PURWAKANING ATUR
Alhamdulillah Wasyukurilah, mugi katur dhumateng Gusti Allah S.W.T ingkang sampun pinaring rahmat, hidayah, lan Inayahipun saengga kula saged ngrampungaken tugas mata kuliah Perbandingan Bahasa Nusantara kanthi nyusun Rangkuman “ PERBANDINGAN BAHASA NUSANTARA ”.
Kula ngaturaken matur nuwun dhumateng Bapak Ahmad Iskak S.Pd.,M.Pd minangka Dosen Mata kuliah Perbandingan Bahasa Nusantara lan pembimbing kula salebeting damel Rangkuman. Rangkuman Perbandingan Bahasa Nusantara punika Kula susun kanthi maksud kangge dadosaken bahan renungan supados saged nyinau bahasa Nusantara kanthi gampil.
Tiada Gading yang Tak Retak, Kasempurnaning kuwasaning Gusti Allah SWT, lan kekirangan ing jiwa kula, bilih salebeting panyeratan punika wonten kalepatan kula nyuwun pangapunten. Kritik lan saran ingkang mbangun kula tuwuhaken kangge para pamaos .
Dening Gusti Allah kula nyembah lan mohon pitulunganipun. Mugi -mugi usaha kula senantiyasa pikantuk berkah lan keridhoanipun. Amin.
Panyusun,
PRATELAN ISI
PURWAKANING ATUR... i PRATELAN ISI...ii
I. BASA LAN RUMPUN BASA
A. Basa Alami dan Buatan... B. Basa lan Pepanthanipun...
IV. AKAR TEMBUNG LAN TEMBUNG LINGGA
A. Ciri-Cirining Akar Tembung... B. Pembentukan Akar Kata... C. Gejala-gejala lain dalam Akar Kata lan Kata Dasar...
V. TEMBUNG-TEMBUNG BASA INDHONESIA LAN BASA
NUSANTARA
A. Nami wilangan... B. Nami Kewan... C. Nami Organ ... D. Hubungan Kekeluargaan lan Kata Ganti Orang... E. Tembung Kriya... F. Tembung Kahanan... G. Nami barang alam...
VI. BASA KETURUNAN BASA NUSANTARA
A. Basa ing Wilayah RI
6. Basa Bima... 7. Basa Mandar... B. Basa ing Sajawining RI
1. Basa Malagasi... 2. Basa Tagalog... 3. Basa Taiwan...
DAFTAR PUSTAKA
RANGKUMAN
Perbandingan Bahasa Nusantara
Dening :
Fitri Nurwijayanti 10430040
7-D
PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
IKIP PGRI SEMARANG 2012
BAB I
BASA LAN RUMPUN BASA
Saben tiyang ingkang normal salebeting pagesangan saben dintenipun migunakaken basa. Piyambakipun numindakaken komunikasi kaliyan anggota masyarakat kaliyan basa inggih punika arupi basa lisan.
A. BASA ALAMI LAN BASA DAMELAN (BUATAN)
a. Basa Alami
Basa Alami inggih punika basa ingkang wonten begitu saja, boten wonten ingkang mangertos wiwit kapan wontenipun, wonten pundi kalampah kangge kaping satunggalipun, lan sinten pangriptanipun. Tuladha basa Alami inggih punika basa Indonesia, basa inggris, basa Arab, basa Jepang, lsp.
Basa Damelan inggih punika basa ingkang wonten mangertos wiwit kapan wontenipun, wonten pundi kalampah kaping satunggalipun dipunginakaken,lan sinten pangriptanipun. Tuladhanipun ingih punika basa Esperanto, Ido, Volapuk, lsp.
Basa Esperanto karipta dening Dr. L.L Zamenhof ing Polandia ing abad kaping XIX warsa 1887.
B. BASA LAN PEPANTHANIPUN
Pepanthan basa kathah ingkang gadhah persamaan antawis satunggal kaliyan sanesipun. Pepanthan basa punika benten kaliyan pepanthan basa sanesipun, ingkang ugi ngandhut kathah persamaan antawis sesaminipun.
Pepanthann adedhasar kemiripaan, kadosta: Tembung “Empat”
Bahasa Indonesia empat, basa Jawa papat, basa Sunda opat, basa Minangkabau ampek, basa Madura empa’.
Wilangan “Tiga”
Basa Inggris three, basa Belanda drie, basa Jerman drei, basa Perancis trois.
