بازتاب اندیشه‎های علمی در نگارگری

*یرگراگن رد یملع یاه هشیدنا باتزاب

رظانم ملع یاه هتفای ۀیاپرب بآ ییامنزاب رد هرقن تیمها

2اینربهر ارهز ،^1** یریمشك میرم

.ناریا ،نارهت ،)س( ارهزلا هاگشناد ،رنه شهوژپ یرتکد یوجشناد 1 .ناریا ،نارهت ،)س( ارهزلا هاگشناد ،رنه ۀدکشناد رایشناد 2 )95/10/26 :ییاهن شریذپ خیرات ،95/7/23 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ ،لح هرقن اــب بآ حطــس یزیمآ گنر ،یرــجه متــشه ۀدــس ۀنایم زا دــهد یم ناــشن یــناریا یرــگراگن ۀدــنام یاجرب یاــه هنومن نینچ اه هدــس نیا نادنمرنه ارچ :درب هار رضاح شــسرپ هب لوحت نیا رد واکودنک .دــش گنر یبآ طوطخ یریگراک هب نیــشناج اب ،راتــسج نیا رد ؟دوــب یروآون نــیا ببــس ،هزات یهاگن ای دــیدرگ هدــنز ،هدــش شومارف یتنــس اــیآ ؟دــنتفرگ شــیپ ار یا هویــش .دش یــسررب یفیصوت یا هویــش هب ،)یونام و یناــساس( نیــشیپ یاه تنــس رد بآ شیامن یارب ،هرقن هاگیاج ،یخیرات یهاگن رد .دیدرگ نــییبت یفیصوت - یلیلحت یــشور هب )رظانم( یــسانشرون و ،)موجن و( یرــگ ایمیک یاــه هزوح یاهدرواتــسد سپــس یفیک ،لیلحت ۀویــش و ،یا هناخباتک و یدانــسا ،اه هداد یروآدرگ .دــش هدیواک هنامز شناد رب ینتبم یاه هتفای ،اه یبای تلع نیداینب و یخیرات یــهاگن اب ،شهوژپ .دهد ناــشن ار بآ ییامنزاب لوحت ات دــش هدیزگرب یا هنوگ هب یدروــم یاــه هنومن .تــسا هکلب ،تسین )یرگ ایمیک( موجن یاه هتفای و نیشیپ یاه تنس ثاریم ،اه بآ ندرک نوگ هرقن داد ناــشن اه یــسررب .تفر شیپ زا شا یرادید کرد اب هک هتفای تــسد ینایب هب ،ریبدت نیا اب رگراگن .تــسا یباختنا نینچ ۀدننک نییبت ،نارود نآ یــسانشرون یناریا یاه هراگن تس ا هتسیاب ،درگن یم راثآ هب نوگ انوگ یایاوز زا ،دیدج یاه شهوژپ هک اجنآ زا .تسا زرا مه ،نوماریپ ناهج ِیپرد ،فده نیمه اب ور شیپ شهوژپ .دوش هدیجنس )هرود مه شناد دننام( رگید یتاهج زا ،ریگارف یاه تفایرد رب نوزفا زین .تسا بآ ییامنزاب یارب هرقن باختنا یملع نییبت

یدیلك یاه هژاو .مثیه نبا ،بآ ییامنزاب ،هرقن ،یناریا یرگراگن ،)رظانم ملع( یماسا یسانشرون

هاگشناد رنه ۀدکشناد رد "رظانم ملع و یناریا یرگراگن رد یرصب ک اردا و ندید یاه هویش" :ناونع تحت لوا هدنراگن یرتکد ۀمان نایاپ زا هتفرگرب هلاقم نیا * .تسا مود هدنراگن ییامنهار اب ،)س( ارهزلا .E-mail:Maryam_keshmirey@yahoo.com ،021-77607828 :ربامن ،09113121411 :نفلت :لوئسم هدنسیون**

یــضوح هاگ :دراد گــنررپ یروــضح ،بآ ،یــناریا یاــه هراگن رد ...و مطاتم ییایرد هاگ ؛رادــلد ینت بآ یارــب یریگبآ هاگ ؛غاــب ناــیم .دــش نوگرگید رت مک بآ ییامنزاب ۀویــش ،اه هولج ینوگ انوگ دوجو اب یــیامنزاب هــنوگچ ار بآ ،ق.ه 6 ۀدــس زا شــیپ مــیناد یمن هــکنآ اــب ار ییامنزاب نــیا ،نآ زا سپ و 7 ۀدــس زا هدنام یاجرب راــثآ ،دــندرک یم ریوصت( راــیع کمــس باتک زا یا هراگن رد .دهد یم ناــشن ینــشور هب هویــش نیا .دروآ یم دای هب ار رــیگبآ ۀیور ،گــنر یبآ ِرادــبات طوــطخ ،)1 مود ۀمین زا مک مک .دوش یم هدید یتوافت کدنا اب رگید یاه هراگن رد دروم هرقن اب اــه یوج و اه ضوح ،اــهریگبآ یزــیمآ گنر ،ق.ه 8 ۀدــس حوطــس ،نآ زا سپ و .ق.ه 9 ۀدــس راثآ رد هکنادنچ ؛تفرگ رارق هجوت یاهریوصت( دوش یم هدید ناوارف - هدش هایس ۀرقن - هرقن ۀتفرگراگنز جــیردت هب ،یرــجه تــسخن یاه هدــس نارــگراگن مــیناد یمن .)5-2

نادنمرنه یروآوــن ،شور نیا ای ،دنداهن رانک ار اــهبآ ندرک نوــگ هرقن مود ۀمین اــت اه هراگن )1 :تــفگ ناوــت یم اهنت ؛دوــب یــنایم یاه هدــس بآ ییامنزاب مدــع )2 ؛دــهد یمن ناــشن ار تنــس نیا ¹،ق.ه 8 ۀدــس راثآ رانکرد ارــیز ،دهد یمن ربخ زلف نیا اب دــنمرنه ییانــشآان زا هرقن اــب :هب کن هنومن یارب( ناملسم ناناد یفارغج ،یماــسااشیپ ۀنیمیس ار زلف نداعم زا یرادرب هرهب ،)1371 ،هبدادرخ نبا ؛1373 ،یرــخطصا نارگراگن ساــسا هچ رب سپ .دنهد یم شرازگ نوگ انوگ یاهرهــش رد یتنــس ایآ ؟دندرک باختنا بآ شیامن یارب ار هرقن ،ینایم یاه هدــس یاه هراگن هخسن دوبن ؟هزات یتفایهر ای دش ببس ار نآ ،هدش شومارف نیا یشاقن ۀرابرد یخیرات یاه شراگن نادقف و ق.ه 7 ۀدس زا شیپ رضاح شهوژپ .دراذگ یم یقاب مهبم ار بآ ییامنزاب ۀویــش ،اه هدــس یاه شرازگ ۀــیاپرب( یناــساس ۀرود رد یرنه یاه هنیــشیپ یــسررب اب هب دشوک یم یونام یاه هراگن و )یماــسا ۀرود ماگشیپ ناگدنــسیون یموهفم هاگیاج ،سپس .درب یپ یشاقن رد هرقن دربراک یتنس ثاریم )یسانشرون و موجن ،یرگ ایمیک( یماسا مولع رد زلف نیا یدربراک و نیا فدــه .ددرگ نــشور یرــنه باــختنا نــیا یــیارچ اــت دواک یــم ار یملع یاهدرواتــسد اب یرنه یاه هویــش یگتــسبمه کرد ،شراگن ،اه گنر ،رازــبا یــسررب ،اه هراگن یــملع یــناوخزاب رد .تــسا هرود مــه زا هدــیدان یــیاه هبنج دــناوت یم کــیره ... و یــیامنزاب یاــهدادرارق .دزاس نایامن ار ناریا یرگراگن

همدقم

،رایع کمــس ،ق.ه 7 ۀدــس ،دهد یم شوگ ناــیرپ و طامــش یوگو تفگ هــب سمــش -1رــیوصت .نایلداب ۀناخباتك )815 ،1387 ،نمرك ا و پوپ( :ذخام

8 ۀدس مود ۀمین ،ینادمه للها لضف نیدلادیشر هجاوخ خیراوتلا عماج ،حون یتشك-2ریوصت .قابط تیکلام رد رت شیپ ،زیربت ،ق.ه )845 ،نامه( :ذخام ۀناخراگن ،ق.ه 9 ۀدــس ،تاره ،دازــهب ،یولهد ورــسخریما ناوید ،اــیرد رد شــیابر -3رــیوصت

.نتگنشاو ،ریرف )98 ،1387 ،نایكروك و رکیس( :ذخام

شهوژپ ۀنیشیپ

:تسا هدمآ هورگ راهچ رد هلاقم نوگانوگ یاه شخب یتاعلاطم ۀنیشیپ یملع یاهدرواتــسد یانبم رــب ار یرــنه راثآ هــک یــیاه شهوژپ .1 مان اب یا هلاقم هورگ نیا رد رثا نیرت مهم :تــسا هدرک یــسررب نامز مه Painted یــشیدنا مه رد هــک تــسا ²»وکلاف -یــنکاه یروــئت یــنیبزاب«

