تکوین‌بخشی واگرایانۀ ترکیه در روابط ایران و جمهوری آذربایجان

ٗ٤ٛىت ٣كرث

ٝ٥وطت ١٘ب٤اطٌاٚ

ضز ظثاٚض

ٖبج٤بثضشآ ٢ضٟٕٛج ٚ ٖاط٤ا

٣٘بغّؾ سٕحا

*زاػ٘

ي٘ث ٤ثاٍٍ ٍبٗىبشٕا ٍٓيه ز٘ثَس ُبگًٚاى لولا

تٔلاؾ ٓ٥حض ضشآ

٘ثىٍا ًٍَ مب٘د ُبگًٚاى ٍبٗىبشٕا

٣ِٛصا ٓؾبل

ي٘ث ٤ثاٍٍ َٕشکى َٕؼًٚاى

ٍٓيه ز٘ثَس لولا

:زفبٍٗى نٍٗبس(

20 / 02 / 1393 - تَٗٞس نٍٗبس :

11 / 02 / 1395 )

ٜس٥ىچ ث مبظً ٍبشهبٕ َ٘٘غس

٘ ي لولا

ِث رٍيق ه ٍ هُ ،ٍٍَٕٙ ىبلسا ٖٙبدٍَف ُا ٔد ُيهآىَػٍ

٘ ِتٌ

ُبتٕ

رٍيتق زتثبقٍ ٍ ٍَ٢ك بتّ

ٕ ِتق٦ٌه ا

ٕ ِتق٦ٌهاَف ٍ ا

ٕ زتٕا ُيتٙ ُبتقیق ٍ ِٕتکَه ٕب٘تٕآ ٍى

؛

ِث

ًَِگ

ٕا

٘قً ِک

َفآ

ٌٗ

ٖ رٍيتق َٗبتٕ ٌ٘تکاٍ ٍ ز٘تٕبٖك بتث ِق٦ٌه ٍى رٍيق ٗ تّ

ب ِتثٍٍ

ٍٍ

ه

ٖ ىَٙ

يتٗا ُا ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ بث ىاَٗا ربجٕبٌه . عَت١َه

ايتػ َٗبتٕ ٌ٘تکاٍ بتث ٍ ُىَتجً

رٍيق بّ

ِثٍٍ

ٍٍ

زٕا ُيٙ

. ا ٖلٝا هاَػ ُا ٖکٗ

ٗ ىبؼ بتث ىاَتٗا ٤تثاٍٍ َٗشتٖگ ٍى زٗىٍيتله

فيّ ،ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ رٍيق غفبٌه ٍ بّ

بّ

ٕ ِتق٦ٌهاَف ٍاٌتگَ٘طأس ا

ٕ تق٦ٌه ٍى

ٔ ٘تقً ٍ ُبتقیق

ىآ زٕا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ىاَٗا ربجٕبٌه ٍى بّ

. ٍى ِت٘کَس ٘قً ي٘٘جس ٍبشًَٙ يٗا ٖلٝا فيّ

.زٕا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ىاَٗا ٤ثاٍٍ

نّ

ىبت٢س ٍ ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ بتث ِ٘کَس ٖشَّٗ َٖٕٗ

ِق٦ٌهاَف رٍيق يٗا ٖشَّٗ

ا

ٕ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ىاَٗا ٤ثاٍٍ زٗىٍيله ،ىاَٗا بث تجٕ اٍ

ُيٙ

ِث ٍ زٕا ؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٤ثاٍٍ ىٍِفاٍٍُ َٗشٖگ ٘لى

ِت٘کَس بث ىب ِتث

ته َتظً

ٖ يتٍٕ

يتٗا ِتک

ز٘ؼ١ٍ

مٍايس يثبٗ

لبٕ ِث زجًٖ ٍ

َ٘٘غس جق ٕبّ

)٤ثاٍٍ ىَجْث(

بؼٗا ىَتًٚ ى يتٗا ٍى . ٍبشتًَٙ

ُا

ُبگيٗى

ُُبٕ

ٍٍٗ ِث ٍ ٍٕبگًا

ٌٖ٘٘جس ِ٘١َف يٗا

ٍَٖٕث ه

ٖ ىَٙ

.

ٜغاٚس٥ّو بٞ

،بکَٗهآ

، ٘ٗإَا

،زٌ٘ها ،ىاَٗا

ُُبٕ ،ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ،ِ٘کَس .ٍٕبگًا

* E-mail: soltani@modares.ac.ir

ٝٔسمٔ

ِث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ

زت٘ؼقَه،ِؼ٘تٙزت٘ؼوػٍبوتٙ ،ٖتلهاىفَتٞه ٍاُبتث،َّٕتًا ٘لى

ّاٍ

ج ىَ

ٍ ٕ زْػ گ

٘

َ

ٕ بّ

زثبقٍ ٕاَث اٍ ٌِ٘هُ ،ٖٕبٕ٘ ٕ رٍيق

بّ

ىاَتٗا ٍ ِ٘کَس يًٌبه َگٗى ٕ

ا زثبقٍ .زٕا ُىَک نّاَف ٍَٚک يٗا ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍى ٍَٚک ٍى يٗ

ىٍيله

ٗ ز بتّ

ٖٗ

نّاَف َگٗيکٗ ًَیً ٕاَث اٍ

ه

ٖ يٌک .

َث

ٓبٕا

َٗظً

ٔ ُُبتٕ

ٕبتٍّبؼٌّ ِتکٌٗا َتث ٖتٌجه ٍٕبتگًا

َلٍا ٍ زَّٗ ،ىبٖکٗ

ٗ ز بّ

ٕ ه کٙ اٍ ىاَگُٗبث

ٖ يّى

ٖه ٍبظشًا ٍ ىٍٍ

بس ىٍاَته ٍى ىاَگُٗبتث

٘کأس ،يٌّى ٍَُث ىَه ُا ىبٖکٗ ٕبٍّبشفٍ ىَگبًَگ ي

ِ٘کَس ٍ لَتٝا َتث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ

ٍُٗا بّ

ٕ رَشٚه يًٌبه مىَه لَٝا ىاُآ ٍاُبتث َتث ٖتٌشجه ىبٞشقا ،َٚث قَقك زٗبػٍ ،ٍٕلابٕ

،

،ٖهلإا ىاَٗا ُا ٖٙبً يٗيْس

َُق ٔلئٖه ٍٕبتکوّ ،ؽبتث

ٕىبتٞشقا ٕبتّ

- ىبتًٚ ،ٖهبتظً

ٓيتٌّى

ٗ ىبٖک

ٍُٗا ،لَٝا ىىَث

ُيٗا ،بّ

زَّٗ ٍ بّ

فَ٥ ٍى ٕبّ

ٕا ز

ِث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ . ت٘لى

زٕبٕ٘ ٍ ٌ٘ک ٍى ،ىبٖکٗ زَّٗ

ُيٗا ُا ،ىاَٗا ِث زجًٖ ٍٕاٌگ ٕبتٍّبؼٌّ ٍ بّ

ِت٘کَس َ٘طأتس

ٖه

ٖه تجٕ َها يٗا .ىٌَٗد ىَٙ

بس

ٍٕبکوّ ىَکٍٍٗ

نّ ٍ ًِبَٗػ بث اٍ ٖٗايٝ

ِ٘کَس بتث ِ٦ثاٍ ٍى

ىاَٗا

ِث .ىَ٘گ ٍبک

يٗا

ٍبشًَٙ

ِث

َٗظً ُا ُىبیشٕا ٘لى

ٔ

ُبٕ

ُ

ُيٌٗآ ٍ ٍٕبگًا ٍ ىاَتٗا ٤ثاٍٍ ٍى َٕگً

ٍَٕتْوػ

ٍٕبک ىبؼٗبثًٍآ

ًَ

زٕا يٗا فيّ .

ٍبشًَٙ

٘تقً ي٘ت٘جس ِت٘کَس

ٍى ٍَٕتْوػ ٍ ىاَتٗا ٤تثاٍٍ

ىاَٗا ٖهلإا زٕى ٕاَث .زٕا

ٖته فَ٦ه ِک ٖلٝا َٕ٘د فيّ يٗا ِث ٖثبٗ

زتٕا يتٗا ىَتٙ

زّ٘به ًَِگؿ )ًِبشٍٕى( ٖشًبک

٤ثاٍٍ

ِ٘کَس بثًٍآ ٍَْٕوػ بث ،ىبؼٗ

ِث َٗتگً يٗيٚس ٍ مٍايس

يٌٗآ ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ىاَٗا ٖشٌ٘ها

ٓ ىآ ٤ثاٍٍ

ٖته کتٙ بّ

يتّى ٘تَٕد ؟ ٕبتّ

ٖتػَف

ٍى ًِ٘ َٕگٗى

َُٗ

يٗا

َٕ٘د

ٖه فَ٦ه ٖلٝا :ُا يتٌسٍبجػ ِک ىَٙ

1 . ِت٘کَس فيتّ ِتؿ ٍ بتّ

ٖه لبجًى ٖثٌَػ ُبقیق ٍى اٍ ٖؼفبٌه ؟يٌک

2 ًَِگؿ . زّ٘به ٖشًبتک ٤تثاٍٍ

ِت٘کَس ٍَٕتْوػ بتث

ىبؼٗبثًٍآ کٙ

ِشفَگ يٗا ؟زٕا

ٍبشًَٙ

ٕاَث نٕبد ٖلتٝا ٘تَٕد ِث َٖٗگ ِتث

ٍبتْؿ ٘توث

فيّ )فلا :زٕا ُيٙ نٖ٘قس غفبٌه ٍ بّ

ِ٘کَس

ُبقیق ٍى

؛ ة )

َُُك نتّ زتَّٗ يػَه ٕبّ

َتٕ

نّ زَّٗ يٗا َ٘طأس ٖگًَگؿ )ع ؛ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس ىب٘ه َث ٍَٚک ٍى )ٖشًبک( َٕٕ

ٍٍ زّ٘به .ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ىاَٗا ٤ثا

ٖه ٍُبٙا َٕظً ةَؿٍبؿ ِث ِهاىا ٍى ىَٙ

.

