SİYASET BİLİMİ SİYASET BİLİMİ
Siyaset Bilimi Nedir? Siyaset Bilimi Nedir?
"Siyaset" Arapça kökenli bir sözcük olup, at eğitimi anlamına gelmektedir. Bunun yanında aynı "Siyaset" Arapça kökenli bir sözcük olup, at eğitimi anlamına gelmektedir. Bunun yanında aynı kavrama karşılık Batı'dan alınan "politika" sözcüğü Yunan kökenli bir sözcüktür.
kavrama karşılık Batı'dan alınan "politika" sözcüğü Yunan kökenli bir sözcüktür. "Siyas
"Siyaset" et" sözcüğünün sözcüğünün günümüzdeki anlamıgünümüzdeki anlamıyla siyasyla siyaseti eti ülke, ülke, devlet, devlet, insan yönetimi biçiinsan yönetimi biçiminmindede tanımlamak olanaklıdır. Siyaset bilimini
tanımlamak olanaklıdır. Siyaset bilimini bir bilim bir bilim olarak olarak da, da, siyasal otorisiyasal otorite te ile ilgiile ilgili kurumların ve buli kurumların ve bu kurumların oluşmasında ve işlemesinde rol oynayan davranışların bilimi olarak tanımlayabiliriz. kurumların oluşmasında ve işlemesinde rol oynayan davranışların bilimi olarak tanımlayabiliriz. (Siyaset Bilimi, Kışlalı, 1999, 17-18)
(Siyaset Bilimi, Kışlalı, 1999, 17-18) Siyaset Biliminin Doğuşu ve
Siyaset Biliminin Doğuşu ve GelişimiGelişimi
Siyasal konulara eğilmiş ve bu alanda önemini günümüze kadar koruyan yapıtlar vermiş olan Siyasal konulara eğilmiş ve bu alanda önemini günümüze kadar koruyan yapıtlar vermiş olan düşünürlere Eski Yunan'dan başlayarak rastlanır.Ama yakın zamanlara gelinceye kadar,siyaset düşünürlere Eski Yunan'dan başlayarak rastlanır.Ama yakın zamanlara gelinceye kadar,siyaset konusuna ilişkin yapıtlar felsefi olmaktan öteye geçememiştir.
konusuna ilişkin yapıtlar felsefi olmaktan öteye geçememiştir. Siyaset bilim
Siyaset biliminin inin gelişimi gelişimi anlatılırken anlatılırken siyasal düşünce tarsiyasal düşünce tarihi içiihi içindeki yeriyle ndeki yeriyle birlikte bu konuyubirlikte bu konuyu açıklamaya çalışmak ayırdedilemez bir gerçektir.
açıklamaya çalışmak ayırdedilemez bir gerçektir. Siy
Siyasaasal l düşüncdüşünce e alaalanınnında da felfelsefsefeden eden bibililime me doğru doğru yöneyönelilişişin n AriAristotelstoteles(M.es(M.Ö. Ö. 384-322) 384-322) ililee başlad
başladığınığını ı söyleysöyleyebiebilirliriz.Ariz.Aristoteles'iistoteles'in, n, çağındaki çağındaki Yunan Yunan kentlerikentlerinin nin anayasasanayasasını ını ve ve siyasiyasalsal sistemlerini karşılaştırmalı olarak incelemesiyle ortaya çıkan "Politika" adlı kitap, siyaset biliminin sistemlerini karşılaştırmalı olarak incelemesiyle ortaya çıkan "Politika" adlı kitap, siyaset biliminin belki
belki en eski kurucu kaynağen eski kurucu kaynağını ını oluşturmaktadır.oluşturmaktadır.
Aristoteles'ten uzun zaman sonra siyaset biliminin ikinci öncüsü görünümüyle ortaya çıkan kişi, Aristoteles'ten uzun zaman sonra siyaset biliminin ikinci öncüsü görünümüyle ortaya çıkan kişi, Tunus
Tunuslu lu bir bir İslaİslam m düşünüdüşünürü rü olan olan İbni Halduİbni Haldun'dun'dur.(1332-14r.(1332-1406)İbn06)İbni i HalHaldun dun devldevlet et ve ve iktiktidar idar kavra
kavramlmlarıarını nı bilbilimimsel sel bir bir yakyaklaşlaşımımla la incinceleelemimiştiştir.Oyr.Oysa sa aynaynı ı çağda çağda yaşayaşayan yan BatıBatılı lı HıriHırististiyanyan düşünürleri, olaya dinsel bir açıdan bakmışlardır.
düşünürleri, olaya dinsel bir açıdan bakmışlardır.
