• Tidak ada hasil yang ditemukan

F A K U L T A S FARM ASI U N IV ER SITA S A IR LA N G G A SU R A B A YA

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2019

Membagikan "F A K U L T A S FARM ASI U N IV ER SITA S A IR LA N G G A SU R A B A YA"

Copied!
88
0
0

Teks penuh

(1)

SK R I P S I

I W AYAN E KA R AT N AT A

STUDI KEMOTAKSONOMI DAN ISOLASI

SALAH SATU SENYAWA TRITERPENOID

DARI SCHEFFLERA ELLIPTICA HARMS

M '

FAKULTAS FARM ASI

UNIVERSITAS AIRLANGGA

(2)

STUDI KEMOTAKSONOMI DAN I SOLASI

S ALAH SATU SENYAWA TRI TERPENOI D

DARI SCHEFFLERA ELLI PTI CA HARMS

SKRI PSI

DI BUAT UNTUK MEMENUHI SYARAT

MENCAPAI GELAR SARJ ANA FARMASI

PADA F AKULTAS FARMASI

UNI VERSI TAS AI RLANGGA

1989

o l e h

I WAYAN EKA RATNATA

0 5 8 4 1 0 6 1 3

Di s e t u j u i o l e h Pe mb i mb i n g

(3)

KATA F ENGANTAR

Ra s a s y u k u r k a mi p a n j a t k a n ke h a d a p a n Tu h a n Ya n g Ma h a

Ku a s a , a t a s l i mp a h a n r a h ma t d a n k a r u n i a Ny a p a d a k a mi , h i n g -

g a k a mi b i s a me n y e l e s a i k a n s k r i p s i i n i d e n g a n b a i k . Sk r i p s i

i n i me r u p a k a n s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k me n c a p a i g e l a r s a r j a -

na p a d a F a k u l t a s Fa r ma s i Un i v e r s i t a s Ai r l a n g g a ,

Pa d a k e a e mp a t a n i n i k a mi me n g u c a p k a n t e r i ma k a s i h k e p a -

da Ba p a k Dr s , I . G. P. Sa n t a d a n Ba p a k Dr . No o r Ch o l i e s Za i n i

s e l a k u d o s e n p e mb i mb i n g , y a n g t e l a h me l u a n g k a n wa k t u , t e n a -

ga d a n p i k i r a n , s e r t a d e n g a n p e n u h k e s a b a r a n me mb i mb i n g ka -

mi s e l a ma p e n e l i t i a n - h i n g g a s e l e s a i n y a t u g a s p e n y u s u n a n

s k r i p s i i ni .

Ti d a k l u p a k a mi j u g a me n y a mp a i k a n t e r i ma k a s i h k e p a d a

Ba p a k Dr s , Ab d u l Ra h ma n , Ba p a k Dr s . Ac h ma d F u a d H, MS, Ba -

p a k Dr . No o r I f a n s y a h d a n Ba p a k Dr . Mu l y a Ha d i Sa n t o s a y a n g

t e l a h me mb a n t u d a l a m p e n g o p e r a s i a n p e r a l a t a n u n t u k me n g i d e n -

t i f i k a s i h a s i l i s o l a s i . J u g a k e p a d a s e l u r u h s t a f p e n g a j a r

d a n k a r y a wa n Da b o r a t o r i u m Fi t o k i mi a d a n La b o r a t o r i u m Bo t a n i -

Fa r ma s i / Fa r ma k o g n o s i y a n g t e l a h me mb a n t u k e l a n c a r a n p e l a k s a -

n a a n p e n e l i t i a n i ni . Ke p a d a r e k a n - r e k a n ma h a s i s wa d a n p i h a k -

p i h a k l a i n y a n g t i d a k mu n g k i n k a mi s e b u t k a n s a t u p e r s a t u ,

k a mi s a mp a i k a n t e r i ma k a s i h a t a s b a n t u a n n y a b a i k s e c a n mo -

r i l ma u p u n ma t e r i i l .

(4)

Ka mi y a k i n p e n e l i t i a n i n i s a n g a t s e d e r h a n a d a n ma s i h

j a u h d a r i s e mp u ma , Na mu n d a l a m h a t i k a mi ma s i h me n y i mp a n

s e k e l u mi t h a r a p a n , s e mo g a d a r i p e n e l i t i a n i n i k i t a b i s a

me mp e r o l e h i n f o r ma s i t a mb a h a n y a n g b e r g u n a b a g i k i t a d a n

b a g i p e r k e mb a n g a n i l mu p e n g e t a h u a n .

Su r a b a y a , De s e mb e r 19 8 9

(5)
(6)
(7)

Ha l a ma n

V. PEMBAHAS AN . . . 68

VI . KES I MP ULAN . . . 7 4

VI I . SARAN- SARAN . . . 7 5

VI I I . RI NGKASAN . . . 7 6

DAF TAR PUSTAKA . . . 79

(8)

BAB I

P ENDAHU1 UAN

P e n y e b a r a n t u mb u h - t u mb u h a n s a n g a t d. i t e nt uka n o l e h l e -

t a k g e o g r a f i s . I n d o n e s i a y a n g t e r l e t a k d i d a e r a h t r o p i k s a -

n g a t k a y a d e n g a n t u mb u h - t u mb u h a n , d i a n t a r a n y a t u mb u h - t u mb u h -

a n d a r i ma r g a S c h e f f l e r a . Sc h e f f l e r a t e r ma s u k s u k u Ar a l i a -

c e a e , b a n y a k t u mb u h d i d a e r a h t r o p i k d a n s u b t r o p i k , s e p e r -

t i I n d i a , I n d o n e s i a , Po l i n e s i a , Au s t r a l i a d a n Ame r i k a y a n g

b e r i k l i m t r o p i k . Ma r g a i n i t e r d i r i d a r i k u r a n g l e b i h 80 j e -

n i s ( 1 , 2 , 3 ) . Sc h e f f l e r a me mp u n y a i c i r i y a n g b e r a n e k a r a g a m

d a n mi r i p s a t u s a ma l a i n n y a , s e h i n g g a p e n g e l o mp o k a n n y a me r u ­

p a k a n ma s a l a h y a n g s u l i t ( 4) .

Di I n d o n e s i a t e r d a p a t b e b e r a p a j e n i s Sc h e f f l e r a s e p e r -

t i Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms , S. a r o ma t i c a Ha r ms , S. di v a -

r l c a t a Kd s . Di J a wa Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms d i k e n a l de -

n g a n n a ma t a n g a n a n . Ha b i t u s t a n a ma n i n i me n y e r u p a i Al y x i a

s t e l l a t a ( p u l a s a r i ) , s e h i n g g a a d a j u g a y a n g me n y e b u t p u l a s a ­

r i , Ha l i n i d a p a t me n y e b a b k a n t e r j a d i n y a k e k e l i r u a n , b a i k

d a l a m p e r d a g a n g a n ( s i mp l i s i a ) , p e n g g u n a a n ma u p u n p e n e l i t i a n .

Da r i p u s t a k a d i k e t a h u i b a h wa p u l a s a r i ( Al y x i a s t e l l a t a =

A, r e l n wa r d t i i ) t e r ma s u k s u k u Ap o c y n a c e a e . Ta n a ma n i n i ba -

n y a k d i g u n a k a n s e b a g a i b a h a n o b a t t r a d i t i o n a l , y a n g b e r k h a -

s i a t s e b a g a i a n t i d e ma m ( 5) .

Be r t o l a k d a r i ma s a l a h i n i , p e r l u d i p e l a j a r i / d i t e l i t i

c i r i - c i r i Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms . Ci r i - c i r i y a n g d i p e -

(9)
(10)
(11)

3, Me n g i s o l a s i s a l a h s a t u k a n d u n g a n y a n g t e r ma s u k g o -

l o n g a n t r i t e r p e n o i d d a r i k u l i t b a t a n g ( k o r t e k s )

S. e l l i p t i c a Ha r ms .

Da r i p e n e l i t i a n i n i , d e n g a n d i k e t a h u i k a n d u n g a n d a r i

S. e l l i p t i c a Ha r ms , d i h a r a p k a n b i s a d i p e r o l e h i n f o r ma s i

y a n g j e l a s t e n t a n g k h a s i a t n y a . P e n e l i t i a n i n i j u g a d a p a t

d i j a d i k a n b a t u l o n c a t a n u n t u k me l a k u k a n p e n e l i t i a n s e l a n j u t ­

(12)

BAB XI

TI NJ AUAN PUSTAKA

1. Ti n j a u a n t e n t a n g Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms

1. 1- Kl a s i f i k a s i ( . 1, ' 6, 14)

Ke d u d u k a n Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms d a l a m a i s t e ma -

t i k a t u mb u h - t u mb u h a n a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t :

Di v i s i : Sp e r ma t o p h y t a

An a k d i v i s i : An g i o s p e r ma e

Ke l a s : Di c o t y l e d o n e a e

An a k k e l a s : Ar c h i c h l a my d a e

Ba n g s a : Umb e l l i f l o r a e ( Umb e l l a l e s )

Su k u : Ar a l i a c e a e

Ma r g a : Sc h e f f l e r a

J e n i s : Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms

( He p t a p l e u r u m e l l i p t i c u m S e e m) .