٢طظ٘ ةٛچضبچ

ُا

ُُبٕ َظً

ٍٕبگًا

، غقاٍ

غقاًٍَ ،ٖٗاَگ

ٕىبه ،نٖ٘لاَج٘لًَ ٍ ٖٗاَگ يٌشّٖ اَگ

؛ ِتک بتٌؼه يتٗا ِث

ٕىبٌ٘ث ز٘ؼقاٍ يَٗس ىبهُبٕ ٍ زَٕٙ اٍ ِؼهبػ ىٍَه ٍى بّ

ٖته ٕىبه ٕبًٍَّ٘ ّٖى ٍى ٍ يتًٌاى

ث

ٖه ٍاَق ىبٗاَگبٌؼه َثاَ

ٕىبٌ٘ث ِک يًَ٘گ ز٘ؼقاٍ يَٗس

ٖػبتوشػا ّٖبگآ ٍبشهبٕ ٍ زَٕٙ اٍ بّ

ٖه

ٍُبگًا غَُٗس ٕبٌؼه ِث ِک يًٌاى زهبٌٙ ٍ بّ

بّ

ا زٕ

. ٖشهبٌتٙ ٕبٍّبشهبتٕ يٗا زًٍ َظً ُا

رَشٚه

ِث ِک يًا

ٖه وػ ٕىبه َشٖث ىاٌَػ ىآ ِث ٍ يٌٌک

اٍ مُلا ٕبتٌؼه ًٖبتًٖا ٌ٘تک ٕاَتث بّ

ٖه ( يٌّى

،ُىاَُ٘ٚه 1388 :

ُُبٕ ٖلٝا فيّ غقاٍٍى .)326

زیگ ٖػًَ ٍٕاَقَث ٍٕبگًا

ٍ ىبت٘ه َتگ

زً٘لاقػ ىَکٍٍٗ

يَٗکس ٍ اَگ ؾّ٘ ِث ٍ زٕا اَگ

ٍى ِػٍ

ٖد يشفَگ ٕبتّىَکٍٍٗ ُا ز٘ػٍَتٚه

يٗيػ زًٖ٘

(Neumann and Waever, 1997: 370)

. ِتث َتظً

زتًٍ ٍيًبتٖکلا

، مبتظً زتّ٘به

ٖه زلبك ِٕ يًاَس زتلٍى ٍبتشفٍ ِتث ِک ٖشًبک ٍ ٖکلا ،ِٕثبّ گٌَّف :يٙبث ِشٙاى

ٍبشهبتٕ بتّ

ٖه زلٍى ِک َِٕٗگٍايشقا مبظً .يٚوث ٘کٚس ٕبّ

ُيٌّى

ِث ٗا

ًَِگ

ٖه فَ٘ٝس ِشلاٍ ِک ٕا يٌک

ِؼهبػ يٌٙبث ُيٙ ٌَٗد (

يٌٙبث ِشهبٕ ًٍٍٖى اٍ َٕ٘گٍى ٍبظشًا )ِٕثبّ َِٕٗگٍايشقا(

) ٖکٗ بٌْس

کٙ ُا فلشوه ٕبّ

ٍ

ٖه َِٕٗگٍايشقا ِک زٕا ٌٖکوه زتٕا يتکوه .ىَت٘گث ىَته ِتث يًاَس

کٙ

ىآ ٍى ِک يٙبث ِشٙاى ىَػٍ َِٕٗگٍايشقا ُا َٕگٗى ٕبّ

زلٍى بّ

ٕاَتث ،يتًٌاَشث ُبگَّ بّ

َگٍايشقا( يٌَٙکث نّبث ٍٕبکوّ

ِٕٗ

کلا

ٖ ،) بٗ

گٌّبوّ ِث ئبق

ٖ يٌتٙبث ىبٙىَه غفبٌه ٍبکٙآ

َگٍايشقا(

ِٕٗ

شًبک

ٖ ( ،)

،فًََؿ 1388 :

.)148

زلٍى يٗا ،ت٘سَس يٗا ِث ي٘ث َِٕٗگٍايشقا زّ٘به ِک يٌشّٖ بّ

ٖه ي٘٘ؼس اٍ ٖللولا يٌٌک

؛ بتها

« زلٍى ِـًآ

ٖه مبؼًا بّ

زَّٗ ِک زٕا يٗا ِث ِشٖثاٍ يٌّى ىآ غفبٌه ٍ بّ

زَّٗ ٍ يٌشٖ٘ؿ بّ

بّ

ٖه َ٘٘غس ًِ٘ غفبٌه ٍ زلٍى ِث نّ زَّٗ َ٘٘غس يٗا .يٌٌک

ً زَّٗ ِث نّ ٍ بّ

ي٘ث مبظ ٣َثَه لولا

ٖه

ِؼ٘شً ٍى .ىَٙ

،

ٖه ز٘وّا ِـًآ زَّٗ ِک زٕا يٗا يثبٗ

ٖه ِشهبٕ ًَِگؿ غفبٌه ٍ بّ

يًَتٙ

.

زتَّٗ نتْف ٕاَث ي٘تث ًٖبتؼه ٖتٍَٕث ِتً٘ بتٍّبؼٌّ ٍ بتّ

زتٕا مُلا ًٖبتًّلاا .

عَتوؼه ٍى

،

ُُبٕ

ُُبٕ ِشٕى ِٕ ِث فٍبؼشه ىاٍبگًا ا

ىاٍبگً

مبظً

يٌه

ُُبٕ ،

ُُبٕ ٍ يكاٍ ق٦ٕ ىاٍبگًا ىاٍبتگًا

ک

ٖه نٖ٘قس اَگ

ُُبٕ ٍى .يًَٙ

ىاٍبگًا مبظً

يٌه ،ٖتگٌَّف ،ٕىبهَ٘غ ٕبٍّبشهبٕ ٘قً َث ي٘کأس

ي٘ث مبظً ق٦ٕ ٍى َٕکف ٕبٍّبشهبٕ ٍ بٍّبؼٌّ ،يػاَق زلٍى ٍٍٕ َث لولا

کتٙ ٍ بّ

يشفَتگ

ىآ غفبٌه ٍ زَّٗ

.زٕا بّ

ُُبٕ

ٍبگًا ت٦ثاٍ ِتً٘ يتكاٍ ق٦تٕ ىا

ٔ ٍُٗا ٍ بتٍّبؼٌّ ي٘تث ٕبتّ

زتلٍى زتَّٗ َتث ىآ َ٘طأس ٍ ٖله بٗ ٖلهاى ٖقَقك يػاَق ٍ ٖقَقك ٍ ٖػبوشػا ٖتٍَٕث اٍ بتّ

ٖه

ُُبٕ ،ٍَُگ ي٘هَٕ .يٌٌک ک ىاٍبگًا

ٖه ِک يٌشّٖ اَگ نتٚؿ ٍى يتٗا ىب٘ه يٌّاَه

تد ُايتًا

ٙ ِث( ٕىبهَ٘غ ٍاٌگَ٘طأس هاَػ ِک يٌوْیث ٍ يًٌِث

ٍٕبؼٌّ ک ،

ٖتگٌَّف ، ٍبتشفٍ َتث )ٖتٍُٙا

زلٍى ي٘ث ق٦ٕ ٍى( مبظً ٍ بّ

مايک ،)ٖلهاى ق٦ٕ ٍى ٍ ٖللولا يٌشّٖ بّ

» (

ک

ٖلَٝا ٍ ٖٗلاَ

، 1391 :

76 -

.)78

ُُبٕ َظً ُا ِک بؼًآ ُا زَّٗ ٍٕبگًا

نّ ٕبّ

زَّٗ فلاهَث َٕ

ِتٌ٘هُ ٍٟبتؼشه ٕبّ

ُبتٕ

زٕا ٤ثاٍٍ ز٘وؼس ٍ َٗشٖگ

،

ٕاَث ٖل٘للس َظٌه يٗا ُا ُىبیشٕا ىبًٚ ٍ رٍى

زَّٗ ىىاى ٕبتّ

نّ

ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ َٕٕ

ٍ

ِ٘کَس ٍ يت٘یه ،بٍَّتٚک يتٗا بتث ىاَتٗا ٍٟبتؼشه زَّٗ ًِ٘ ٍ

ي٘٘جس ز٘لثبق ٖٗلابث ٖگيٌٌک

ىٍاى فيّ ِث ِهاىا ٍى . غفبٌه ٍ بّ

ِ٘کَس

ٖه ٍُبٙا ُبقیق ٍى :ىَٙ

فسٞ

ظبمفل ضز ٝ٥وطت غفبٙٔ ٚ بٞ

فيّ

يَٗکس ٍى ِ٘کَس غفبٌه ٍ بّ

ٚوث

1ٖ

ِث ٍ ُبقیق ِث ٍَٚک يٗا زجظه َٗگً

ٍَْٕوػ ىآ غجس

.ىٍاى ٕىبُٗ ٘قً ىبؼٗبثًٍآ ُا نّ ِ٘کَس

َظً

ُا نّ ٍ ٖٕبٕ٘

َظً

ٕىبٞشقا

، ٖوْه ٍبٖ٘ث ٍَٚک

ق٦ٌه بکَٗهآ ربجٕبله ٕاَث ٍ زٕا

ٔ

ٖه ةَٖله ٕىَجّاٍ ئبك مبتّاَگ َتظً ٓبتٕاَث .ىَٙ

َلَف

، ٘للس َگ ي٘ٚ٘د

ِث ىبوشػا بث ِ٘کَس ،بٕ٘

ٖتث ٔیً

ِتهبًَث لبتكٍى ِقثبتٕ

تق٦ٌه ٍى ِٕتٍٗ

ٔ

زٕا ُبقیق ٍ ًِب٘هٍٍبه

(Fuller, 2008: 78)

. ٕب٘تٕآ ٍى ِت٘کَس ٍَت٢ك ٕاَتث ٕىيؼشه هاَػ

ُبقیق ٍ ِٕکَه فَ٦ه

ُيٙ

زٕا نْه ِث بؼٌٗا ٍى ِک ىآ يَٗس

ٍُبٙا بّ

ٖه نٌ٘ک :

1 .