Siyaset bilimini doğuşunda rol oynayan üçüncü bir isim olarak da bir İtalyan düşünürü olan Siyaset bilimini doğuşunda rol oynayan üçüncü bir isim olarak da bir İtalyan düşünürü olan Ma
Machchiiavaveellllii''yyi i gögörmrmekekteteyyiiz.z.(1(146469-9-15152727)A)Ammacaca a ulaşulaşan an heher r araracacıın n mmeşeşru ru ololduduğuğununu söylemiştir.Aristoteles'in Politika'sı gibi, Machiavelli'nin Prens'i siyaset biliminin temel kaynakları söylemiştir.Aristoteles'in Politika'sı gibi, Machiavelli'nin Prens'i siyaset biliminin temel kaynakları arasına girmiştir.
arasına girmiştir.
Machiavelli bu eserinde devletlerin ya Cumhuriyetle ya da Prenslikler biçiminde yönetildiklerini Machiavelli bu eserinde devletlerin ya Cumhuriyetle ya da Prenslikler biçiminde yönetildiklerini söyl
söyler er ve ve Prens Prens adladlı ı eserieserininin n konusukonusunun nun da da prensprensliliklekleri ri inincelcelememek ek olduolduğunu ğunu belbelirtirtir.(Sir.(Siyaiyasalsal Düşünceler ve Yönetim
Düşünceler ve Yönetimler, Göze, 1ler, Göze, 1995, 103)995, 103) 19
19. . yüyüzyzyııllla la beberarabeber,ar,artırtık k gegenenel l ololaraarak k toptoplulumsmsal al ve ve özözel el ololararak ak da da sisiasasal al düdüşüşüncnceneniinn bil
bilimsimsellelleşmeeşmeye başlye başladığı adığı görülmüştür.Teknolojigörülmüştür.Teknolojik atılık atılımlmlar ve sanayiar ve sanayileşmleşme süreci, batıle süreci, batılı toplumlı toplumlarınarın yapısında hızlı değişmeler yaratmıştır.Kentler hızla kalabalıklaşmış, sanayi emekçilerinden oluşan yapısında hızlı değişmeler yaratmıştır.Kentler hızla kalabalıklaşmış, sanayi emekçilerinden oluşan yeni bir sınıf siyaset sahnesine girmeye başlamıştır.Siyaset bilimi de bu hızlı yapı değişiklerinin yeni bir sınıf siyaset sahnesine girmeye başlamıştır.Siyaset bilimi de bu hızlı yapı değişiklerinin getirdiği sayıca ve önemce büyük sorunlara çözüm aranırken, bir kargaşa gibi görünen toplumsal getirdiği sayıca ve önemce büyük sorunlara çözüm aranırken, bir kargaşa gibi görünen toplumsal olayların nedenleri ve aralarındaki bağlantılar araştırılıken doğmuştur.
olayların nedenleri ve aralarındaki bağlantılar araştırılıken doğmuştur.
Sosyolojinin kurucusu sayılan Auguste Comte(1798-1853), aynı zamanda siyaset biliminin de Sosyolojinin kurucusu sayılan Auguste Comte(1798-1853), aynı zamanda siyaset biliminin de doğasına katkı yapan önemli mismler arasında yer alır.Sosyoloji zamanla sosyal bilimler arasında doğasına katkı yapan önemli mismler arasında yer alır.Sosyoloji zamanla sosyal bilimler arasında kendine yer etmesiyle sosyolojiden hareketle yeni bilim dalları oluşmuştur.Buradan hareketle kendine yer etmesiyle sosyolojiden hareketle yeni bilim dalları oluşmuştur.Buradan hareketle toplum bilimleri içinde bir dal oluşturan siyaset bilimi de belirli bir uzmanlaşma süreci içine girerek toplum bilimleri içinde bir dal oluşturan siyaset bilimi de belirli bir uzmanlaşma süreci içine girerek "siyasal bil
"siyasal bilimleimler"e dönr"e dönüşmüştürüşmüştür..