رد Charles Falco⁴ و David Hockney³ .دــش هــئارا اکــیرمآ رد Optics یاه هزومآ هژیو هب و یسانشرون یاهدرواتسد هب هجوت اب دوخ شهوژپ دنا هدرک یــسررب ار سناــسنر یــشاقن راثآ یریگ لکــش ،مثیه نبا یملع

5،ناگدنسیون نیا زا رگید ۀلاقم نینچمه .)Falco & Hockney, 2009(

یلکش هب ار )مثیه نبا تلااــسر زا هتفرگرب( سناسنر یــسانشرون لوصا Falco & Hock-( دــهد م ناــشن نارود نآ ماــنب رثا دــنچ رد یدروــمی یاه هتفای رب زکرمت اب دشوک یم زین یور شیپ شهوژپ .)ney, 2004, 7 ،مثیه نبا یاه هزومآ هژیو هب ،یرجه ینایم یاه هدــس رد یــسانشرون .دیامن نییبت بآ شیامن یارب ار هرقن باختنا

،یلع ازریم یرمق یرجه مهد ۀدس ،یماظن ۀسمخ ،یشاقن هار زا ردنکسا یریگدای -5ریوصت .ندنل ،ایناتیرب ۀناخباتك )dic.academic.ru; No.2( :ذخام

.ندنل ،ایناتیرب ۀناخباتك دازهب ،یرمق یرجه مهن ۀدس ،یماظن ۀسمخ -4ریوصت )dic.academic.ru; No.1( :ذخام

ۀرابرد اه شهوژپ نیرت یمیدق زا یکی :یرنه ۀنیــشیپ یــسررب .2 ویلبد سمات ملق هب یا هتشون یناساس رصع یشاقن و یرگریوصت رنه ناگدنسیون یاه شرازگ ۀیاپرب ،دلونرآ .)1387 ،دلونرآ( تــسا ⁶دلونرآ یریوصت ،نارود نآ زا هدــنام یاجرب یزلف راثآ یــخرب و یماــسا ۀرود رانکرد دشوک یم رضاح راتسج .دهد یم هئارا یناــساس یــشاقن زا یلک رــت هنانیبزیر ار نیــشیپ یاــه شرازگ ،هوژــپرنه نــیا یاهدرواتــسد یدهاوــش نتفای ،فده اریز ،دریگ هلصاف یرگن یلک زا و دنک یــسررب دننام یراثآ .تــسا یناــساس یرگریوصت رد هرقن دربراک یارب یخیرات و هــبدادرخ نــبا کــلامم و کلاــسم ،یدوعــسم فارــشلااو هیبنتلا ،یناهفصا ۀزمح ناهاــش و ناربمایپ خیرات ،یربط خیرات ،یرخطصا هــب دــناوت یم هــک تــسا یراــثآ هــلمج زا ... و مــیدنلا نبا تــسرهفلا .دناسر یرای یناساس یشاقن رد هرقن دربراک ۀنیشیپ ندش نشور مــلع :اــیمیک باــتک رد تراــهکروب :یرــگ ایمیک یاهدرواتــسد .3

رد ار اــهنآ شقن و ،هرــقن و اــط یوامــس هاگــیاج ،ناــج مــلع ،ناــهج .)102ـ87 ،1387 ،تراهکروب( دنک یم نایب ناملسم نارگ ایمیک یارآ نــتفای و یرــگ ایمیک رد هرــقن هاگــیاج نــییبت رد ،ور شــیپ راتــسج .دوش یم کیدزن هدش هتفگ شراگن هب بآ اب نآ یگتسبمه ،مثیهلا نب نسح رظانملا باتک :)رظانم( یسانشرون رد یراثآ .4 ییانشآ رد رثا نیرت مهم ،یبرع نابز هب ،ق.ه 5-4 یاه هدس دنمشناد یاهدرواتسد ۀرابرد یرواد هنوگره و تــسا میدق یــسانشرون یارآ اب رب نوزفا .درــیگ یم لکــش نآ ساــسارب ینایم یاه هدــس نادنمــشناد ).ق 1347 ،یــسراف( رظانملا حــیقنت مان اــب نآ حرــش ،رظانملا باــتک .دراد تــیمها مــثیه نبا یارآ یاــه یگدیچیپ یــخرب ییاــشگ هرگ رد هحورــشم یارآ هــب یــکتم ،بآ یــیامنزاب یارــب هرــقن شــنیزگ نــییبت یاه حرــش رگید و اــه نادرگرب زا .تــسا حــیقنت و رــظانملا تلااــسر رد هــس ۀعومجم :دوــش یم هراــشا هنومن دنچ هب رــظانملا باــتک رــبتعم حرش ؛)Ibn al-Heytham, 2001( یــسیلگنا ِنادرگرب ،رظانملا یدلج یاهدرواتــسد نایب ؛ )Sabra, 1989( مثیه نبا یــسانشرون رب ⁷هرــبص برع نادنمشیدنا فراعملا هریاد رد ⁸دــشار یدــشر ملق هب مثیه نبا .)1394 ،فیظن( مــثیه نبا یارآ یــعوضوم حرــش و )Rashed, 1996(

ناوت یم مــثیه نبا ۀرابرد ار یــسراف یاــه شراگن نــیرت مهم زا یــخرب یــنایاقآ( »وا یــملع تافاــشتک ا و مــثیه نبا مــیکح« :درمــشرب نــیچ ،1362 ،ینادمه یموصعم( »مثیه نبا ۀزات فرح« ؛)1354 ،یشواچ هک )120ـ59 ،1382 ،یداــمع( »مــثیه نبا رظن زا هاــم روــن« ؛)58-47 .دراد یناشوپمه رضاح شراگن یملع ینابم اب یگمه

شهوژپ شور

لیلد دــشوک یم هک تــسا یخیرات یــسررب کــی ،ور شــیپ ۀتــشاگن ،یــنایم یاه هدــس یرــگراگن رد بآ شــیامن یارــب ار هرــقن باــختنا تسخن ،هار نیا رد .دنک نییبت هرود مه یملع یاهدرواتسد ساسارب هــیکت اــب یماــسااشیپ نارود یاــه باتک یزاــسروصم رد هرــقن درــبراک یروآدرــگ شور نیاربانب ؛دــش دهاوخ یــسررب یخیرات یاــه شرازگ رــب هاگنآ .تسا یفیصوت ،یسررب ۀویش و ،یا هناخباتک و یدانسا ،اه هداد کمک هب و دــهد یم ناــمز مه یــسررب هــب ار دوــخ یاــج یرگن هتــشذگ ،هرود مه یــسانشرون یاه هتفای و )موجن و( یرگ ایمیک یاهدرواتــسد زا هرقن هاگیاج لیلحت .تسج میهاوخ بآ ییامنزاب رد ار هرقن تیمها اه تیعقوم ای راثآ یخرب فیصوت هب زاین هاگ ،هنامز یاــه شناد هاگدــید نیا .تفر میهاوخ شیپ فیصوت - لیلحت اب ،ور نیازا .تــسا هتــشاد و یفیک یقیقحت ،اهنآ لیلحت و هیزجت و اه هداد عون تهج هب ،یــسررب )اه هراگن و اه شراگن( اه هداد .تسا نیداینب یشهوژپ ،فده رظنم زا یاه هراگن ینامز ۀرتــسگ .تــسا هدــش یروآدرگ ،یا هناخباتک شور هب یا هنوگ هب و تسا یوفص رصع ۀمین ات یناخلیا ۀرود رخاوا ،هدش یسررب .تسا هدش یسررب ماف هرقن یاه بآ اب ییاه هراگن اهنت ،یدروم

یواك هنیرید .1

یریگیپ لباق وــس ود زا اه هراگن رد بآ ماــف هرقن شــیامن ۀنیــشیپ .یونام یاه یراگن باتک و یناساس ثاریم :تسا

رد باتک یرگریوصت یاه هویــش زا نخس :یناــساس ثاریم )فلا یا هگرب هکت ای باتک اریز ،تسا دیدرت هب هتخیمآ ،یناساس یرایرهــش و اه تــشاگن سوریپاپ کدــنا .تــسین تــسد رد نارود نآ زا روــصم یراجت دانــسا ،یــناوید یاــه همان ،سرتــسد رد یاه هتــشون تسوپ ۀویــش زا یخنرــس چیه هک تــسا )107 ،1393 ،یــلضفت( یداــصتقا و رد یــسررب .دــهد یمن تــسد هــب تاــحفص نــییزت اــی باــتک یــشاقن ۀرابرد یماــسا ناگدنــسیون یاــه شرازگ زا هــتفرگرب رتــشیب ،هراــب نیا ییاه هنومن کدنا ،اه شرازگ نیا نایم رد .تسا یناساس یاه باتک ۀرابرد ،اه شرازگ یرایــسب اریز ،تــساشگ هار یرنه یاــه یواکزیر رد هدنــسیون ای و هدوبن بهذم و روــصم ساــسا زا هک تــسا یــیاه باتک