ٍَُگ ٖ٢ؼث ٗبوس

ِث :ُبقیق ٍ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ِث ِ٘کَس ٖلهاى ٕبّ

ً َظ

ٍَُگ ٖتلهاى ٕبّ

،

ٖٙبدٍَف ِک بؼًآ ُا ىبلسا

زلٍى ٍَْظ تجٕ ٍٍَٕٙ

رَس ٕبّ

ُبتقیق ٍ ِٕتکَه ٕبٕ٘آ ٍى ٍبجس

ُيٙ

زٕا

ٖه ِ٘کَس ٔد ، زلٍى يٗا ىبلسا بث يًاَس

ِق٦ٌه نْه رٍيق ٗ ِث ،بّ

.ىَتٙ ٗيتجس ٕا

ِث ىَه ُبگٗبػ ٍ ز٘ؼقَه ظیك ٕاَث ِ٘کَس َگٗى رٍبجػ

ٍى ةَغ

، ث ىبلسا ِػ ّٖاٍ

زلٍى ب ٕبّ

زٙاى يّاَوً ُبقیق ٍ ِٕکَه ٕبٕ٘آ

ٕيقً(

،نّ٘اَثاٍَد ٍ ىاًْ

1388 : 36 )

؛

2 . رلابٗا :َگٗى ٖػٍبه ٕبًٍَّ٘ ٖ٢ؼث ٍ ٘ٗإَا ،بکَٗهآ زٗبوك

ٖه ٗلاس ُيلشه يٌک

بتس

ٌٍِٕه ٕاَث ِ٘کَس ًَیً ُا ،ِق٦ٌه يٗا ٍى ٍٍِٕ٘ ٍ ي٘ؿ ًَیً َٗشٖگ بث ِلثبقه ًِ٘ ٍ ىاَٗا ىىَک

.يٌک ُىبیشٕا ِق٦ٌه يٗا ٍى

ٕيقً

ىاًْ

زٕبٕ٘ ٍَٖٕث ٔلبقه ٍى تکَه ٕب٘تٕآ ٍى ِت٘کَس ٕبّ

ٍ ِٕ

ٖه ٍُبٙا ِشکً يٗا ِث ىبٕ٘اَک ٍ ٍبث ُا قً ِث ُبقیق

ِک يٌک

ٖٗبدٍٍا َظً ُا

ٖه ِ٘کَس ًِ٘ بّ

،يًاَس

اٍ ُبقیق ٍ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٕبٍَّٚک ِث

ؼهبػ

ٔ

ٍَُگ َٕ٘جؼس ِث ٍ ًٖبْػ ةَغ ٕيٌث

يتٌک ىٍاٍ

ٍ

يتٌک ي٘هأتس ِتق٦ٌه يتٗا ٍى اٍ بدٍٍا ِث ًَّٕا لبقشًا زٌ٘ها

(Baev, 2008: 137)

٘ٗاَتٕا . نتّ

زٕا ٍاٍي٘ها ِک

َٗشٖگ غًبه ،بکَٗهآ ٍ ِ٘کَس ٍٕبکوّ بث ملإا

ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍى ٍٍيٌس ٖٗاَگ

ٙ ُبقیق ٍ ىَ

٘لبؿ ىبؼٗا بث ٍ

َّٕلَئيٗا ُا ،ِق٦ٌه ٍى ىاَٗا ٕاَث ٖٗبّ

زتٕبٕ٘ ٍى ىاَٗا ٖٗاَگ

يّبکث ٖػٍبه

(Der Ghoukassian, 2008: 146)

؛

3 . لبٕ ٍى ٍٍِٕ٘ فؼ١

٘لٍا ٕبّ

ٔ

ّى

ٔ 1990 ٍ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍى ٍٍِٕ٘ ِث ٍُاَوّ ِ٘کَس :

نٚؿ ِث ُبقیق

ٖه ُبگً ت٘قٍ

ي٘وّ ِث .يٌک ٘لى

اٍ ُبتقیق ٍ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍى ىَه ًَیً ِک ىَث

ّى ٗاٍا ٍى

ٔ 1990

ّى ٤ٕاٍا ُا ٍ ىَک عٍَٙ

ٔ 1990

ٗلاس ىَک بس يتٗا ٖشٌ٘ها ٕبٍّبشهبٕ ٍى

ىَٙ ىٍاٍ ِق٦ٌه

ٕيقً(

،نّ٘اَثاٍَد ٍ ىاًْ

1388 : 37 )

؛

4 . ٍى ِ٘کَس ٍَ٢ك هاَػ ُا َگٗى ٖکٗ :ِ٘کَس ٖشلٍىَ٘غ ىاَگُٗبث ٗبوس ٍ ِٕتکَه ٕبٕ٘آ

1

ٍى . يَٗکس زلبك فَٗؼس ،بٍّبؼٌّ ِک زٕا يٗا َث َٟف ًِبٗاَگ

يٌٌک

ٓ زَّٗ

زَّٗ ٍ بّ

فَٗؼس ًِ٘ بّ

ٓيٌٌک

يٌشّٖ غفبٌه يٗاَثبٌث ؛

ٖه ،زَّٗ َث بٍّبؼٌّ ٍٕاٌگَ٘طأس ٖگًَگؿ رٍى بث فَٗؼس ٖگًَگؿ ىاَس

ًِ٘ ٍ غفبٌه

زٕا ٍَٚک ٗ ٖػٍبه زٕبٕ٘ ىَکلوػ ٓبٕا ِک اٍ ٖله غفبٌه

، .ىَک رٍى

ِ٘کَس ىٍٍى ٖشلٍىَ٘غ ىاَگُٗبث ٗبوس ُبقیق يًٌبه

قشتف ىبتٌ٘ث ،ِ٘کَس ىبٞشقا َٖٝٞه ٘وث للها

ًِبٍٕ ،يلَگ

ٖثلا ٍ ٖؼوػ ٕبّ

ٍَُگ يٗا .يٌشّٖ ٖهَق ٕبّ

فيّ بث بّ

بّ

ٕ ،ٕىبٞشقا ىَگبًَگ

٘ٗاَگ ٍ ٕىبقشػا ،َُٖٙهآ يٌشتّٖ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍى ِ٘کَس ٍَ٢ك زفاَه ،ٖهَق ٕبّ

(

Onis,

2001: 49

).

ِلٝبف ٍ ٍٍَٕٙ ىبلسا ٖٙبدٍَف ِت٘کَس ٕاَتث اٍ ٍٕاٍيت٘ها يتٗا ِ٘تٍٍٕ ٕبَُّه ُا يشفَگ

ِث ىبت٘ه بتث يتًَ٘د ىبتؼٗا بتث يتًاَشث ٖػٍبته زٕبٕ٘ ٍى َشٚ٘ث وػ للاقشٕا بث ِک ىٍٍآ ىَػٍ

ٍَْٕوػ رَس ٕبّ

ىبثُ

ًَ

ِتث ٖگؿٍبتذکٗ رَتس ىبْػ ٍى ،للاقشٕا ٍٍُى يتٗا ٍى .ىٍٍآ ىَتػٍ

،

ٍبؼٙ ٓبٕاَث ِک ِ٘کَس ٖجل٥اًٍِا زٕبٕ٘

« ىبتْػ ٍى قلٝ ،ًِبه ٍى قلٝ

» ٖی٦تٞه ىبتهُ ُا

ىاى بتَٗد ٖػٍبته زتٕبٕ٘ تٗ ِتث اٍ ىَته ٕبتػ ،ىَتث ُيتٙ ِشتٙاٌگ بٌث لبوک

(Gultekin

Punsmann, 2009: 1-8)

. لاٍُا رَگٍَس ىبهُ ٍى

، ِتث ِت٘کَس ٖػٍبته زٕبٕ٘ زکَك َٕتٕ

وس ٍ ٖٕبٕ٘ ،ٖگٌَّف ُبگٗبػ يٗيؼس ًٖبوظػ ٍَٕساَذها ىي

زفٍ ٘٘د

(Murinson, 2008: 21)

.

ق٦ٌه

ٔ هبٙ ٍ زٙاى ىايشها ىبکلبث ٍ ُبٕ٘ ٕبٍٗى بس ٘سبٍٗىآ ٕبٍٗى ُا ِ٘کَس ىاَجٍّ َظً ىٍَه

ٍَْٕوػ َٗبٕ ٍ ىبشٖقاِق ،ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ىبشٖکثُا ،ىبشٌٖوکَس ىَؿ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٕبّ

ٖه ٍٍِٕ٘ ىبشٍٕبسبس ٖشك ،ىبشِٕ٘قَق ٍ

ٙ

ٖه ىبًَٗ ٍ َٓجق بس ٍ ي زٙاى ٍبظشًا ِ٘کَس .يٍٕ٘

بتس

ٍَْٕوػ يٗا ىب٘ه ٍى ٌٖٗىَ٘غ زهَکك ًَیً بث

ّاٍ يًَ٘د ٗ بّ

ج يٌک ىبؼٗا نکله ٕىَ

. ىٍِفا

َُْث ،يٗا َث يٌک اي٘د زٕى ِق٦ٌه يٗا ُا ًِ٘ ٕىبٞشقا ٕيٌه

(De Pauw, 1996: 16)

مَؼّ يٗا .

ث ِٕکَه ٕبٕ٘آ ِث ِ٘لٍا

ِ شً ٘لى يٗيٌؿ

ِؼ٘

ٕبّ

ُي٘ـ٘د

ِث اٍ ٕا :زٙاى لبجًى

ٍى ٖتٕبٕ٘ ٍ ٕىبٞشقا نْه ٘قً ٕبیٗا ٕاَث اٍ مُلا غثبٌه ٍ ٖلبه ربًبکها ِ٘کَس ِکٌٗا لٍا زٙايً اٍ ِق٦ٌه .

غفبٌه ُا اٍبکًآ ىٍٍآَث يٌ٘ـوّ

ِث زتٕى ُيتهآ

ُا ِٕتکَه ٕب٘تٕآ ٍى زت٘لبؼف

مىَه َث ىَه ٕبّي٘کأس بث ِ٘کَس ليه ،مٍى .ىَث ٖؼقاٍَ٘غ

ٕ ،ربجطبث ٍٕاُبث ىبٞشقا ىبؼٗا ٍ ٍٕلاب

ِث لٍٕ٘

ٔ ٍاَق لبجقشٕا ىٍَه ِق٦ٌه ٕاَگٍايشقا ىاَجٍّ

؛زفَگً

مبتقه ،مَٕ

ُبتغآ ٍى ٖتکَس ٕبتّ

ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٕبٍَّٚک بث ٤ثاٍٍ ِث زجًٖ

، ئٍ َٗگً

ٔ٘

ٍ ا

ًِاٍ

گٍِث ٍىاَث(

يٌشٙاى ،)َس

؛ يتٗا

ىاَجٍّ ٌَٗٗد ىٍَه ِلئٖه آ

ِک ِٕکَه ٕبٕ٘

ىبشیّ

لس لبٕ

٦لتٕ ز

ٔ ىبتلسا يتًىَث ٍٍَٕتٙ

،

بقه .زفَگً ٍاَق م

ٕبّ

ز٘ؼقاٍ ُا ٖی٘ؼ١ نْف يٌ٘ـوّ رَس ٕبٍَّٚک ٖػبوشػا ٍ ٖٕبٕ٘ ٕبّ

.يٌشٙاى ِٕکَه ٕبٕ٘آ

َٕق ٍبٖ٘ث ِق٦ٌه ٍى ٍٍِٕ٘ ًَیً

رَتس ىاَجٍّ ِک ِـًآ ُا َسَوشٖه ٍ َس

٘٘د

ٖه ٌٖ٘ث ث .ىَث يًىَک

ِ ي٘وْف ِ٘کَس ٗلاى ي٘وّ

ِک ؼَٕس

ٔ ى ًَٗیً

ٍبٖ٘ث ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍ

ٍاَٙى .زٕا مبؼًإَ

غقاٍ َٗگً ٗ

ًِبٌ٘ث

ًِلاقبػ ٍ َس نٚؿ بث ُاَوّ َس

ُايًا َٗشتٖگ ٤تثاٍٍ

لبٕ ٍى .يٙ يِٗگٗبػ ِق٦ٌه ٍى ِ٘کَس ٕبٍَّتٚک بتث ٘٦ثاٍٍ زَٗقس ِث َشٚ٘ث ِ٘کَس َ٘ها ٕبّ

ِث ٍِه ٕبٍٗى ًَّٕا ٌٖغ ىبشٖقاِق ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ،ىبشٌٖوکَس ٍُْٗ

ا ُىَتک مايتق زتٕا

(Larrabee, 2011: 107)

.