S. e l l i p t i c a Ha r ms me mp u n y a i n a ma d a e r a h a n t a r a l a ­

i n t a n g a n a n ( J a wa ) , p a n a k o mo ( Ti mo r ) , p o e t i n a ma

g i t i p i ( Ha l ma h e r a ) .

Ha b i t u s d a n mo r f o l o g i Sc h e f f l e r a ( 3 , 7 , 8 , 1 4 )

Tu mb u h a n d a r i ma r g a Sc h e f f l e r a b i a s a n y a b e r u p a s e -

ma k , d a p a t t u mb u h t e g a k a t a u me ma n j a t d a n j u g a t i ­

d a k j a r a n g h i d u p n y a e p i f i t . Be b e r a p a d i a n t a r a n y a

b a h k a n me mp u n y a i a k a r y a n g k u a t u n t u k me n e mp e l p a ­

d a t a n a ma n l a i n . Da u n t e r s u s u n a e p e r b i s p i r a l , b e -

r up a d a u n ma j e mu k me n j a r i ( p a l ma t u s ) . J u ml a h a n a k

(13)

Be n t u k d a n u k u r a n h e l a i a n a n a k d a u n b e r v a r i a s i , s a -

l a b s a t u n y a a d a l a h b e n t u k e l l i p . Bu n g a d a l a m i n f l o -

r e s e n s i r a s e mo s a y a n g b e r b e n t u k u mb e l a a t a u p a y u n g ,

d e n g a n 5 s a mp a i 9 b u n g a . Ti d a k me mp u n y a i k e l o p a k b u ­

n g a a t a u d a u n k e l o p a k n y a k e c i l d a n t i d a k b e r k e mb a n g .

Me mp u n y a i 5 s a mp a i 6 d a u n ma h k o t a ( p e t a l a ) d a n b e -

n a n g s a r i ( s t a me n ) s e s u a i d e n g a n b a n y a k n y a d a u n ma h ­

kot a . Bu a h b a t u , k e c i l , b e r b e n t u k b u l a t a t a u l o n j o n g

d e n g a n 5 s a mp a i 8 r u a n g b i j i , s e s u a i d e n g a n j u ml a h

s t i g ma ( k e p a l a p u t i k ) ,

S. e l l i p t i c a Ha r ms b i a s a n y a t u mb u h d i h u t a n d i d a e -

r a h d e n g a n k e t i n g g i a n 1 2 0 0 me t e r d i a t a s p e r mu k a a n

l a ut . Ba n y a k t e r d a p a t d i J a wa Te n g a h d a n J a wa Ti mu r .

Hi d u p n y a me ma n j a t , d a p a t j u g a t e g a k a t a u e p i f i t ,

Umu mn y a b e r u p a s e ma k d e n g a n b a t a n g s e b e s a r 1 - 5 c m

d a n t i n g g i n y a d a p a t me n c a p a i 10 me t e r .

1*3. An a t o mi - h i a t o l o g i ( 7, 1 5 )

Ep i d e r mi s d a u n d a r i t u mb u h a n y a n g t e r ma s u k s u k u Ar a ­

l i a c e a e p a d a u mu mn y a t e r d i r i a t a s s a t u l a p i s a n k u t i -

k u l a y a n g t e b a l . Me mp u n y a i s t o ma t a d a l a m j u ml a h y a n g

b a n y a k d a n t e r d a p a t h a mp i r d i s e l u r u h p e r mu k a a n e p i ­

d e r mi s . Se r i n g k a l i d i j u mp a i k r i s t a l k a l s i u m o k s a l a t .

Ka r e n a h a mp i r s e mu a j e n i s t u mb u h a n d a r i s u k u Ar a l i a ­

c e a e me n g h a s i l k a n mi n y a k a t s i r i d a n r e s i n , ma k a j u -

g a d i t e mu k a n a d a n y a r u a n g - r u a n g s c h i z o g e n a t a u r o n g ­

(14)

1. 4. Ka n d u n g a n k i mi a ( 6 , 7 » 9 » 1 u j .

Da r i p e n e l i t i a n y a n g t e l a h d i l a k u k a n , d i k e t a h u i b a h ­

wa t u mb u h a n Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms me n g a n d u n g

s a p o n i n , Ke n g e n a i k a n d u n g a n l a i n n y a b e l u m b a n y a k d i ­

k e t a h u i . Su a t u p e n e l i t i a n t e r h a d a p S. o d o r a t a me n e -

mu k a n b a h wa d a u n d a n b a t a n g n y a me n g a n d u n g t a n i n , s a ­

p o n i n , k a l s i u m o k s a l a t d a n l e ma k. Da r i p e n e l i t i a n

l a i n d i k e t a h u i b a h wa S. d i g i t a t a me n g a n d u n g f a l c a -

r i n d i o l d a n S. a r b o r i c o l a me n g a n d u n g f a l c a r i n o l y a n g

k e d u a n y a t e r ma s u k s e n y a wa a s e t i l e n a . Me n u r u t Tr e a s e

d a n Sv a n s , t u mb u h a n d a r i s u k u Ar a l i a c e a e me n g a n d u n g

s a p o n i n , s e n y a wa a s e t i l e n a t , di - , t r i t e r p e n d a n b e -

b e r a p a j e n i s t u mb u h a n me n g a n d u n g a l k a l o i d , s e r t a d i ­

t e mu k a n a d a n y a g l i k o s i d a mi s a l n y a p a d a g i n s e n g . Se -

l a i n i t u Ar a l i a c e a e j u g a me n g a n d u n g r e s i n d a n mi n y a k

a t s i r i y a n g t e r d a p a t p a d a r u a n g s c h i z o g e n , s e r t a s e ­

n y a wa p o l i f e n o l .

Ke g u n a a n ( 8 , 16)

Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms y a n g d i J a wa d i k e n a l de -

n g a n n a ma t a n g a n a n b e l u m b a n y a k d i k e n a l o r a n g . I n i

me n g a k i b a t k a n k e g u n a a n n y a b e l u m b a n y a k d i k e t a h u i .

Ha n y a d i b e b e r a p a d a e r a h t u mb u h a n i n i d i g u n a k a n s e -

b a g a i o b a t t r a d i s i o n a l , s e p e r t i mi s a l n y a d i g u n a k a n

u n t u k o b a t s a k i t g i g i d a n o b a t l uka , Se l a i n i t u t u m­

b u h a n d a r i ma r g a Sc h e f f l e r a b i a s a n y a d i p a k a i s e b a g a i

(15)
(16)
(17)
(18)

-j e n i s s e n y a wa y a n g d i i s o l a s i . Pe l a k s a n a a r my a d a p a t d e n g a n

p e ma n a s a n a t a u t a n p a p e ma n a s a n . Be r d a s a r k a n p r o s e s p e l a k

-s a n a a n n y a . di ke na l :

- e k s t r a k s i y a n g b e r k e s i n a mb u n g a n , y a i t u e k s t r a k s i

me n g g u n a k a n p e l a r u t y a n g s a ma s e c a r a b e r u l a n g s a m­

p a i p r o s e s e k s t r a k s i s e l e s a i .

- e k s t r a k s i b e r t a h a p , di i aana p a d a t i a p t a h a p s e l a l u

d i p a k a i p e l a r u t y a n g b a r u s a mp a i e k s t r a k s i s e l e s a i .

Bi l a p a d a e k s t r a k s i d i d a p a t s e n y a wa t u n g g a l , t a h a p s e l a n -

j u t n y ? a d a l a h k r i s t a l i s a s i a t a u r e k r i s t a l i s a s i . Te t a p i

p a d a u mu mn y a d i p e r o l e h s e nya v/ a d a l a m b e n t u k c a mp u r a n , s e ­

h i n g g a p e r l u d i l a k u k a n p e mi s a h a n . Ca r a y a n g p a l i n g b a n y a k

d i g u n a k a n u n t u k me n i s a h k a n k a n d u n g a n a d a l a h k r o ma t o g r a f i .

Ca r a l a i n y a n g b i s a d i l a k u k a n d i a n t a r a n y a p e l a r u t a n s e c a ­

r a b e r t i n g k a t , p e n g o c o k a n c a i r a n - c a i r a n , a d s o r p s i p e mb e n -

t u k a n k o mp l e k s d a n p e n g e n d a p a n .