9.تسا هتشادن یرنه یاه هبنج فیصوت رد یساوسو نادنچ باــتک رد ناوــت یم ار اه هخــسن حرــش یاــه هنومن نــیرتهب زا یــکی دصیــس لاــسب« دــسیون یم یو .تفای یدوعــسم فارــشلاا و هــیبنتلا یباتک ناریا ناگداز گرزــب زا یکی دزن هب سراپ رختــسا رهــش رد موــس و نادناخ زا ناریا کولم زا نــت تفه و تــسیب ریوصت .]...[ مدید گرزــب نیتــسخن ]...[ دوــب نآ رد -نز ود و درــم جــنپ و تــسیب - یناــساس گنرب شــسابل و ناــشخرد خرــس هــنیمز رد هــک دوــب ریــشدرا هاــشداپ هداتسیا و تشاد تسدب یا هزین و دوب یئاط و زبس شجات و ینامسآ هنیمز رد هک دوب زیورپ ورسخ رسپ رایرهــش رسپ درگدزی ناــشرخآ و ،دوب تــسدب هزین و هداتــسیا زمرق جات اب ینامــسآ نیزم سابل اب نیزم زبــس هک تفگــش یاه گنر اــب ،دوــب هدرــک هــیکت ریــشمش هــب هــک یــلاح رد یکاکح سم و لولحم هرقن و اط اب و دوــش یمن تفای نآ ریظن نونک ا یئوکن طرف زا هک بیجع یتخاــس اب دوب یریفرف گنرب هحفص .هدــش ،1389 ،یدوعــسم( »تسوپ ای تسا ذغاک متــسنادن تخاــس تقد و ناهاــش و نارــبمایپ خــیرات رد یــناهفصا نــسح نــب هزمح .)100 و 99 ناــساس ینب کولم روص ار باتک نیا )ءاــیبنلاا و ضرلاا کوــلم ینــس(

هب یدوعــسم شراگن ۀــیاپرب .تــسا هدــناوخ )46 ،1346 ،یــناهفصا(

اهبنارگ یزــلف ناوــنع هب یناــساس یــشاقن رد لح ۀرــقن دــسر یم رــظن شــیامن یارــب ،یــگژیو نــیا زا نادــنمرنه و هتــشاد درــبراک ناــشخر و داجیا .دندرک یم هدافتسا لح رز رانک رد ،ریوصت یگدنشخرد و هوکش ،ییاط و یا هرــقن ناــشخرد یاه گنر کمک هــب حرــط رد تــسارتنک نارود نآ یاه هنیمیــس و اه هنیرز یزــیمآ گنر رد هک تــسا یا هویــش یناساس ناهاش ریواصت زا ¹⁰یناهفصا هزمح حرش .دیآ یم مشچ هب زین یراک ع َّصرم شیامن یارب ،ناشخر ۀرقن هک دنک یم تیوقت ار نامگ نیا ،تــسا هتفر یم راک هب تازلف ییامنزاب ای هناهاــش یاه سابل و اــه جات هیوریش ع َّصرم راولش ۀرابرد هدنسیون تاراــشا هب ناوت یم هنومن یارب لوا مارهب یاهریــشمش ای )59 ،نامه( تخد نیمرذآ و )58 ،ناــمه(

،نامه( روپاــش رــسپ ریــشدرا ؛)49 ،نامه( موــس مارهب ؛)48 ،نامه(

رد دنمــشزرا یاه گنــس و اهبنارگ تازلف شقن .درــک هراــشا ... و ؛)51 یربط حرش رد یولهپ یاه باتک تاحفص بیهذت و اهدلج عیصرت ،1380 ،یربط( دوش یم هدید زین ،یسابع رادرس ،نیــشفا ۀمکاحم زا .)491 ،1335 ،نوارب :هب کن نینچمه ؛5926 یناــساس یاه یــشاقن نییزت و عیصرت رد هرــقن هاگیاج دــمآ هــچنآ ،شخب نیا رد لدتــسم یا هجیتن نتفای یارــب اما ،دــنک یم نــشور ار

اجنآ زا .ددرــگ یــسررب زین رظانم یــیامنزاب رد هرــقن شــقن تــسیاب یم هنومن کــی فیصوت یــتح ،یماــسا ناگدنــسیون یاــه شرازگ رد هــک یــسررب راــچان هب ،مــیتفاین یناــساس یاــه باتک رد ار یزادرــپ هرظنم .تــفرگ مــیهاوخ یپ هرود نــیا یاــه شرف زا یــکی حرــط ۀــیاپرب ار ناتــسراهب شرــف فــصو ،یناــساس یاــه هتفاب زا حرــش نــیرت لماک و داتفا برــع هاپــس تــسد هب نئادم حتف رد هــک تــسا زــیورپ ورــسخ هــچرگ .دنتــشاگن رایــسب ،نآ ۀراــبرد دــعب یاه هدــس ناگدنــسیون ۀلصاف ،دــنا هدروآ رایــسب یاــه یراک هزیر اــب ار شرــف نــیا یاــه یگژیو هن و( اه هدینــش یــسیونزاب و نئادم حتف دادخر اب ناگدنــسیون ینامز ام تــسد هب شرف نیا زا ینوگ انوگ یاه تیاور دــش ببــس ،)اه هدید رد« :دنک یم فــصو نینچ ار ناتــسراهب شرــف ،یربط خــیرات .دــسرب نآ یلا هبلا و ،اهرهن نوــچ اهامن بآ و دوب روــصم یاه هار ]شرــف[ نآ دوب ناراــهب راز هزبــس و رازتــشک نوچ هیــشاح و دوــب دــیراورم دــننامه »تــشاد نآ لاثما و هرــقن و اــط یاهلگ هک اــط یاــهدوپ رــب رــیرح زا نــب کلملادبع زا لــقن هــب رــگید یــیاج رد .)1824 ،1383 ،یرــبط(

دوب اط زا هــنیمز ،تصــش رد تصــش دوب یــشرف« :تــسا هدمآ رــیمع بآ و مــشیربا زا اهگرب و مــشیربا رهاوج نآ ۀویم و ،اه نیگن نآ تنیز و نینچ و رــهوگرپ ار شرــف یــمعلب .)1825-1824 ،ناــمه( »دوــب اــط ردــنا اــهرهوگ هــمه نآ ردــناو ]...[ زبــس درــمز درــگ ادرگ« :دــناوخ یم ،یمعلب( »هفوکش و مغرپــسا ناهج همه ردنا هچره گنر هب هدناــشن هــک یــناتخرد« :تــسا هدــمآ نودــلخ نبا شرازــگ رد .)466 ،1373 و اط یاه هناد ناشیاه لگ و رز زا ناشیاه هخاش و مشیربا زا ناشگرب -522 ،1363 ،نودلخ نبا( »دوــب اهرهوگ عاونا ناــشیاه هویم و هرقن ۀرابرد دوخ باتک رد ،یــناملآ رگــشهوژپ Kurabacek روــسفرپ .)523 اط و مشیربا زا نآ هچراپ« :دسیون یم یناریا یزود شقن و یفاب شرف رد ]...[ .دوــب هدــش هتخاــس زیر و درــخ و هــچراپ کــی رــهاوج و هرــقن و رد ار شــکلد گــنراگنر یاــه لگ یاــه شقن نآ یاــه هرانک و هیــشاح اب ار ک اخ گنر شرف هنیمز رد و هداد ناشن تمیقرپ یاهگنس لکش یصوصخم یاه طخ اب ار ضوح یاهبآ و هدرک دیلقت درز یاط گنر رپ دوب روــلب یدیفــسب هک ییاه گنــس اب ار اهنآ نایم و هدوــمن نــیعم ار اه یوج هت .دادــیم ناــشن ار ضوح بآ اه گنــس نیا .دندوب هدرــک .دندوب هداد ناــشن ،دوب دیراورم یگرزب هــب هک ییاه هزیر گنــس اب زــین و اــه لگ یاــه گرــب ،هرــقن و اــط زا اــه تخرد یاه هقاــس و اــه هنت یاه گنس زا مه اهنآ یاه هویم و مــشیربا زا تاتابن ریاــس و اه تخرد Ella .)40 ،1355 ،یماــس :رد لــقن( »دوــب هدــش هتخاــس گــنراگنر هک دناد یم دنمشزرا یرتسپات ار ناتسراهب ۀتفاب ،Rodman Church یاه یزودرهوگ و اه یزود مــشیربا شــشخرد یارب اط و هرقن ،نآ رد ،اــه فیصوت هــچرگ .)Church, 1886, 49( دوــب هــتفر راک هــب زاــتمم نادنمرنه تفایرد ناوت یم اهنآ یروآدرگ زا ،دراد کدنا ییاه توافت راک هب صاــخ یموهفم نایب یارــب ار هرقن ،شرف نــیا ۀدــنفاب و حارــط رد ار هرقن تاعطق و نیمیس یاه خن ،یعیصرت ۀویش نامه اب و هدربن .دندوب هدنک ارپ راک حطس یــنام زا لــقن هــب مــیدنلا نبا :یوــنام یاــه یراگن باتك )ب .تملظ یکی و رون یکی ،تسا یتسه ود زا ملاع شیادیپ« :دسیون یم ،میدنلا نبا( »...دــیاین هرامــش رد هــک تــسا یــگرزب نــیلوا روــن و ]...[