زتٕبٕ٘ ت٘لى ي٘توّ ِتث ،زتٕا ٌٖثَکٍٍيتّ٘ غثبٌه َظً ُا َ٘قف ٕبٍَّٚک ُا ٖکٗ ِ٘کَس ِتٚقبٌه ىَػٍ بث ،ًَّٕا ٍ زٕبٕ٘ يًَ٘د ٓبٕا َث ٍَٚک يٗا ٖػٍبه ٍ ةاَتػا ٖوٍٗبتس ٕبتّ

إَا

ٗ تٖه ٍ ٖهلإا ٖٗاَگىبٌ٘ث ٍ نٍٍَٖٗس ، ٘

ٔلئ َُتك ٍى بتّىَک

ٓ تًب٘هٍٍبه ٖسلاکتٚه بتث ،ِ

ثٍٍ

ِ ىُاَتس ظتیك تتػَه ٍَتٚک يتٗا ةآ ِتث ِت٘کَس ةَػ ىبگٗبٖوّ ُبً٘ يٌؿَّ ؛زٕا ٍٍ

زٕا ُيٙ اٍبکًآ بث ًِب٘هٍٍبه ٕبٍَّٚک زٕبٕ٘

(Berman, 2003)

؛ بها مبؼًإَ

٘لبؿ يٗا بتّ

ٍْٗ ِػَس ِث

ٓ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍ ُبقیق ٍى ىَه ٖقَٙ ىبگٗبٖوّ ِث ِ٘کَس َؼٌه

.زٕا ُيٙ

ُاَوّ

س بث ي٘ث مبظً ٍبشهبٕ َ٘٘غ ٍ لولا

ّ٘بک رٍيق ٌَٕٗدَ٘طأس ٍ بکَٗهآ رٍيق ػٍى ٕبّ

ٔ ىآ ُا ٍى

)ِ٘کَس يًٌبه(

(Iseri and Dilek, 2011: 42-46)

ِت٘کَس ٖػٍبته زٕبٕ٘ ٖشٌٕ ٕبّىبًْ ، يتًٌبه

تتثَؼس

ٔ

ًٖلاَتت٥ صاَتت٘ه ٍ ًٖبتتوظػ زتت٘ؼقاٍ ،ىآ ريتته

ٕبتتّىبٌ٘ث ٍ ِتت٘کَس ٖک٘ش٘لدَتتئّ ٕبتتّ

٘٘ؼس ٖکَّٗلَئيٗا ي

ُيٙ

بث

ٍى ،رٍَسبسآ َٕجٍّ

نٚؿ ن٘ظٌس زتٕبٕ٘ ُايًا

٘تقً ِت٘کَس ىاٍاٌتگ

اٍ ٖوْه

ُٕبث زٕا ُىَک

(Aydin, 2004: 11-45)

.

ٕىَتجّاٍ ز٥بتٌه تهاى ٍى َٕتق ٍٕاٌتگَطا ىبتؼٗا ٖتدٍى ِتک ٖلبكٍى ِ٘کَس زق٘قك ٍى بٕ٘اٍٍا ٍ ًِب٘هٍٍبه

ِٕکَه ٕ زٕا

؛ ةَتغ ىبْػ هاى ٍى ٘ش٘ؼقَه ىىَکَشْث ٖدٍى يٌ٘ـوّ

ِث ػ زٕا ز٘وّا بث ٍَٚک ٗ ىاٌَ

. نْه ز٘ؼقَه ُا ُىبیشٕا ٖدٍى يٌ٘ـوّ ِ٘کَس ىَه

ٍَله ٍى

لبوٙ

- ٖػٍبته زتٕبٕ٘ يتٗا .ىَتٙ ٗيتجس ِتق٦ٌه ٍى َّٕتًا تت٦ق ٗ ِث بس زٕا ةٌَػ

ًَّٕا زْػ يٌؿ ُا ٍَله َسَث

زٕا : نْه ٍ لٍا ِتوّ ُا َتس

، ٕبت١بقس ٘تَٙد اٍبتکًآ فيتّ

يٌٗاِف

ٓ ِ٘کَس يٍٙ لبكٍى ىبٞشقا يٗيتث ٍ زتٕا ٖتؼ٘ج٥ ُبگ ٍ زیً ِث

ٍبتْه کتٙ

َٗشتٖگ

ٍَتٚک ٖگشٖثاٍ

َّٕتًا ِتث مٍى ؛زتٕا

ِتث ٕاَتث ِت٘کَس تٗبوس زتٕى

ٍى نتْه ٖتًٍُ ىىٍٍآ

زٕبٕ٘

زٕا ٖٗبٕ٘اٍٍا ًَّٕا ٕبّ

؛

ِث

ًَِگ

ٕا ٍ يشگٌتٙاٍ ُبگيتٗى ُا اٍ ٍَتٚک زت٘ؼقَه ِتک

ٗىبلسا

ٔ يتّى ٘ٗاِتفا بدٍٍا

(Iseri and Dilek, 2011: 42-46)

. ِتّى يتٗا ٍى ي٘تٌـوّ اٍبتکًآ

ِث ربجط ٗ ىاٌَػ ىٍاى ٕىَجّاٍ ز٘وّا بدٍٍا ٕاَث ِک ٖق٥بٌه ٍى ُيٌّى

، يًٌبه ٍ ىبتکلبث ز٥بٌه

زتٕا ُىَک وػ ُبٕ٘ ٕبٍٗى

(Alessandri, 2010: 89-90)

ىبتٌـوّ . لبتكٍى ٍَتٚک يتٗا ِتک

ِث ىيٍٙايٗيد نْه ىاٌَػ

تقیق ٍ ِٕتکَه ٕبٕ٘آ ُبگ ٍ زیً لبقشًا َٖ٘ه يَٗس زتٕا ُب

؛ ٘فيتّ

ٗيجس زتٕا بتدٍٍا ٕبتٍّاُبث ٍ ِتق٦ٌه ُبتگ ٍ زیً ٕبّي٘لَس ىب٘ه ،ٖ٥بجسٍا قط ِکَه ِث ىيٙ

(Larrabee, 2011: 107)

.

ِث کٙ

فيّ ٖلک بّ

ٕ تق٦ٌه ٍى ِ٘کَس

ٔ ٖته اٍ ُبتقیق ىاَتس

ِتًَگٌٗا

:ىَوَٙث -

ِق٦ٌه ٍى تٕبٌه ّٖبگٗبػ يشفبٗ ٍ ُبقیق ٍ ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍى ًَیً َٗشٖگ

؛

- ئاٍا

ٔ

ٖجٌّهَ٘غ زهَکك َٕگلا

،

ِث مبظً ًٌٖ٘ٚبػ ٕاَث ةَل٦ه ٖشهَکك مبظً بٌْس ىاٌَػ

ِق٦ٌه ٍى ٖشًَٖ٘وک

؛

-

ِث

َٕ٘گٍبک زٕبٕ٘

مَق ٕبّ

گٍِتث ىبلسا ٘کٚس ٍ ًِبٗاَگ

، ىبت٘ه 200 ُا( رَتس ىَت٘ل٘ه

جٙ ٕبْشًا بس ِٕکَه ٕبٕ٘آ ِ

)ىبکلبث َُِٗػ

؛

- ق٦ٌه ٍ ةَغ ي٘ث ٖ٥بجسٍا د ٘قً ٕبیٗا

ِ

؛

- ىبشٌٖهٍا بث گٌػ ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ زٖکٙ ُا َٕ٘گَلػ

؛

-

ِق٦ٌه ٍى ٖثلاقًا َکیس ٍ ٖهلإا ٖٗاَگىبٌ٘ث َٗشٖگ ُا َٕ٘گَلػ

؛

- ئاٍا

ٔ وک ( ِتق٦ٌه ٍى ًَتیً زتْػ ٍى ٌٖف ٍ ٖلبه ،ٕىبٞشقا ٕبّ

،ٖتهَک 1389 :

.)274

ٍى

ِث ِهاىا

َُُك

ٕبّ

ٍٕبکوّ

يػَه زَّٗ

ٖشًبک ىب٘ه

ِ٘کَس

ٍ وػ

ٍَْٕ

ىبؼٗبثًٍآ

ٖه نُٗاىَد :

ٜظٛح سجٛٔ ٢ضبىٕٞ ٢بٞ

ٖبج٤بثضشآ ٢ضٟٕٛج ٚ ٝ٥وطت ٖب٥ٔ ٣ت٘بو ت٤ٛٞ

تؾب٥ؾ ٠ظٛح )فِا زٕبٕ٘ َُٓك ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس ًٔبشٍٕى ٍ ٖشًبک زَّٗ ٓيٌٌکىبؼٗا هاَػ ُا .زٕا

زهَکك زٌٕ ٍى ٍِٚٗ اٍبکًآ ٍ َکبث ٍى بّ

فلاهَث .يًٍاى ِثبٚه ٖٕبٕ٘ ٕبّ

لبتٕ ُا ِک ىاَٗا

1979

ّ ؛ىٍاى ٖهلإا ٍَْٕوػ ٖٕبٕ٘ ٍبشهبٕ

َ ِتث نشتٖ٘ث ىَتق لٍا غتثٍ ٍى ٍَٚک ٍى ىاَتٌػ

ٍَْٕوػ

ُىٍَه يًَ٘د ةَغ بث ٍَٚک ٍىَّ ىاَٗا بث ِٖٗبقه ٍى .يٌشفَگ کٙ ٌٖٗىَ٘غ ٕبّ

.يتًا

ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ .زٕبدٍٍا ٔٗىبلسا ٍى زَٗ٢ػ ٖدٍى ٍ زٕا َسبً نْه ٕب٢ػا ُا ِ٘کَس ًِ٘

بدٍٍا ٕبٍّبشهبٕ ٍى ىيٙىٍاٍ ٖدٍى ىَه ٖهلاػا زٕبٕ٘ ٍى ِؿَگا -

ُا ٖلٍ ؛زًٖ٘ ٘شًلاسآ

َٗٙ

ٖه ةَٖله ةَغ ىبْػ ٖٕبٕ٘ ٍ ٕىبٞشقا ٗىًِ ٕبّ

.ىَتٙ

زتهَکك زتلس ِت٘کَس

ِق٦ٌه نْه َگُٗبث ٗ ِث ِؼَٕس ٍ زلايػ ةِك فيّ ٍ ُيٙ ٗيجس ٕا

ٖػٍبته زتٕبٕ٘ ٕبّ

ُيٗا آ تٖكَث ِک ىٍاى ٖلا کٙ ٕىَجّاٍ زوػ ي٘ٗ

زٕا ِشفَگ (

Zasztowt, 2012: 1-9

).

ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ز٘ؼقَه ِک زٕا ُيٙ ٍُبٙا َلغٍا ىٍٍاى ٖػٍبه زٕبٕ٘ ي٘ٗآ ٍى کٙ

ِتث( ِٕتکَه ٕب٘تٕآ ،ٖتثَغ ٕب٘تٕآ ز٥بٌه ِث زجًٖ ِ٘کَس ٖػٍبه زٕبٕ٘ َٕ٘گ ىاَتٌػ

ٌ٘ـوّ ٍ ُبقیق ٔق٦ٌه ،ٍِه ٕبٍٗى ،)ِ٘کَس ٕىٍٍٍ ُٓاٍٍى ٍَتٚک يتٗا ٖتلهاى مبؼتًٖا ظیك ي

زٕا نْه ٍبٖ٘ث

(Davutoğlu, 2009: 119)

. ىٍٍاى َتلغٍا ٍَٕتْوػ ُا ٖتٚوث اٍ ىبتؼٗبثًٍآ

ٖه فَ٘ٝس ُبقیق ةٌَػ ٖلبقشًا ٔ٦قً اٍ ِق٦ٌه يٗا ٍ يٌک

- ٍى تئبك ٔتق٦ٌه ٍ ب٘تٕاٍٍا لبوتٙ

ٖه ٍٍِٕ٘ ٕبّيٗيْس َثاَث ى نتْه يتلشه اٍ ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ يٌ٘ـوّ .يًاى

ُبتقیق مبتوس ٍ

ِث

ٖه فَ٦ه ٖثٌَػ ُبقیق ٍى ٍُْٗ

ِتث ىبتؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ِک ًٖبهُ بس زٕا ٍٍبث يٗا َث ٍ يٌک

ِق٦ٌه يٌوسٍيق ز٘ؼقَه

ٖوً ِ٘کَس ؛يٌکً اي٘د زٕى ُبقیق ٍى ٕا ٍى اٍ ىَته ًَتیً َُٓتك يًاَس

ٖته ٍُبتٙا ٍا .يّى ٘ٗاِفا ٍِه ٕبٍٗى ٔق٦ٌه ٍَٕتْوػ ي٘هَُتٕ ُا ٖتٚوث لبغتٙا ِتک يتٌک

ىبشتٌٖهٍا گٌػ ٔؼ٘شً ٍى ىبؼٗبثًٍآ -

گٍِتث ىبتؼٗبثًٍآ زتٕا ِت٘کَس ٕىَتجّاٍ زتهبث يَٗتس

(Aliyev, 2012: 34)

.

ِثٍٍ يًٍٍ ،ىاَٗا فلاهَث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس ٤ثاٍٍ

.زٕا ِشٙاى َٖٙشٖگ ٍى

16

رٍا 2010 زقفاَه ِ٘کَس ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ، وک ٍ ٕىَجّاٍ زکٍبٚه ِهبً

ِتجًبػٍى ٕبّ

زقفاَه يٗاَثبٌث .زٕا ٖهبظً ئبٖه ٍ زٌ٘ها ،ىبٞشقا ٍى ٍٕبکوّ هبٙ ِک يًىَک ب٢ها ِهبً

ٍى

زتٗبوك َگٗيتکٗ ُا ِت٘کَس ٍ ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ،ٍُبؼس ٍ ِلوك ًَِگَّ بث ِػاَه رٍَٝ

ٍى .ىَک يٌّاَه 11

َجهبشذتٕ

2012 زتقفاَه زتلٍى ٍى ِتهبً

ٍٕبتکوّ ٕاٍَتٙ ىاٌَػبتث اٍ ٕا

ٍ ِ٘کَس ٕىَجّاٍ

َُُك هبٙ ِک يًىَک ب٢ها لابث فَ٦ٕ ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٕبّ

،رب٥بجسٍا

.ىٍاى زت٘وّا ٍب٘تٖث َکبثبً فَ٥ بث ِ٦ثاٍ ٍى زقفاَه يٗا .زٕا ٖگىاًَبه ٍ ٖػبوشػا زٕبٕ٘

لبٕ ٍى ًِ٘ى ُبٙ مٍى ُبف فَ٥ يٗا ٓبٕاَث زٕا ٍاَق 2016

ٖقَتٙ ٕبتدٍٍا ِتث ِت٘کَس ُاٍ ُا

يثبٗ لبقشًا

(Efe, 2012: 63)

َشتٚ٘ث ىبتؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ِث زجًٖ ىاَٗا ِک زٕا ٖلبكٍى يٗا .

َٗٙ ىب٘ه ٍى ٍ ىٍاى ٖشٌ٘ها ٍ ٖٕبٕ٘ َٗگً

.ىٍايً ّٖبگٗبػ ٍَٚک يٗا ٖلٝا ٕبّ

ىاَْس ٍَله -

َکٖه - ىاٍَٗا ًِ٘

ٖکٗ

َگٗى ا

ُ هاَػ ٖٕبٕ٘

ٍ ىاَتٗا ٤تثاٍٍ َتث ٍاٌگَ٘طأس

ٖٕبٕ٘ ٕبّيًَ٘د َکبث .زٕا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٖهبظً ٍ

ِک کٙ ضلظه يٗا ىب٘ه ِشفَگ

زٕا

ٖه ًٖاَگً بث اٍ

ىَگً

. کٙ ٍَله ُا ًِ٘ ىاَْس شفَگ

ٔ

َکبث - اٍبکًآ - س يٗاَثبٌث .زٕا ىاَگً ٍَٗآ

ٍَٚک ٍى

،

ٍَُگ ٍى َ٢ػ يٌشّٖ ِق٦ٌه ٍى ٍَْظ لبكٍى ت٘قٍ ٕيٌث

.

ِلئٖه ي٘وّ

، ٤تثاٍٍ زتفا

ىآ

ٖه َُ٘س اٍ بّ

يٌک (

،ٖلَٝا ٍ ٖٗلاَک 1391

: 87 -

.)85

ِشٕى يٗا غقاٍٍى ٕيتٌث

ٍَتْظ لبتكٍى ٕبتّ

ِث زَّٗ ٘لى

ٍُٗا ُا ٖٙبً رَشٚه ٕبّ

ىٍٍى ىبٖکٗ ٕبّ

ٍَُگ

ٕيٌث ىبت٘ه ٘کوٚک ٍ زٕا

ٍَُگ

ٕيٌث زَّٗ ُا ٖٙبً ًِ٘

زلٍى ىب٢شه ٕبّ

٘کٚس ٕبّ

يٌّى

ٓ ىآ بّ

ا ٍَْٕوػ ٍ ىاَٗا .زٕ

ِث ىبؼٗبثًٍآ زَّٗ ٘لى

ٖسٍبتیشه رٍى ،ىَته رٍبیشه ٕبّ

ٍبتثٍى ٖسٍبتیشه َتظً ٍ ٤تثاٍٍ ُا

ٓ

راَشٙا ٖلٍ .يًٍاى ىَه رلاکٚه ك ٖگًَگؿ

ِ٘کَس ٖشَّٗ ٕبّ

ٍ ٍَْٕوػ ٍبشفٍ ىبؼٗبثًٍآ

ىآ نّ اٍ بّ

ُىَک َٕ

زٕا

ٍ ىآ بّ

ق٦ٌه ٍى ىاَٗا ٘قً بث ِ٦ثاٍ ٍى

ٔ ٖٕبٕ٘ ىَکٍٍٗ ٖثٌَػ ُبقیق

ٍٕبکوّ

.يًٍاى ًِبَٗػ

ِث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ىاَٗا ىَجً ٘لى

يوتٙى فَٗؼس( ىبٖکٗ زَّٗ

ِث اٍ ٖشٌ٘ها ٍ ٖٕبٕ٘ ىَکٍٍٗ ،)َگٗيکٗ ُا نتْث زجتًٖ فلاشتئا ٍ ىبتلسا ىَکٍٍٗ ٕبػ

ِتث ٍبتک

ِشفَگ يًا . زْػ يٗاَثبٌث

َٕ٘گ نّ ٕبّ

نّ زَّٗ تجٕ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس َٕٕ

َٕتٕ

زٕا ُيٙ ٍَٚک ٍى

،ٖلَٝا ٍ ٖٗلاَک(

1391 : 82

.)

زبصتلا )ة نْه ٕىبٞشقا ئبٖه ٍ ىاَٗا زثبقٍ ٍَله يَٗس

يػَه يٌ٘ـوّ ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍى ِ٘کَس

.زٕا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس ىب٘ه ٖشًبک زَّٗ

« ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ِتث ىاَٗا ٍ ِ٘کَس

ِث زٕى ٍاُبث ىاٌَػ

ُىٍَوً

ِٗبهَٕ ٕاَث ٕا

ٖه رٍبؼس ٍ ٍٕاٌگ زکَتٙ .يتًَگً

ٍى رَتس ٕبتّ

َُُك ىايؼس ٍ عٌَس َظً ُا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ىآ ٍى ِک ٖٗبّ

ٖه ز٘لبؼف َسَتلػ ٍب٘تٖث ،يتٌٌک

وك ٍ ِو٘ث ،ٍٕايکًبث ،ىبوشهبٕ ،زیً ٌٔ٘هُ ٍى ِ٘کَس .يٌشّٖ

زتٕا لبؼف ٍَٚک يٗا ٍى قًٍ

.

ِؼَٕس ٕبّىبٞشقا زٕى ٕبٍّاُبث ُا ٍٕاىٍَهَث بث ُبقیق ٔق٦ٌه ٔشفبً٘

ٍ زتیً َٗبتهً ٍ ُىٍَوً

ىبٞشقا ٕاَث ٖلوکه ٍ زَٝف ،ُبگ ٍَت٢ك زت٘وّا َث ِلئٖه ي٘وّ .يٌشّٖ ِ٘کَس يٍٙ لبكٍى

ٖه ِق٦ٌه ٍى ِ٘کَس يٗاِفا

ِت٘لٍا مبته ىاَته ٍ ةبت٘وک راِلف ،ٌٖغ ىىبؼه ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ .

ِ٦ٕاٍ غٗبٌٝ ُا ُىبیشٕا ٍ ِ٘لٍا ىاَه يَٗه بث ِ٘کَس .ىٍاى بتدٍٍا ِث ٍٍيٝ ثبق ٕبّلابک ىَه ٕا

ٖه ي٘لَس يٌک

» ،ىاٍبکوّ ٍ ًٍٕبثا(

1390 : 271 .)

