• Tidak ada hasil yang ditemukan

Staff Site Universitas Negeri Yogyakarta

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Staff Site Universitas Negeri Yogyakarta"

Copied!
10
0
0

Teks penuh

(1)

PENGABDIAN PADA MASYARAKAT

PAKELIRAN PADAT

LAKON BABAD LOKAPALA

PURWADI

PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS NEGERI YOGYAKARTA Telp: 0274-550843-12; Email: purwadi@uny.ac.id

(2)

PAKELIRAN PADAT

LAKON BABAD LOKAPALA

1

Purwadi

Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta

Telp: 0274-550843-12; Email: purwadi@uny.ac.id

A. Sinopsis Cerita

Kerajaan Lokapala dipimpin oleh Prabu Danaraja atau Danapati. Beliau adalah putra Begawan Wisrawa dan Dewi Lokati. Ada keinginan Sang Prabu untuk mempersunting Dewi Sukesi, putri Prabu Sumali dari kerajaan Alengka. Begawan Wisrawa pun hendak melamar Sekar Kedhaton Alengka tersebut sebagai permaisuri prabu Danapati.

Banyak raja yang ingin memperistri Dewi Sukesi. Oleh karenanya di negeri Alengka kemudian diadakan sayembara pilih. Dalam hati Dewi Sukesi mau menjadi istri pada pria yang mampu mengajarkan kawruh sastra jendra

hayuningrat yekti pangruwating diyu. Sebuah ilmu tingkat tinggi yang terkenal

wingit dan wigati.

Menurut wewaler para dewa, ngelmu sastra jendra hayuningrat yekti

pangruwating diyu tidak boleh diajarkan kepada sembarang orang. Terlebih-lebih

(3)

mengajarkan ilmu sastra jendra pada Dewi Sukesi ini mendapat welak dari Batara Guru. Seketika Batara Guru menjelma pada diri Wisrawa dan Batari Uma menjelma pada Dewi Sukesi. Maka Dewi Sukesi bertekad hanya mau melayani Begawan Wisrawa. Repotnya lagi Wisrawa pun tidak menolak.

Ibarat nasi sudah menjadi bubur, atas inisiatif Prabu Sumali akhirnya Dewi Sukesi pun terpaksa dikawinkan dengan Begawan Wisrawa. Dewi Sukesi lantas melahirkan empat putra yaitu Dasamuka, Kumbakarna, Sarpakanaka dan Wibisana.

Betapa kagetnya Dewi Lokati melihat suaminya menikah lagi dengan putri yang seharusnya menjadi permaisuri putranya. Prabu Danaraja menerima keadaan itu sebagai suratan takdir dengan iklhas legawa. Namun malapetaka terus berlanjut ketika Dasamuka membunuh Dewi Lokati dan Prabu Danaraja. Sebagai penghargaan atas keluhuran budi Prabu Danaraja, para dewa di kahyangan mengangkat arwahnya menjadi dewa kekayaan dengan gelar Batara Kuwera. Di sana Batara Kuwera diberi wewenang untuk menjaga Kembang Dewaretna, bunga yang berfungsi untuk membagi rejeki di alam raya.

Adapun sumber penyusunan cerita Babad Lokapala ini diambilkan dari beberapa buku, di antaranya Kawruh Asalipun Ringgit sarta Gegepokanipun

Kaliyan Agami ing Jaman Kina (Hazeu, 1987), Silsilah Wayang Purwa mawa

Carita Jilid I-VII (Padmosoekotjo, 1995), Kapustakan Jawi (Poerbatjaraka, 1964),

Serat Pustakaraja Purwa. Jilid 1-10. (Ranggawarsita, 1993), Babad Tanah Jawa

(4)

(Sindusastra, 1978), Serat Rama (Yasadipura I, 1912), Kalangwan: Sastra Jawa

Kuna Selayang Pandang (Zoetmulder, 1985)

B. Iringan Gendhing 1. Jejer Negari Lokapala

Wayang : Prabu Danaraja, Begawan Wisrawa, Dewi Lokati, Gurmuka, Durmuka, Gohmuka

Iringan : Lancaran Gambuh, Pelog

Buka : … ..66 .565 .2.3.5.6 Ompak ..66 .565 .2.3.5.6 ..66 .565 .2.3.5.6 Lagu

A. 3636 32166 B. 3636 6532 C. 5321 3216 D. 3636 2123 E. 6535 3212 F. 6262 6356 G. 2165 2356

Cakepan

Enjing bidhal gumuruh

Tambur suling gung maguru ngungkung Binarunging krapyak myang watang agathik Kang kapyarsa swaranipun

Lir ombaking samodra rob

2. Jejer Kerajaan Alengka

(5)

Iringan : Lancaran Mahesa Kurda, Pelog

Bendhe umyung tengara budhaling wadya Kang tinata carub wor dadi sajuga

Sang Panganjur aba-aba nabuh tambur Teteg ajeng suling peling nut wirama Kalamun cinandra pan yayah mahesa kurda.