راوتسا رون رب ینام شرگن لصا تــسادیپ نخــس نیا زا .)584 ،1381 کرد و یــکیرات ،ینــشور لــصا ود تخانــش ،یــنیچ یــنتم رد .تــسا ،هرکد( تــسا هدــش هتــسناد مزلا تیونام هــب فرــشت یارب ناــمز هــس و دیآ یم ینــشور یورملق هب یکیرات ،شنیرفآ ناــیرج رد .)95 ،1380 هدیعلب رون زا دیوگ یم یوــنام ۀناــسانش ناهیک میلاعت .دــیلاآ یم ار نآ دیدپ هاــم و دیــشروخ ،تــسا هدــشن هدولآ هدام هب زونه هــک یا هدــش ناگراتــس ،تــسا هدیدرگ هدولآ نآ زا یــشخب اهنت هک یرون زا و دیآ یم ینشور ،نیمز بیکرت رد اما ،)50 ،1384 ،تیاک میلک( دوش یم رهاظ شقن .)101 ،1380 ،هرــکد( رتراوــشد نآ شــیلااپ و تــسا رت مک هــمه زا هتخیمآ رون ،دیــشروخ .تــسا ملاع نیا رون ۀیفصت رد هام و دیــشروخ و دنک یم دازآ ار امرــس نــمیرها اب هتخیمآ ِروــن ،هام و اــمرگ ِنــمیرها اــب یوــس هب ]یهار دــننام[ اــه شیاین زا ینوتــس رد هدــشدازآ یاــه ناور رد رون تیمها .)587 ،1381 ،میدنلا نبا( دندرگ یم راپــسهر تــشهب نیا توافت .تسا هدش هام و دیشروخ تیمها ببس ،یونام هاگدید یارآ .تــساهنآ )امرگ و امرــس( گنر تهج زا اهنت ،نایونام هاگن رد ود .دنک یم ناــیب زین هرقن و اــط اب ار هام و دیــشروخ یگتــسویپ ،یوــنام و تــسا شتآ زا دراد ییانــشور و یگدنــشخرد هچنآ« :دــیوگ یم یــنام نوچ ،تفلک و ربطس یاهمــسج نیا هک هدــش هتخیمآ تملظ اب رون موهفم ،سپ .)586 ،نامه( تسا »هدش ادیپ نآ لاثما و هرقن و اط مسج رد هک تس هام زا یرون ،یونام شرگن رد هرقن ۀناــسانش ناهیک رد( تسا هدــش ینیمز هک ،دیــشروخ رون ،اط و هتــشگ ریــسا یناملظ .)دید میهاوخ ار یگتسبمه نیا ،رگید راب ایمیک و موجن یسررب ینیمز ۀداــم ره زا شیب هرــقن و اط ،یونام یاــه هزومآ ساــسا رــب یناهج نیا ۀدــش سوبحم رون و ناــشخرد یاه ناور دــناوت یم رــگید زا ار یــنغ نانچ ییاه باتک تخاــس یــیارچ ،نــیا و دــهد شــیامن ار یحیــسم ناگدنــسیون یخرب هــک یــیاه باتک ،دــنایامن یم میــس و رز نخــس نآ هراــبرد بــجعت اــب و هدــیمان هنافرــسم ار اــهنآ ،ناملــسم و حرــش( .م 4 ۀدــس رخاوا زا یبوتکم هب ناوت یم هنومن یارــب ،دــنا هتفگ ای )Gulacsi, 2005, 59 :رد لــقن ،یونام ۀدیزگرب و نیتــسوگ آ ۀرــظانم نینچمه ،Ibid :رد لقن( یسابع هاگتسد خروم ،ظحاج یاه هتشون مظتنملا رد یزوج نبا .درــک هراــشا )75 ،1384 ،تیاک میلک :هب کن هتــسب هدراهچ ،دادغب رد .ق.ه 311 لاــس هب هک یــماگنه دــسیون یم شتآ نایم زا باذــم ۀرقن و اط ،دــش هدنازوــس نایونام یاــه باتک زا Ibid, ؛39 ،1389 ،دــنژآ ؛2084 ،1387 ،دلونرآ :رد لــقن( تــشگ ناور نادنمرنه داد ناشن یونام یاه هشیدنا و یناساس رنه یسررب .)30 یاه تنــس زا ار بآ ماــف هرقن یــیامنزاب ،یماــسا یــنایم یاه هدــس نینچ ،راگزور نآ یملع یاهدرواتــسد ایآ .دنا هدرکن تفایرد نیــشیپ ؟تسا هداد نانآ هب یناکما

یرگ ایمیك رد هرقن .2

دننامه تسا نییاپ رد هچنآ ره ،کــش یب و نیقی هب ،یتــسار هب«

رد هک تسا نآ دننامه تسلااب رد هچنآ ره و ،تسلااب رد هک تسا نآ لقن ¹¹؛نیدرمز حول( »دبای ققحت دحاو زیچ تازجعم ات ،تــسا نییاپ ایمیک یگــشیمه یهارمه ،هتفگ نــیا .)224 ،1387 ،تراــهکروب :رد

یور رب تارایــس زا ییاه هناــشن ،تازلف« .دزاــس یم نــشور ار موجن و اه هرایــس تاریثأت ۀجیتن رد نــیمز لد رد اــهنآ شیادیپ هــک ،دــننیمز حول موــس لصا رد هک هــنوگ نامه ؛)242 ،1359 ،رــصن( »تــسا هدوــب رکیپ رد ار نآ داــب .هاــم شردام و تــسا باتفآ شردــپ« :تــسا هدــمآ .)224 ،1387 ،تراــهکروب( »تــسا نیمز شا هیاد و ،درک لمح دوــخ هب اط ای دیــشروخ« :دراد دوــخ رد زین ار یرــگید ۀدــعاق ،موــس لــصا ،دیآ یم باسح هب یتسه دلوم و لاعف بطق مسجت ،صاخ یرابتعا اط .تسا یلوا ۀدام ینعی ،اریذپ بطق مسجت هرقن ای هام هکنآ لاح ،نامه( »تــسا ناج ،هام ای ،هرقن .حور دیــشروخ و تــسا دیــشروخ اهنآ رد هک دراد رارق بطق ود نیا نایم رد )تازلف( تارایس ریاس )89 کی چیه لماک یــلجت اما ،یرمق تــلع ای تــسا رترب یــسمش تلع اــی هکلب ،تسین لاعف بطق دوخ ،اط ای دیــشروخ .)91 ،نامه( تــسین و هام ۀرابرد ،تقیقح نیا .تــسا ملاع ِیندیدان ِبطق نیا زا یــباتزاب هاگیاج هب هیوسود هاگن .تــسا تــسرد زین هنانز بطق نامه ای ،هرقن یروآدای ار ییاه یگژیو ،هرقن و اط ،اهنآ زا یوریپ هب و هام و دیشروخ ،لعاف هجو :تسا نینچ رضاح شهوژپ رد اهنآ نیرت مهم هک دنک یم ۀدنهد باتزاب اهنت ،لعفنم هجو هکیلاح رد تــسا رینم و هدنباتدوخ دراد دوخ رد ار راوــنا یمامت هک تــساط ،ساــسا نیمه رب ؛لعاف روــن رب هکنیا .)91-90 ،ناــمه( تــسا گــنر زا یراــع ،هــنیآ دــننام ،هرــقن و هچ یگدنباتزاب و یــگدنبات تــفص زا روــظنم ،ناــمز نآ شــناد ساــسا .دش دهاوخ نشور یسانشرون شخب رد ،تسا هدوب نــشور هرــقن و هاــم و ،دیــشروخ و اــط یگتــسویپ ،اــج نیدب اــت دوــجو زا باــن رز ندیــشک نورــیب ،رــگ ایمیک یــلصا راک اــما ،دــیدرگ یــساسا یــشقن ،درگوگ و هویج ،راک نیا رد .دوــب رگید تازــلف یــنیمز تاذ )یرجه مراــهچ ۀدــس( نایح نبرباج .تــشاد هژیو یــهاگیاج و هدــش دقعنم درــگوگ اــب هــک تــسناد یم یا هوــیج زا ار تازــلف یــمامت و اه ک اخ توافت هب هک تــشادنپ یم یض َر َع ار اهزلف فاتخا و دــشاب یقارع مساقلاوبا .)256 ،1359 ،رصن( تــشگ یمزاب اهدرگوگ ینوگ انوگ رباج ۀدیقع زــین رگید نارگ ایمیک زا یرایــسب و )یرــجه متفه ۀدــس(

رد ،)هام ای هرــقن دننامه ،اریذپ رصنع( هویج .دنتــسناد یم تــسرد ار ۀــسورپ رد )دیــشروخ ای اط دننامه ،تیلعاف لصا( درــگوگ اــب جاودزا هام هب زیچره زا شــیب ایمیک رد هرــقن .دــیاز یم ار باــن رز ،یرــگ ایمیک و تسا هتسبمه )ینیمز رصانع نایم رد( هویج و )تارایس نایم رد(

.تسین نشور نادنچ ،بآ اب شا یگتسویپ

یسانشرون رد هرقن .3

ار گنر ک اردا مییوگ یم نخس رون ۀدهاشم زا هک یماگنه هزورما شناد رد اما ،میناد یمن مــه زا ادج ار ود نیا ارــیز ،میراد رــظن رد زــین