ِٗبهَٕ ٤ثاٍٍ ٘للس

ٕا

ٖه ىبًٚ ًِ٘ ِ٘کَس ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍى ِت٘کَس ز٘لبؼف ِک يّى

زَٝف ،ٍٕاُبث ىبٞشقا مبظً

غثبتٌه ىاُآ ىٍٍٍ ٕاَتث ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ٕاَتث اٍ ٕىبُٗ ٕبّ

ِٗبهَٕ

بث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٖله ىبٞشقا ٖٗاَگوّ .زٕا ُىَک نّاَف ٖػٍبه ٍ ٖلهاى ٍٕاٌگ

ُبث ٍى ز٘لبؼف ٌٖؼٗ ،ًٖبْػ ىبٞشقا

ِٗبهَٕ ٕبٍّا ي٘ث ٍٕاٌگ

ُبسَک ٍى ٖللولا ِتشفبٗ زتقلس ريته

ِٗبهَٕ مبظً بث ًٖلاَ٥ ىبهُ ،٘٘د ُا ًِ٘ ِ٘کَس .زٕا ٖلثبتقشه ٤تثاٍٍ ،ىبتْػ ٖلبه ٍَها ٍ ٍٕاى

ىَتجّاٍ ةبوشًا بث ىبْػ ٖلبه ٍاُبث ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ لبؼف زکٍبٚه زَٝف .زٕا ِشٙاى

ِث

ٍبک ا ُيٙ زقله ٖلهاى غثبٌه َٕ٘گ

ِٗبهَٕ ةٌػ يٌٗاَف ٍى ِ٘کَس ٘قً .زٕ

ٖػٍبته ٍٕاٌگ

ٍ ٖػبوشػا ،ٖٕبٕ٘ غفبٌه َظً ُا يٌ٘ـوّ .زٕا ٘ٗاِفا لبكٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ىبٞشقا ٍى

ِٗبهَٕ ،ِ٘کَس ٕىبٞشقا زلٍى ٍى ٍٕاٌگ

ًٖلاقػ ٗىًِ ٕبّ

بتث ىبتؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ زٕا َس

.زٕا زج٦ٌه ِ٘کَس ز٦ٌه يٗا

ِٗبهَٕ ٌٔ٘هُ ٍى اٌگ

ٖه ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍى ِ٘کَس ٍٕ

:ىَتک ٍُبٙا ِلئٖه يٗيٌؿ ِث ىاَس

اَتُٗ ؛زتٕا بتدٍٍا ٍ بٕ٘آ ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍٕاٌگَ٘طأس َٗشٖگ ٖهبك ِ٘کَس ِکٌٗا لٍا زَٝف ،غفبٌه ٘ٗاِفا ُا ؽٍبف

ِٗبهَٕ ةٌػ ٕاَث ٖلهاى ٍاُبث ٍ ي٘لَس ٕبّ

ٕبشتٕاٍ ٍى ،ٍٕاٌگ

ِق٦ٌه ٕىبٞشقا ٖٗاَگوّ ي٘و٢س غفبتٌه ،ٕىَتجّاٍ ٍ ٕىبتٞشقا غفبٌه َظً ُا .زٕا ٍٍَٕ١ ٕا

تتت٘غَس ِتتث ِلئتتٖه يتتٗا ٍ زتتٕا ىبتتٖوّ ىبتتْػ ٍ بتتدٍٍا ٍى ىبتتؼٗبثًٍآ ٍَٕتتْوػ ٍ ِتت٘کَس

ِٗبهَٕ

ٍٕاٌگ فَ٥ ٍ بّ

ٖه رَشٚه ٕبّ

ِٗبهَتٕ غتقاٍٍى .يهبؼًا ٍَٕتْوػ ٍى ِت٘کَس ٍٕاٌتگ

ًٖبْػ ٍاُبث ٍى ِ٘کَس ز٘لبؼف ي٘و٢س ٕبٌؼه ِث ىبؼٗبثًٍآ ٖٗبتَٗد ٘للس ،ٖلک زلبك ٍى .زٕا

ِٗبهَٕ

ىبتًٚ ،ِشتٌٙگ لبتٕ ُى بث ِٖٗبقه ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس ىب٘ه ٖػٍبه ٍٕاٌگ

ٖه زفَٚ٘د ِک يّى

ِٖٕإه ىايؼس .زٕا ِشٙاى ٕىبُٗ ٕبّ

َُُتك ٍى ِ٘کَس ٕبّ

،ٖسبهيته ٕبتّ

يٌٗاَف .زٕا ِشفبٗ ٘ٗاِفا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ غٗبٌٝ ٍ ٍٍُٕبٚک ،ٖلبه ىبت٘ه ٕىبٞشقا ٤ثاٍٍ

ِث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس زتٙاى يتّاَه مٍايتس ِتً٘ تٗىًِ ُيتٌٗآ ٍى ُيتٌٗاِف رٍَٝ

(

Samadov, 2013: 221-226

.)

ِلهبؼه

ِث ِ٘کَس ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٕىبٞشقا ٍ ٍٕبؼس ٕبّ

ٍ ٘وثىَتٕ تثبقشه رٍَٝ

ىبًٚ

ىَث زلبك ٓيٌّى -

ٍى رٍبتؼس نؼك .زٕا ٍَٚک ٍى َّ ٕاَث ىَث لبتٕ ٍى ٍَتٚک

2010

ىٍيك 5 / 2

ٖه ٍبظشًا ٍ زٕا ُىَث ٍلاى ىٍب٘ل٘ه زٕى فيّبث ِک زفٍ

ِث ٖثبٗ

10 ٍى ٍلاى ىٍب٘ل٘ه

ىب٘ه ِث ريه 3 ٍى .يتَٕث ٍلاى ىٍب٘ل٘ه 5

لبتٕ لٍا ُبته 2011

ٍَٕتْوػ ِتث ِت٘کَس راٍىبتٝ

ىٍيك ىبؼٗبثًٍآ 731

ىٍيك ِ٘کَس ِث ىبؼٗبثًٍآ راٍىبٝ ٍ ٍلاى ىَ٘ل٘ه 667

َ٘ل٘ه ُىَتث ٍلاى ى

ىٍيك .زٕا 1300

ِ٘کَس زکَٙ

ىٍيك ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍى ٕا 1000

ًٖبؼٗبثًٍآ زکَٙ

زکَٙ .يٌشّٖ ٍبک لَغٚه ِ٘کَس ٍى ىٍيك ِ٘کَس ٕبّ

6 ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ٍى ٍلاى ىٍب٘ل٘ه

ِٗبهَٕ

ُىَک ٍٕاٌگ زکَٙ .يًا

ىٍيتك ِتً٘ ىبتؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٕبّ

4 ِت٘کَس ٍى ٍلاى ىٍبت٘ل٘ه

بهَٕ

ِٗ

ُىَک ٍٕاٌگ يًا

(Bozkurt, 2011)

. َٗتٙ ىبت٘ه ٍى ىاَتٗا ِتک زتٕا ٖلبكٍى يٗا ٕبتّ

ِتث ٕىبٞشقا هبػ غقاٍٍى .ىٍايً ّٖبگٗبػ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍٕبؼس تهاَػ ُا ٖتکٗ ىاَتٌػ

نّ

َٕ

ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس زَّٗ ٓيٌٌک )ٖشًبک زَّٗ(

ِلٝبف ، ٍَْٕوػ ُا ىاَٗا يشفَگ

دٍى اٍ ىبؼٗبثًٍآ لٍيػ .زٕا ِشٙاى ٖ

ىبًٚ َُٗ ٕبّ

.زٕا ِلئٖه يٗا ٓيٌّى

َٚسج 0 .

ٟٓٔ

ٗ٤طت ه٤طق ٢بٞ

٣تاضزبص

ٚ ٣تازضاٚ

٢ضٟٕٛج

ٖبج٤بثضشآ (

0203 - 0204 )

ف٤زض 0

0 1 2

3 4

5

ٟٓٔ

ه٤طق ٗ٤طت ٣تاضزبص ٢بٞ

ب٘لبشٗا بً٘بشَٗث بکَٗهآ

٘ٗإَا

ًٍِٕيًا

ًِٖاَف

ِ٘کَس

ٟٓٔ

ه٤طق ٗ٤طت ٣تازضاٚ ٢بٞ

٘کَس

ِ

ٍٍِٕ٘

ىبولآ بً٘بشَٗث بکَٗهآ

ب٘لبشٗا -

Source: Tradingeconomics, Available at: http://www.tradingeconomics.com/

azerbaijan/balance-of-trade, (Accessed on: 17/9/2016).

Source: Trademap, Available at: http://www.trademap.org/, (Accessed on:

1/2/2014).

د ٢غط٘ا ٠ظٛح ضز ٢ضبىٕٞ ) ٍ ِت٘کَس ىبت٘ه ٖشًبتک زتَّٗ ٓيتٌٌکىبؼٗا تهاَػ ُا َتگٗى ٖکٗ ًِ٘ ًَّٕا َُٓك ٍى ٍٕبکوّ

.زٕا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٕبتٍّاُبث ِث غثبٌه يٗا لبقشًا ُبً٘ ٍ ٍِه ٕبٍٗى ًَّٕا َٗبهً ىَػٍ

ِشٙاى ىآ َث اٍ ِ٘کَس ،ًٖبْػ زٕا

کجتٙ ز٘وّا َث ي٘کأس بث بس

ٔ س ٍ ربت٥بجسٍا ٍٕيتٌث رلاْ٘تٖ

ِتث اٍ ٌِٖٗگٗبػ ٕبَّٖ٘ه ،ًِاَشٗيه ٍ ُبٕ٘ ٕبٍٗى ٍى ىَه ىاَتٗا ُا ٣َت٦ه يتٗا ٍَتجػ ٕبتػ

ٖه ٍَجػ ٍَٚک يٗا ربه ُا ِوّ ِک يٌک ىبٌْٚ٘د

ُاٍ ُا ِق٦ٌه ُبگ ٍ زیً لبقشًا .يٌٌک َت٘غ ٖٗبّ

ت٘قٍ زَٝف ٍ ًَیً ّ٘بک يو١ ،ىاَٗا ُا ٖته ىبتکها ِت٘کَس ِتث ،اٍبکًآ ٕبّ

نتّ بتس يتّى ُا

َُْث ٕىبُٗ ٕبّيهآٍى زتلٍى ٕىبتٞشقا ٍ ٖٕبٕ٘ رب٘ك ٍى نّ ٍ ىَٙ يٌه

ٔ٘تٕأس ُُبتس ٕبتّ

ي٘٘ؼس ٘قً

ُيٌٌک

َکبث ٕبَّٖ٘ه .يثب٘ث ٕا -

ٔ٘لیس - ػ ىبل٘

زٚػ ٍ ىبثآ -

َکبث - ٔ٘تلیس - ،اٍبتکًآ

نْه ٍ زتیً لبتقشًا ٕاَث ،ىاَٗا بث ٤جسَه ٕىبٌْٚ٘د ٕبَّٖ٘ه ثبقه ٍى ِک يٌشّٖ ٖ٥َ٦ه يَٗس