Siyaset bilimine katkı yapan kişilerden bir diğeri de Alexis De Tocqueville'dir.(1805-1859) Onun Siyaset bilimine katkı yapan kişilerden bir diğeri de Alexis De Tocqueville'dir.(1805-1859) Onun Am
Amerierika'dka'da a DemoDemokrasi krasi isiisimlmli i yapyapıtı ıtı tam tam anlanlamamıyıyla la bibililimsemsel l saysayılılabiabileclecek ek ililk k ve ve önemönemli li bir bir çalışmadır.Kitap,özellikle toplumsal ekonomik gelişmenin siyasal sistem üzerindeki etkisini ortaya çalışmadır.Kitap,özellikle toplumsal ekonomik gelişmenin siyasal sistem üzerindeki etkisini ortaya
koymak bakımından önem taşımakta ve birçok açıdan güncelliğini sürdürmektedir.(Siyaset Bilimi, Daver, 1968, 22-23)
Siyaset Biliminin Konusu
Siyaset Biliminin konusu üzerinde, bilim adamları arasında tam bir görüş birliğinden söz etmek zordur.Bazılarına göre konu yalnızca devletle sınırlıdır.Ama çoğunluk daha geniş bir kavram olan iktidardan hareket etmektedir.
Devlet, toplumların evriminde yönetimin kurumlaşması aşamasında ortaya çıkmıştır.Siyaset ise devletten önce de, devletin dışında da var olmuştur.Öte taraftan iktidar kavramı, otoriteyi de içerir.Otoritenin görüldüğü her yerde de "yöneten" ve "yönetilen" ayrımı bulunur.Toplumun en küçük birimlerinde, hatta ikili bireysel ilişkilerde bile otoriteye rastlayabiliriz.Bu açıklamaların sonucunda siyeset biliminin konusu olarak "devlet"i kabul etmek nasıl fazla dar bir çerçeveye sıkışmak demekse, iktidar anlayışına sığınmak da siyaset bilimini ilgisi olmayan alanlara itmek anlamına gelir.
İktidar kavramı, karar alma ve onu uygulama, uygun bulma gücünü içerir.Bu nedenle de düşünülebilecek tek iktidar bilimi siyasal iktidar değildir.Örneğin günümüzde bir ekonomik iktidardan söz edilebilir.Siyaset Bilimini ilgilendiren, siyasal iktidarın oluşumu, paylaşılması, işleyişi ve kullanılmasıdır; siyasal iktidarla ilgili süreçlerdir."Ekonomik iktidar" başta olmak üzere diğer iktidar türleri ise, siyaset bilimini ancak bu çerçeveye etki yaptığı ölçüde ildilendirir.Örneğin aile içi iktidar siyaset biliminin konusunda yer almaz.Ancak, ne zaman ki aile içi iktidar, aileyi oluşturan bireylerin siyasal davranışlarına yansıdığı ölçüde, oy verme eğilimlerine etki yaptığı zaman siyasal bilimin konusu olur.(Siyaset Bilimi, Kışlalı,1999, 18)
Siyaset Biliminin Kapsamı
Siyaset biliminin kapsamı ve bölümlerinin saptanmasında, UNESCO'nun öncülüğü ile 1948'de yapılan bir çalışma genellikle hareket noktasını oluşturur.Bu tarihte Paris'te toplanan siyaset bilimciler, dörtlü bir sınıflandırmada birleşmişlerdir.
1. Siyaset Kuramı
a. Siyaset Kuramı (genel) b. Siyasal Düşünceler Tarihi 2. Siyasal Kuramlar
a. Anayasa
b. Devlet Organları
c. Yerel Yönetimler ve Bölge Yönetimleri d. Kamu Yönetimi
e. Devletin Ekonomik ve Toplumsal Görevleri f. Karşılaştırmalı Siyasl Kuramlar
3. Partiler, Siyasal Kurumlar, Kamuoyu a. Siyasal Partiler
b. Siyasal Grup ve Dernekler
c. Yurttaşın Devlet ve Hükümet İşlerine Katılması(seçimler) 4. Uluslarası İlişkiler
a. Uluslararsı Siyaset
b. Uluslararsı Örgütler ve Yönetim c. Devletler Hukuku
kılmaktadır.Tarih, hukuk, ekonomi, coğrafya, sosyoloji, psikploji, demografya, istatistik gibi. (Siyaset Bilimi, Kışlalı, 1999, 33; Siyaset Bilimi, Daver, 1968, 60-61)
Siyaset Bilimindeki Bazı Kavramlar
Devlet: Belli bir parçası üzerine yerleşmiş; bir insan topluluğuna dayanan ve topraklar üzerinde bulunan herşey üzerinde otoriteye sahip, siyasal bir örgütle donanmış sosyal bir organizasyondur.