3. Jejer Taman Argasoka

Wayang : Begawan Wisrawa, Dewi Sukesi, Batara Guru, Batari Uma

Iringan : Lancaran Kebo Giro, Pelog

Buka: 5 6 7 2 7 3 7 2 7 6 7 5 Iringan : Gangsaran nem

Buka: kendang t t 6

(6)

C. Kutipan Serat Lokapala

Dhandhanggula

Rebo epon panitraning manis, Jumadilawal Jimawal warsa, enjing ping pitulikur, kanem ing julung wujud, Sri tumurun anuju dadi, Paningron Sang Hyang Jama, Hijrah Nabi sewu, rong atus wandasa gangsal, sinengkalan wiku misik swara tunggil (1757), neng barisan Pijenan.

Kanjeng Gusti Pangeran Adipati, Purubaya nagri Surakarta, mangun warsita karsane, aluraning leluhur, kang linaran linuri-luri, kinurmat pinusaka, sinawung ing kidung, sejarah ing Tanah Jawa, lan sejarah sagung para Nabi, sinawung ing sarkara.

Kang amarna sejarah ing Jawi, lan amarna sejarah ing Arab, datan pae supangate, samya ngluri leluhur, ingkang sinung kamulyan sami, abdinya Mantri Muka, kang kinen mangapus, Hangabei Sindusastra, pangriptane pinurwa duk Kangjeng Nabi, Adam Munsa Fiolah.

Nabi Adam peputra Nabi Sis, Jeng Nabi Sis putra Sayid Anwas, Sang Sayid Anwas putrane, Sultan Kinan ranipun, Sultan Kinan Peputra La’il, Mahla’il putra Sultan, Barat asesunu, Jeng Nabi Edris peputra, nama Sultan Mungtawasal kang sesiwi, anama Sultan Lamah.

Sultan Lamah putra Nabi Sakhib, Nabi Sakhib Nuh jejulukira, gya Sayid Sampun putrane, Sayid Sampun sesunu, Sang Irfaksad putra Sang Salih, peputra Sayid Ngabar, putra Sultan Rangu, Rangu putra Saruh Raja, putra Sayid Nakur putra patih Tarih, jejuluk patih Ajar.

Sinom

(7)

Peputra Ki Ageng Sela, anulya Ki Ageng Enis, putra Kyageng Pamanahan, hiya Ki Ageng Mentawis, peputra Senapati, Ngalaga nulya Sinuhun, kang seda ing Krapyak, anulya putranireki, Sultan Agung peputra Sunan Mangkurat.

Ingkang sumare ing Tegal, peputra Sri Narapati, Paku Buwana kapisan, anulya putranireki, Prabu Mangkurat nenggih, apeputra Jeng Sinuwun, kang sumare Laweyan, Paku Buwana ping kalih, nulya putra Sinuwun Kanjeng Susunan.

Paku Buwana ping tiga, anulya putranireki, Sinuwun Kanjeng, Susunan ingkang iyasa Cumani, kang sumare Magiri, iya Jeng Susuna Bagus, Paku Buwana ping pat, Ratu ambeg Wali Mukmin, apeputra Pangeran Dipati Purbaya.

Jumeneng Kolonel Huzar, kang sinatriya gung nagri, Surakarta Hadiningrat, apan sampun turun kaping, sawidak saking Sayid, Anwar ing pangiwanipun, dene panengenira, saking Sayid Anwas nenggih, sampun turun kaping pitung dasa tiga. sinerang, ngambah jurang iring-iring, prapteng pulo ing Dewata, kendel amartapeng wukir.

Yata wonten kang winuwus, Ratu Jin Prabu Rawangin, kang ngratoni ing Dewata, ngreh sagung wadya bala Jin, gadhah putra mung satunggal, peparab Dewi Rawati.

Kasub ing sapraja punjul, diwasa nging dereng krami, mangkana Sang lir kusuma, ing dalu dereng aguling, aneng pasareja nira, ana kaki-kaki prapti.

(8)

Asmaradana

Mangkana Dewi Rawati, cinarita sampun wawrat, dupi prapta ing mangsane, babar jalu putranira, pekik kadya kang rama, cahyane penet sumunu, nama Sang Hyang Darmajaka.

Diwasanira nglangkungi, subrata amati raga, datan winarna lamine, ingkang ibu malih wawrat, prapteng mangsane babar, jalu malih putranipun, pekik cahyane gumawang.

Ramebu suka tan sipi, sinung nama Sang Hyang Wenang, Sang Hyang Wenang peparabe, dene wening ingkang cahya, luwih saking kang raka, diwasa sru tapanipun, pan wus pirang-pirang warsa.