ٚک ُبگ

َُك ٕبٍَّ

ٓ نتّ زتٗبوك ُا ،ٍِه ٕبٍٗى رلابتٗا ىبتهُ

ٍاىٍَهَث ِت٘کَس ٍ ُيتلشه يتً

(

، َُّٗ

1375 :

.)23

ِث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ِک ًٖبهُ ُا لبقشًا َٓقلبث ٍَٚک ىاٌَػ

ِشهبٌٙ ٍِه قَٙ غثبٌه ٓيٌّى

ٕىَجّاٍ ز٘وّا ؛زٕا ُيٙ

ِث ِ٘کَس ٕاَث ٗا ِٕتکَه ٕب٘تٕآ بث ٖٕبٕ٘ ٤ثاٍٍ ٍ رٍبؼس ٘لى

ٗيتجس ٌٔ٘هُ ًِ٘ى ُبٙ ٖشیً ىاي٘ه مٍى ُبف َٗشٖگ .زٕا ِشفبٗ ٘ٗاِفا تت٦ق ِتث ِت٘کَس ىيتٙ

ِتث ِ٘کَس ُاٍ ُا اٍ ًِب٘هٍٍبه ٍ ٍِه ٕبٍٗى ُبگ ِک َکبثبً ٔلَل ٤ه .زٕا ُىٍٍآ نّاَف اٍ ًَّٕا

ٖه ىٍاٍ بدٍٍا زتٕا فَ٥ ثبق ِ٦ثاٍ يٗا ٍى يٌک

.(Aliyev, 2012: 56)

« فيتّ

ٍى ِت٘کَس ٕبتّ

ىٍَه :زتٕا ٍَٖٕث ثبق زْػ ٍى ُا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ُبقیق ٍى ًَّٕا غثبٌه ِث َٖٕشٕى

1

ِٗبهَٕ . ؛ُبتگ ٍ زتیً عاَوشتٕا ٍ فبٚشکا ٕاَث ٍٕاٌگ 2

ِٗبهَتٕ . لبتقشًا َ٘تٖه ٍى ٍٕاٌتگ

ِث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ .ُبگ ٍ زیً ٣َ٦ه ىٍَه َظً يٗا ُا ُبگ ٍ زیً ن٘ظػ غثبٌه يشٙاى ٘لى

ُىَث ِ٘کَس ِػَس ىَق ىاىٍاَق فَ٥ ٍى ِ٘کَس نْٕ .زٕا

75 / 6

ًِ٘ى ُبٙ ،يٍٝى

(Brown, 2002)

9 ٖٙاىٍَک ،يٍٝى 5

زقفاَه ٍى ٍ يٍٝى

ُاٍآ ٖشیً ٔهبً

فلا

ٍ قَٙ

َجهاَتً ُا( ٕى 1998

بتث

٘٘د ٌِّٔٗ

ٌٖ٘ث ُيٙ

9 )ٍلاى ىٍب٘ل٘ه 10

ىاىٍاَق فَ٥ ُا ىاَٗا ِک زٕا ٖلبكٍى يٗا .زٕا يٍٝى

ىآ نْٕ ٍ يٙ فٌك ىَق تک ِک ًِ٘ى ُبٙ فَ٥ ُا بٌْس ٍ يٙ ٍاٌگاٍ ٖٗبکَٗهآ زکَٙ ٗ ِث

٘٘د ٌِّٔٗ

ٌٖ٘ث ىٍيك ىآ ٓيٙ

4 ،زٕا ٍلاى ىٍب٘ل٘ه 10

ُىاى ٛبتٞشها ىاَتٗا ِتث مبْتٕ يٍٝى

زٕا ُيٙ

» (

ا بث

ً

ٍ ىاٍبکوّ ٍ ٕ ،

1390 :

.)270

ٖٗبدٍٍا ٕبٍّاُبث ُبً٘ ىٍَه ًَّٕا ي٘هأس بث ِ٦ثاٍ ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس َٗبتهً ُا

ٖه ِ٦ثاٍ يٗا ٍى .يٌشّٖ َگٗيکٗبث ٍٕبکوّ لبكٍى ،ِٕکَه ٕبٕ٘آ ٍ ٍِه ٔتلَل ٤ته ِتث ىاَتس

َکبث -

ٔ٘لیس - ىٍيك ِک ىبل٘ػ 37

ىبتل٘ػ ٍيتٌث ِتث ٍِته ٕبتٍٗى ُا اٍ مبه زیً يس ىَ٘ل٘ه

ٖه وك ًِاَشٗيه ٍى غقاٍ ِ٘کَس

َکبث ِلَل ٤ه يٌ٘ـوّ ٍ يٌک -

ٔ٘لیس - ِتک ىَک ٍُبٙا مٍٍٍُا

ٌ٘هُ

ٖه نّاَف اٍ ٍَٚک ٍى ٍٕبکوّ ٔ ىٍيتك ٍ يتٌک

9 / 4 لبتقشًا اٍ زتیً تتؼکه َتشه ىٍبت٘ل٘ه

ٖه ِتث ٖثب٘شتٕى ٕبشتٕاٍ ٍى ٕىَتجّاٍ ٖکَٗتٙ اٍ ِت٘کَس ،ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ غقاٍٍى .يّى

ٖه ٖثَغ ٕبٍّاُبث

ِث َگٗى فَ٥ ٍى بس زٕا ٍاَق ،ًَِوً ٕاَث .يًاى مبً

ِت٘کَس ٔتلَل ٤ته ٕبتّ

-

ىبًَٗ

- ب٘لبشٗا س ٍ1

٘سبٍٗىآ ًٔاَ

ٖتدٍى ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ي٘تٌـوّ .يتٌک ٍَجػ ِ٘کَس ُا2

زٕى زکَٙ ىاَٗيه .زٕا ِ٘کَس ُاٍ ُا ًِب٘هٍٍبه ٕبٍّاُبث ِث ٖثبٗ

ٍَٕتْوػ زلٍى ٖشیً ٕبّ

ٔ٘ئٍ ىٍبؼه فايوله( ىبؼٗبثًٍآ

ٖلػ ٍ ٍَْوػ

ِٗبهَٕ ٘وث کَٗيه فا

ِشیگ )ٍٕاٌگ ِتک يًا

ٍّْ٘د

ِث ِ٘لٍا ٕبّ

ٔلؼه ٔلٍٕ٘

فَٞه ٖٗبٕبٌٙ ٕاَث مبتؼًا ِتًب٘هٍٍبه ٍى َُقلبتث ىبگيتٌٌک

فَٞه ِث ٖؼ٘ج٥ ُبگ ٍَٗف ،ىَٙ ٍاَقَث ٍَِٕٗ ٍى ربجط ِک ًٖبهُ ُا ٍ زٕا ُيٙ

ٍى ىبگيٌٌک

ٖه ُبغآ ًِب٘هٍٍبه ىب٘ه ُبگ ٍ زیً راٍىبٝ ٍ ٕىبٞشقا ٍٕبکوّ ٕاَشله بث ًِ٘ ٖلکسٍَد .ىَٙ

زٕا ُيٙ ِشٖث ىىٍا ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ

(Bozkurt, 2011)

.

ِث ِ٘کَس ٔتٌِّٗ اَتُٗ ؛يتّى ِتهاىا ِتً٘ى ُبٙ ُٕبگ ىاي٘ه ُا ُبگ يَٗه ِث ِک زٕا ىآ لبجًى

ِٕ .زٕا ٍٍِٕ٘ ِث ٖشهاىَد ٌِّٔٗ مَٕ ٗ ىٍيك ٖشیً ىاي٘ه يٗا ُا ُبگ يَٗه ٕاَث ٖشهاىَد ٍ ٖلهاى فَٞه ِث ُبً٘ هبػ لبقشًا

ِتگً ي٘ٗبد ِث ٗبوس ،ًَّٕا زتو٘ق يشتٙاى

ى ٕبتّ

ٍ ٖتلها

ٗيجس ٕاَث ٗلاس

ِق٦ٌه ًَّٕا ت٦ق ِث ىيٙ

ِث ٕا توك ٍَتٚک تٗ ٕبػ

ٍ زٗايتّ ٍى ،ٖتلقً

زٕبٕ٘

٘قً ِ٘کَس ٕبّ

ُىَک ٌَٖٗفآ

ٖه ٗلاس ِ٘کَس ىاٍاٌگشٕبٕ٘ ُا ٖ٢ؼث .يًا

ِث بس يٌٌک ٕبتػ

وك ٘قً يشٙاى زت٘لبؼف ٍ ٍاُبتث لَٝا َثبٌث ،ىآ ىَکٍبک ٍ ٖلقًٍ

ُاٍ ُا ،بتدٍٍا ٍٕبتؼس ٕبتّ

َه زو٘ق بث ىآ ٍَٗفُبث ٍ ٖقَٙ ٕبَُّه ُا زو٘ق ىاٍُا ُبگ يٗ

ٖتثَغ ٕبَُّه ٍى َسلابث ٕبّ

ٗيجس ٓيٗا ِث ِتثٍٍ ٘لبؿ ٍى بث ِلئٖه يٗا .يٌَٕث مٍَدُبگ ي٘هٍى ِث ىيٙ

لٍا :زتٕا ُىَتث ٍٍ

زلٍى ِکٌٗا زکَٙ ٍ بّ

ِث ٕاَث ٖثَغ ٕبّ

ِؼ٘شً

،فَ٥ يٗا ىيٍٕ٘

ِٗبهَتٕ ِث ِت٘کَس ٍى ٍٕاٌتگ

ٖلٗبوس يٗا ِکٌٗا مٍى ؛زٕا تٕبٌشه بدٍٍا ٍٕاُبث ٤ٗاَٙ بث ِ٘کَس ٖلبقشًا ٘قً بٌْس اَُٗ ؛يًٍايً

زو٘ق ىبٌْٚ٘د َث ٌٖجه ٍٍِٕ٘ ن٘وٞس بث ِ٘کَس فيّ

زو٘ق بث ِٖٗبقه ٍى َسلابث ٕبّ

ي٘تٚ٘د ٕبتّ

ٗيجس ٕاَث ِ٘کَس ًٔبٙ ف٘ؼ٢س فيّبث( ٍِه ٕبٍٗى ىبگيٌٌکي٘لَس ِث ٖلتٝا َ٘تٖه ِتث ىيتٙ

ًا لبقشًا زٕا ُيٙ ٖظٌه )َّٕ

.(Aliyev, 2012: 57)

« ُا .زتٕا ُىَتث زتفَه ىاَٗا بث ٖٔٗبقه ٍى بکَٗهآ زٗبوك بث ِ٘کَس ،ًِ٘ زیً لبقشًا ٌٔ٘هُ ٍى