I d e n t i f i k a s i me r u p a k a n s a l a h s a t u t a h a p a n a k h i r d a r i p e ­

n e l i t i a n f i t o k i mi a , p a d a i d e n t i f i k a s i s u a t u k a n d u n g a n

t u mb u h a n , s e t e l a h k a n d u n g a n i t u d i i s o l a s i d a n d i mu mi k a n ,

p e r t a ma k a l i h a r u s k i t a t e n t u k a n d a h u l u g o l o n g a n n y a , Ke ­

mu d i a n b a r u l a h d i t e n t u k a n j e n i s s e n y a wa d a l a m g o l o n g a n

t e r s e b u t . I d e n t i f i k a s i d a p a t d i l a k u k a n d e n g a n c a r a k i mi a ,

f i s i k a a t a u f i s i k o - k i mi a , d a n d a p a t d i p e r k u a t d e n g a n c a ­

r a a n a l i s a s p e k t r o me t r i k . Un t u k p e ma s t i a n a k h i r h a r u s

d i l a k u k a n p e mb a n d i n g a n l a n g s u n g d e n g a n s e n y a wa p e mb a n -

(19)

Ca r a - c a r a i s o l a s i t r i t e r p e n o i d a n t a r a l a i n : ( 1 9 , 2 0 , 1 3 )

- Se r b u k d i e k s t r a k s i d e n g a n p e t r o l e u m e t e r 60 - 80° ,

k e mu d i a n d i r e f l u k s d e n g a n HC1 2 N d a l a m me t a n o l ,

s e l a n j u t n y a d i p e k a t k a n d a n d i s a b u n k a n d e n g a n l a -

r u t a n KOH 5

%

d a l a m e t a n o l . Se b a g i a n p e l a r u t d i -

u a p k a n p a d a t e k e n a n r e n d a h , d a n d i e n c e r k a n d e n g a n

a i r . Ca mp u r a n d i e k s t r a k s i d e n g a n k l o r o f o r m. Ek s -

t r a k d i u a p k a n , k e mu d i a n d i k o l o m d e n g a n s i l i k a g e l

d e n g a n e l u e n b e n z e n a d a n e t i l a s e t a t , d e n g a n k o n -

s e n t r a s i e t i l a s e t a t s e l a l u me n i n g k a t ,

- Se r b u k k e r i n g d i e k s t r a k s i d e n g a n p e t r o l e u m e t e r

d a l a m So x h l e t s e l a ma 56 j a m, Ek s t r a k d i k r o ma t o -

g r a f i k o l o m d e n g a n a i l i k a g e l ( 6 0 - 1 2 0 me a h ) d e ­

n g a n f a s a g e r a k p e t r o l e u m e t e r 6 0 - 80° : Cg Hg

( 1 : 1) . Te r h a d a p k r i s t a l y a n g d i p e r o l e h d i l a k u -

k a n r e k r i s t a l i s a s i d e n g a n CHGl ^ : me t a n o l ( 1 : 1) .

- Se r b u k k e r i n g d i ma s u k k a n ke d a l a m So x h l e t , r e n d a m

s a t u ma l a m d e n g a n me n g g u n a k a n p e l a r u t n - h e k s a n a .

Ke mu d i a n d i t a mb a h d e n g a n n - h e k s a n a s a mp a i j u ml a h

t e r t e n t u , d i p a n a s k a n s a mp a i n - h e k s a n a d a l a m So x h ­

l e t t i d a k me mb e r i k a n r e a k s i p o s i t i p t e r h a d a p pe -

r e a k s i Li e b e r ma n n - Bu r c h a r d . Sa r i n - h e k s a n a d i u a p ­

k a n p a d a t e k a n a n r e n d a h , a k a n d i p e r o l e h s a r i k e n -

(20)
(21)

a a t ya ng di pi s a h. Ba g i a n y a n g pa l i ng p o l a r a ka n p a ­

l i ng kua t di a ds or ps i da n di s u3ul o l e h b a g i a n- ba gi a n

ya n g po l a r i t a s nya l e bi h ke c i l .

Za t y a n g ma s i h me r u p a k a n c a mp u r a n d i b u a t d a l a m b e n ­

t u k l a r u t a n d a n d i t o t o l k a n p a d a l a p i s a n t i p i s , b i s a

b e r u p a b e r c a k a t a u p i t a . Se mu a c a mp u r a n i t u a k a n

d i a d s o r p s i o l e h f a s a d i a mn y a . Se l a n j u t n y a l e mp e n g

t a d i d i e l u a s i d a l a m a e b u a h b e j a n a y a n g s u d a h d i j e -

n u h k a n d e n g a n f a s a g e r a k n y a . Pe mi s a h a n t e r j a d i k a -

r e n a a d a n y a p e r a mb a t a n k a p i l e r . Se n y a wa d e n g a n po -

l a r i t a s l e b i h r e n d a h a k a n t e r d o r o n g ke a t a s b e r s a ma

f a s a g e r a k n y a . Un t u k me n g e t a h u i h a s i l p e mi s a h a n s e ­

n y a wa y a n g t i d a k b e r wa ma , i d e n t i f i k a s i n y a me n g g u -

n a k a n p e n a mp a k b e r c a k , f l u o r e s e n s i d e n g a n s i n a r u l ­

t r a v i o l e t , a t a u d e n g a n c a r a b i o l o g i s . Pe mi l i h a n

f a s a g e r a k d a n p e n a mp a k b e r c a k y a n g t e p a t , a k a n

me n g h a s i l k a n p e mi s a h a n y a n g b a i k s e s u a i d e n g a n k o m-

p o n e n - k o mp o n e n y a n g a da .

P a r a me t e r u n t u k me n e n t u k a n l e t a k b e r c a k p a d a k r o ma -

t o g r a m d i n y a t a k a n d e n g a n a n g k a Rf . An g k a Rf i n i me ­

r u p a k a n u k u r a n k e c e p a t a n mi g r a s i s u a t u s e n y a wa p a d a

k r o ma t o g r a m d a n pa d a k o n d i s i k o n s t a n me r u p a k a n b e -

s a r a n k a r a k t e r i s t i k d a n r e p r o d u s i b e l .

j a r a k t i t i k p u s a t b e r c a k d a r i t i t i k a wa l Rf =

(22)

• 5. 2. Kr o ma t o g r a f i k o l o m ( 23)

Kr o ma t o g r a f i k o l o m me r u p a k a n s a l a h s a t u c a r a u n t u k

me mi s a h k a n c a mp u r a n z a t , s e p e r t i h a l n y a k r o ma t o g r a ­

f i l a p i s a n t i p i s , Si s t e m i n i t e r d i r i a t a s k o l o m

y a n g d i d a l a mn y a d i i s i d e n g a n a d s o r b e n y a n g b e r f u n g -

s i s e b a g a i f a s a di a m. Pe r b a n d i n g a n p a n j a n g d e n g a n

d i a me t e r k o l o m p a d a u mu mn y a 40 : 1, Se b a g a i a d s o r -

b e n d a p a t d i g u n a k a n s i l i k a g e l , a l u mi n i u m o k s i d a ,

p o l i a mi d a , s e l u l o s a . J u ml a h f a s a d i a m b i a s a n y a a n -

t a r a 30 - 1 0 0 k a l i j u ml a h b a h a n y a n g d i a n a l i s i s .

P e n g i s i a n k o l o m d i l a k u k a n d e n g a n c a r a me mb u a t a d s o r ­

b e n ( f a s a d i a m) me n j a d i s u s p e n s i d e n g a n e l u e n ( f a s a

g e r a k ) , Su s p e n s i i t u d i t u a n g p e l a n - p e l a n ke d a l a m

k o l o m d a n d i ma mp a t k a n d e n g a n c a r a me n d i a mk a n s e l a ma

s e ma l a m, Ca mp u r a n z a t y a n g a k a n d i p i s a h , d i ma s u k k a n

ke d a l a m k o l o m d a n d i a l i r i ( d i e l u a s i ) d e n g a n f a s a

g e r a k . Ke c e p a t a n a l i r a n n y a d i b u a t k o n s t a n . El u a t

a t a u h a s i l e l u a s i d i t a mp u n g d a l a m f r a k s i - f r a k s i d a n

f r a k s i - f r a k s i i n i k e mu d i a n d i u j i k e mu mi a n n y a , Pe -

mi s a h a n t e r j a d i k a r e n a p e r b e d a a n k e k u a t a n a d s o r p s i

o l e h f a s a d i a m t e r h a d a p ma s i n g - ma s i n g k o mp o n e n y a n g

t e r d a p a t d a l a m c a mp u r a n . Ko mp o n e n y a n g k u r a n g t e r -

a b s o r p s i a k a n t u r u n l e b i h d a h u l u b e r s a ma f a s a g e r a k -

n y a , s e d a n g k a n y a n g t e r a b s o r p s i l e b i h k u a t a k a n t e r -

