1
POLİTİK EKONOMİ
Birden fazla insanı ilgilendiren kararların alınma süreci bireysel kararlardan oldukça farklıdır. Kararlardan etkilenen insanlar karar alma sürecine dahil olmak isterler. Bireyler kendi mutluluklarını maksimize etmeye çalıştıklarından toplu kararların alınmasında çatışmalar ortaya çıkabilir. Dolayısıyla kaosu önlemek ve düzeni sağlamak için toplumlar bazı karar alma
kurallarını benimserler.
1) Oybirliği: Bir kararın kabul edilmesi için toplumda veya grupta bulunan tüm bireylerin onayı gereklidir. Gruptaki bireylerin sayısı arttıkça, alınacak hemen her karar toplumda birilerinin zarar görmesine yolaçacaktır. Rasyonel bireyler kendilerine zarar verecek kararları onaylamayacağından oybirliği kuralıyla karar almak oldukça güçleşecektir. (Dünya Ticaret Örgütü)
Oybirliği Kuralı ile Pareto Etkinlik Arasındaki İlişki
Optimum kural müzakere maliyetlerine (aile içinde bir karar almak veya ülke çapında bir karar almak) ve dışsal maliyetlere (anayasa değişikliği veya tarım politikaları ile ilgili bir kanunda değişiklik) göre değişiklik gösterir.
Karar almak için gerekli olan çoğunluk 0%
(diktatörlük) 100%
(oybirliği) D (Alınan
kararların dışsal maliyetleri)
M (Karar alma sürecindeki müzakere maliyetleri) Toplam Maliyet = D+M
2
2) Çoğunluk : Toplumun ya da grubun yarısından fazlasının onay verdiği kararlar alınır. Ör: Ahmet, Mehmet ve Fatma’dan oluşan grup 3 alternatiften (A, B ve C) birisini seçmek üzere çoğunluk kuralına göre seçim yapmaktadır. Her birinin tercihi aşğdaıki şemada verilmiştir.
Ahmet Mehmet Fatma
1. Tercihi A C B
2. Tercihi B B C
3. Tercihi C A A
Önce A ile B arasında bir seçim yapılacak daha sonra kazanan C ile yarıştırılacaktır.
A’ya karşı B seçiminde Ahmet A’ya oy verecek Mehmet ve Fatma B’ye oy verecektir. Dolayısıyla B kazanacaktır.
Sonra B ve C yarışında Ahmet ve Fatma B’yi tercih edecek Mehmet ise C’ye oy verecektir. Sonuç olarak B kazanacaktır.
Acaba eğer ikili seçimlerin sıralaması değiştirilirse sonuçta bir değişiklik olur mu sorusu akla gelebilir. Önce A ile C daha sonra kazanan B ile yarıştırılırsa sonuç ne olur?
A X C : Mehmet ve Fatma C’yi Ahmet Ahmet A’yı tercih eder; C kazanır. C X B : Ahmet ve Fatma B’yi tercih eder; B kazanır.
Ya da B ve C başta yarıştırılır, kazanan daha sonra A ile eşleştirilir.
B X C: B kazanır. B X A : B kazanır.
Sonuç olarak seçimlerin sıralaması önemli değildir her halukarda B kazanır.
Örnek: Sosyal Güvenlik Sistemi: A (Sosyal Güvenlik Vergilerinin artırılması), B (Hiçbir değişiklik yapılmaması), C (Sosyal Güvenlik Sisteminin kapatılması)
Ancak seçmenlerin tercihleri aşağıdaki örnektekine benzer bir yapı gösteriyorsa seçimlerin sıralaması sonucu etkileyebilmektedir.
Ahmet Mehmet Fatma
1. Tercihi A C B
2. Tercihi B B C
3
Önce A ile B sonra kazananla C yarıştırıldığında:
A X B : A kazanır. A X C :C kazanır.
Eğer önce B ile C yarıştırılırsa:
B X C : B kazanır. B X A : A kazanır.