Siyasal Kurum: Devlet, siyasi parti, siyasi dernek gibi kurumlar ve siaysal iktidar faaliyetleri ile ilgili kurumlardır.
Siyasal Sosyalleşme: Yetişkinlerin siyasal davranışlarının gerisinde yer alan ve çocukluktan itibaren grup, aile içinde öğretilen sosoyal değerleri kapsar.
Siyasal Elit: Elit terim olarak Türkçe karşılığı "seçkinler" anlamına gelir.Siyasal elit ise, yüksek iktidar sınıfı olarak tanımlanır.
Polifikasyon: Siyasal toplumları yaratan sürece polifikasyon yani siyasal sistemleştirme denir. (Siyaset Bilimi, Daver, 1968, 78-121-122-123-156-172)
Kamuoyu: Bir konuyla ilgili olarak halkta beliren fikir ve kanaat, genel kanı.
Demokrasi :Yunanca'dan türemiş bir kelime olan demokrasi, basit anlamıyla halkın kendi kendini yönetmesi demektir.Demokrasi, batı toplumlarının sınıfsal yapılarındaki gelişmeler sonucunda ortaya çıkan bir yönetim anlayışı olarak, günümüzde bu gelişmeler sonucu, bazı temel ilkeler üzerine oturmuştur.Bir devletin demokratik olabilmesi için ;
a) Serbest seçim ve temsil ilkesinin, b) Genel ve eşit oy ilkesinin,
c) Seçimler sonucu oluşan parlamentoda çoğunluğun yönetme hakkına saygı ilkesinin, d) Azınlığın haklarının korunması ve çoğunluğun yetkilerinin sınırlanması ilkesinin, e) Yasalar önünde eşitlik ilkesinin,
f) Kişinin devlete karşı temel hak ve hürriyetlerinin korunması ilkesinin; anayasal düzen içinde güvence altına alınmış ve uygulanıyor olması gerekir.(Anayasa Hukukunun Temel Kavramları, Yüzbaşıoğlu, 2000, 1476)
Siyasi Parti: Halkın desteğini elde etmek şartıyla siyasi iktidarı elde etmek veya paylaşmak amacını güden sürekli bir örgüte sahip siyasi kuruluşlardır.(Anayasa Hukuku, Hazır,1996, 118)
Siyasal Davranış: Çeşitli alternatifler arasında bir tercih yapmak, yeni karar vermek ve buna uyan eylemlere girişmektir.(Siyaset Bilimi, Kışlalı, 1999, 28)
Otorite: İtaat edenler tarafından meşru görülen iktidardır.(Anayasa Hukuku, Hazır, 1996, 70)
Siyasi İktidar: Bir ülke veya toplumun bütünü üzerinde geçerli olan, maddi kuvvet ve zor kullanma gücüne sahip iktidardır.(Anayasa Hukuku, Hazır, 1996, 66)
Siyaset Biliminde Yöntem ve Teknikler
Siyaset bilimi, siyasal otorite ile ilgili kurumların ve bu kurumların oluşmasında ve işlemesinde rol oynayan bilim olarak tanımlanabilir.Siyaset bilimi de diğer sosyal bilimler arasında yer alan bir sosyal bilim dalı olduğuna göre, onun da bir metodu olaylara, yaklaşım biçimi olmalıdır.İşte tam bu noktada siyaset bilimi, biraz önceki tanımda ifade edilen kavramları açıklarken ve incelerken kendine has bir takım metodlara başvurmak durumundadır.Ancak toplum bilimlerinin en genç dallarından biri olması nedeniyle siyaset bilimi, diğer toplum bilimlerinde dahi yeni yeni kullanılmaya başlanmış bir takım teknikleri, kendine has yeni teknikler haline getirememiştir.
XX. yüzyılda siyaset bilimi, olması gerekenle uğraşmayı bırakıp, gerçekte olanı kendine konu almıştır.Ancak değer yargılarını tamamıyla kapsam dışı bırakmayıp, bir olguymuş gibi değer yargılarını incelemekte fakat bu yargıların değerlendirmesine girmemektedir.
