84, 88, 90, 100 ak i 225, 227, 229, 230 akson 39, 40, 46 alat ukur 246 alir an m uat an 165 Alpha Cent aur i 324 am onium k lor ida 228 am per e 182

am per em et er 166, 189, 190, 281

anaer ob 133 angin pasat 335 anoda 230 ant agonis 49 aphelium 313 ar us 300

ar us bolak- balik 296, 299, 300, 302

ar us induksi 297, 298 ar us list r ik 165, 190, 201, 230, 242, 271, 278, 281, 293, 295, 296 ar us m uat an 165 ar us sear ah 302 ar us sek under 284 asor t asi 113 ast er oid 314, 318 ast er oid Apollo 318 at m osfer 332 aut osom 108

B

Basicm et er 2 3 1 bat er ai 225

beda pot ensial 165, 167, 181, 182, 189, 190, 203, 210, 225, 227, 231, 232, 2 4 2

beda pot ensial list r ik 184, 225

Benj am in Fr ank lin 156 besar an sk alar 166 besar an v ek t or 166 bint ang pagi 315 bint ang senj a 315 bint ik hit am 325 biot ek nologi 128, 145, 1 4 6

ekskr esi 8, 10, 68 ek sok r in 38 ek sosfer 333 ek spedisi 343 elek t r oda 229 elek t r odin am ik a 1 5 4 elek t r olit 229 elek t r om agnet 2 7 9 elek t r om agn et ik 2 8 4 , 285, 295

elekt r on 154, 155, 156, 166, 225, 241

elek t r on bebas 195 elek t r onik a 181 elek t r ost at ik a 154 elek t r ost at is 193 elem en 227 elem en basah 227 elem en Volt a 228, 229 endok r in 38

endom et r ium 25, 26, 29 ener gi 224, 226, 227, 240, 303, 325, 326, 329 energi bunyi 295 ener gi cahay a 295 ener gi k alor 248 ener gi kim ia 230, 295 ener gi list r ik 229, 230, 240, 245, 246, 249, 295 ener gi m at ahar i 329 en er gi pen gger ak list r ik 2 2 6

ensor ik 48 epididim is 21 EPL 226 erit rosit 83 Ernest St arling 52 est ivasi 85 est r ogen 20, 27 eust achius 61 evolusi 89

F

fase bulan 337, 338 fenot ipe 111, 114, 116, 117, 118, 119, 121 fer m ent asi 131

fer r om agnet ik 264, 265 fer t ilisasi 29, 94, 95, 113 filial 114

(19)

fov ea 56 fusi helium 329

G

Galv anom et er 281, 296 gam et 120

ganglion 49 Gany m eda 3 1 7 gar is balik selat an 336 gar is balik ut ar a 336 gar is gaya 331

gar is gay a m agnet 278, 2 9 6

gay a 224, 273

Gay a Ger ak List r ik 226 gay a gr av it asi 311, 312, 313, 314, 329, 341, 342 gaya Lor ent z 285, 286 gaya m agnet 285, 286, 3 3 1

gelem bung 227 gelom bang buny i 285 gener at if 94, 100 gener at or 295, 298 genet ika 111, 117 genot ip 111

genot ipe 114, 116, 119, 121, 122

Geor ge Leclanche 228 ger hana bulan 339, 340 ger hana m at ahar i 339, 3 4 1

ger m anium 195 get ar an 282, 285 GGL 226, 227 glom er ulus 3, 4 gonosom 108 gr av it asi 330

gr een house effect 352

H

ham bat an 181, 189, 190, 211, 242, 282

ham bat an j enis 194, 195 Han s Ch r ist ian Oer st ed 2 7 8

haploid 110 heliosent r is 310 helium 325, 326 hem ofilia 122 hem oglobin 83 Her m an Von Helm holt z 3 2 9

het er ozigot 110, 117, 1 1 9

hiber nasi 85

hidr ofit 79 hidr ogen 325 hidr oponik 128, 137, 138, 139, 140 Hidr osfer 333 higr ofit 78 hipofise 27, 28 hipofisis 53 hipot alam us 53 hom ozigot 122 huk um gr av it asi 318 hukum Joule 248 h u k u m k ek ek alan en er g i 2 4 0

hukum Ohm 182, 194

I

induksi 269, 271, 295 in d u k si elek t r om ag n et ik 2 9 7

inklinasi 273 inkus 60 int er m ediet 116 int i at om 155 isolat or 156, 195 irit asi 279