12،مثیه نبا نوــچ شدمآرــس نادنمــشیدنا دزــن و مــیدق یــسانشرون دــش یم فیرعت ردک مــسج یگژیو ،رون زا لقتــسم ،گنر .دوبن نینچ ،فیظن( »دــندوب گنر یاراد ،ردــک ماــسجا مامت« :رگید نخــس هب اــی یقیقح ار اــه گنر هــک یناــسک هــب خــساپ رد مــثیه نبا .)146 ،1394 لیلاد ،دندرک یم ضرف اوه و مشچ نایم یرما ار اهنآ و دنتسناد یمن Ibn ؛31 ،1983، ¹³مثیهلا :هــب کن هنومن یارب( تــسا هدروآ ینوگ انوگ ررکم وا ،نیا دوجو اب .)143 ،1394 ،فیظن ؛al-Haytham, 1989, 48

زا و تــسا رون یاــهوترپ دــننام گــنر یاــهوترپ یاــهراتفر دــسیون یم میقتسم طخ هب ریــس ،تــسکش ،شباتزاب دننام- اهنآ نیناوق یمامت نــشور ار هاگدید نیا هــک یــیاه شیامزآ یارــب( دــنک یم یورــیپ ـ ... و رون یرگ یجنایم اب اهنت گنر نینچ مه .)Ibid, 65 :هب کن ،دزاــس یم ییاه گنر اب یتح ،یگنر ماــسجا ،مک رون رد هچنانچ ،تــسا یندید ؛35 ،1983 ،مثیهلا( دیآ یم رظن هب هایــس و هریت ،ناــشخرد و فافــش رد .)Ibn Haytham, 2001, 383 & 347; Ibn al-Haytham, 1989, 54 ،دبات یم نآ رب هک یرون هب یگنر ءیــش ندید دــسیون یم رگید ییاج .)Ibn al-Haytham, 2001, 347 ؛35 ،1983 ،مــثیهلا( دراد یگتــسب دوخ رد ،تــسا هدــیبات ناــنآ رــب هــک ار یماــسجا گــنر ،روــن یاــهوترپ یبارش هک یماگنه هنومن یارب ،دناسر یم هدننیب مشچ هب و دریگ یم نایم هــشیش نیا و دوــش هتخیر فافــش و یا هــشیش یفرظ رد خرــس هــشیش و لولحم زا هک یرون ،درــیگ رارق دیفــس ۀدرپ کی و روــن عــبنم دزاس یم نایامن دیفس ۀدرپ رب و درب یم دوخ اب ار خرس گنر ،درذگ یم ،نامه( دنک یم دییأت ار شیامزآ نــیا ۀجیتن ،اه گنر یــمامت .)Ibid(

یا یگژیو ،رون وترپ اب گنر لمح و )Ibn al-Haytham, 1989, 46 ؛30 رون نوگ انوگ یاه تدــش رد و تــسا هتــسباو گنر دوخ هــب هــک تــسا نیناوق تهابــش هب هجوت اب .)Ibid, 47 ؛31-30 ،نامه( دــهد یم خر هــس ،ءیــش ره ۀیور دریگ یم هجیتن مثیه نبا ،گنر و رون رد شباتزاب ءیــش ۀیور زا هــک یروــن :دــنک یم هدــننیب مــشچ ۀــناور ار وــترپ هتــسد یگنر ؛)هیوناث ای یض َر َع رون( دزاــس یم نکمم ار نآ ندید و دبات یمزاب گنر( دــیآ یم رگید ماــسجا ۀــیور و رــینم عــبنم زا روــن نــیا هارــمه هــک رون اب هک مــسج )مرج( یتاذ گنر وــترپ نینچ مه و )هــیوناث اــی یــض َر َع Ibn al- ؛61 ،نامه( .)یتاذ ای هیلوا گنر( دسر یم مشچ هب هدیباتزاب هراومه مــشچ )Haytham, 2001, 382; Ibn al-Haytham, 1989, 94 Ibn al-( درادنپ یم یــکی ار نآ هکیلاح رد دنک یم تفایرد ار وــترپ هــس زا رت فیعض رایــسب ردک ماــسجا رد یض َر َع گنر )Haytham, 1989, 94 و دراد ار )گنر( روــن لوبق تیصاخ ردک مــسج اریز ،تــسا یتاذ گنر وترپ ،مــشچ هــشیمه هک اجنآ زا نینچ مه .تــسا کدــنا نآ شــباتزاب گنر و دنیب یم ار یتاذ گنر اهنت سپ )Ibid( دــنک یم ک اردا ار رــت یوق Ibn :هب کن یلیصفت حرــش یارب( دوــش یمن تفایرد نهذ رد یــض َر َع .)Ibn al-Haytham, 1989, 96 ؛al-Haytham, 2001,382 & 384 ردک ۀیور اب توافتم یراتفر ،یلقیص حطس ،شباتزاب نیناوق ۀیاپرب رون زا یگرزب شخب هراومه ،تسا یوق ۀدنهد باتزاب هک یحطس .دراد رایــسب ،نآ یتاذ ِگنر ِوترپ ِتدــش ،سپ .دنادرگ یمزاب ار یــضَر َع گــنر و گنر و دوــش یم نایامن یض َر َع گنر و تــسا رگید وــترپ ود زا رــت فیعض

14فیظن یفطصم .ددرگ یم ک اردا ،یتاذ گنر یاج هب ،طیحم رد هریچ ۀحفص کــی« :دــهد یم حرــش نــینچ ار هدــعاق ،مــثیه نبا زا لــقن هــب رد اما ،دهد یم ناــشن ار دوخ گنر و تــسا یا هرقن ،زور رون رد یا هرقن »تــسا یض َر َع یگنر هک دنابات یمزاب ار شــتآ خرــس گنر ،شتآ رون راــنک هژیو هب و یلقیص حوطس یــشباتزاب یاه یگژیو .)146 ،1394 ،فیظن(

شیامن شیامزآ رد هنومن یارب ،تــسا هدمآ دیک أت هب رظانملا رد ،هرقن هیصوت مثیه نبا ،یشباتزاب یاهوترپ یــسررب ای رون میقتسم ریــس طخ و یا هرقن یا هــحفص زا ،رت نــشور جیاتن ندمآ تــسد هب یارــب دــنک یم

ندوب ردک لیلد هب ار هدش تخادرپ ِنهآ و دوــش هدافتــسا هتفای لقیص .)Ibn al-Haytham, 1989, 38( دــناد یمن بــسانم شا هرــیت گــنر و

بآ حطس شیامن و هرقن

.میدش انشآ میدق یــسانشرون هاگدید رد یگنر یاهوترپ یگژیو اب یحطــس نوــچمه ار اتــسیا بآ حطــس ،هاگدــید نــیمه رد نوــنک ا ِرــبارب .تــسا فافــش یا هداــم بآ :مــینک یم یــسررب هدــنهد باتزاب ،دنارذگ یم ار روــن هک فافــش مــسج ،نیــشیپ یــسانشرون یاه هتفای ِشبات ماگنه .)146 ،1394 ،فیظن( دراد یکدنا یتاذ )گنر( ترودــک هدــیباتزاب ،حطــس زا هــک یــیاهوترپ زا هتــسد نآ ،یــض َر َع گــنر و روــن ،سپ .دوب دهاوخ بآ یتاذ گنر یاهوترپ زا رت یوق رایــسب ،دوــش یم )طیحم رد هریچ گنر ای( یض َر َع گنر نامه ار بآ ۀیور گنر ،هدننیب درواتسد نیا ،یناریا یاه غاب رد یزکرم یاه ضوح ۀرطاخ .دنیب یم گنر ،یباتفآ یاــهزور رد .دزاــس یم نــشور یــبوخ هب ار هناــسانشرون یرتــسک اخ ار بآ ،یربا یاوه رد هکیلاح رد .دوــش یم هدید یبآ ،بآ رظن هب نوــگریق بآ حطــس ،اــضف یهایــس رد ماگنه بــش .مــینیب یم شتآ یخرس ،میزورفیب نآ رانک رد یشتآ ،لاح نیمه رد رگ ا و دیآ یم .دریگ یم دوخ هب ار ار یــگنر تــسیاب یم بآ حطــس یــیامنزاب یارــب یــناریا نارــگراگن یض َر َع یاــه گنر شباتزاب یــگژیو ،بآ ۀــیور دــننام هــک دــندیزگ یمرب نــینچ .دــشاب هتــشاد دوــخ رد یــتاذ یاــه گنر شــباتزاب زا شــیب ار یروآدای عــقاو ناهج رد ار بآ یــگژیو ،ذــغاک یور دــناوت یم یحطــس و )هوــیج( بامیــس ،اــط ،ناــمز نآ رد هتخانــش داوــم ناــیم زا .دــنک ،هویج .دوــش کیدزن یگژیو نینچ هــب تــسناوت یم ذغاک یور ،هرــقن .تــشادن دربراک یزــیمآ گنر رد هــک دوب ک اــنرطخ و یمــس یرــصنع ،دنک یم داــجیا ذــغاک رــب هک یــبولطم یــلقیص حطــس دوــجو اــب ،اــط ،نوــنک اــت زاــبرید زا ،هــچنانچ .تــسا یریگ مــشچ یــتاذ گــنر یاراد هدوب نابات و نــیگنر هک هــتفر راک هب یحوطــس شیامن یارــب هراوــمه دوــش یم هداد شیامن ییاط راوــنا اب هک دیــشروخ رون دــننام ،تــسا ببــس هک یمیهافم حرــش .دیارگ یم یخرــس هب نآ گنر هک ،شتآ اــی یلاجم و تسا هناگ ادج یشهوژپ دوخ ،دش یزیمآ گنر رد اط دربراک شزرا ِرانک رد هک مینک یم هدنسب هدیزگ نیا هب اهنت .دهاوخ یم رگید لیلاد زا یکی ،هدام نیا یلقیص حطس یتاذ گنر یگژیو ،اط یدام