Siyasal bilim araştırmacısı en genel ifade ile gözlediği gerçekleri toplar, sınıflandırır ve bir analize sokar.Kütüphane çalışmaları ve istatistik verilerin incelenmesi yoluyla çalışmalarına yön verir.Çalışmalarında saha çalışmalarına da yer vererek, bu bağlamda genel olarak gözlem yöntemini kullanır.(Siyaset Bilimi, Çam, 1975, 21)
Sosyal bilimcinin, buna koşut olarak siyaset bilimcinin, karşısına bir takım metodolojik engeller çıkmaktadır.Bunlardan biri deney güçlüğüdür.Bilindiği üzere, sosyal bilimlerde sosyal olayları deneye tabi tutmak oldukça güçtür.Ancak bazı sosyal bilimlerde ve bu rarada siyaset biliminde belli ölçüde bazı deneylere girişilebilir.Ancak burada bahsi geçen deney, laboratuvardaki deneylerden çok farklıdır.Çünkü burada sosyal içerikli olgu ve olaylar gündemdedir.Örneğin Kabine Sistemi ile Başkanlık Sistemi karşılaştırılabilir; yahut aynı memlekette zaman içinde tek meclis sistemi ile çift meclis sistemi, bunların fayda ve sakıncaları incelenebilir.(Siyaset Bilimi, Daver, 1968, 47)
Siyaset bilimi, hemen hemen tüm bilimlerde kullanılan tümdengelim ve tümevarım metodlarını da kullanmaktadır.Tümevarımda gerçekler toplanarak bir takım genellemelere gidilir.Tümdengelimde ise, önce genellleme yapılıp, sonra olaylara inilir.Tümdengelime siyaset biliminde özellikle teorik konularda rastlanır.
Yapılan bu açıklamalardan sonra şimdi de bu konuda kendine has bir takım özellikleri olan birkaç yöntemden bahsedelim.
Bunlardan ilki, Makro ve Mikro analizdir.Bilindiği gibi siyasal sistemle birey arasında devamlı ve karşılıklı bir ilişkiler örgüsü vardır.Siyasal sistemi birey davranışlarıyla etkilediği gibi bireyler de,tutum ve davranışlarıyla, siyasal sistemi etkiler.Bu karşılıklı etki iki analiz metoduyla ortaya çıkarılabilir:Makro ve Mikro Analiz.Sosyal bilimlerde makro, millet, devlet gibi büyük birimleri; mikro da ufak birimleri - özellikle bireyleri - gösteren terimdir.Bu bağlamda, bir siyasal parti sisteminin ya da seçim sisteminin siyasal rejim istikrarına ne yönde etkide bulunduğunu araştırmak bir makro analiz konusudur.Buna karşılık bireylerin politika ile niçin uğraştıkları ve neşekilde
ilgilendikleri sorusuna cevap aramak, bir mikro analiz çalışması yapmak demektir.
İkinci yöntem Ampirik çalışmalardır.Bir kısım siyaset bilimciler çalışmalarında ampirik araçalarla hareket etmekte ve daha çok tümevarım yolundan giderek, topladıkları bilgiyi ve yaptıkları gözlemleri sistemleştirmekte, bir takım sonuçlara varmaktadır.Özellikle seçmen davranışı, oy verme gibi siyasal davranış konularındaki çalışmalar böyledir.
Diğer bir yöntem, problem çözmedir.Siyasal bilimdeki araştırmaların çoğu bugün problem çözmeye yönelmiştir.Problem çözmeye bir takım önermelerle başlanabilir; fakat burada önemli olan, bir takım genel prensiplare, kanunlara ulaşmaktan çok, belli somut problemleri çözmektir.Örneğin az gelişmiş ülkelerde demokrasinin işlememesi problemini ele alan siyasal bilimci bu olayın nedenlerini araştırır ve böyle ülkelere uyabilecek bir siyasal rejimin şemasını
çizmeye çalışır.