(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)

P r i n s i p s p e k t r o me t e r r e s o n a n s i ma g n e t i n t i a d a l a h

c u p l i k a n d i t c mp a t k a n d i a n t a r a d u a k u t u b ma g n e t d a n

d i r a d i a s i d e n g a n g e l o mb a n g r a d i o . P r o t o n a k a n me n g a -

l a mi r e s o n a n s i y a i t u b e r b a l i k d a r i k e a d a a n p a r a l e l

( a r a h mo me n ma g n e t i k p r o t o n s a ma d e n g a n a r a h me d a n

ma g n e t ) k e k e a d a a n a n t i p a r a l e l ( a r a h mo me n ma g n e -

t i k p r o t o n be r l a v/ a na n d e n g a n a r a h me d a n ma g n e t ) ,

P e n y e r a p a n e n e r g i i n i l a h y a n g a k a n t e r d e t e k a i ,

Te r j a d i n y a r e s o n a n s i b a g i i n t i t e r t e n t u d a l a m l i n g -

k u n g a n s u a t u mo l e k u l , k e d u d u k a r my a d a l a m s p e k t r u m

r e s o n a n s i ma g n e t i n t i d i t u n j u k k a n d e n g a n g e s e r a n k i ­

mi a , Ge s e r a n k i mi a s e l a l u d i c a t a t r e l a t i f t e r h a d a p

s e b u a h p u n c a k s t a n d a r , Se nya v/ a y a n g d i p i l i h s e b a g a i

s t a n d a r a d a l a h t e t r a me t i l s i l a n ( TMS) y a n g p r o t o n -

p r o t o n n y a me n y e r a p p a d a u j u n g k a n a n d a l a m s p e k t r u m

r e s o n a n s i ma g n e t i n t i d a n d i t e t a p k a n s e b a g a i t i t i k

n o l , Be r i k u t i n i g e s e r a n k i mi a b e b e r a p a p r o t o n ( g e ­

s e r a n k i mi a d a l a m ppm) :

Te t r a me t i l s i l a n 0 , 0

r - c h 3 0. . 9

-R2 CH2 1, 3

R^ CH 2, 5

-o

6 , 4

-O'®

7 , 4

-R - OH 1 , 0

(29)
(30)
(31)

s e b u t me n g a n d u n g a t o m n i t r o g e n , ma k a j u ml a h a t o m

n i t r o g e n n y a g e n a p . Se n y a wa y a n g h a n y a me n g a n d u n g

C, H, 0 d a n N me mp u n y a i b e r a t mo l e k u l g a n j i l , j i -

ka j u ml a h a t o m n i t r o g e n n y a g a n j i l . Bi l a s e n y a wa

y a n g me n g a n d u n g C, H d a n 0 k o h i l a n g a n r a d i k a l ,

ma k a a k a n d i h a s i l k a n i o n f r a g me n d e n g a n ma s s a

g a n j i l , t e t a p i j i ka y a n g d i l e p a s a d a l a h mo l e k u l

n e t r a l ,1 ma k a i o n f r a g me n y a n g d i h a s i l k a n me mp u -

n y a i ma s s a g e n a p .

- At u r a n e l e k t r o n g e n a p

I o n b e r e l e k t r o n g a n j i l d a p a t t e r u r a i d e n g a n k e h i -

l a n g a n r a d i k a l a t a u mo l e k u l b e r e l e k t r o n g e n a p ,

s e d a n g k a n i o n b e r e l e k t r o n g c n a p h a mp i r s e l a l u t e r ­

u r a i d e n g a n k e h i l a n g a n mo l e k u l b e r e l e k t r o n g e n a p ,

a t a u i o n b e r e l e k t r o n g e n a p t i d a k mu n g k i n k e h i l a n g -

(32)

BAB I I I

BAHAN DAN METODA P ENELI TI AN

1, Ba h a n p e n e l i t i a n

Se b a g a i b a h a n p e n e l i t l a n d i g u n a k a n Sc h e f f l e r a e l l i p t l c a

Ha r ms y a n g d i k u mp u l k a n d a r i d a e r a h Tr a wa s , Mo j o k e r t o ,

d i d e t e r mi n a s i d e n g a n k u n c i d e t e r mi n a s i ( 14) d a n d i b a n -

d i n g k a n d e n g a n c o n t o h d a r i Ke b u n Ra y a Pu r wo d a d i . Pe n g u m-

p u l a n d i l a k u k a n p a d a b u l a n J a n u a r i 1989.

1. 1. P e n e l i t i a n r a a kr o s k o p l k d a n ml k r o s k o p i k

Un t u k k e d u a p e n e l i t i a n i n i f b a h a n y a n g d i g u n a k a n

a d a l a h a k a r , b a t a n g d a n d a u n y a n g ma s i h s e g a r .

1*2. P e n e l i t i a n k a n d u n ^ a n k i mi a ( s k r i n i n # f l t o k l ml a )

d a n l s o l a s i

Di g u n a k a n s e r b u k k u l i t b a t a n g ( k o r t e k s ) . Ku l i t b a -

t a n g d i b e r s i h k a n d a r i kot or a . n d a n d i k e r i n g k a n de -

n g a n c a r a d i a n g i n - a n g i n k a n di u d a r a t e r b u k a , Ke mu -

d i a n d i b u a t s e r b u k d e n g a n c a r a d i t u mb u k d a n d i a y a k ,

1. 3. Ba h a n k i mi a

Ke c u a l i d i n y a t a k a n l a i n , b a h a n k i mi a y a n g d i g u n a k a n

b e r d e r a j a t t e k n i s . Da l a m p e n e l i t i a n i n i d i g u n a k a n

a n t a r a l a i n :

- Et a n o l 8 0

%

- As a m k l o r i d a 2N d a n p e k a t

- Na t r i u m k l o r i d a

- Amo n i u m h i d r o k s i d a

(33)

- Na t r i u m s u l f a t e k s i k a t u s p. a .

- As a m s u l f a t p e k a t

- Be n s e n a

- N- h e k s a n a

- Ka l i u m h i d r o k s i d a

- Me t a n o l t e k n i s d a n p. a ,

- Et e r

- Et i l a s e t a t

- Ki e s e l g e l 60 ( 70 - 230 me s h ASTM)

- Ki e s e l g e l HF2 5 4 ( ^ YP 60)

2- Al a t - a l a t

Al a t - a l a t y a n g d i g u n a k a n dal ar a p e n e l i t i a n i n i a n t a r a

l a i n :

- I n v e r t e d Re s e a r c h Mi c r o s c o p e Ol y mp u s

- La b u a l a s b u l a t

- Pe n d i n g i n b a l i k

- Al a t d e s t i l a s i t e k a n a n r e n d a h

- Co r o n g Bu c h n e r

- Co r o n g p i s a h

- Be j a n a k r o ma t o g r a f i

- Ko l o m k r o ma t o g r a f i

- Hi t a c h i 55 7 Sp e c t r o p h o t o me t e r

- I n f r a r e d Sp e c t r o p h o t o me t e r 7 3 5 B Pe r k i n - El r a e r

- J NM- PMX 60 NMR Sp e c t r o me t e r

- J OEL J MS- DX 3 0 3 Ga s Ch r o ma t o g r a p h y - Ma s s Sp e c t r o s c o p y

(34)
(35)
(36)

P e n a mp a k b e r c a k : p e r e a k s i Er a g e n -

d o r f f .

Al k a l o i d p o s i t i p b i l a b e r c a k b e r wa r -

n a j i ng g a .

3 . 3 . 2 . Sa p o n i n

3 . 3 . 2 . 1 , P e me r i k s a a n b u l h

Ek s t r a k s e t a r a d e n g a n 2 g b a h a n d i -

t a mb a h 10 ml a i r s u l i n g d a l a m t a b u n g

r e a k s i d a n d i k o c o k k u a t - k u a t s e l a ma

30 d e t i k , Bi l a t e r d a p a t s a p o n i n ma -

k a a k a n t e r j a d i b u i h s e t i n g g i 3 c m

d a n s t a b i l l e b i h d a r i 30 me n i t . Se -

b a g a i p e mb a n d i n g d i g u n a k a n d a g i n g

b u a h Sa p i n d u s r a r a k .

