Pertemuan 2
Bahasa Jawa secara sinkronis dan
diakronis
Bahasa Jawa adalah bahasa dipergunakan sebagai sarana komunikasi penduduk suku Jawa di Jawa Tengah, Jawa Timur, Yogyakarta.
Selain itu, bahasa Jawa juga digunakan oleh penduduk yang tinggal di beberapa daerah lain seperti Banten (terutama Serang, Cilegon, dan Tangerang) serta Jawa Barat (terutama kawasan pantai utara yang meliputi Indramayu, Karawang, subang.
Bahasa Sumber (Jawa)
Di samping itu, bahasa Jawa juga digunakan oleh para penutur Jawa yang bekerja di luar daerah, baik luar Pulau Jawa, misalnya di Sumatera, kalimantan, Sulawesi, Papua, dan lain-lain. Bahasa Jawa juga dipergunakan oleh penutur Jawa yang bekerja sebagai TKI di luar negeri, misalnya: Malaysia, Jepang, Korea, Timur Tengah, dll.
Bahasa Jawa juga dipergunakan oleh penutur asing yang berada di negara-negara yang dulu pernah berhubungan secara intensif dengan Jawa, misalnya:
Suriname, Kaledonia baru, dan Belanda.
Variasi Bahasa Jawa
A. Dialek Jawa Tengahan:
1. Pekalongan (Pekalongan, Pemalang),
2. Kedu (Temanggung, Kebumen, Magelang, Wonosobo), 3. Bagelen (Purworejo),
4. Sekepada (Salatiga, Demak, Kendak), 5. Muria (Jepara, Rembang),
6. Blora (Blora, Grobogan Timur, Ngawi Barat),
7. Surakarta (Karanganyar, Sukoharjo, Wonogiri, Boyolali), 8. Yogyakarta (Yogyakarta, Klaten),
9. Madiun (Madiun, Ngawi, Magetan, Ponorogo, Pacitan).
Variasi Bahasa Jawa/ Dialek
B. Dialek Jawa Kulonan:
1. Banten utara (Serang, Cilegon, Tangerang Barat),
2. Cirebon (Cirebon dan Losari, Indramayu, Karawang, Subang),
3. Tegal (Tegal, Brebes, Pemalang Barat),
4. Banyumas/ Ngapak (Banyumas, Cilacap,
Purbalingga, Banjarnegara, Bumiayu).
C. Jawa Timuran:
1. Surabaya (Surabaya, Grsik, Sidoarjo);
2. Madura (sebagai bahasa kedua setelah bahasa Ibu)
3. Malang 4. Jombang 5. Tengger
6. Banyuwangi (Osing)
1. Bahasa Jawa Kuna
2. Bahasa Jawa Tengahan 3. Bahasa Jawa Baru
a. Bahasa Jawa Klasik b. Bahasa Jawa Modern
Bahasa Jawa secara Diakronis
Pupuh 139: 5 Terjemahan
Rwāneka dhātu winuwus Buddha Wiswa,
Bhinnêki rakwa ring apan kena parwanosen,
Mangka ng Jinatwa kalawan Śiwatatwa tunggal,
Bhinnêka tunggal ika tan hana dharma mangrwa.
Konon Buddha dan Siwa merupakan dua zat yang berbeda.
Mereka memang berbeda, tetapi bagaimanakah bisa dikenali?
Sebab kebenaran Jina (Buddha) dan
Siwa adalah tunggal
Terpecah belahlah itu, tetapi satu jugalah itu. Tidak ada kerancuan dalam kebenaran.
Teks Jawa Kuna:Sutasoma
Teks Terjemahan
Ih angapa, Gajah Mada, agung wuwusmu i kita, ngong iki mangkw
angaturana sira sang
rajaputri, adulurana bakti, mangkana rakwa karěpmu, pada lan Nusantara dede Sunda iki, durung-durung ngong iki andap ring yuda.
“Wahai Gajah Mada, apa
maksudnya engkau bermulut besar terhadap kami? Kita ini sekarang ingin membawa
Tuan Putri, sementara
engkau menginginkan kita harus membawa bakti?
Sama seperti dari Nusantara.
Kita lain, kita orang Sunda, belum pernah kita kalah berperang.
Kidung Sunda edisi C.C. Berg (1927)
Teks Terjemahan
Abasa lali po kita nguni duk kita aněkani jurit, amrang pradesa ring gunung, ěnti ramening yuda, wong Sunda
kagingsir, wong Jipang amburu, praptâpatih Sunda apulih, rusak wadwamu gingsir.