Eğer önce A ile C yarıştırılırsa:
A X C : C kazanır. B X C : B kazanır.
Sonuç olarak bazı durumlarda seçimde sıralama sonuçları değiştirebilir.
Ortanca (Medyan) Seçmen tercihleri seçmen tercih skalasında ortanca tercihlere sahip seçmendir.
Ortanca Seçmen Teorisi: Çoğunluk kuralı geçerli olduğunda her zaman ortanca seçmenin tercihleri ön plana çıkar.
Örnek:Kaynaklarımızın ne kadarının dış güvenlik için harcamalıyız?
Tankut milli gelirin %1’inin dış güvenlik için harcanmasını istiyor. Jale milli gelirin %3’ünün dış güvenlik için harcanmasını istiyor. Mehmet milli gelirin %4’ünün dış güvenlik için harcanmasını istiyor. Ahmet milli gelirin %10’unun dış güvenlik için harcanmasını istiyor. Doğukan milli gelirin %32’sinin dış güvenlik için harcanmasını istiyor.
Mehmet ortanca seçmendir, çoğunluk kuralına göre Maehmet’in isteği gerçekleşir ve dış güvenliğe milli gelirin %4’ü ayrılır.
Oy Ticareti: Karar vericilerin (genellikle politikacılar) başka kararlarda istedikleri yönde oy kullanılması karşılığında oylarını satmalarıdır. Oy ticareti bireylerin karara konu olan hususlarda tercihlerinin şiddetini gösterebilmeleri imkanını sağlar. Oy ticareti sosyal refahı olumlu yönde de olumsuz yönde de etkileyebilir.
Örnek: Ahmet, Mehmet ve Lütfiye 3 değişik proje konusunda oylamaya katılacaklardır. Projelerin bireylerin refahlarına etkisi aşağıdaki tablodaki gibi verilmiştir.
4
Ahmet Siraceddin Lütfiye Sosyal Refaha
Etkisi
3. Köprü 200 -50 -55 95
100 Yeni Okul -40 -30 150 80
50 Yeni Hastane -120 400 -60 220
Çoğunluk kuralı geçerli olduğunda projelerin hiçbirisi de kabul görmeyecektir. (Siraceddin ve Lütfiye 3. Köprüye karşı gelecek, Ahmet ve Siraceddin okul yapımına karşı gelecek, Ahmet ve Lütfiye ise hastane inşasına karşı çıkacaktır. Tüm projeler 1 evet oyuna karşılık 2 hayır oyuyla reddedilecektir.) Ancak her üç proje de sosyal refahı artıracaktır, dolayısıyla gerçekleştirilmelidir. Eğer Ahmet Lütfiye ile oy ticareti yaparsa (Lütfiye’nin 3. Köprüye olumlu oy kullanması karşılığında Ahmet de okul yapımına destek çıkarsa) 3. Köprü de 100 yeni okul da inşa edilecektir. Bu durum sosyal refahı artıracaktır.
Ancak oy ticareti bazen de olumsuz sonuçlar doğurabilir.
Ahmet Siraceddin Lütfiye Sosyal Refaha
Etkisi
Her seçmen belirli sayıda puana sahip olupbu puanları isteğine görealternatifler arasında dağıtabilir.
En çok oyu alan alternatif seçilir.
Her alternatif tüm seçmenler tarafından tercihlere göre sıralanaır. (1. Tercih, 2. Tercih...) Her alternatifin tüm seçmenler tarafından sıralamadaki yeri toplanır; en düşük sayıya sahip olan alternatif seçilir.
En çok seçmen tarafından en az tercih edilen alternatif elenir. Bu işlem tek alternatif kalana kadar devam ettirilir, en sona kalan alternatif seçilir.
5
Arrow’un İmkansızlık Teorisi
Arrow etik olarak insanların kabul edebileceği herhangi bir kuralın bireysel tercihleri ortak karar alma süreçlerinde ideal bir şekilde temsil edip edemeyeceği sorusuna cevap aramıştır.