kuramıdır.Siysal bilimcilerin çoğu bugün kurumsal tasvir, tanımlama ve çözümleme metodunu kullanmaktadır.Örneğin" bir yasama organının, bir mahkemenin yapısı, kuruluşu nedir?Bunlar nsaıl çalışır?" tarzındaki sorulara cevap ararlar.Daha çok bir takım bilgiler toplanılarak, genel prensipler halinde ifadeye çalışmadan, yahut sebep-sonuç ilişkisini aramadan çalışmak kurumsal tanımlama ve analiz metodudur.(Siyaset Bilimi, Daver, 1968,49-50) Tam bu noktada siyasal alanda sebep-sonuç ilişkisine dair birşeyler söylenebilir.Şöyle ki, siysal olayların çok ve karmaşık nedenlere sahip oluşu, neden-sonuç ilişkisinin açıkça ortaya konmasını engellemekte, en azından çok zorlaştırmaktadır.Bunula beraber, siyasal bilimci, gözlemlediği olaylardan bir neden-sonuç ilişkisi sezmeye çalışır.Bir varsayım geliştirir.Çoğunlukla tarihe başvurarak, varsayımını doğrulayacak örnekler göstermeye çalışır.(Siyaset Bilimi, Kışlalı, 1999, 20-21)
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki; siyaset bilimi diğer toplum bilimlerinden yöntem ve teknik açısından pek farklı değildir.Siyaset bilimde kullanılan araçların çoğu diğer bilimlerce bulunmuş, siyaset bilimci de bunların kullanımını geliştirmiştir.(Siyaset Bilimi, Çam, 1975, 22)
Siyaset Bilimi ve Diğer Bilimler Din ve Siyaset ilişkisi:
Başta devlet olmak üzere siyasal kurumların ve siyasal düşüncelerin dinin, din kurallarının, teolojik ve metafizik ilkerin etkisinden kurtulup bağımsız hale gelmesi uzuzn bir sosyal ve tarihi geşilmenin sonucudur.
Avrupa'da ve diğer ülkelerde din, zuzn yüzyıllar süren bir devirde toplumu ve devleti düzenleyen başlıca kuvvetlerden biri olmuştur.Toplumların gelişmesinde, devletlerin organlaşmasında,
kültürlerin oluşmasında dinin etkisi görülmüştür.
Dinler, içlerinden çıktıkları ortam değiştikten sonra da etkilerini belirli ölçülerde sürdürürler.Bu etkinin siysal yaşamda genellikle tutucu yönde yansıdığı söylenebilir.
Ahlak ve Siyaset:
Siyasette araç ve amaç ilişkisi:Bir araç olarak, siyasal iktidar her hangi bir amacın gerçekleştirilmesi için kullanılabilir.Bazı araçlar etik yönden nötrdürler.Bunların ahlaki değeri sadece hizmet ettikleri amaca bağlıdır.
Siysal iktidarın özünde bir kötülük olduğu, siyasal iktidara sahip olanların, bunu, başkalarını boyunduruk altına almak, kişisel ve zümresel yarar sağlamak için kullandığı öne
sürülmektedir.Özellikle kutsal kitaplar ve din adamları bu temayı işlemektedirler.Fakat düşünülen ideal toplumları gerçekleştirmek için yine de iktidar aracına ihtiyaç vardır.Siysal iktidarsız bir toplum düzeni düşünülemez.
Siyaset ve Bilim:
Bilim halinde siyaset:Bilim halinde siyasetten sık sık sözedilmiştir.Hatta Eflatun gibi bazı düşünürler siyasetin bilginler tarafından yapılması halinde toplum için yaralı sonuçlar doğuracağını ilrei sürmüştür.Siyasette bilgi başarı için çok önemli bir faktördür; fakat yeterli değildir.Siyasette başarılı oldukları kabul edilen Bismarck ve Atatürk gibi bazı şahsiyetler büyük bir siyasal bilimci
olmamaları yanında, çok tanınmış düşünürler ve yazarlar da değillerdir.Fakat bütün büyük devlet adamları, usta politikacılar bilimin önemini hiçbir zaman inkar etmemişlerdir.(Siyaset Bilimi, Daver,1968, 8-9-22-23)
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1. Prof. Dr. A. Taner KIŞLALI, Siyaset Bilimini İmge Kitapevi, Ankara, 1999.
2. Doç. Dr. Bülent DAVER, Siyaset Bilimi, A.Ü.S.B.F.- Sevinç Matbaası, Ankara, 1968. 3. Prof. Dr. Esat ÇAM, Siyaset Bilimi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1975. 4. Doç. Dr. Hayati HAZIR, Anayasa Hukuku, Literatür Yayıncılık, Konya, 1996.
5.Prof. Dr. Necmi YÜZBAŞIOĞLU, Anayasa Hukukunun Temel Kavramları, Ankara, 2000. 6. Prof. Dr. Ayferi GÖZE, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayıncılık, İstanbul, 1995.
