RINTISA N MENUJU KEMA NDIRIA N A IR MINUM MA SYA RA KA T DESA DI SULA WESI TENG A H
Sa p a rud d in *
Abstrac t
Drinking Wa te r re p re se nt the fund a me nta l re q uire me nt whic h must b e p e rfo rme d b y e ve ry so c ie ty. Until ye a r 2000, the le ve l o f se rvic e o f d rinking wa te r b y g o ve rnme nt, in na tio na l a lo ng wa y o ff fro m g o a ls 80 % fo r the urb a n o f a nd 60 % to the rura l, Effo rt g o ve rnme nt ha ve a lo t o f p e rfo rming to p re fa re d rinking wa te r, b ut e xisting wtilize una b le to g o a lo ng wa y b e c a use d o no t g e t the g o o d e no ug h o p e ra tio n a nd c o nse rva nc y, d rinking wa te r le vying c a n g o we ll if so c ie ty b e c o me the e sp e c ia l c ha ra c te riza tio n o f wtilizing ha nd ling o f wtilizing d rinking wa te r sta rt fro m p la nning , d e ve lo p me nt c o me up with the ma na g e me nt with ma king o rg a niza tio n ha nd ling a nd c o nsume r d e lib e ra tio n o f d rinking wa te r in the villa g e .
Ke ywords: Ind e p e nd e nc e o f d rinking wa te r c o untrysid e so c ie ty
A b stra k
Air m inum m e rup a ka n ke b utuha n p o ko k ya ng ha rus d ia d a ka n o le h se tia p la p isa n m a sya ra ka t. Sa m p a i ta hun 2000, ting ka t p e la ya na n a ir m inum o le h p e m e rinta h, se c a ra na sio na l m a sih ja uh d a ri ta rg e t 80 % untuk p e rko ta a n d a n 60 % untuk p e d e sa a n, Usa ha p e m e rinta h te la h b a nya k m e ng a d a ka n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum , na m un sa ra na ya ng a d a tid a k m a m p u b e rta ha n la m a ka re na tid a k m e nd a p a t p e m e liha ra a n d a n p e ng o p e ra sia n ya ng c ukup b a ik, Pe ng a d a a n a ir m inum b isa b e rja la n la nc a r b ila m a sya ra ka t m e nja d i p e m e ra n uta m a p e na ng a na n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m ula i d a ri p e re nc a na a n, p e m b a ng una n sa m p a i p a d a p e ng e lo la a n d e ng a n m e m b e ntuk b a d a n p e na ng a na n a ir m inum d a n b a d a n m usya wa ra h p e ng g una a ir m inum d i d e sa .
Ka ta kunc i:
Ke m a nd iria n a ir m inum m a sya ra ka t d e sa
* Sta f Pe ng a ja r Jurusa n Te knik Sip il Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu
1. Pe nd a hulua n
Ke b utuha n a ka n a ir m inum se m a kin d ira sa ka n se iring se m a kin m a junya a ktifita s m a nusia ya ng b a nya k m e m b utuhka n a ir untuk ke p e rlua n hid up , se m e nta ra a ir ya ng te rse d ia d ira sa ka n se m a kin b e rkura ng , d isa m p ing d ise b a b ka n o le h sum b e r-sum b e r a ir ya ng a d a b a nya k m e ng a la m i p e ng o to ra n se b a g a i a kib a t d a ri a ktifita s m a nusia itu se nd iri jug a d ise b a b ka n o le h p e ng a ruh p e rub a ha n iklim ya ng m e ng a kib a tka n sirkula si a ir tid a k se sua i p e rkira a n m a nusia se b e lum nya .