J

j em bat an Var ol 45 Johannes Kepler 313 j oule 245

Jupit er 314, 316, 317, 3 1 8

K

k ala r ev olusi 318 k alium hidr ok sida 229 k ar us 318

kat oda 230 k em or esept or 5 4 k er apat an 325 k er apat an ar us 194 ker j a 224, 225 k hat ulist iw a 336 k hem or esept or 64, 65 k odom inan 115 k ok hlea 61

kom et 317, 318, 319 k om et Halley 318 kom pas 273, 276, 331 k om ut at or 299

k onduk t iv it as 194, 195

kondukt or 37, 38, 151, 192, 193, 194, 195, 241, 248, 249

k onek t or 41

koor dinasi 38, 41, 45 k or nea 55

kor oid 56

kor ona 326, 327, 344 k or onagr af 3 2 6 Kor pus k r ause 68 Kor pus m eissner 68 Kor pus pacini 68 Korpus ruffini 68 Kr om osfer 3 2 6

kuat ar us 165, 181, 189, 2 0 3

kuat arus list rik 166, 184, 202

kuat ar us pr im er 304 k um par an 270, 279, 285, 286, 287, 288, 296, 301, 302, 303,

kut ub m agnet 287 kut ub posit if 228 kut ub selat an 265 kut ub selat an 296 kut ub ut ar a 270

kut ub ut ar a m agnet 273

L

lapisan ionosfer 333 lapisan lit osfer 349 lar ut an elek t r olit 229 lidah api 328

lingk ungan 353 lingk ungan air 354 lingk ungan udar a 354 list rik 279

lit osfer 334

loudspeak er 281, 285

M

m agnet 264, 265, 269, 270, 271, 273

m agnet elem ent er 269 m agnet list r ik 279, 283, 2 9 9

m agnet t et ap 283 m agnet ik 264 m alleus 60 Mar s 314

(20)

m at ahar i 312, 317, 323, 3 4 1

m edan 279 m edan list r ik 193 m edan m agnet 273,276, 295, 296, 301, 325 m eiosis 23, 110 m elebur 249 Mendel 112 m eninges 45 m enopause 26 m enst r uasi 25 m er idian 334 Mer k ur ius 314 m esin 174 m esosfer 333 m et eor 319 m et eor it 343 Michael Far aday 295 m ikr ofon 282, 283 m it osis 24

m onohibr id 111

m or fologi 76, 77, 81, 82, 83, 100

m ot or list rik 286 m ot or ik 41, 42, 46, 47, 4 8

m uat an 152, 193, 194, 203, 226, 242, 342 m uat an list r ik 154, 167, 195, 201, 226

m uat an posit if 165, 224 m ult im et er 189, 231

N

Nefr on 3

Nept unus 314, 316 n er aca pu n t ir Cou lom b 1 5 7

net r on 155 neur it 39, 40, 46 neur on 38, 39, 40, 41, 4 6

neur ot r ansm it er 40 new t on 158

Nicolaus Coper nicus 3 1 0 nukleus 108

O

Ohm m et er 189, 231 oogenesis 23, 24 or bit 314, 319 osikel 60, 62 osm osis 79, 83, 84 ot olit h 63

ot ot om i 84

ovar ium 23, 27, 28 oviduk 22

ovipar 94 ov ov iv ipar 9 5 ovulasi 25, 28, 30

P

pallas 318

papila filifor m is 65 papila fungifor m is 65 papila sir k um v alat a 65 par alel 174

par am agnet ik 2 6 4 par asim pat ik 49, 50 pasang per bani 341 pelapuk an 350 pelapuk an k im ia 351 pelapuk an m ek anik 3 5 0 pelapuk an or ganik 351 pelvis renalis 2, 3 pem bangk it list r ik 293 penghant ar 167, 192 penum br a 328, 339 peny elidik an 2 7 8 per ihelium 313 per iode 325 piam at er 45

planet 309, 312, 313, 314, 316

planet k em bar 316 polar isasi 224 polut an 145, 354 pot ensial 225, 228, 231 pot ensial r endah 166, 2 4 1

pot ensial t inggi 166, 1 9 4

pr edat or 87 pr ogest er on 25 Pr om inensa 328 pr ot eolit ik 129 pr ot on 155 Pr ot uber ans 327 pupil 58