Pikantuk persamaan kaliyan perbedaan salebeting basa ing donya amargi basa-basa pinika wiwitanipun asal saking induk satunggal. Ananging, amargi gegayutan antawispanuturipun terputus, mila kapecah basa kasebat. Umpami basa-basa kasebat asalipun saking satunggal induk, persamaan taksih saged dipunusut.
Kemiripan utawi kesamaan ingkang dadosaken dasar gegayutanantawis basa inggih punika Rumpun basa. Pepanthanipun Rumpun basa inggih punika :
g. Basa-basa Tokhar (Asia Tengah) h. Basa Hethit (Asia kecil)
i. Bas-basa Yunani
b. Basa-basa Berber (Taureg, Kabil, lsp)
3. Basa-Basa Semit
a. Basa-basa Semit Timur (Asyria, Babylonia)
b. Basa-basa Semit Barat : Ibrani, Funisia, Funia, Ara, Arab, Syaria, Amhar, Ethiopia utawi Abesinia.
4. Basa-basa Ural Altai
a. Basa-basa Finlandia Ugria : Finlandia, Karelia, Estonia, Laplandia, Hongaria.
b. Basa-basa Samoyid (ing daerah pantai Laut Arktik)
c. Basa-basa Altai :Turki (Osmanti, Kirgis), Mongol, Manchu, Tungu, Jepang, Korea.
d. Basa-basa Aleut Eskimo 5. Basa-basa Jafet
a. Basa-basa kuno ing Asia alit : Karia, Lydia, Lykia. b. Basa-basa Kaukakus : Tierkes, Gorgia,lsp
6. Basa-basa Austris
a. Basa-basa Autro Asia : Malaka kuno, Khasi, Nikobar, Khmer, Munda, lsp.
b. Basa-basa Austronesia : Basa-basa Indonesia (Melayu, Jawa, Malagasi, Formosa, Filipina), Oseania (Melanesia), Polinesia (Basa ing New Zeland)
7. Basa-basa ing Asia lan Oceania a. Basa-basa Papua
9. Basa-basa Amerika
a. Basa-basa Amerika Utara : Algonkin, Irokese, Na-Dene, lsp. b. Basa-basa Mexiko lana Amerika Tenagh
c. Basa-basa Amerika Selatan
BAB II
RUMPUN BASA AUSTRIS
Basa Austris kaliput basa ingkang dipun-ginakaken penduduk pribumi ingkang dipunwatesi dening Kepulauan Taiwan ing sisih utara, Kepulauan Madagaskar ing sisih barat, kepulauan Selandia Baru ing Selatan, lan kepulauan Rapanui utawi kepulauan Paskah ing sisih Timur.
A. Perkembangan Ilmu Basa
Tuladha tembung ingkang ngandhut persamaan ing antawis basa ingkang kalebet rumpun basa Indo-Eropa :
Wilhem von Humboldt salebeting bukunipu Uber die Kawi Sprache auf der Insel Java ( ngrembag basa kawi ing Pulau Jawi). Ngandharaken bilih antawis basa-basa ing Indonesia kaliyan basa-basa ing Polinesia, kepulauan ing Lautan teduh pikantuk kathah persamaan. Salajengipun H.C.Van der Gabelents manggihaken ugi bilih gegayutanipun tasih wiyar malih, kaliput basa-basa Melanesia.
Basa-basa ing Filipina lan basa-basa ingkang dipunginakaken penduduk asli ing kapulauan Taiwan ugi kanyata gegayutan kulawargi kaliyan basa-basa ing Indonesia.
C. Nemtokaken Gegayutaning Kaluwargaan a. Persamaan amargi kaleresan (Kebetulan)
Ciri-rinipun persamaan (unsur) basa amargi kaleresan ing antawisipun inggih punika:
a. Panutur ingkang basanipun ngandhut persamaan punika boten nate gegayutan, becik kanthi fisik ugi utawi saged kanthi kultural. Kanthi cara fisik maksudipun, panutur kekalih basa punika gegayutan kanthi cara langsung, komunikasinipun kanth lisan, boten mredulikaken pihak pundi ingkang ngrawuhi, pihak ingkang kathah ngampili (tembung utawi unsur basa sanesipun) utawi pihak ingkang kathah ngampili. Kanthi cara kultural maksudipun, panutur kekalih bas punika gegayutan lumantar panutur basa sanesipun malih utawi sarana sanesipun, kadosta buku, alat perekam, film lsp.
b. Jumlahing unsur basa ingkang ngandhut persamaan punika sakedhik. Umumipun namung tembungkemawon lan punika sipatipun acak. Maksudipun, pangertosan ingkang kinandhut salebeting tembung-tembung ingkang kanthi cara kaleresan sesarengan punika boten saged dipunpantha salebeting bidang-bidang kanthi logis lan sistematis.
b. Persamaan amargi (Ampilan) Pinjaman
Persamaan amargi ampilan punika persamaan unsur basa ingkang kadadosan basa ingkang satunggal mundhut saking basa ingkang sanesipun.