Pe ng a d a a n a ir m inum te la h b a nya k d ila kuka n o le h p e m e rinta h m e la lui Pe rusa ha a n d a e ra h Air Minum (PDAM) se b a g a i usa ha untuk m e m e nuhi
ke b utuha n m a sya ra ka t, na m un usa ha ini b e lum m a ksim a l ha silnya , ka re na m a sih se ring d ijum p a i wa rg a d e sa / ke lura ha n ya ng ke sulita n untuk m e nd a p a tka n a ir m inum .
a ir m inum d i Sula we si Te ng a h a d a la h se b a g a i b e rikut:
a . Sum b e r a ir ya ng a d a ke ring d i
m usim ke m a ra u.
b . Insta la si a ir ya ng a d a tid a k
b e rfung si la g i.
c . Air ya ng a d a d i se kita r p e m ukim a n
p e nd ud uk tid a k m e m e nuhi sya ra t ke se ha ta n.
d . Ba k p e na m p ung a n ya ng a d a
tid a k m a m p u m e na m p ung p e rse d ia a n a ir untuk m usim ke m a ra u.
Se b e na rnya b a nya k sum b e r a ir ya ng a d a d i se kita r te m p a t ting g a l m a sya ra ka t, na m un Ka re na p e ng e lo la a nnya m e m e rluka n ke a hlia n d a n b ia ya ya ng c ukup b e sa r se hing g a sum b e r-sum b e r a ir tid a k d a p a t d im a nfa a tka n d e ng a n b a ik (Da ud A d a n Ro sna , 2001)
Untuk m e m p e rc e p a t p e nc a p a ia n ting ka t p e la ya na n a ir m inum , p e rlu d ig a la kka n p e m b a ng una n p a rtisip a tif ya ng m e lib a tka n m a sya ra ka t se b a g a ii p e nye le ng g a ra a n urusa n p ub lic . Sa la h sa tu ke b ija ka n untuk m e nd ukung up a ya ini a d a la h m e ng e m b a ng ka n ko nse p Pe nye d ia a n a ir m inum Be rb a sis Ma sya ra ka t ya ng m e nd iri d e ng a n p e rinsip d a sa r a d a nya p e ra n m a sya ra ka t se ja k ta ha p p e re nc a na a n sa m p a i d e ng a n ta ha p p e m a nfa a ta n. Pe ra n m a sya ra ka t d a la m ha l ini d ic irika n
d e ng a n a d a nya b e ntuk le m b a g a m a sya ra ka t ya ng m e na ng a ni m a sa la h p e na ng a na n a ir m inum d i d e sa ya ng m e ng uta m a ka n p e la ya na n ke p a d a p e ng g una , tra nsp a ra n, d a p a t d ip e rta ng g ung -ja wa b ka n, d a p a t d ite rim a , d a n b e rke la njuta n (Ano nim , 2004)
3. Me to d e Pe ne litia n 3.1 Ke ra ng ka fikir p e ne litia n
Pe nc a p a ia n ke m a nd iria n
m a sya ra ka t untuk m e m p e ro le h a ir m inum ha rusla h sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m e nd a p a t ke p e d ulia n d a ri m a sya ra ka t untuk m e nc a p a i ke p e d ulia n ini se tid a knya a d a e m p a t va ria b e l ya ng ha rus d ip e rha tika n se p e rti p a d a g a m b a r 1.
3. 2 De sa rintisa n
Be rd a sa rka n p e tunjuk d a n ko o rd ina si d e ng a n p iha k Dina s Kim p ra swil d ite ta p ka n d e sa se b a g a i d e sa rintisa n p a d a p e ne litia n ini d e ng a n p e rtim b a ng a n se b a g a i b e rikut:
1. De sa ya ng p e ng a d a a n a ir m inum nya
tid a k d ita ng a ni o le h Pe rusa ha a n Da e ra h Air Minum (PDAM)
2. De sa ya ng p e ng a d a a n a ir
m inum nya d iusa ha ka n o le h m a sya ra ka t se c a ra swa d a ya .
G a m b a r 1. Ke ra ng ka fikir p e ne litia n
SARANA/PRA SARANA AIR MINUM YANG
SESUAI
PO TENSI DESA
PO TENSI MASYARAKAT
SIKAP MASYARAKAT
KO NDISI DESA KEBUTUHAN AIR BERSIH TERPENUHINYA
3. De sa ya ng p e ng e m b a ng a n ja ring a n a ir m inum nya se d a ng d ila ksa na ka n d a n m e nd a p a t b a ntua n d a ri p e m e rinta h.