R

r adiasi 343 Raflesia ar noldi 98 r angk aian list r ik 170, 1 8 9

r angk aian par alel 200, 203, 210

r angk aian ser i 200, 2 1 0

r apat ar us 194 r eaksi fusi 326, 329 r elai 283

r epr oduk si 97 r esept or 37, 38, 41, 54, 62, 63, 64, 66 r esesif 118, 121, 122 r ev olusi 311

r evolusi bum i 335, 337 r ev olusi planet 315 Rober t Dar w in 89 r ot asi 311, 325, 330 r ot asi bulan 337 r ot asi bum i 334, 335 rot asi planet 330 r ot or 300 Rut her for d 155

S

sabuk ast er oid 318 sar af 44, 49, 50 sat elit 345 sat elit buat an 342 Sat ur nus 314, 316 Schw ann 40 sek er ing 249 sel 227

seleksi alam 75, 86, 87, 88, 100

sem ik onduk t or 1 9 5 sensor ik 47 sensor ik 41, 46, 48 sifat k elist r ik an 151, 152, 154, 155

sifat k em agnet an 271 silikon 195

sim pat ik 48, 49, 50 Sir I saac New t on 311, 3 3 1

Sir William Gilbert 331 sit oplasm a 39

sk ler a 55

solenoida 279, 284 sper m a- t ogen esis 2 7 sper m at ogen esis 2 4 sper m at ogonium 2 3 , 2 4

(21)

Thom pson 155 Tit an 317

t olak- m enolak 2 2 4 , 2 6 5

t r afo 295, 300 t r afo st ep- dow n 304 t r afo st ep- up 304 t r anfor m at or 301 t r ansfor m at or 295, 300, 302, 303 Tr an sf or m at or st ep -dow n 304

Tr an sf or m at or st ep - u p 3 0 4

t r ansfusi 31 Tr oj an 318 t r opopause 332 t r oposfer 332

U

um br a 328, 339 Ur anus 314, 316 urobilin 10 usaha 225 ut r ikulus 63 sum ber ener gi 309,

3 2 3

sum ber t egangan 170, 202, 223, 225, 226, 227, 241

sunspot 325

T

t angor esept or 54 t ar ik- m enar ik 265 t at a sur ya 309, 310, 3 2 4

t egangan 174, 293, 3 0 1

t egangan list r ik 225, 2 2 9

t egangan pr im er 304 t elem et er 345 t em per at ur 353 t enaga ek sogen 350 t enaga endogen 350 t er disosiasi 228 t er m osfer 333 t er opong 327 t est ost eron 20, 27 Thales 154

V

Vas defer ens 21 veget at if 93, 95, 96, 97, 100

Venus 314, 315 Vest a 318 v iv ipar 95

volt m et er 170, 190, 231, 281

v olt m et er. 174

W

William Bay lis 52 w uj ud 325

X

(22)

Ba b 1 . Sist e m Ek sk r e si pa da M a n u sia A. Pilih a n Ga n da

1. c 5. c 9. b 13. d

3. c 7. d 11. a 15. b

B. Ur a ia n

1. 1. Sum sum ginj al 2. Kulit ginj al 3. Ar t er i

4. Rongga ginj al 5. Ven a

6. Ur et er

3. a. Filt r asi ( peny ar ingan)

b. Reabsor bsi ( peny er apan k em bali) c. Augm ent asi ( pengum pulan)

5. Bat u ginj al, diabet es insipidus, nefr it is.

Ba b 2 . Sist e m Re pr odu k si pa da M a n u sia . A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. d 13. c

3. c 9. c 15. c

5. d 11. a

B. Ur a ia n

1. Test is, epididim is, vas defer ens, ur et r a, penis. 3. Pr oses ber t em unya sel t elur dan sel sper m a.

Ter j adi di oviduk.