Arrow’a göre herhangi bir karar alma kuralı minimum olarak aşağıdaki 6 şartı sağlamalıdır. (Bu 6 şartı sağlamayan kuralların insanlar tarafından etik bulunmayacağını düşünür)
1. Kural bireylerin tercihleri nasıl olursa olsun bir karar verebilmelidir. 2. Kural alternatifler arasında bir tercih sıralaması yapabilmelidir. 3. Kural bireysel tercihlere karşı duyarlı olmalıdır.
4. Kural iki alternatif arasında seçim yaparken ilgisiz konuları dikkate almamalıdır. 5. Diktatörlük olmamalıdır.
6. Kural geçişlilik özelliğine sahip olmalıdır.
Ancak Arrow’un matematiksel analizleri tüm bu 6 şarta da sahip bir kuralın teorik olarak imkansız olduğunu göstermiştir. Buna Arrow’un İmkansızlık Teorisi denir.
TEMSİLİ DEMOKRASİ
Gerçek hayatta politika yapıcılar (politikacılar, bürokratlar) bireylerin tercihlerini aynen politikalarına aktarmazlar. Kendilerinin de menfaatlerini gözetirler. Toplumun menfaatleri ile politika yapıcıların çıkarları her zaman birebir uyuşmayacağından bazen alınan kararlar sosyal refahı maksimize eden kararlar olmayabilir.
Ortanca (Medyan) Seçmen Teorisi: Çoğunluk kuralının geçerli olduğu sistemlerde ortanca seçmenin tercihleri öne çıkar. Dolayısıyla iki partili temsili demokrasilerde genelde her iki parti de ortanca seçmenin tercihlerine göre parti politikalarını belirlerler. Ancak pratikte ideoloji, parti liderinin karakteri, karizması gibi özellikler ortanca seçmen teorisinin öngörülerinde değişikliğe yolaçabilir.
Bürokratlar: Politikacılar gibi bürokratlar da sadece kendilerine dikte edilen politikaların pasif uygulayıcıları değil kendi mutluluklarını maksimize etmeye çalışan bireylerdir. Bürokratların mutlulukları kısmen kurumlarının gücüne, toplum içindeki saygınlığına ve etkinliğine ve sosyal imkanlarına bağlıdır.(Niskanen) Ancak bunlar her zaman sosyal refah ile paralel olmamaktadır.
6
Özel Çıkar Grupları Rantiye
Devletten farklı muamele görmek için bazı unsurlar biraraya gelip özel çıkar grupları oluşturabilirler. Farklı alanlarda ortak yönleri olan kişi ve kuruluşlar özel çıkar grubu oluşturabilirler. (Kamu işçileri, Lösemili Çocuklar, Mardinli İşadamları, Sanayici İşadamları, Fenerbahçeliler, Emekliler vs..)
Rantiye devletin imkanlarını kullanarak (regülasyon, sübvanse, gelir dağılımı vs..) normalin üzerinde gelir kazanmak için yapılan faaliyetlerdir. Rantiyenin sosyal refaha ne gibi etkileri olur? DEVLETLER NİÇİN BÜYÜYOR?
Devletin ekonomideki payı nasıl ölçülür? a) Bütçe/Milli Gelir
b) Regulasyon
Devletin Büyüme Sebeplerine Dair Açıklamalar: a) Toplum daha büyük devlet istiyor.
b) İnsanlar birbirlerine daha yakın yaşadıklarından dışsallık daha büyük bir problem oluşturuyor.
c) Kültürel ve sosyal kodların işlerliği azaldı. d) Gelir dağılımındaki uçurum büyüyor. e) Vergi toplamak kolaylaştı.
f) Şansa dayalı faktörler. (savaş, deprem vs..) g) Fakirlerin politikayı etkilem güçleri arttı.