رون ای یونام رنه رد سدقم یاه هلاه شیامن یارب اط باختنا مهم ۀرابرد( تــسا یناریا یرگراگن رد یهلا ناگدیزگرب و نارــبمایپ درــگ ادرگ :هب کن هنومن یارب ،تــسا ینارون دوخ تاذ رد هک رینم ماــسجا گنر .)439 ،1354 ،یشواچ ینایاقآ :رد لقن ،مثیه نبا یارآ هرقن حطــس ،یرجه یــنایم یاه هدــس یــسانشرون شــناد ۀــیاپرب ،1 لودــج .دراد یرایــسب کرتــشم یاــه یگژیو ،دــک ار بآ حطــس و روــن ،حطــس ود نــیا .دــهد یم ناــشن ار تهباــشم نــیا زا یا هدــیکچ ۀدنباتزاب ،هزادنا نیرتشیب رد اما ،تــسین هدنبات ای رینم و درادن یتاذ .تــسا دوخ ینوماریپ طــیحم زا هدیــسر یاهرون اــی یــض َر َع یاــهرون .دوش یم ک اردا طیحم ۀریچ گنر زا رثأتم و ریغتم اهنآ گنر رظن اهنآ هب و دنا هدوب انشآ تایرظن نیا اب نادنمرنه هک تسین رود )باتک دیلوت یاه هاگراک( اه هناخباتک رد راک لیلد هب نانآ .دنا هتشاد یــفاحص و دــیلجت ،یزاــسروصم ،یــیارآ باتک ،خاــسنتسا ۀــفیظو و یــسرتسد دوخ ناــمز مــهم عــبانم هــب ،نوــگ انوگ یــبدا و یــملع راــثآ نیدلادیــشر هــک یتنــس ۀــمادا رد مــیناد یم نــینچ مه .دنتــشاد همادا زین یوــفص رابرد ات و درک یراذــگ هیاپ یدیــشر عبر رد للها لــضف هناهاش یملع لفاحم رد ییارآ باتک ۀصرع ناگرزب زا یرایــسب ،تفای .دندرک یم تکرــش رابرد یبدا و یملع تاثحابم رد و دنتــشاد روضح للها لــضف نیدلادیــشر یاه هتــشاگن دــننام( نوــگ انوگ یاــه شرازگ نارتناک زا هدنام یاجرب یاه شرازگ ،نآ یاضف و یدیشر عبر ۀرابرد )یخیرات تایاور یخرب اــی ،نوگ انوگ راودا رد یتنطلــس یاــه هناخباتک ۀدــس نادنمرنه دور یم ناــمگ ،نیاربانب .دــنک یم تباث ار اــعدا نــیا و رظانم مــلع تلااــسر زا ،یدیــشر عــبر مــیظع ۀــناخباتک رد ،ق.ه 7 روصم تلااــسر .دنتــشاد یــهاگ آ یــسانشرون یاهدرواتــسد نــیرخآ نآ ِدــننام یاــه هاگراک رــگید و یدیــشر عــبر یاــه هاگراک زا هدــنامزاب ریاــس زا شیب ،نارود نیا رد یروآون و کبــس شزیمآ دهد یم ناــشن یاه شیامزآ هــب دنتــسناوت یم نادنمرنه .تــسا هدوــب نــکمم راودا دیدپ ینیون یاه هویش ،دیدج یاه هتفای ساــسارب و دنزادرپب یا هزات یاه هویــش ،هدــس نیا یاه هراگن رد هــک تــسور نیا زا دیاــش .دــنروآ ،دوــش یم هدــید )... و ،نــیدروجلا ،نوــگ هرقن( بآ شــیامن نوــگ انوگ دوخ هب مجــسنم یلکــش ،یرگراگن لوــصا هک دــعب یاه هدــس رد اــما رارکت رــیذپان للخ یــلصا دننامه ،نوــگ هرقن شــیامن ۀویــش ،درــیگ یم

.هناسانشرون یاهرایعم ساسا رب اتسیا بآ حطس و هرقن حطس یاه یگژیو ۀسیاقم -1 لودج

رد اه بآ حطــس ندرــک نوگ هرقن ،نوــگ انوگ یاــه هراگن دانتــسا هــب رضاح شهوژپ .دش ریگ ارف یرجه متــشه ۀدس ۀنایم زا ناریا یــشاقن ۀنیــشیپ تــسخن ،هار نیا رد و دمآرب ینوگرگد نیا لیلد نــتفای یــپ رد یاــه شرازگ ساــسارب .دــش یــسررب یــیارآ باتک رــنه رد هرــقن درــبراک ،اط رانک رد هرقن هاگیاج ،یونام و یولهپ یاه باتک زا هدــنام یاجرب نــشور ریواصت و اه باتک عیصرت رد اهبنارگ و ناــشخر یزلف ناونع هب رنه رد بآ شیامن یارب هرقن دربراک ،یخیرات دانــسا یــسررب رد .دیدرگ یوایمیک یاهرواب رظنم زا هرقن هاگیاج .دوش یمن دییأت یماسااشیپ و دیفــس رون و هاــم اب هرقن ،هاگدــید نــیا رد .دــش نــییبت زــین یــناهیک و .دیدرگن نــشور ،بآ اب شا یگتــسویپ و تفای یگتــسبمه نآ ناــشخر یاه درواتــسد ۀیاپرب هرقن و بآ حطــس یاه یگژیو ،شــخب نــیرخآ رد یاه هتفای ساسارب .دــش یــسررب نآ زا سپ و ق.ه 4 ۀدــس یــسانشرون حطــس ود نیا یاــهراتفر تهابــش ،یرــجه یــنایم یاه هدــس یــملع ناکما نینچمه یخیرات عبانم .تــسا هیبــش رایــسب رون شبات ربارب رد نادنمــشیدنا یاهدرواتــسد و یملع یاــه هتفای اب نارــگراگن ییانــشآ

هجیتن

،نآ زا سپ و 7 یاه هدس رد نارگراگن .دهد یم ناــشن ار ناــش هرود مه شیامن یارب ار هرقن )رظانملا( یــسانشرون شناد یاه هتفای رب هیکت اــب نوماریپ ناهج ییامنزاب رد باــختنا نیا اب نانآ .دندیزگرب اهبآ حطــس ،نارود نیا یاه هراگن رد هرقن یریگراک هب .دنتــشادرب یدنلب ماگ دوخ اب ،دــشاب زلف نــیا هب نــیدامن و یــعازتنا یــشرگن رــگنایب هــکنآ زا شــیب .دراد یدننامه هنامز یملع یاه تفایرد و هرمزور تادهاشم رصانع ۀناگراهچ تایفیک یسررب :یتآ یاه شهوژپ یارب داهنــشیپ هزوح نیا رد ار رــضاح شهوژپ یاهدرواتــسد دناوت یم یرــگ ایمیک رد هناگراهچ تایفیک زا صخــشم یاه تبــسن هب تازلف یمامت .دیامزایب تــیفیک ود یاراد و هدــش هتخاــس )یکــشخ و یرــت ،یــمرگ ،یدرــس(

،داب( هعبرا رصانع اب تایفیک نیا ¹⁵.تسا ینطاب تیفیک ود و یرهاظ یزمر یاه شراگن دوــجو اب .دراد یگتــسبمه زــین )کاــخ و شــتآ ،بآ ۀناگراهچ تعیبط ۀیاپرب هرقن شنیزگ ،نآ ۀنماد یگدرتسگ و یرگ ایمیک ،یماــسا ۀرود یرگ ایمیک هاگن زا )بآ هژیو هــب( هعبرا رصانع و زــلف نــیا .دریگ رارق لقتسم یشهوژپ یانبم دناوت یم

اه تشون یپ

یتــشک« مان اب للها لــضف نیدلادیــشر هــجاوخ خــیراوتلا عماج باــتک ۀراگــن 1 هک تــسا ییاه هراگن نیتــسخن زا یکی ،)یرجه متــشه ۀدــس مود ۀمین( »حون .)2 ریوصت( دراد ماف هرقن ییایرد

2 In: Painted Optics Symposium. Re-examining the Hockney-Falco

یاه هتشاگن ،یملع تلااسر هب میقتسم یسرتسد رب نوزفا .دوش یم زا رثأتم دوخ هــک( یبدا راثآ ،ناملــسم نادنمــشیدنا رگید و مــثیه نبا یاه هتفای ،میقتسمریغ یلکش هب زین )دوب هنامز ییارگ تعیبط و ملع زا یــبایمک ۀــنومن رد .تــشاذگ یم نادــنمرنه راــیتخا رد ار یــملع هــب شــیارگ زا یــیاه هگر ،یرــجه مــشش و مــجنپ یاه هدــس تاــیبدا هدید بآ گنر رب دیک أت اب ،یملع یاهدرواتسد هب یکیدزن و تعیبط :دیارس یم یراتخم نامثع .دوش یم رــگرز و دمآ یاـسرهوگ ید ربا و ریت یاوه