5. Peny ak it m enur unny a k ek ebalan seseor ang. Car a p en ceg ah an :

a. Menggunak an j ar um sunt ik y ang st er il dan j ar um y ang sek ali pak ai lalu d ib u an g .

b. Me m e r i k sa d a r a h se b e l u m t r a n sf u si d a r a h , se h i n g g a d a r a h d a p a t dipast ikan t er infeksi vir us HI V.

c. Hany a m elak uk an k ont ak sek sual dengan pasangan y ang sah.

Ba b 3 . Sist e m Koor din a si da n Ala t I n dr a pa da M a n u sia A. Pilih a n Ga n da

1. c 7. b 13. b 19. a 25. d

3. c 9. c 15. b 21. b

5. d 1 1 . b 17. d 23. b

B. Ur a ia n

1. Kr eat iv it as sisw a.

3. Sa r a f Sim pa t ik Sa r a f Pa r a sim pa t ik

a. Meny em pit k an pupil m at a. Melebar k an pupil m at a.

b. Mer angsang k elenj ar ludah. Mengham bat sek r esi k elenj ar ludah. c. Mem per lam bat deny ut j ant ung. Mem per cepat deny ut j ant ung. d. Mer an gsan g ak t iv it as Mengham bat ak t iv it as lam bung

lam bung, dan usus. dan usus.

e. Mer angsang k ant ung em pedu. Mengham bat k ant ung em pedu.

5. Kr eat iv it as sisw a.

(23)

Ba b 4 . Ke la ngsunga n H idup Or ga nism e A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. b 13. d

3. b 9. b 15. a

5. c 1 1 . d

B. Ur a ia n

1. Adapt asi, selek si alam , dan per k em bangbiak an.

3. a. Daunny a t ebal, sem pit , k adang- k adang ber ubah bent uk m enj adi bent uk dur i, sisik, at au bahkan t idak m em punyai daun.

b. Selur uh per m ukaan t ubuhnya t er m asuk bagian daun t er t ut up oleh lapisan kut ikula/ lapisan lilin.

c. Bat angnya t ebal m em punyai j ar ingan spons unt uk m enyim pan air. d. Ak ar panj ang sehingga m em puny ai j angk auan y ang luas.

5. Badak, j alak bali, kom odo, elang j aw a, Raflesia arnoldi.

Ba b 5 . Pe w a r isa n Sifa t A. Pilih a n Ga n da

1. d 7. c

3. b 9. d

5. c

B. Ur a ia n

1. a. Mem iliki pasangan sifat yang kont r as. b. Dapat m elak uk an peny er buk an sendir i. c. Mudah dilak uk an peny er buk an silang. d. Mem punyai daur hidup yang r elat if pendek. 3. a. Gen ot ip e : Mm Bb

Fen ot i p e : Manis besar b. Gen ot ip e :

MMBB : MMBb: Mm BB: Mm Bb: MMbb: Mm bb: m m BB: m m Bb: m m bb 1 : 2 : 2 : 4 : 1 : 2 : 1 : 2 : 1 Fenot ipe: m anis besar : m anis kecil: m asam besar : m asam kecil

9 : 3 : 3 : 1

c. Pr ia nor m al, w anit a but a w ar na.

5. a. Menghasilk an k et ur unan dengan sifat - sifat y ang baik .

b. Menghasilk an bibit unggul baik pada t um buhan m aupun hew an.

Ba b 6 . Biot ek nologi A. Pilih a n Ga n da

1. c 7. b 13. b 19. c

3. d 9. a 15. d

5. c 1 1 . a 17. b

B. Ur a ia n

1. Biot ek n olog i: p en g g u n aan m ak h lu k h id u p d an p r oses d i d alam n y a u n t u k m enghasilk an pr oduk t er t ent u.

3. Kar ena selam a m asa pem er am an dibuka / t er kena t angan.

5. a. Menam pung dan m enyar ing lim bah / air lim bah t em pat ke dalam sebuah bak, kem udian bak dit ut up agar t idak m enim bulkan bau. b. Mengalir kan air lim bah yang sudah disar ing ke bak pengum pul. c. Mengalir kan air lim bah yang sudah dar i bak penam pung, ke bak

(24)

Ba b 7 . List r ik St a t is A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. b

3. a 9. d

5. d

B. Ur a ia n

1. Sifat kelist r ikan suat u benda yang diam ( t idak ada alir an m uat an list r ik) . 3. Ar us list r ik t er j adi j ik a ada beda pot ensial ant ara uj ung- uj ung penghant ar. 5. Kar ena gaya t ar iknya ber banding t er balik dengan kuadr at j ar ak kedua benda.