4. De sa ya ng te la h m e nd a p a t
p e ng a d a a n sa ra na a ir m inum d a ri b a ntua n p e m e rinta h d a n sa a t ini m a sih b e rfung si d e ng a n b a ik
5. De sa ya ng p e ng a d a a n sa ra na a ir
m inum nya d a ri b a ntua n p e m e rinta h d a n sa a t ini kura ng b e rfung si ka re na kura ng nya p e m e liha ra a n.
6. De sa ya ng te la h m e nd a p a t
p e ng a d a a n a ir b e rsihnya tid a k m e nc ukup i d a n p e m b a g ia n a irnya se c a ra b e rg ilira n.
Da ri p e rtim b a ng a n d ia ta s m a ka d ite ta p ka n d e sa rintisa n se p e rti p a d a ta b e l 1. ya ng te rse b a r d a la m Ka b up a te n/ Ko ta Se sula we si Te ng a h.
3.3 Te knik Pe ng um p ula n d a n a na lisa d a ta
Te knik p e ng um p ula n d a n a na lisa d a ta m e lip uti ha l se b a g a i b e rikut:
a . Da la m ke g ia ta n id e ntifika si te knik
p e ng um p ula n d a ta ya ng d ig una ka n
a d a la h.Wa w a nc a ra ke p a d a m a sya ra ka t d i d e sa rintisa n d a n O b se rva si ko nd isi sum b e r a ir ya ng a d a d i d e sa rintisa n.
b . Ana lisis d a ta ya ng d ig una ka n
d e skriftif a na litik
4. Ha sil d a n Pe m b a ha sa n
4.1 Pe rm a sa la ha n ya ng te rja d i d i se tia p d e sa
Ad a nya p e rb e d a a n a nta ra ha ra p a n d a n ke nya ta a n m e rup a ka n m a sa la h ya ng p e rlu p e na ng a na n, ha ra p a n untuk m e m e nuhi ke b utuha n a ir m inum b a g i se g e na p wa rg a d e sa se c a ra m e nd iri d ip e rha d a p ka n p a d a ke nya ta a n b a hwa , m a sih te rd a p a t wa rg a ya ng ke sulita n m e m e nuhi ke b utuha n a ir m inum nya wa la up un p e m e rinta h te la h m e la kuka n stim ula n untuk m e ng g a ira hka n ke ing ina n m a sya ra ka t m e ng usa ha ka n ke b utuha n a ir m inum nya se nd iri, ke nya ta a n ini te la h b a nya k d ib a ng un sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum , na m un tid a k la m a d inikm a ti o le h m a sya ra ka t m a nfa a t fa silita s itu la lu ke m ud ia n tid a k b e rfung si ka re na rusa k a ta u ka re na tid a k d a p a t d io p e ra sika n o le h wa rg a d e sa .
Be rikut ini d ike m uka ka n d a fta r p e rm a sa la ha n ya ng te rja d i d ise tia p d e sa ya ng b e rka itka n d e ng a n p e m e nuhuha n ke b utuha n a ir m inum m a sya ra ka t se p e rti p a d a ta b e l 2.
Ta b e l : 1. De sa Rintisa n d a la m Ka b up a te n/ Ko ta Sula we si Te ng a h.
No De sa Ke c a m a ta n Ka b up a te n/ Ko ta
Jum la h
Pe nd ud uk (jiwa ) Pe rtim b a ng a n
1 Lim ra n Pa lu Uta ra Pa lu 2100 1 d a n 2
2 Ba le Ta wa e li Do ng g a la 1186 1 d a n 3
3 Bina ng g a Pa rig i Pa rim o 2078 1 d a n 5
4 Da d a kita n Ba o la n To li-To li 3607 1 d a n 4
5 Ka li Bia u Buo l 3517 1 d a n 4
6 Tiwa a Po so s Pe sisir Po so 2036 1 d a n 5
7 Sa b o lira To b a Am p a na To una 1700 1 d a n 5
8 Ka lo lo s Kinto m Ba ng g a i 370 1 d a n 5
9 Ka na li To tikum Ba ng ke p 397 1 d a n 6
10 G ilila na Pe ta sia Mo ro wa li 920 1 d a n 5
Sum b e r: Ha sil Id e ntifika si (2004)
Ta b e l 2. Da fta r Pe rm a sa la ha n ya ng Te rja d i d ise tia p d e sa
No Na m a De sa Pe rm a sa la h
1. Lim ra n Ko ta
Pa lu
a . Ma sya ra ka t m e ng usa ha ka n p e na ng a na n a ir m inum nya
Ta b e l 2. (la njuta n)
No Na m a De sa Pe rm a sa la h
1.