]...[ رز زا درک میس نیا زاب و نآ درک ابرهک ار نیمز هرقن رپ ضوح یور و تسا قلط رپ زیراک بل رمرم رپ هوک تشپ و تسا مشی رپ دور ّمکش

.)136-134 ،1341 ،یراتخم(

نایم ،نآ رد هک تــسا یــسراپ نخــس ردان یاه هنومن زا تیب نیا رعاــش یراتخم .تــسا هدــیدرگ رارــقرب یدــننامه ،بآ و هرــقن حطــس روص رد یرتشیب ریثأت ،یدادرارق لئاسم و مولع زا« هک تسا یا هرود ،1375 ،ینکدک یعیفــش( »دوــش یم هدید هرود ]نآ[ نارعاــش لاــیخ و نوگ هرقن حطــس شــشخرد نایم یدننامه نایب ،ور نــیا زا .)478 نییبت اب ناوت یم ار وا رعــش رد هنارعاــش هیبــشت زا یا هلاه رد بآ گنر یاهرون و یضرع یاه گنر ییامنزاب یارب هرقن حطــس تیلباق یملع یاه هتفای یرــیگ ارف زا نینچمه هدــمآ تیب .درــک هــسیاقم ینوماریپ هک لاح .دراد ناــشن نیــسپ یاه هدــس رد ،اه هصرع رــگید رد یــملع درواتــسد زا ینــشور هب ،یرــجه مــشش و مــجنپ یاه هدــس تاــیبدا

زا یرگراگن یرــیذپریثأت ،دــیوگ یم نخــس دوــخ نیــشیپ ۀدــس یــملع .تسین نهذ زا رود ،یملع یاه هتفای ،دوب تعیبط هدهاــشم هدمآرب ،نارود نآ یــسانشرون هــک اــجنآ زا رب مک اح لوصا هب نارگراگن باختنا یکیدزن ،هدش هتفگ یاه تهباشم یارب ذغاک رب هرقن ندناشن اب یناریا رگراگن .دهد یم ناشن ار تعیبط ناوت یم .تــفای تــسد ناهج ییامنزاب رد یتیقفوم هــب بآ شــیامن ریز ،ییارآ باتک رنه ناقاتشم رگید و هاشداپ هک ماگنه نآ ،درک روصت ،دنتسیرگن یم ... ای هسمخ ،همانهاــش رد یا هراگن هب ،دیــشروخ رون و دــنابات یمزاب تدــش اــب ار روــن ،هراگــن نــیا رد بآ نوــگ هرقن ۀــیور رت میام رون رد .درک یم داجیا یقیقح یاه بآ حطس دننام یا هرظنم هتــسب و دوب دوخ یتاذ گنر و یض َر َع گنر و روــن ۀدــنباتزاب ،هرــقن ،زور شیامن هــب قارــب یاه یرتــسک اخ زا یــیاه هدرپ ،کــی رــه تردــق هــب ،)زوس هیپ ای عمــش( شتآ خرــس رون وترپ رد ماگنه بــش و تــشاذگ یم ۀنایم رد ضوح بآ هک هنوگنامه ،دییارگ یم یخرــس هب هراگن ضوح اه هراگن رد رون باتزاب رب دیک أت .دومن یم نینچ اه لعشم وترپ رد غاب و 4 یاهریوصت :هــب کن هــنومن یارب( راــثآ یخرب رد هــک تــسا ناــنچ ییامندعبود زا کشوک فقــس ای تخت یزادنا حرط ۀویــش هکنآ اب )5 تسا هدــش هدیــشک تخت نانچ مه ضوح حطــس اما ، هتفرگ هلصاف اب یزاب و دــشاب دوخ تلاح نیرت هدرتــسگ رد هدنهد باتزاب ۀحفص ات .دیامنب خر ،تلاح نیرتابیز هب )دمآ لااب رد نآ حرش هچنانچ( رون

thesis 7 years.

.یسیلگنا تسینردم دنمرنه ؛)-1937( ینک اه دیوید 3 سیطانغم یاه هزوح رد ییاکیرمآ یبرجت نادکیزیف ؛)-1948( وکلاف زلراچ 4

.یسانشرون و 5 In: proceeding of the symposium on Effective Presentation & Inter- pretation in Museums. The National Gallery of Ireland, Dublin.

؛Sir Thomas Walker Arnold )1864-1930( دــلونرآ وــیلبد ســمات 6 .ایناتیرب لها یماسا رنه خروم و سانش قرش خیرات رد صصختم و ملع خیرات داتــسا ؛)2013-1924( هربص دیمحلادبع 7 Dictionary of رد نینچ مه یو .یماــسا ینایم یاه هدس مولع و یــسانشرون ۀــلاقم )Princeton University Press ؛vol 6 ؛Scientific Biography )1970 .دراد وا یارآ و مثیه نبا ۀرابرد یلماک تافیلأت .ملع راگــن خیرات و فوــسلیف ،نادیضایر ؛)-1936( دــشار یدــشر 8

.تسا زکرمتم برع ناهج ینایم یاه هدس کیزیف و تایضایر رب هژیو هب یو نآ رد هک دــسیون یم سراپ روباــس ۀیحان رد یهوک زا یرخطصا ،هنومن یارب 9 نادنمشناد ،هدکشتآ نامیقم ،مجع ناگرزب لاوحا حرش ۀدنرادربرد ییاه باتک زا اما ،تــسا هدــش یم یرادــهگن دارــفا نــیا رــیواصت هارــمه هــب سراــپ یاــمکح و .)141 ،1373 ،یرخطصا( دیوگ یمن یزیچ ریواصت نیا یاه یگژیو ای تایفیک هزادنا هچ ات دنک یم تیاور یدوعسم هک یا هخــسن ریواصت تسین نــشور 10 ،باتک نیا لصا اریز ،تسا هدید یناهفصا ۀزمح هک دشاب ییاه یشاقن هباشم ،افص( هدــش یزاــسریوصت و تباتک اهراب هک هدوــب یولهپ روهــشم راــثآ هــلمج زا اــهنت .تــسا هتــشاد دوــجو نآ زا یددــعتم یاــه هنومن و )643 و 133 ،1366 خیرات ،شدوخ ۀــتفگ قباطم هک دهد یم حرــش ار یباتک ،یدوعــسم مــیناد یم .تشاد یرمق یرجه 113 ،سوتــسیگمسیرت ســمره تاــماهلا تروــص هــب حوــل نــیا :نــیدرمز حوــل 11 رواب نآ هب زین یماــسا نارگ ایمیک و دومن یم هئارا ار یرــگ ایمیک راتخاــس و اــنعم هب .م متــشه ۀدــس زا یا هتــشون رد ،حول نتم هب هراــشا نیرت یمیدق .دنتــشاد ناــشن نتم کبــس .تــسا هدمآ نآ نیتلا ۀمجرت رد هک هدوب نایح نبرباج ملق سمره هک تسین صخــشم اما ،ددرگ یمزاب ماــسا زا شیپ هب نآ لصا دهد یم .)223 ،1387 ،تراهکروب( هنانهاک یلمع ای هدوب صخش مان راثآ ۀدنسیون یو ،هرصب دلوتم ؛)رترید یمک ای 430-355 دودح( ،مثیه نبا 12 نیرت مهم .تسا تایضایر و هسدنه ،موجن ،یسانشرون یاه هزوح رد یددعتم یبرجت یاه شیامزآ لصاح هک هدوب یبرع نابز هب رظانملا ،یسانشرون رد شرثا ینهذ تفایرد و ندید ۀویــش ،رون یاهوترپ راتفر فــشک رد یعیبط سوــسحم و ،دنام روــجهم ناملــسم نادنمــشیدنا دزن یتدم هچرگ یو یارآ .تــسا هدــننیب باتک یسیونزاب و حرــش اب و یــسراف نیدلا لامک تمه هب یرجه متفه ۀدــس رد لفاحم رد رگید راب )رئاصبلا و راصبلاا یوذل رظانملا حیقنت( ،یو تسد هب رظانملا ناشن هک تسا تسد رد یرایسب دانسا نینچ مه .تفرگ رارق هجوت دروم یملع یــسرد مهم عبانم زا یکی ،یــنایم یاه هدــس رد رظانملا نیتلا ۀــمجرت دــهد یم Holbrook, 1998 in: Hockney & Falco,( تــسا هدوب ییاپورا یاه هاگــشناد رد ]مثیه نبا[ وا رثا ینیتلا ۀمجرت« :دسیون یم رظانملا ۀرابرد ری یپماد .)2009, 119 رجار قیرط زا هــصاخ یبرغ مــلع لماکت رب یهجوت لــباق رــیثأت یــسانشرون ۀراــبرد .)98 ،1371 ،ری یپماد( »تشاذگ رلپک و نکیب هرهب یبرع ناــبز هب رظانملا نــیانآ ۀخــسن زا شهوژپ نــیا رد هــک اــجنآ زا 13 باتک ۀحفص ۀرامــش ،ینتم نورد تاعاجرا رد تاحفص یاه هرامــش ،مــیا هدرب

.تسین دننامه نآ یپاچ ۀخسن اب و تسا قا ّرو تیاس رد نیانآ ۀدنــسیون و کــشزپ ،هاگــشناد داتــسا ؛)1971-1893( فــیظن یــفطصم 14