3 . 3 . 2 . 2 . Pe me r i k s a a n d e n g a n r e a k s i wa r n a

Ek s t r a k s e t a r a d e n g a n 10 g b a h a n di -

u a p k a n d i a t a s p e n a n g a s a i r s ar apai

k e r i n g , d i d i n g i n k a n s a mp a i me n c a p a i

s u l ^ k a ma r , Di l a k u k a n e k s t r a k s i b e r -

u l a n g - u l a n g d e n g a n h e k s a n a s a mp a i

h e k s a n a n y a t i d a k b e r wa ma . Si s a n y a

d i t a mb a h 10 ml k l o r o f o r m, d i a d u k s e ­

l a ma 5 me n i t d a n d i s a r i n g ke d a l a m

t a b u n g r e a k s i . Di t a mb a h k a n k i r a - k i -

r a 1 0 0 mg Na ^ SO^ e k s i k a t u s , k o c o k ,

k e mu d i a n d i s a r i n g l a gi , F i l t r a t d i -

(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)

d i ma s u k k a n p a d a El e c t r o t h e r ma l Me l -

t i n g Po i n t Ap p a r a t u s . Di a ma t i d a n

d i c a t a t s u h u p a d a s a a t k r i s t a l mu l a i

me l e b u r s a mp a i h a b i a .

3 . 4 . 3 . 4 . An a l i s i s s p e k t r a

- Sp e k t r u m u l t r a v i o l e t

Di g u n a k a n k r i s t a l b a s i l p e mu mi a n .

Ca r a :

Kr i s t a l d i l a r u t k a n d a l a m me t a n o l p. a .

Se l a n j u t n y a d i a ma t i s e r a p a n n y a p a d a

pa n; j a ng g e l o mb a n g s i n a r u l t r a v i o -

l e t ,

- Sp e k t r u m i n f r a me r a h

Di g u n a k a n k r i s t a l h a s i l p e mu mi a n .

Ca r a :

Kr i s t a l d a n k a l i u m b r o mi d a ( KBr ) d i -

p a n a s k a n d a l a m l e ma r i p e n g e r i n g . Ke ­

mu d i a n d i c a mp u r k i r a - k i r a s a t u b a g i -

a n k r i s t a l d e n g a n t i g a b a g i a n KBr

d a n d i g e r u s s a mp a i h o mo g e n . Se t e l a h

i t u c a mp u r a n d i ma s u k k a n k e d a l a m c e -

t a k a n p e l l e t d a n d i c e t a k s a mp a i d i -

d a p a t k a n l e mp e n g t r a n s p a r a n , Se l a n -

j u t n y a d i a ma t i s e r a p a n n y a p a d a s p e k -

t r o f o t o me t e r i n f r a me r a h .

- Sp e k t r u m r e s o n a n s i ma g n e t i n t i

(49)

Ca r a :

Kr i s t a l d i l a r u t k a n d a l a m k a r b o n t e -

t r a k l o r i d a ( CCl ^ ) . La r u t a n i n i d i -

t a mb a h t e t r a me t i l s i l a n (TPI S) s e b a g a i

s t a n d a r , Di a ma t i s p e k t r u mn y a pa d a

s p e k t r o me t e r r e s o n a n s i ma g n e t i nt i ,

- S p e k t r u m ma s s a

Di g u n a k a n k r i s t a l h a s i l p e mu mi a n ,

Ca r a p e l a k s a n a a n :

Kr i s t a l d i l a r u t k a n d a l a m k l o r o f o r m,

d i ma s u k k a n k e d a l a m k a p i l e r , d a n d i ­

p a n a s k a n s a mp a i s e mu a p e l a r u t n y a me -

n g u a p , Ka p i l e r d i ma s u k k a n k e s p e k -

t r o me t e r ma s s a d a n d i a ma t i s p e k t r u m­

(50)
(51)

<Lt

,

Ga mb a r 2

(52)

BAB I V

HAS I L PENELI TI AN

1. Ma k r o s k o p i k

1*1. Ha b i t u s S. e l l i p t i c a

Tu mb u h a n i n i me r u p a k a n t u mb u h a n b e r k a y u , t u mb u h l i ­

a r , t e g a k a t a u b i s a j u g a me ma n j a t p a d a t u mb u h a n l a i n ,

1. 2, Da u n

- J e n i s d a u n : d a u n ma j e mu k me n j a r i d e n g a n 5 - 6

a n a k da un.

- An a k d a u n :

wa ma : p e r mu k a a n a t a s b e r wa ma h i j a u t ua ,

p e r mu k a a n b a wa h h i j a u mu d a

b e n t u k : e l l i p

u j u n g : me r u n c i n g

p a n g k a l : t u mp u l

t e p i : r a t a

p e r mu k a a n : l i c i n / me n g k i l a t

t u l a n g da un: me n y i r i p

u k u r a n :

p a n j a n g : 6 - 14, 5 c m

l e b a r : 2, 5 - 7, 5 c m

t a n g k a i a n a k d a u n : 1 - 5 c m

- Ta n g k a i d a u n : 8 - 16 c m

- Du d u k d a u n : t e r s e b a r

(53)
(54)

y a i t u j a r i n g a n p a l i s a d e h a n y a t e r d a p a t p a d a s a t u

s i s i a a j a ( . l i hat g a mb a r 3) .

2. 2. I r i s a n e p i d e r mi s a t a s d a n e p i d e r mi s b a wa h a n a k d a u n

Pa d a i r i s a n e p i d e r mi s a t a s h a n y a d i j u mp a i s e l - s e l

d e n g a n b e n t u k p o l i g o n a l . Ti d a k t e r d a p a t s t o ma t a

( g a mb a r 4) . Pa d a i r i s a n e p i d e r mi s b a wa h j u g a d i t e mu -

k a n s e l - s e l b e r b e n t u k p o l i g o n a l , s e p e r t i h a l n y a p3 -

da i r i s a n e p i d e r mi s a t a s . Pa d a e p i d e r mi s b a wa h t e r -

d a p a t b a n y a k s t o ma t a t i p e a n i s o s i t i k / a n o mo s i t i k ( gb. 5) .

2. 3. I r i s a n me l i n t a n g ba t a ng;

Pa d a i r i s a n i n i d a p a t d i a ma t i a na t or a i b a t a n g y a n g

t e r d i r i d a r i j a r i n g a n g a b u s , s k l e r e n k i m, p a r e n k i m

k o r t e k s , f l o e m, k a mb i u m, x i l e m d a n e mp u l u r , Pa d a p a ­

r e n k i m k o r t e k s d i j u mp a i r o n g g a s e k r e s i d a n k r i s t a l

k a l s i u m o k s a l a t y a n g b e r b e n t u k r o s e t . Ti p e b e r k a s

p e n g a n g k u t a n n y a a d a l a h k o l a t e r a l t e r b u k a , Pa d a b e b e -

r a p a t e mp a t b e r k a s p e n g a n g k u t a n i n i t e r p u t u s o l e h

p a r e n k i m k o r t e k s ( g a mb a r 6) .

2*4. I r i s a n me l i n t a n g a k a r

Su s u n a n y a n g d a p a t d i a ma t i a d a l a h b e b e r a p a l a p i s

s e l g a b u s , s k l e r e n k i m, p a r e n k i m k o r t e k s d e n g a n Be l

b e r b e n t u k p o l i g o n a l . Se l a n j u t n y a a d a l a h f l o e m, k a m -

b i u m d a n x i l e m. Be r k a s p e n g a n g k u t a n n y a me mp u n y a i t i ­

p e k o l a t e r a l t e r b u k a . Ro n g g a s e k r e s i t e r d a p a t p a d a

p a r e n k i m k o r t e k s . Se l a i n k r i s t a l k a l s i u m o k s a l a t

b e n t u k r o s e t , j ug a d i j u mp a i k r i s t a l k a l s i u m o k s a l a t

(55)

Ga mb a r 3. I r i s a n me l i n t a n g t e g a k l u r u s i b u t u l a n g d a u n /

a n a k d a u n S, e l l l p t i c a Ha r ms

Ke t e r a n g a n g a mb a r :

1. Ep i d e i mi s a t a s

2. Ko l e n k i m

3. Pa r e n k i m

4. Ep i d e r mi s b a wa h

5* Xi l e m.