Ba b 8 . List r ik D in a m is A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. b

3. a 9. d

5. d

B. Ur a ia n

1. 1 A 3. 90 C 5. 100 C

Ba b 9 . H u k u m Oh m da n H u k u m I Kir ch off A. Pilih a n Ga n da

1. a 7. d 13. a 19. b

3. b 9. c 15. d

5. c 11.c 17. a

B. Ur a ia n

1. a. Bahan yang m udah m enghant ar kan ar us list r ik. Cont oh: besi, alum unium , baj a.

b. Bahan yang m am pu m enghant ar kan ar us list r ik di baw ah k on du k t or.

Cont oh: ger m anium , silikon.

c. Bahan yang t idak m am pu m enghant ar kan list r ik. Cont oh: plast ik , kayu, kar et .

3. 2 m

5. 4 A, 5 A, 3 A 7. 3 A, 9 A, 7 A

9. a. 5 c. 10 A

b. 20 A d. 10 A

Ba b 1 0 . Su m be r Ar u s List r ik A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. d

3. c 9. c

5. b

B. Ur a ia n

1. En er g i y an g d i k el u ar k an o l eh su m b er t eg an g an y an g d i p er l u k an u n t u k m engger akkan m uat an list r ik di dalam suat u r angkaian.

3. Pada saat aki digunakan t er j adi pr oses kim ia. Pada lapisan kat oda dan lapisan anoda ber ubah m enj adi t im bal oksida ( PbO) , sehingga pot ensial kut ub sam a dan ar us t idak dapat m engalir.

(25)

Ba b 1 1 . En e r gi da n D a y a List r ik A. Pilih a n Ga n da

1. d 7. c 13. d

3. c 9. a 15. a

5. d 1 1 . b

B. Ur a ia n

1. a. 1 6 0 0

Ω

b. 8 0 0

Ω

3. a. 1 0 0 0 J b. 5 0 0 J 5. a. 3,24 kWh

b. 97,2 kWh c. Rp9 7 2 0 , 0 0

La t ih a n Se m e st e r Ga sa l A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. d 13. b 19.c

3. b 9 . d 15. c

5. a 11.c 17. d

B. Ur a ia n

1. a. Pengendalian k er j a alat - alat t ubuh agar bek er j a ser asi.

b. Alat kom unikasi ant ar a t ubuh dengan lingkungan di luar t ubuh. c. Pusat k esadar an, k em auan, dan pik ir an.

3. Pen ggu n aan m ak h lu k h idu p dan pr oses di dalam n y a u n t u k m en gh asilk an pr oduk t er t ent u.

5. 0,1 ohm .

Ba b 1 2 . Kem agnet an A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. d

3. d 9. c

5. d

B. Ur a ia n

1. Dapat m enar ik besi, m enim bulk an gaya sat u sam a lain ( t ar ik- m enar ik , dan t olak- m enolak ) .

3. a. Gay a pada penghant ar ber ar us list r ik dalam suat u m edan m agnet . b. Ar ah m edan m agnet yang ber upa gar is- gar is yang m enghubungkan kut ub-k ut ub m agnet .

5. a. Benda y ang dapat dit ar ik m agnet dengan k uat . b. Benda yang dit ar ik lem ah oleh m agnet .

c. Benda yang dit olak oleh m agnet .

Ba b 1 3 . I nduk si Elek t rom a gnet A. Pilih a n Ga n da

1. b 7. a

3. d 9. b

5. c

B. Ur a ia n

(26)

Ba b 1 4 . Ta t a Su r y a A. Pilih a n Ga n da

1. b 3. a 5. c 7. a 9. b

B. Ur aian

1. Sist em yang t er dir i at as m at ahar i sebagai pusat yang dikelilingi oleh planet -planet dan benda- benda lain seper t i k om et , ast er oid dan m et eor it .