2.
3.
4
5.
6
Lim ra n Ko ta Pa lu
Ba le Ka b up a te n Do ng g a la
Bina ng g a Ka b up a te n Pa rig i Mo uto ng
Da d a kita n Ka b up a te n To li-To li
Ka li
Ka b up a te n Buo l
Tiwa a Ka b up a te n Po so
b . De sa Lim ra n d ib e la h Sung a i te rd a p a t p e nye b ra ng a n p ip a
ya ng p a nja ng nya se kita r 50 m se ring p utus p a d a sa a t b a njir
c . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n d a n
p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng
a . Te rd a p a t hid ra n um um ya ng tid a k b e rfung si
b . Ma sih te rd a p a t se jum la h m a sya ra ka t ya ng ja ra k te m p a t
ting g a lnya d e ng a n sum b e r a ir m inum (Kra n um um ) le b ih d a ri 500 m .
c . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n d a n
p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng
a . Siste m Pe nya d a p a n a ir tid a k m a ksim a l
b . Air ya ng m a suk ke ja ring a n p ip a ke ruh te ruta m a p a d a
m usim huja n
c . Hid ra n um um tid a k b e rfung si, se hing g a m a sya ra ka t
m e ng a m b il ja la n p inta s d e ng a n m e m o to ng p ip a ya ng te rd e ka t d e ng a n rum a hnya .
d . Ma sih te rd a p a t se jum la h m a sya ra ka t ya ng ja ra k te m p a t
ting g a lnya d e ng a n sum b e r a ir m inum (Kra n um um ) le b ih d a ri 400 m .
e . Aktifita s m a sya ra ka t ya ng m e ng ura ng i kua lita s a ir
f. Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n d a n
p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng
a . Ma sih te rd a p a t se jum la h m a sya ra ka t ya ng ja ra k te m p a t
ting g a lnya d e ng a n sum b e r a ir m inum (Kra n um um ) le b ih d a ri 500 m .
b . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n d a n
p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng
c . Ba nya knya a ktifita s m a sya ra ka t d ise kita r d a e ra h
ta ng ka p a n m a ta a ir.
a . Ma sih te rd a p a t m a sya ra ka t ya ng ja ra k te m p a t ting g a lnya
d e ng a n sum b e r a ir m inum (Kra n um um ) le b ih d a ri 500 m .
b . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n d a n
p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng .
c . Ba nya knya a ktifita s m a sya ra ka t d ise kita r ta ng ka p a n m a ta
a ir.
a . De b it a ir ya ng ke lua r d a ri m a ta a ir ya ng d isa d a p se m a kin
b e rkura ng
b . Ma sih te rd a p a t se jum la h m a sya ra ka t ya ng ja ra k te m p a t
ting g a lnya d e ng a n sum b e r a ir m inum (Kra n um um ) le b ih d a ri 500 m .
c . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n d a n
Ta b e l 2 (la njuta n)
No Na m a De sa Pe rm a sa la h
7
8
9
10
Sa b o lira To b a Ka b up a te n To jo Una -Una
Ka lo lo s Ka b up a te n Ba ng g a i
Ka na li Ka b up a te n Ba ng g a i Ke p ula ua n
G ilila na Ka b up a te n Mo ro wa li
a . De b it a ir ya ng ke lua r d a ri m a ta a ir ya ng d isa d a p se m a kin
b e rkura n.