Ciri-cirinipun ing antawisipun:
a. Arupi tembung-tembung ingkang pangertosanipun ingkang wiwitanipun boten dipun-gadhahi dening basa panyambutan.
Tuladha tembung panyambutan kadosta sorga, negara (Basa Sangsekerta), ilmu, ibadat (Basa Arab), kantor, bangku (Basa Belanda), komputer, riset (Basa Inggris)
Tuladha sambutan jini punika salebeting basa Indonesia inggih punika istinjak (B. Arab), sperma (B. Belanda)
c. Persamaan Amargi gegayutan Kakulawargan
Cak-cakanipun persamaan jinising punika ing antawisipun: a. Persamaan punika awujud sedaya unsur basa senajan kadosipun
frekuensinipun benten-benten. Artosipun, bilih gegayutaning punika boten winates lan sampun kalangsungaken salebeting wekdal ingkang lami
b. Persamaanpunika kaliput tembung-tembung pokok, inggih punika tembung ingkang dipun-gadhahi dening sedaya basa, becik panutur basa punika sampun modernugi saged tasih primitif.
c. Persamaan punika kanthi cara relatif logis lan konsisten. D. Daerah Dumadine Basa Austris
Kangge mangertosi daerah dumadine asal basa Austronesia punika H.Kern ngempalaken tembung-tembung salebeting maneka warna basa katurunan basa Austronesia ingkang kathah ngandhut persamaan.
Ing antawisipun tembung-tembung lan kedadeyan ingkang saged dipundadosaken pituduh kangge nemtokaken daerah asal basa Austronesia inggih punika :
1. Nami Wit-witan
Nami wit-witan ingkang kathah ngandhut persamaan ing antawis basa-basa keturunan basa Austronesia ing antawisipun pari, tebu, gedhang, bambu, krambil. pepanthan saking satunggaling daerah tumuju daerah sanesipun.
Bangsa Arab lan Yahudi punika numindakaken pagesangan ing Afrika, Eropa lan ugi ing bagiyan donya sanesipun, ugi asalipun saking Asia bagiyan barat daya. Penduduk pribumi Australia ugi asalipun saking Asia.
BAB III BASA NUSANTARA
Basa Nusantara inggih punika basa ingkang dipun-ginakaken panuturipun tumrap jaman kapengker. Basa punika boten wonten malih ing jaman saniki. Ingkang wonten inggih punika basa-basa keturunan basa-basa keturunan-keturunan basa nusantara kasebut.
Asiling rekonttruksi basa Nusantara purba inggih punika A. Fonem
Tuladha Hukum /r/- /g/- /h/ langkung lanjutipun pikantuk salebeting daftar ing ngandhap:
Indonesia Tagalog Bali
Layar layag layah
Telur italog taluh
Ratus gatos halus
Nyiur nyiug nyiuh
Tuladha hukum /r/- /d/- /l/ inggih punika:
Indonesia Jawa Bima
Padi pari pale
Empedu peru folu
BAB IV
AKAR KATA LAN KATA DASAR
Kata dasar kadisri saking satunggal, tiga lan sekawan wanda (suku kata) utawi langkung. Umumipun gadhah ciri-ciri inggih punika :
a. Kata dasar ingkang kadiri saking satunggal suku kata umumipun arupi kata seru, kadosra ah, o, hai, arupi tembung tugas, inggih punika preposisi utawi konjungsi, kadosta ke, ing, lan, utawi tembung-tembung sanes ingkang nduduki panggenan subyek, predikat lan objek salebeting satunggal ukara, kadosta yang, tak, nun.
b. Ingkang kasusunsaking sekawan tembung umumipun ngandhut unsur ingkang nggadhahi perulangan utawi unsur ingkang madani imbuhan rangkep.
BAB V
BAB VI
BASA KETURUNAN BASA NUSANTARA
Atas dasar wilayahipun, ing ngandhap punika dipunwicantenaken basa-basa kasebut.