Atapa sajroning bumi, tapa sajroning dahana, tapa jroning samodra rob, myang tapa sumangsang wreksa, tapa luhuring mega, tapeng guwa wana gunung, telas saliring atapa.

Salir tapa den dlajahi, kang sinedya ngungkulana, saisining jagat kabeh, awya ana kang memadha, ing guna sektinira, lan sakarsa karsanipun, jinurungan tinekanan.

Pangkur

Yata wau kang winarna, ingkang lagya lelana jro jeladri, Sang Hyang Tunggal lampahipun, sayah kepati nendra, aneng sela Sang Hyang Tunggal lir jinumput, dening Hyang Latawalujwa, tinibakaken jro puri.

Purane Rekatatama, pan katrima panedhane semedi, cumlorot kadya andaru, tibane Sang Hyang Tunggal, neng pamujan pan masih sakeca turu, Rekatatama nggrahita, linuwar denya semedi.

Angrasa yen tinarima, panedhane dening Hyang Ujwalati, tibane kang badhe mantu, winungu kang anendra, Sang Hyang Tunggal wungune apungun-pungun, waune nendra neng sela, ing mangke neng dalem puri.

(9)

Lawan sinten kang sinambat, dene dhawah wonten pidikan mami, Sang Hyang Tunggal langkung ngungun, de yuyu basa janma, anauri pasaja, ing sabdanipun, yen sira takon mring wang, satuhu lamun jinis jin.

Durma

Wus tinurun titihanira puspaka, nenggih saking swargadi, myang kapraboning prang, makutha nawa retna, miwah sanjata linuwih, kunta baswara, pamunahing ngajurit.

Mijil oreg ing njawi sampun sumekta, sagungnya pradipati, jejel pagelaran, saka praboning aprang, wadyane aglar ing njawi, manungsa ditya, tan kena wor kang baris.

Ngalun-alun jejel wadya njro sadaya, busana warni-warni, ki patih Banendra, parentah wus mamatah, mring sagunging pra dipati, anindhihana, ing wadyanira sami.

Bala ditya pinangku ngarsane nata, manungsa mungging wuri, tengara wus budhal, panganjuring ngayuda, manggala pangirit baris, ditya Gohmuka, gunrah wadya nireki.

(10)

DAFTAR PUSTAKA

Hazeu. 1987. Kawruh Asalipun Ringgit sarta Gegepokanipun Kaliyan Agami ing

Jaman Kina. Jakarta: Balai Pustaka.

Padmosoekotjo. 1995. Silsilah Wayang Purwa mawa Carita Jilid I-VII. Surabaya: Citra Jaya Murti.

Poerbatjaraka. 1964. Kapustakan Jawi, Jakarta : Djambatan.

Ranggawarsita. 1993. Serat Pustakaraja Purwa. Jilid 1-10. Yogyakarta: Yayasan Centhini.

Ramlan. 1975. Babad Tanah Jawa. Kuala Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka. Sindusastra. 1978. Sejarahipun Para Ratu ing Surakarta. Jakarta: Departemen

Pendidikan Kebudayaan.

__________. 1978. Bedhahipun Lokapala. Jakarta: Departemen Pendidikan Kebudayaan.

Yasadipura I. 1912. Serat Rama. Jakarta: Balai Pustaka.

Referensi

Dokumen terkait

s’informer sur un emploi du temps passe (découvrir le document sonore).. exprimer le doute ou la

Prinsip ini berkaitan dengan oposisi unit leksikal satu dengan unit leksikal yang lain.. Sistematis ( la

il; yang bersangkutan diberikan.-t-uqas dan,bertanggungiawab mengajar dan menguji .uiutufiun ii put uttu"r Bahasa dan Seni Unlversitas Negeri Yogyakarta'. Asli

Heh sira iku wong apa Wani manjing taman sari Rupamu bagus taruna Pinangkanira ing ngendi Ya ingsung damarsasi Satriya ing majalangu Dinuta ing Sang Marpenjah... Kinen mocok murdan

 Partie de cette étendue couvrant une surface déterminée.. La mer

On peut donc distinguer deux tlpes de tAches, celle impliquant une production langagidre (alors, il y aura des interactions) et celles n'en impliquant pas, ce sont..

ADE FARHAN HIDAYA]' EDO FRALIAN PUTRA RINDRA CRAVIDHA N P NOR MUHAMMAD YON WAHYU ADI SAPUTR-A ANDRIYANTO. FENDY DIAN

KEPUTUSAN DBKAN FAXTILTAS IL]\TTJ SOSTAL UNIVERSITAS NEGERI YOG YAJ{ARTA.. NOMOR : 529 TAHTJN