b . Ma sih te rd a p a t se jum la h m a sya ra ka t ya ng ja ra k te m p a t
ting g a lnya d e ng a n sum b e r a ir m inum (Kra n um um ) le b ih d a ri 500 m .
c . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n
d a n p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng .
d . Ja ring a n p ip a ha nta r d a n d istrib usi te la h b a nya k ya ng
m e ng a la m i ke rusa ka n
e . De b it a ir ya ng m a suk ke ja ring a n p ip a ha nta r re la tif ke c il,
tid a k m a m p u m e m e nuhi ke b utuha n a ir untuk wa rg a d e sa
a . Kua lita s Air ta na h b e rb a u d a n ke ruh te ruta m a p a d a
m usim huja n.
b . De b it a ir ya ng ke lua r d a ri m a ta a ir ya ng d isa d a p se m a kin
b e rkura ng
c . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n
d a n p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng .
d . Ja ring a n p ip a ha nta r d a n d istrib usi tid a k b e rfung si la g i
.
a . De b it a ir ya ng ke lua r d a ri m a ta a ir ya ng d isa d a p se m a kin
b e rkura ng .
b . Ka p a sita s Pip a ke c il
c . Ma sih d ite m uka n wa rg a d e sa ya ng ja ra k te m p a t
ting g a lnya d a ri sum b e r a ir se kita r 1.000 m
d . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n
d a n p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng
e . Pe m b a g ia n a ir se c a ra g ilira n
a . Ja ring a n p ip a ha nta r d a n d istrib usi te la h m e ng a la m i
ke rusa ka n
b . Ke b a nya ka n wa rg a ke m b a li m e ng g una ka n a ir
p e rm uka a n b e rup a a ir sung a i untuk ke p e rlua n m a nd i, c usi, d a n m inum
c . Ma sih te rd a p a t m a sya ra ka t ya ng ja ra k a nta ra sum b e r a ir
d a ri te m p a t ting g a lnya sa m p a i 700 m .
d . Pe ng e ta hua n m a sya ra ka t te nta ng te knis p e ng a d a a n
d a n p e ng e lo la a n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum m a sih kura ng .
Sum b e r: Ha sil Id e ntifika si 2004
4.2 Po te nsi d e sa
Po te nsi d e sa d im a ksud ka n sum b e rd a ya ya ng a d a d i d e sa ya ng d a p a t m e nd ukung untuk m a m p u m e m e nuhi ke b utuha n a ir m inum nya b a ik p o te nsi a la m d a n ling kung a n m a up un sum b e rd a ya m a nusia .
4.2.1 Sum b e r a ir a . Air Pe rm uka a n
ja wa b p e ng e o p e ra sia n d a n p e m e liha ra a n ha rus d ise ra hka n ke p a d a m a sya ra ka t.
3. Di se tia p d e sa d ip e rluka n b a d a n
p e na ng a na n sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum se b a g a i b a d a n ya ng b e rta ng g ung ja wa b p e ng o p e ra sia n d a n p e p e m iha ra a n a sa ra na d a n p ra sa ra na a ir m inum .
6. Da fta r Pusta ka
Ano nim , 2004 Pe d o ma n Umum Pro g ra m
Pe nye d ia a n Pra sa ra na Air Be rsih, De p a rte m e n Pe rm ukim a n d a n Pra sa ra na Wila ya h, Ja ka rta
Ano nim , 2004, Pe nye d ia a n Air Minum
Be rb a sis Ma sya ra ka t, De p a rte m e n Pe rm ukim a n d a n Pra sa ra na Wila ya h, Ja ka rta
Da ud A d a n Ro sna , 2001, Pe nye d ia a n
Air Be rsih (PAB) Jurusa n Ke se ha ta n Ling kung a n FKM Unha sMa ka ssa r.
Sa p a rud d in, 2004, Id e ntifika si De sa
Ra wa n Air d i Sula we si Te ng a h, Sm a rte k Vo l 2 No . 3 Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko Pa lu.
Surb a kti, 1988, Air Minum Se ha t, Ka rya
And a Sura b a ya .
Wa rsito . D, 1994, Sumb e rd a ya Air d a n
Ling kung a n, Pusa t