A. Basa-basa ing wilayah Republik Indonesia 1. Basa Indonesia
Basa Indonesia punika basa keturunan basa Nusantara ingkang kalebet ageng, salebeting arti jumlahing panutur lan wiyar wilayahipun.
Ing ngandhap punika salajengipun badhe dipunrembag kanthi perbedaan lan kemiripan inggih punika :
a. Fonem
Basa Indonesia tasih nggadhahi fonem ingkang dipun gadhahi dening basa Nusantara. Namung /r/ velar basa Nusantara ingkang sampun boten pikantuk malih wonten salebeting basa Indonesia. Tuladhanipun : beras, ratus, darah.
Jumbuh kaliyan hukum r-g-h ingkang sampun dipun andharaken ing ngajeng, /r/ velar salebeting basa Nusantara salebeting basa-basa keturunan dados /r/ dental, /g/ utawi /h/. Tuladhanipun tembung beras ing basa Indonesia, basa Tagalog arupi bigas, salebeting basa padatan bogas, salebeting basa Dayak behas, salebeting basa Sunda beas, lan salebetin basa Jawa wos.
b. Suku Kata
Konsonan hambat dental kanthi swanten basa Nusantara punika salebeting basa Jawa ewah dados /r/, salebeting basa Bali ajeg /d/. Senajan salebeting basa Indonesia ewah dados /t/. Kadosta pari, urang, irung basa Jawi kanthi konsonan /r/ ewah-ewahan saking konsonan /d/ padi, udang, lan hidung saking basa Indonesia. c. Tembung
Salebeting basa Indonesia kata dasar basa Indonesia dipunrumusaken (K)V-V(K), (K)V-KV(K), lan (K)V-KV(K). Ketentuanipun tumrap fonem ingkang urut inggih punika:
Urutan kapisan, (K)V- V(K), vokal ingkang runtut boten saged arupi vokal ingkang sami.
Urutan kaping kalihipun (K)V-KV(K), bilih vokalsuku ngajeng /i/, konsonan ingkang tumut boten /y/, bilih suku ngajeng /u/ konsonan ingkang tumut boten /w/, lan bilih vokal suku ngajeng /a/ konsonan ingkang tumut boten /h/, kajaba bilih /h/ punika dipuntumuti dening vokal /a/.
Urutan kaping tiga (K)V-KV(K). Kekalih konsonan ingkang langsung punika namung saged arupi konsonan nasal lan konsonan hambat utawi desis.
Kata dasar ingkang arupi asiling penggabungan kalih akar tembung gejalanipun ugi sami kaliyan tumrap perulangan akar kata. Minangka tuladhanipun akar kata ruk, lan akar kata sak, salajengiun dipun garba kedahipun dados ruksak. Nanging, salebeting basa Indonesia kata dasar arupi gabungan akar kata kasebut inggih punika rusak, boten ruksak, kados tembung basa Sunda.
Minangka tuladha akar cin lan akar gong ingkang sedaya awalipun kaliyan konsonan hambat, /c/ lan /g/, kaliyan pungkasan konsonan nasal, /n/ lan /ng/.. kata dasar basa Indonesia ingkang arupi asiling perulangan akat tembung inggih punika cincin lan gonggong
Tembung-tembung basa Nusantara ingkang ngandhut suku kata vokal /e/ lan duduki posisi pungkasan tembung, salebeting basa Indonesia kasebut dipun gantos kaliyan vokal sanesipun, padatan kaliyan /a/. Tuladhanipun tembung laled, uled, bener, denger, nem. Basa Nusantara ing salebeting basa Indonesia arupi lalat, ulat, benar, dengar, lan enam.
d. Frasa lan Ukara (Kalimat)
susunan ingkang dipuntepangaken kaliyan Hukum D-M. Diterangkan lan Menerangkan.
Tuladhanipun salebeting frasa rumah besar, rumah arupi bagiyan ingkang dipunterangaken, senajan besar arupi bagiyan ingkang nerangaken.
2. BAHASA MINANGKABAU
Basa Minangkabau langkut caket kaliyan basa Nusantara. Basa Nusantara inggih punika basa semivokalis. Semivokalis artosipun sepalih vokalis. Basa vokalis inggih punika basa ingkang sedaya tembung utawi suku kata pungkasan kaliyan vokal. Dados basa semivokalis inggih punika basa ingkang namung sebagiyan kemawon sakong konsonan ingkang dipun gadhahi saged nduduki posisi suku/tembung.
Ing ngandhap punika dipunandharaken tinjauan minangka basa punika supados cetha katingal benten kaliyan basa sanesipun
a. Fonem