6. F l o e m

7. Sk l e r e n k i m

8. Ro n g g a s e k r e s i ( s c h i z o g e n )

9. n i p o d e r mi s

10, J a r i n g a n t i a n g ( p a l i s a d e )

(56)

Ga mb a r 4* I r i s a n e p i d e r mi s a t a s a n a k d a u n

(57)

Ga mb a r 5. I r i s a n e p i d e r mi s ba v/ a h a n a k d a u n S. e l l i p t i c a Ha r ms

Ke t e r a n g a n g a mb a r :

1, Se l e p i d e r mi s

2, St o ma t a t i p e a n i s o s i t i k

(58)

Ga mb a r 6, I r i s a n me l i n t a n g

b a t a n g S. e l l i - pt l c a Ha r ms

Ke t e r a n g a n g a mb a r :

1. J a r i n g a n g a b u s

2. Sk l e r e n k i m

3. Pa r e n k i m k o r t e k s

4. Ro n g g a s e k r e s i ( s c h i z o g e n )

5. F l o e m

6. Ka mb i u m

7. Xi l e m

(59)

Ga mb a r 7. I r i s a n me l i n t a n g

a k a r S. e l l l p t i c a Ha r ms

Ke t e r a n g a n g a mb a r :

1, J a r i n g a n g a b u s

2, Sk l e r e n k i m

3. Pa r e n k i m k o r t e k s

4. Ro n g g a s e k r e e i ( s c h i z o g e n )

5. Pl o e m

6, Ka mb i u m

(60)
(61)

4, I s o l a s i k a n d u n g a n

4. 1. Ek s t r a k s i

Ek s t r a k s i d a r i 8 0 0 g r a m s e r b u k k e r i n g d e n g a n n - h e k -

s a n a , d i p e r o l e h e k s t r a k k e n t a l b e r wa r n a h i j a u k e h i -

t a ma n s e b e r a t 2 9 , 0 g r a m. Se t e l a h d i s a b u n k a n d a n d i ­

e k s t r a k s i d e n g a n e t e r , d a n s e l a n j u t n y a d i u a p k a n d i ­

p e r o l e h e k s t r a k k e r i n g b e r wa r n a c o k l a t s e b a n y a k

10 , 5 gr a m.

4. 2. P e mi s a h a n d a n p e mu mi a n e k s t r a k

P e mi l i h a n f a s a g e r a k de nga n' u j i k r o ma t o g r a f i l a p i -

s a n t i p i s .

F a s a d i a m : Ki e s e l g e l 60 ^ 2 5 4

F a s a g e r a k : n - h e k s a n a : e t i l a s e t a t , d e n g a n p e r b a n -

di nga n ( 9 : 1) , ( 8 : 2) , ( 7 : 3) ,

( 6 : 4) d a n ( 5 : 5) .

P e n a mp a k b e r c a k : p e r e a k s i a ni s a l de hi d, .

Ha s i l :

(62)
(63)
(64)

I d e n t i f i k a s i h a s i l i s o l a s i

4 . 3 . 1 Re a k s i wa ma

Ha s i l n y a s e p e r t i t e r l i h a t p a d a t a b e l I V

TA3 EL I V

I DEETI FI KASI KRI S TAL HAS I L I SOLASI DSNGAi J REAKSI WARi l A

Re a k s i wa ma Ha s i l

- Li e b e r ma n n - Bu r c h a r d

- Sa l k o ws k i

h i j a u - b i r u

c i n c i n me r a h

4 * 3 . 2 * Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s

Fa s a d i a m : Ki e s e l g e l 60 ^ 2 5 4

Fa s a g e r a k ; - k l o r o f o r m : e t i l a s e t a t ( 9

- n - h e k s a n a : e t i l a s e t a t ( 5

- k l o r o f o r m : n - h e k s a n a ( 7 :

P e n a mp a k b e r c a k : p e r e a k s i a n i s a l d e h i d ,

Ha s i l : d a p a t d i l i h a t p a d a t a b e l V ( l i h a t

(65)

TABS L V

ZDENTI PI KASI KRI S TAL' HAS I L I SOLASI DENGAN KROMATOGRAF I . t API SAN T I PI S

F a s a g e r a k

K H I Pe mb a n d i n g

Wa ma Rf Wa ma Rf

kl or of oi r a : e t i l a s e t a t

9 : 1

u n g u 0 , 4 2 u n g u

s'

' " 6, 42

n - h e k s a n a : e t i l a s e t a t

5 : 5

u n g u 0 , 5 0 u n g u 0 , 5 0

kl or of oxr o : n - h e k s a n a

7 ; 3

u n g u 0 , 1 9 u n g u 0 , 1 9

Ke t e r a n g a n :

- KHI : k r i s t a l h a s i l i s o l a s i .

- Se b a g a i p e mb ^ n d i n g d i g u n a k a n s t i g ma s t e -

(66)

Ga mb a r 8- Kr o ma t o g r a m k r i s t a l h a s i l i s o l a s i d e n g a n f a s a g e r a k k l o r o f o r m : e t i l

a s e t a t ( 9 : 1)

Ke t e r a n g a n :

S : k r i s t a l h a s i l i s o l a s i

(67)

W

; 14.1

As

5 5

M

* P

Ga mb a r 9. Kr o ma t o g r a m k r i s t a l h a s i l i s o l a s i

d e n g a n f a s a g e r a k n - h e k s a n a : e t i l

a s e t a t ( 5 : 5)

Ke t e r a n g a n :

S : k r i s t a l h a s i l i s o l a s i

(68)

Ga r hba r 1 0. Kr o ma t o g r a m k r i s t a l h a s i l i s o l a s i

d e n g a n f a s a g e r a k k l o r o f o r m : n - h e k s a n a

( 7 : 3)

Ke t e r a n g a n :

S : k r i s t a l h a s i l i s o l a s i

(69)

4 . 3 . 3 . Ti t i k l e b u r

Da r i p e n g a ma t a n t i t i k l e b u r k r i s t a l h a s i l

i s o l a s i d i p e r o l e h h a s i l s e b a g a i b e r i k u t :

TABEL VI

TI TI K LEBUR KRI S TAL HAS I L I SOLASI

P e n g a ma t a n Ti t i k l e b u r

I 148 - 152 ° C

I I 14 8 - 15 2 ° C

I I I 149 - 15 2 ° C

4 . 3 . 4 . Sp e k t r a

- Sp e k t r u m u l t r a v i o l e t

De n g a n me n g g u n a k a n p e l a r u t me t a n o l d i p e r o l e h

s e r a p a n ma k s i mu m p a d a p a n j a n g g e l o mb a n g

2 0 5 n m. ( l i h a t g a mb a r 1'1)

- Sp e k t r u m i n f r a me r a h

Kr i s t a l h a s i l i s o l a s i me mb e r i k a n p u n c a k - p u n -

c a k s e r a p a n a n t a r a l a i n p a d a b i l a n g a n g e l o m-

b a n g : 3 4 2 5 c m" 1 , 2 9 7 5 c m" 1 , 2 9 5 0 c m" 1 ,

2 8 7 5 c m" 1 , 147 5 c m" 1 , 139 0 c m" 1 , 1 3 8 0 c m" 1 ,

13 4 5 c m" 1 , 1 2 5 5 c m" 1 , 1 2 1 0 c m" 1 , 1 1 9 0 c m" 1 ,

1170 c m" 1 , 11 5 0 c m" 1 , 1115 c m" 1 , 1 0 7 0 c m" 1 ,

104 0 c m" 1 , 10 2 0 c m" 1 , 9 8 0 c m" 1 , 9 7 0 c m" 1 ,

9 6 0 c m" 1 , 9 4 0 c m" 1 , 9 0 0 c m" 1 , 8 5 0 c m" 1 ,

8 4 0 c m" 1 , 8 1 0 c m" 1 , 8 0 0 c m" 1 ,

(70)

Da r i s p e k t r u m i n f r a me r a h t e r s e b u t , t e r l i h a t

a d a n y a p u n c a k - p u n c a k s e r a p a n s p e s i f i k y a i t u :

3 4 2 5 c m ** : s p e s i f i k u n t u k OH

2 9 5 0 cm""* : s p e s i f i k u n t u k CH^

- 1

1475 c m : s p e s i f i k u n t u k CH

- Sp e k t r u m r e s o n a n s i ma g n e t i n t i

Da r i s p e k t r u m r e s o n a n s i ma g n e t i n t i y a n g d i -

p e r o l e h ( g a mb a r 13) , t a mp a k p u n c a k - p u n c a k

s e r a p a n p a d a g e s e r a n k i mi a ( 8 )

:

0 , 7 pp m;

0 , 9 ppm; 1, 2 p p m; d a n 1, 3 ppm.

Ha s i l t e r s e b u t me n u n j u k k a n a d a n y a p r o t o n :

& =

0 , 9 d a n 1 , 2 p p m : p r o t o n d a r i H— CH^

6 = 1 , 3 p p m : p r o t o n d a r i Rg CHg

- Sp e k t r u m ma a s a

Da r i s p e k t r u m ma s s a . k r i s t a l h a s i l i s o l a s i

( g a mb a r 14) , d i j u mp a i p u n c a k - p u n c a k p a d a

m/ z 4 1 2 , 3 9 6, 36 9, 35 1 , 30 1, 273 , 255, 239,

(71)

Ga mb a r 11. Sp e k t r u m u l t r a v i o l e t

k r i s t a l h a s i l i s o l a s i

, t I L I

V.