3. Benda- benda langit kecil yang m engelilingi m at ahar i. 5. Met eor it logam dan m et eor it bat u- bat uan.

Ba b 1 5 . M a t a ha r i da n Bum i A. Pilh a n Ga n da

1. d 3. a 5. b 7. a 9. d

B. Ur a ia n

1. I nt i m at ahar i, fot osfer, kr om osfer, kor ona.

3. Pada ger hana bulan, bum i t er let ak ant ar a bulan dan m at ahar i, sehingga bulan t idak m endapat cahay a m at ahar i k ar ena t er halang oleh bum i.

Pada ger hana m at ahar i, bulan t er let ak pada di ant ar a bum i dan m at ahar i, sehingga bum i t idak m endapat cahaya m at ahar kar ena t er halang oleh bulan. 5. Pasan g p u r n am a m er u p ak an p asan g t er b esar, g a ya g r av it asi b u lan d an

m at ahar i bek er j a pada ar ah y ang sam a.

Pasang per bani m er upakan pasang t er kecil, gaya gr avit asi m at ahar i dan bulan m em bent uk sudut 90 der aj at .

Ba b 1 6 . La pisa n Lit osfe r A. PI liha n Ga nda

1. b 3. b 5. c 7. a 9. a

B. Ur a ia n

1. Mant el t er luar, m ant el dalam , int i luar, int i dalam .

3. Naik n y a t em p er at u r d i p er m u k aan b u m i k ar en a g as CO2, CFC, m en ah an pancar an gelom bang panas sehingga panas m em ant ul k em bali k e bum i. 5. a. Me n i m b u l k a n b a u y a n g t i d a k s e d a p s e h i n g g a d a p a t m e n g g a n g g u

p er n ap asan .

b. Banyak ikan- ikan at au or ganism e dalam ar yang m at i. c. Ber k ur angny a cadangan pr ot ein.

Car a m en an ggu lan gi:

a. Men gu r an gi pen ggu n aan pest isida. b. Tidak m em buang sam pah di sungai.

c. Tidak m enggunakan bom peledak unt uk m encar i ikan.

La t ih a n Se m e st e r Ge n a p A. Pilih a n Ga n da

1. d 7. c 13. d 1 9 . b

3. c 9. c 19. a

5. a 1 1 . d 17. c

B. Ur a ia n

1. Kar ena kala r evolusi bulan sam a dengan kala r ot asi bulan.

3. Kapal yang ber layar di laut m aka badan akan hilang lebih dulu, bar u layar nya. Tet api ket ika kem bali layar lebih dulu kelihat an, k em udian bar u badan kapal. 5. Ter j adi pencem ar an air yang akan m enggangu habit at ikan dan bahkan akan

Referensi

Dokumen terkait

B: Cuma sayangnya menurut saya, sayangnya pemerintah jember ini kurang perhatian sama musik daerah kurang perhatian, kalo bukan dari UKM sendiri, seakan-akan musik patrol

Menunjuk Penetapan Pemenang Nomor : 027/1844/PJK.ULP.Aset tanggal 30 Mei 2011, dengan ini Pokja Pengadaan Jasa Konsultansi Unit Layanan Pengadaan (ULP) Barang/Jasa

Menindak Lanjuti Pengumuman Penetapan Pemenang Pekerjaan Jasa Konsultansi Pengawasan Lanjutan Tambahan Ruang Kelas SMAN 4 Tangsel Secara Sistem SPSE Tanggal

a) Solusi untuk mengatasi kendala dalam membuat materi, antara lain : banyak melihat referensi, materi dirubah pada saat itu juga, membuat standar dengan diskusi sesama pengajar

Beberapa penelitian lain juga telah dikembangkan di negara-negara Eropa yang berbeda seperti Perancis, Jerman atau Portugal yang juga menunjukkan keterkaitan antara

Dari hasil penelitian yang diperoleh terjadi penurunan nyeri pada kasus Carpal Tunnel Syndrome (CTS) setelah dilakukan terapi Ultrasound (US) dan terapi latihan berupa

Amin, Muhammad: Analis faktor-faktor yang mempengaruhi nasabah dalam mengambil keputusan kredit..... Amin, Muhammad: Analis faktor-faktor yang mempengaruhi nasabah dalam

[r]