Seakan-akan lepas dari ingatan engkau dahulu kala, ketika engkau
berperang, bertempur di daerah-daerah
pegunungan. Sungguh dahsyat peperangannya, diburu orang Jipang.
Kemudian patih Sunda
datang kembali dan bala
tentaramu mundur.
Mantrimu kalih tinigas anama Lěs Beleteng angěmasi, selesai wadwamu malayu, anânibani jurang,
amurug-murug rwi, lwir patining lutung, uwak setan pating burěngik, padâmalakw ing urip.
Kedua mantrimu yang
bernama Lěs dan Beleteng diparang dan mati.
Pasukanmu selesai dan melarikan diri. Hadir yang jatuh di jurang dan
terkena duri-duri. Mereka mati bagaikan kera,
siamang dan setan. Di mana-mana mereka
merengek-rengek minta
tetap hidup.
Mangke agung kokohanmu, uwabmu lwir ntuting gasir, kaya purisya tinilar ing asu, mengkene kaharěpta, tan pracura juti, ndi sasana tinutmu gurwaning
dustârusuh, dadi angapusi sang sadubudi, patitânêng niraya atmamu těmbe yen antu.
Sekarang, besar juga kata- katamu. Bau mulutmu
seperti kentut jangkrik,
seperti tahi anjing. Sekarang maumu itu tidak sopan dan berkhianat. Ajaran apa yang kau ikuti selain engkau ingin menjadi pendidik yang
berdusta dan berbuat buruk. Menipu orang
berbudi syahdu. Jiwamu
akan jatuh ke neraka, jika
mati!”
Teks Serat Kalatidha Amenangi jaman edan Ewuh aya ing pambudi Melu edan nora tahan Yen tan melu anglakoni Boya kaduman melik Kaliren wekasanipun Dilalah karsa Allah
Begja-begjane kang lali Luwih begja kang eling lawan waspada
Bahasa Jawa Klasik
Sworo angin
Angin sing ngreridu ati
Ngelingake sliramu sing tak tresnani
Pengen nangis
Ngetokke eluh neng pipi Suwe ra weruh
Senajan mung ono ngimpi Ngalemo
Ngalem neng dadaku
Tambanono roso kangen neng atiku
Ngalemo
Ngalemo neng aku
Ben ra adem kesiram udaning dalu
Swara angin
Angin sing ngreridhu ati
Ngelingake sliramu sing tak Tresnani
Pengin nangis
Ngetokke eluh neng pipi Suwe ra weruh
Senajan mung ana ngimpi Ngalema
Ngalem neng dhadhaku
Tambanana rasa kangen neng atiku
Ngalema
Ngalema neng dhadhaku
Ben ra adhem kasiram udaning dalu
Banyu Langit: Didi Kempot
Banyu langit
Sing ono nduwur kayangan Watu gedhe
Kalingan mendunge udan Telesono
Atine wong sing kasmaran Setyo janji
Seprene tansah kelingan
Ademe gunung merapi purba Melu krungu swaramu
ngomongke opo
Banyu langit
Sing ana ndhuwur kayangan Watu gedhe
Kalingan mendhunge udan Telesana
Atine wong sing kasmaran Setya janji
Seprene tansah kelingan
Adheme gunung merapi purba Melu krungu swaramu
ngomongke apa
Teks Asli Pembetulan
Ademe gunung merapi purba Sing neng langgran Wonosari Yogjokarto
Janjine lungane ra nganti suwe suwe
Pamit esuk lungane ra nganti sore Janjine lungo ra nganti semene suwene
Nganti kapan tak enteni sak tekane
Udan gerimis
Telesono klambi iki Jroning dodo
Ben ra garing ngekep janji Ora lamis…
Adheme gunung merapi purba Sing neng langgran Wonosari Yogyakarta
Janjine lungane ra nganti suwe suwe
Pamit esuk lungane ra nganti sore Janjine lunga ra nganti semene suwene
Nganti kapan tak enteni sak tekane Udan gerimis
Telesana klambi iki Jroning dhadha
Ben ra garing ngekep janji Ora lamis…
Wis nasibe kudu koyo ngene
Nduwe bojo kok ra tahu ngapenake Seneng muring omongane sengak Kudu tak trimo bojoku pancen galak Saben dino rasane ora karuan
Ngerasake bojoku sing ra tahu perhatian
Nanging piye maneh atiku wes kadung tresno Senajan batinku ngempet ono njero dada
Bojo Galak: oleh Nella Kharisma