I . . u T , , ' A V l

r 1

S U P. A D

A

7 A

I

I

(72)
(73)
(74)
(75)

BAB V

P EMBAHASAN

Ha s i l p e n g a ma t a n ma k r o s k o p i k d a r i Sc h e f f l e r a e l l l p t l c a

Ha r ms me n u n j u k k a n b a h wa d a u n n y a b e r u p a d a u n ma j e mu k me n j a r i ,

d e n g a n 5 - 6 a n a k d a u n y a n g b e r wa r n a h i j a u , b e r b e n t u k e l l i p

d e n g a n u j u n g me r u n c i n g , p a n g k a l t u/ npul d a n t e p i n y a r a t a . Tu ­

l a n g d a u n me n y i r i p d a n d u d u k d a u n t e r s e b a r . Uk u r a n a n a k da -

u n d a l a m s a t u t a n g k a i d a u n b e r v a r i a s i . Ba t a n g n y a b e r b e n t u k

s i l i n d r i s . Pa d a wa k t u mu d a b e r wa r n a h i j a u , s e t e l a h t u a me n -

j a d i k e c o k l a t a n , Ak a r b e r wa r n a c o k l a t , b e r b e n t u k s i l i n d r i s

d e n g a n p e r mu k a a n k a s a r . Se mu a b a g i a n t ur a buha n i ni , b i l a d i -

r e ma s a k a n me mb e r i k a n b a u y a n g k h a s , me n a n d a k a n a d a n y a mi -

n y a k a t s i r i .

De n g a n p e n g a ma t a n s e c a r a mi k r o s k o p i k , p a d a i r i s a n me -

l i n t a n g a n a k d a u n t e r d a p a t e p i d e r mi s a t a s d a n b a wa h , k o l e n -

ki r n, p a r e n k i m, b e r k a s p e n g a n g k u t a n t i p e k o l a t e r a l , h i p o d e r -

mi s ( d i b a wa h e p i d e r mi s a t a s ) , j a r i n g a n t i a n g ( p a l i s a d e )

y a n g t e r d i r i d a r i 2 - 3 l a p i s s e l d a n j a r i n g a n b u n g a k a r a n g .

Ti p e d a u n d o r s i v e n t r a l d i ma n a j a r i n g a n p a l i s a d e h a n y a t e r -

d a p a t p a d a s a t u s i s i , Pa d a p a r e n k i m d a u n t e r d a p a t k r i s t a l

k a l s i u m o k s a l a t b e n t u k r o s e t d a n r o n g g a s e k r e s i ( s c h i z o g e n ) .

St o ma t a h a n y a t e r d a p a t p a d a e p i d e r mi s b a wa h a n a k da u n .

Pa d a i r i s a n me l i n t a n g b a t a n g d i j u mp a i j a r i n g a n g a b u s ,

s k l e r e n k i m, p a r e n k i m k o r t e k s , f l o e m, k a mb i u m, xi l er a d a n

e mp u l u r . Be r k a s p e n g a n g k u t a n n y a b e r t i p e k o l a t e r a l t e r b u k a .

(76)
(77)
(78)
(79)
(80)

D&r i ’ p u n c a k - p u n c a k t e r s e b u t , t e r d a p a t p u n c a k - p u n c a k y a n g

b i a s a n y a d i h a s i l k a n o l e h s t e r o l , s e p e r t i m/ z 273, 255, 213.

Pu n c a k p a d a m/ z 3 5 9 d a n 351 me r u p a k a n p u n c a k y a n g s p e s i f i k

u n t u k s t i g ma s t e r o l , s e l a i n 4 1 2 ( 34 ) . Pu n c a k - p u n c a k l a i n t e r -

n y a t a t i d a k s e mu a n y a s a ma d e n g a n p u n c a k d a r i s t i g ma s t e r o l ,

Mi s a l n y a p u n c a k p a d a m/ z 396, b i a s a n y a d i h a e i l k a n o l e h s i -

t o s t e r o l . Da r i h a l i n i b i s a d i k e t a h u i b a h wa k r i s t a l h a s i l

i s o l a s i a d a l a h s t e r o l y a n g r f l asi h d a l a m b e n t u k c a mp u r a n , d i -

(81)

KESI HPULAN

Be r d a s a r k a n h a s i l p e n e l i t i a n y a n g t e l a h d i l a k u k a n , da -

p a t d i t a r i k k e s i mp u l a n :

1. Ci r i - c i r i ma k r o s k o p i k d a n mi k r o s k o p i k y a n g p e n t i n g /

k h a s d a r i Sc h e f f l e r a e l l i p t i c a Ha r ms :

Da u n ma j e r a uk me n j a r i d e n g a n 5 - 6 a n a k d a u n y a n g b e r -

b e n t u k e l l i p , t i p e d o r s i v e n t r a l , a r o ma t i k , s t o ma t a

h a n y a p a d a e p i d e r mi s b a wa h ; r o n g g a s e k r e s i t e r d a p a t

p a d a p a r e n k i m d a u n d a n p a r e n k i m k o r t e k s ( b a t a n g d a n

a k a r ) ; k r i s t a l k a l s i u m o k s a l a t t e r d a p a t p a d a p a r e n k i m

d a u n , p a r e n k i m k o r t e k s b a t a n g d a n a k a r , b e n t u k p r i s ma

p a d a p a r e n k i m k o r t e k s a k a r ; b e r k a s p e n g a n g k u t a n k o l a -

t e r a l t e r b u k a , d i b e b e r a p a t e mp a t t e r p u t u s o l e h p a r e n -

k i m k o r t e k s ( p a d a b a t a n g ) ; j u g a t e r d a p a t a k a r g a n t u n g .

2. Ka n d u n g a n k i mi a

Da r i s k r i n i n g f i t o k i mi a s e r b u k k u l i t b a t a n g Sc h e f f l e r a

■ e l l i p t i c a Ha r ms , d a p a t d i t u n j u k k a n a d a n y a k a n d u n g a n g o -

l o n g a n s a p o n i n , t r i t e r p e n , s t e r o i d , s e n y a wa p o l i f e n o l

d a n mi n y a k a t s i r i .

3. I s o l a s i k a n d u n g a n

Di p e r o l e h k r i s t a l j a r u m b e r wa r n a p u t i h , d e n g a n t i t i k

l e b u r 148 - 152° C; i d e n t i f i k a s i d e n g a n r e a k s i wa ma ,

k r o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s d a n a n a l i s i s s p e k t r a me n u n -

(82)

BAB VI I I

RI NGKASAN

Da l a m p e n e l i t i a n i n i d i g u n a k a n t u mb u h a n Sc h e f f l e r a

e l l i p t i c a Ha r ms , y a n g d i a mb i l d a r i d a e r a h Tr a wa s , Mo j o k e r t o .

Ba h a n d i a mb i l p a d a b u l a n J a n u a r i 1989. Pe n e l i t i a n y a n g d i l a ­

k u k a n me l i p u t i p e n e l i t i a n ma k r o s k o p i k , mi k r o s k o p i k , k a n d u n g ­

a n k i mi a , a e r t a i s o l a s i s a l a h s a t u k a n d u n g a n .

Pa d a p e n e l i t i a n ma k r o s k o p i k y a n g d i a ma t i a d a l a h da un,

b a t a n g d a n a k a r . Da u n n y a b e r u p a d a u n ma j e mu k me n j a r i d e n g a n

5 - 6 a n a k d a u n , p e r mu k a a n b e r wa r n a h i j a u , d i ma n a p e r mu k a a n

a t a s wa ma n y a l e b i h t u a d a r i p e r mu k a a n b a wa h . Be n t u k n y a e l -

l i p , u j u n g me r u n c i n g , p a n g k a l t u mp u l d a n t e p i n y a r a t a , Da u n

l e t a k n y a t e r s e b a r , s e r t a t u l a n g d a u n me n y i r i p .

Ba t a n g n y a b e r b e n t u k s i l i n d r i s , p a d a wa k t u mu d a b e r wa r n a h i -

j a u, s e t e l a h t u a b e r wa r n a k e c o k l a t a n , Pe r mu k a a n n y a h a l u s b i ­

l a ma s i h mu d a d a n me n j a d i k a s a r s e t e l a h t u a . Ak a r b e r wa r n a

c o k l a t , b e r b e n t u k s i l i n d r i s d e n g a n p e r mu k a a n k a s a r , J u g a

t e r d a p a t a k a r g a n t u n g . Se mu a b a g i a n t u mb u h a n i ni , b i l a d i r e -

ma s a k a n me mb e r i k a n b a u y a n g kha s .