.یماسا مولع ۀزوح رد یرصم ۀتسجرب درــس و کــشخ ،نوریب زا و ؛رــت و مرــگ ،نورد زا یدنب هتــسد نــیا رد هرــقن 15 یقیقد لداعت رد اه تبسن نیا رگ ا تفگ یم نایح نبرباج .تسا هدــش فیصوت

.)254 ،1359 ،رصن :رد لقن( دسر یم لامک هب زلف ،دریگ رارق مه اب

عبانم تسرهف

زیورپ نادرگرب ،باتک یشاقن ، اه هاگتساخ ،)1387( ویلبد سمات رس ،دلونرآ هتــساریو ،5 ج ،ناریا رنه رد یریــس ،نمرک ا ســیلیف و پوــپ روــترآ :رد ،ناــبزرم .نارهت ،یگنهرف و یملع ،ماهرپ سوریس

یرگراگن و یــشاقن خیرات رد یــشهوژپ ،ناریا یرگراگن ،)1389( بوقعی ،دنژآ .نارهت ،تمس ،1 ج ،ناریا ،وا یملع تافاــشتک ا و مثیه نــبا مــیکح ،)1354( رــفعج ،یــشواچ یــنایاقآ ،7 هرامــش ،مراــهچ و لــهچ هرود ،)تــیبرت و مــیلعت( شرورــپ و شزوــمآ هیرــشن

.504-434صص اــضردمحم نادرــگرب ،تــسرهفلا ،)1381( قاحــسا نبدمحم ،مــیدنلا نبا

.نارهت ،ریطاسا رشن ،ددجت نادرــگرب ،کــلامم و کلاــسم ،)1371( للهادــیبع نــب للهادیبع ،هــبدادرخ نبا ۀــسسؤم و للم ثاریم یخیرات تاراــشتنا و تاعلاطم ۀــسسؤم ،دنرک اخ دیعــس

.نارهت ،آافنح یگنهرف ،نودــلخ نبا خــیرات ،رــبعلا ،)1363( دــمحم نــب نمحرلادبع ،نودــلخ نبا یــگنهرف تاــقیقحت و تاــعلاطم ۀــسسؤم ،یــتیآ دــیمحلادبع نادرــگرب ،1 ج

.نارهت ،)هاگشهوژپ(

نادرــگرب ،کــلامم و کلاــسم ،)1373( مــیهاربا قاحــساوبا ،یرــخطصا و یبدا تاراشتنا ،راــشفا جریا ششوک هب ،یرتــست للهادبع نبدعــسا نبدمحم

.نارهت ،یدزیراشفا دومحم رتکد تافوقوم ،یخیرات نادرــگرب ،ناهاــش و نارــبمایپ خــیرات ،)1346( نــسح نب هزمح ،یــناهفصا

.نارهت ،ناریا گنهرف داینب ،راعش رفعج یــلع راــصبلاا یــف 3-2-1 :تلااــقملا ؛رــظانملا .)1983( نب نــسح ،مــثیهلا ،هرــبص دــیمحلادبع هــینیتالا هــمجرتلا یــلع اــهعجار و اــهققح ،هماقتــسلاا

http://www.alwaraq.net/Core/waraq/ :نــیلا نآ ۀخــسن .تــیوک .1395 نیدرورف رد یسرتسد لباق coverpage?bookid=87&option=1 یــسیون هیشاح و نادرــگرب ،1 ج ،نارــیا یــبدا خــیرات ،)1335( دراودا ،نوارــب

.نارهت ،انیس نبا ۀناخباتک ،حلاص اشاپ یلع و حیحصت هب ،3 ج ،یرــبط ۀمانخیرات ،)1373( دــمحم نــب دمحم ،یــمعلب

.نارهت ،زربلا ،نشور دمحم ۀیشحت زانلگ نادرگرب ،ناــج ملع ،ناهج مــلع ،ایمیک ،)1387( سوــتیت ،تراــهکروب

.نارهت ،تمکح ،یزرمارف نیورپ و یشخرذآ یدعر .نارهت ،نخس ،ماسا زا شیپ ناریا تایبدا خیرات ،)1393( دمحا ،یلضفت نیــسحلادبع نادرــگرب ،مــلع خــیرات ،)1371( لیــسیس ماــیلیو ،رــی یپماد .نارهت ،تمس ،گنرذآ نازرف ،یرقاب سابع نادرــگرب ،یونام تنــس و ینام ،)1380( آوــسنارف ،هرکد

.نارهت ،زور هرامش ،مدرم و رنه ،یناــساس دهع رد ناریا یرامعم ،)1355( یلع ،یماــس

.41-24 صص،166 و 165 قیقحت :یــسراف رعــش رد لایخ روص ،)1375( اــضردمحم ،یــنکدک یعیفــش ،ناریا و ماسا رد تغاب ۀیرظن ریــس و یــسراپ رعــش یاهژامیا روطت رد یداقتنا

.نارهت ،هاگ آ .نارهت ،سودرف ،1 ج ،ناریا رد تایبدا خیرات ،)1366( للها حیبذ ،افص مــساقلاوبا نادرــگرب ،13 ج ،یرــبط خــیرات ،)1380( رــیرج نبدمحم ،یرــبط

.نارهت ،ریطاسا ،هدنیاپ مــساقلاوبا نادرــگرب ،5 ج ،یرــبط خــیرات ،)1383( رــیرج نبدمحم ،یرــبط

.نارهت ،ریطاسا ،هدنیاپ ۀرود ،ثاریم ۀــنیآ ،مثیه نبا رظن زا هاــم رون ،)1382( لوــسرلادبع ،یداــمع

.120ـ59 ،20 ۀرامش ،دیدج فراــعملا هریاد ســلجم ،رــظانملا حیقنت ،).ق 1347( نــیدلا لامک ،یــسراف

.دنه ،هنئاکلا هینامثعلا مــساقلاوبا نادرــگرب ،یوــنام رــنه ،)1384( مــیخآوی ســناه ،تــیاک مــیلک

.نارهت ،هروطسا ،روپ لیعامسا مامتها هــب ،یراتخم ناــمثع ناوــید ،)1341( ناــمثع نــیدلااهب ،یراــتخم

.نارهت ،باتک رشن و همجرت هاگنب ،ییامه نیدلا لاج نادرگرب ،فارشلاا و هیبنتلا ،)1389( نیسح نب یلع نــسحلاوبا ،یدوعــسم

.نارهت ،یگنهرف و یملع ،هدنیاپ مساقلاوبا ،شناد ۀیرــشن ،مثیه نبا ۀزات فرــح ،)1362( نیــسح ،ینادمه یــموصعم

.58-47صص ،18 ۀرامش

،مارآ دــمحا نادرــگرب ،ماــسا رد ندــمت و مــلع ،)1359( نیــسحدیس ،رــصن .نارهت ،یمزراوخ همطاف نادرگرب ،وا یسانشرون شناد و مثیه نبا ،)1394( یفطصم ،فیظن

.نامرک و نارهت ،نامرک رنهاب دیهش و نارهت هاگشناد ،یسوط لصحم دحوم Church, Ella Rodman )1886(, Artistic Embroidery: Cantaining Practical Instruction in the Ornamental Branches in Needlework, F. M.

Luptons, New York.

Falco, Charls M and David Hockney )2009(, Ibn Heytham’s Contri- butions to Optics, Art, and Visual Literacy, In: Painted Optics Sympo- sium, Re-examining the Hockney-Falco thesis 7 years on September 2008, Florence.

Falco, Charls M & David Hockney )2004(, The Art of the Science of Reneaissance Painting, In: proceeding of the symposium on Effec- tive Presentation & Interpretation in Museums, The National Gallery of Ireland & Dublin.

Gulacsi, Zsuzsanna )2005(, Mediaeval Manichaean Book Art, A Codicological Study of Iranian and Turkic Illuminated Book Fragments from 8th-11th Century East Central Asia, Brill Academic Publishers and Others, Boston.

Ibn al-Haytham )1989(, The Optics of Ibn al-Haytham, Translated with introduction by A. I. Sabra, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.

Ibn al-Haytham )2001(, Alhacen’s Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English ranslation and Commentary, of the First Three Book of Alhacen’s De Aspectibus, the Medieval Latin Version of Ibn Al-Haytham’s Kitab Al-Manazir, vol. 1, Translated by Mark Smith, American Philosophical Society Press, Philadelphia.

Rashed, R. )1996(, Ibn Al-Haytham, in: Encyclopedia of History of Arab Scientis, vol. 2, Routledge, London.

Sabra, A. I. )1989(, The Optics of Ibn Al-Haytham, The Warburg Institude University of London.

ریواصت عبانم

ۀتــساریو ،10 ج ،ناریا رنه رد یریــس ،)1387( نمرک ا سیلیف و روــترآ ،پوــپ .نارهت ،یگنهرف و یملع ،ماهرپ سوریس زیورپ نادرــگرب ،لایخ یاــه غاب ،)1387( رکیــس .پ .ژ و یراــم نآ ،ناــیکروک

.نارهت ،زور نازرف ،نابزرم No. 1: http://dic.academic.ru/pictures/wiki/files/66/Bihhzad_003.

jpg 95/11/14 رد یسرتسد

No. 2: http://dic.academic.ru/pictures/wiki/files/78/Nushabe_

Iskander.jpg 95/11/14 رد یسرتسد