Pa d a i r i s a n me l i n t a n g t e g a k l u r u s i b u t u l a n g a n a k d a u n

d a p a t d i a ma t i s e l e p i d e r mi s a t a s , k o l e n k i m, p a r e n k i m d a n

e p i d e r mi s b a wa h , Ko l e n k i m t e r d a p a t d i b a wa h e p i d e r mi s a t a s

d a n d i a t a s e p i d e r mi s b a wa h a n a k d a u n , Pa d a i b u t u l a n g a n a k

d a u n t e r d a p a t b e b e r a p a b e r k a s p e n g a n g k u t a n . J u g a d i t e mu k a n

k r i s t a l k a l a i u m o k s a l a t b e r b e n t u k r o s e t ( b i n t a n g ) . Di d a e -

(83)
(84)

g e r a k n - h e k s a n a : e t i l a s e t a t ( 9 : 1) . Fr a k s i - f r a k s i d e n g a n

n o d a d a n h a r g a Rf y a n g g a ma d i k u mp u l k a n . Da l a m p e n e l i t i a n

i n i , h a s i l k r o ma t o g r a f i k o l o m ma s i h b e l u m mu mi , s e h i n g g a

d i l a k u k a n . p e mu mi a n l a g i d e n g a n k r o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s

p r e p a r a t i f . Fa s a g e r a k y a n g d i g u n a k a n a d a l a h k l o r o f o r m :

e t i l a s e t a t ( 9 : 1) » s e d a n g k a n f a s a d i a mn y a Ki e s e l g e l 60

BF2 5 4 • Kr i s t a l h a s i l p e mu mi a n b e r wa r n a p u t i h , b e r b e n t u k

j a r u m, Kr i s t a l i n i d i p e r i k s a / d i i d e n t i f i k a s i d e n g a n r e a k s i

wa r n a , k r o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s , t i t i k l e b u r d a n d i l a k u -

k a n a n a l i s i s s p e k t r a . Da r i h a s i l i d e n t i f i k a s i t e r s e b u t d i -

k e t a h u i b a h wa s e n y a wa ( k r i s t a l ) y a n g d i p e r o l e h t e r ma s u k g o -

(85)

-DAFTAR PUSTAKA

1. Be n s o n , L . , Pl a n t Cl a s s i f i c a t i o n , D. C. He a t h a n d Co mp a n y ,

Bo s t o n , 1957, 27 9 - 280.

2. La n j o u w, J . e t a l . , Co mp e n d i u m v a n d e Pt e r i d o p h y t a e n

Sp e r ma t o p h y t a , Ac a d e mi s c h e Pa p e r b a c k , A Oo s t h o e k ' s

Ui t g e v e r s ma a t s c h a p p i j N. V, , 1968, 212,

3. Co r n e r , F . J . H. , Wa y s i d e Tr e e s of Ma l a y a , Vo l u me I , Th e

Go v e r me n t P r i n t i n g Of f i c e , Si n g a p o r e , 194- 0, 15 6 -

157.

4. Ts e n g , C. C. a n d J , R. Sh o u p , Po l l e n Mo r p h o l o g i o f S c h e f f l e

-r a ( A-r a l i a c e a e ) , Ame -r i c a n J o u -r n a l o f Bo t a n y , 1978,

65: 3 8 4 - 394,

5. Anoni r a , Ma t e r i a Me d i k a I n d o n e s i a , J i l i d I , De p a r t e me n Ke

-s e h a t a n Re p u b l i k I n d o n e -s i a , 1977, 7 - 12,

6. Tr e a s e , G. E. a n d W. C. Ev a n s , Ph a r ma c o g n o s y , 1 1 ^ e d i t i o n ,

Ba i l l i e r e Ti n d a l l , Lo n d o n , 1978, 8 4 - 85 , 121 - 122.

7. He g n a u e r , R. , Ch e mo t a x o n o mi e d e r Pf l a n z e n , Ba n d I I I ,

Bi r k h a u a e r , Ve r l a g , Ba s e l , St u t t g a r t , 1964, 17 3 -

184.

8. He y n e , K. , De Nu t t i g e Pl a n t e n v a n I n d o n e s i e , i n t we e d e

-l e n , N. V. Ui t g e v e r i j w v a n Ho e v e ' s Gr a v e n h a g e , Ba n -

d u n g , 1950, 1208,

9. Ha n s e n , L. a n d P. M. Bo l l , Po l y a c e t y l e n e s i n Ar a l i a c e a e :

Th e i r Ch e mi s t r y , Bi o s y n t h e s i s a n d Bi o l o g i c a l S i g n i ­

f i c a n c e , Ph y t o c h e mi s t r y , 1986, 25: 2 8 5 - 293.

(86)
(87)
(88)

k e d u a , J i l i d 1, d i t e r j e ma h k a n A. Ha n d y a n a Pu d j a a t -

ma k a , Er l a n g g a , J a k a r t a , 198 3 , 3 3 3 - 388.

' 30. 8 t r o b e l f \ , H, A, , Ch e mi c a l I n s t r u me n t a t i o n : A Sy s t e ma t i c

Ap p r o a c h , 2n( * e d i t i o n , Ad d i s o n - We s l e y Pu b l i s h i n g

Co mp a n y , Ca l i f o r n i a , Lo n d o n , On t a r i o , 1973, 521 -

575.

' 31. Mc La f f e r t y , F , W, , I n t e r p r e t a s i Sp e k t r a Ma s s a , e d i s i k e -

t i g a , d i t e r j e ma h k a n Ha r d j o n o Sa s t r o h a r a i d j o j o ,

Ga d j a h Ma d a Un i v e r s i t y Pr e s s , 1988,

32. Fo n g , Ha r r y , H. S, e t a l , Ph y t o c h e mi c a l Sc r e e n i n g ,

De p a r t e me n t o f P h a r ma c o g n o s y a n d Ph a r ma c o l o g y ,

Co l l e g e o f Ph a r ma c y o f I l l i o n i s a t Me d i c a l . e nt e r ,

Ch i c a g o , 30 - 69.

33. No o r Ch o l i e s d a n Gu n a wa n I n d r a y a n t o , Ca r a - c a r a Sk r i n i n g

Fi t o k i mi a , Ku r s u s P e n y e g a r d a l a m r a n g k a Lu s t r u m I I I

F a k u l t a s Fa i ma s i Un i v . Ai r l a n g g a , 1978, 1 - 14,

34. Gu n a wa n I n d r a y a n t o , St e r d i d e u n d Tr i t e r p e n e i n Ze l l k u l

-t u r e n Un -t e r s u c h u n g e n mi -t Ze l l k u l -t u r e n v o n So l a n u m

l a c i n i a t u m Ai t ; So l a n u m wr i g h t i i Bt h u n d Co s t u s

s p e c i o u s u s ( Ko e n ) Sm, Di s s e r t a t i o n , Fa k u l t a t f u r

Ch e mi e u n d Ph a r ma z i e d e r Eb e r h a r d - Ka r l s - Un i v e r s i t a t

z v Tu b i n g e n , 1983, 64 - 79.

35. Ge mb o n g Tj i t r o s o e p o mo , Mo r f o l o g i Tu mb u h a n , Ga d j a h Ma d a

Un i v e r s i t y Pr e s s , Yo g y a k a r t a , 1986,

Gambar

TABEL IHASI L PENELI TI AN KANDUNGAN KI MI A
TABEL I IHASI L:  UJ I  KROMATOGRAFI  LAPI SAN TI PI S
TABEL I I I
TABEL VITI TI K LEBUR KRI STAL HASI L I SOLASI

Referensi

Dokumen terkait

Lihat saja bayaran Allah untuk “pekerjaan” yang satu ini, pekerjaan tahajjud; siapa yang shalat dua rakaat di tengah malam, khairun minaddunyaa wa maa fiihaa, maka baginya lebih

Deskripsi dari jenis ini adalah mandibula triangularis; sisi dorsal pronotum cembung; pronotum memiliki sepasang duri yang panjang; propodeum memiliki sepasang duri

Diantara pemikirannya adalah mengenai konsep falah, hayyah thayyibah, dan tantangan ekonomi umat Islam, kebijakan moneter, lembaga keuangan syariah yang lebih ditekankan kepada

Secara umum masalah penelitian yang menjadi titik fokus rumusan masalah adalah partisipasi masyarakat dalam program pengelolaan sampah berbasis komunitas lokal

Menurut Darminto (2010) kinerja keuangan juga merupakan keseluruhan hasil kerja manajemen dalam mengelola berbagai sumber daya yang dimiliki yang dapat.. Kinerja

Ketika matahari berada dijalur Ka’bah bayangan matahari akan berhimpit dengan arah yang menuju Ka’bah untuk suatu lokasi atau tempat, sehingga pada waktu itu setiap benda

Plasma darah ini berdifusi seperti produk katabolisme urea, keratin dan asam urat serta unsur anabolisme seperti glukosa dan asam amino (Harper,1979).. Darah merupakan

Tujuan penelitian ini adalah untuk mengetahui dan menganalisis pengaruh pressure (tekanan), opportunity (kesempatan), rasionalization (rasionalisasi), capability