لبٕ

1994 ُا ِتق٦ٌه ٕبٍَّٚک زثبقٍ عَ١َه ًَّٕا لبقشًا َٖ٘ه ،ىبشتٖػَگ ،ِ٘تٍٍٕ ِتلوػ

ه ٍَجػ ٖدٍى ٕىيؼشه ٗلاى ِث ِ٘کَس .زٕا ُىَث ىاَٗا ٍ ِ٘کَس ٍَتٚک يتٗا ُا زیً لبقشًا ٣َ٦

ُا ٍٕبَٕٙ ىَٕ بٌْس ًِ اَُٗ ؛زٕا

ًَّا لبقشًا

ِث ٕ

ٖه زٕى فَٞه ُا ٖوْه ٘وث ِکلث ؛ىٍٍآ

ىاٍُا اٍ ىَه ٖلهاى

ٖه ي٘هأس َس ٖته ّ٘بتک بٍَّتٚک َتگٗى ِث اٍ ِ٘کَس ٖگشٖثاٍ ،يٌک

ٍ يتّى

1. ITGI 2. TAP

فَٞه ٍ ُيٌٌکي٘لَس ٕبٍَّٚک ٖگشٖثاٍ تجٕ

ٖه ِ٘کَس ِث ٖٗبدٍٍا ٓيٌٌک يتٗا ُا اٍبتکًآ .ىَتٙ

ِث فَ٥

ًِبؿ ٍى ىَه ٓيًَث گَث ىاٌَػ

ًُٖ

ٖه َُْث ٖٕبٕ٘ ٕبّ

يَٗػ

» (

ا ىاٍبتکوّ ٍ ًٍٕبث ،

1390 :

نّ ٕاَث اٍ ٌِ٘هُ ،ٍٕبکوّ رَشٚه غفبٌه ىَػٍ ٍ ًَّٕا َُٓك ،عَوؼه ٍى .)270

ٖشَّٗ َٖٕٗ

ىاَتٗا ىبت٘ه ُىَشتٖگ ٍٕبتکوّ ىَتجً ٍ ُىَک نّاَف ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس ٍَٕتْوػ ٍ

ِلٝبف ِث َُُك يٗا ٍى ىبؼٗبثًٍآ .زٕا ُيٙ َؼٌه ٍَٚک ٍى َشٚ٘ث يشفَگ

ٜطل )ز ؽبث نّ زٕبٕ٘

َُق ٔٚقبٌه ِث زجًٖ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٍ ِ٘کَس َٕٕ

تهاَػ ُا َگٗى ٖکٗ ًِ٘ ؽبث

.زٕا ٍَٚک ٍى ىب٘ه ٖشًبک زَّٗ ٓيٌٌکىبؼٗا ٖلٝا

« َُتق گتٌػ ىبَٗػ ٍى ِ٘کَس تٗ ٍى ؽبتث

١ا ز٘ؼ١ٍ

مبوس ،ٍٕاَ٦ بتٌْس اٍ ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ مىَته بتس ىَتک غ٘تٖث اٍ ىَه ربًبکها

ٍبشتٚک لبتجق ٍى ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ُا ًٖبتوظػ ُبذتٕ زتٗبوك يًٌبه ِث زق٘قك ٍى .ىٍاٌگً

ِشٕى ىآ ٖؼوػ زٗبوك يٗا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ للاقشٕا ُا يؼث ،لٍا ًٖبْػ گٌػ ُا يؼث بّ

بتّ

َُق لبغٙا ٍٍٓى ٍى

ٌه ٍ ؽبث زٕا ِشٙاى ِهاىا ،ٌِهاٍا ٤َٕس ىآ ًَٖهاَ٘د ز٥ب .

زٗبوك يٗا بٌْس بّ

ىبتؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٖٕبٕ٘ ٍ ٕىبٞشقا رلاکٚه قَٗٚس ٍى ِ٘کَس ِکلث ؛ىَجً ٖهبظً َُٓك ٍى ي٘ث ٍبکفا ي٘ث ٍى ٍى َّ .زٕا ِشٙاى ٖوْه ٘قً ،بدًَ زلٍى يٗا زفَٚ٘د ٍ ِؼَٕس ًِ٘ ٍ ٖللولا

َٚک نّبیس ٕب٢ها يو١ بٍّبث ٍ

ِهبً

فَ٥ ٍى ٍٕبکوّ ٕبّ

ي٘ث ٕبّ

ٔتلَل ٤ته ىَتـوّ ٖللولا

َکبث -

ٔ٘لیس -

َکبث ،ىبل٘ػ -

ٔ٘لیس - َکبتث ٍ مٍٍٍُا -

ٔ٘تلیس - زتٕبٕ٘ ٔتَٝػ ٍى َٕتٞ٘ق

ي٘ث ٖهَوػ ٍبکفا ىًِ ٍى ٍ ٖػٍبه ٖگىبشتٖٗا رلاکتٚه تثبقه ٍى َگٗيکٗ زکٍبٚه بث ٖللولا

ُىَک يًا

»

ٖلق٘لٍ(

،ُىاُ

1389 : 98 - 100

.)

َُق گٌػ ٍى ي٘تٌؿ ٍى ىَتث ُبتگآ ىبْػ زٕبٕ٘ َث نکبك ي٘گٌٕ َػ َث ِکٌٗا بث ِ٘کَس ،ؽبث

وک ُا اٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٖ٦ٗاَٙ

ٖث ىَه ٕبّ

َؼجلک لبغٙا ثبقه ٍى ٍ زٙاٌگً تً٘ٞ

ِث گٍِث ،ىبشٌٖهٍا ٍٍٕ ِث ىَه ٕبٍّى يشٖث بث ،ٌِهاٍا زٕى ٍَٕتْوػ ُا يکوه زٗبوك يَٗس

بؼٗبثًٍآ زلٍى ٕبٍّبٚف َثاَث ٍى ٌَُّ ٍ ىاى مبؼًا اٍ ى ِتث اٍ ىَته ٕبٍّى ،ٖثَغ ٕبّ

رٍَتٝ

ِث .زٕا ُىَٚگً ىبشٌٖهٍا ٍٍٕ ِث هبک

ِثبػ ٍ َ٘٘غس ىَػٍ بث ٖسٍبجػ زتهَکك ٍى ٖٗبتػ

ٕبتّ

زهَکك ٍ ٖهَوػ ٍبکفا ،زله زٗبوك ُا ِٕ٘ؿ بٌْس ًِ ،رَس ؛زتٕا ُيتًٚ ِشتٕبک رَتس ٕبّ

زٗبوك يٗا ِکلث

ِث بّ

کٙ

ىٍاى ِتهاىا فػبت٢ه

(Kalafat and Aslani, 2009: 382-396)

. بتث

يٗا

ٗلاس ةَؿٍبؿ ٍى ىآ ٖدٍى ٍ ِؼَٕس ٍ زلايػ ةِك زهَکك ىيهآٍبک ٍٍٕ بث لبك ٕبتّ

ٖتٕبٕا راَت٘٘غس بتث ِت٘کَس ٖػٍبه زٕبٕ٘ ،ِق٦ٌه َسَث رٍيق ِث ِ٘کَس ٗيجس ٕاَث ٖشهَکك ىَث ُاَوّ

(Aras, 2009: 24)

.

ِ٘کَس ٖلٝا فيّ

رلاکتٚه تك ،يتٗيػ ٖػٍبه زٕبٕ٘ ٍى

ِق٦ٌه ُبگٗبػ ٕبقسٍا ٍ ىبگٗبٖوّ بث ًَٖهاَ٘د ي٘ث ٍ ٕا

ٍى ِ٘کَس زق٘قك ٍى .زٕا ِ٘کَس ٖللولا

مايقا ًِ٘ ٍ ىَه ٖػٍبه زٕبٕ٘ ٍى يٗيػ ىَکٍٍٗ ٕبشٕاٍ

٘قً ٕاَث اٍبکًآ يٗيػ ٕبّ

ٌَٖٗفآ

ِث ىآ

ِث ٖثٌَػ ُبقیق ٔق٦ٌه ٍى ربجط َٕکٕ ىاٌَػ يؼث ٍُْٗ

ِتک ىبشتٖػَگ ٍى َ٘ها رلاَلس ُا

ىَتک ىٍاٍ ٖتگٍِث رَتٙ ِق٦ٌه ٖشٌ٘ها ٍ ٖٕبٕ٘ ٓيٌٌکٙ ز٘ؼ١ٍ ِث

(Cornell, 2008: 8)

، ِتث

ِتث يتٌؿ َتّ اٍ ٖشًٖٚ ٖوٍٗبس رلاکٚه ك ٕاَث ٍ ىٍٍآ ٍٍٕ ىبشٌٖهٍا بث ٖکٗىًِ

رٍَتٝ

زقفاَه ِهاىا ٍى .ىَک ٍاِگَث ىبشٌٖهٍا بث ًٖبٌْد

ٕىبػ َث ٌٖجه نٍٍُٗ ٔهبً

ٍى ي٘تث ٤تثاٍٍ ُٕبٕ

ِتثٍٍ ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ٌ٘تکاٍ بتث ِلئٖه يٗا ِک يٙ ِشٖث ٍَٚک ،ِتٌ٘هُ يتٗا ٍى .يتٙ ٍٍ

ِث يٗىبوً زکَك يٌؿ ٍى ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ِتفَؼس ٍٓبتثٍى ن٘ظٌس ٍُْٗ

ٔتهاىا ٍى ٍ ُبتگ ٕبتّ

زکَٙ َث ٍبٚف ٍ رَس ٕبّلابک ٕىبٞشقا نَٗلس ٍَٕتْوػ ٍى زت٘لبؼف ِتث لَغتٚه رَس ٕبّ

ًٍآ

ٕىبػ يًٍٍ ُا اٍ ىَه ز٘وػ ٖشٗب١ٍبً ،ىبؼٗبث ىاى ىبتًٚ ىبشٌٖهٍا ٍ ِ٘کَس ي٘ث ٤ثاٍٍ ُٕبٕ

(Yilmaz, 2010: 24)

.

ٖسب٘لوػ ِکٌٗا بث زقفاَه يٗا ىيٙ

ٖه ِهبً

ىبشٌٖهٍا ٍ ِ٘کَس ٕاَث زًٖاَس

زقفاَه ِ٘کَس ٔلؼه ٖلٍ ؛يٙبث ِشٙاى ٕىبُٗ ىٍٍبشٕى ٕىبٞشقا ٍ ٖشٌ٘ها َظً ُا

ٞس اٍ ِهبً

تَٗ

َُق ٔٚقبٌه ك ٍ ىَکً

٘٘د اٍ ؽبث زقفاَه تَٗٞس ٣َٙ

ٍى ِتکٌٗا ِتث ِػَس بث .ىَک فَ٦ه ِهبً

ًٍََگبً ىاَلث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٖشٌ٘ها ٍ ٖهبظً ي٘ٗآ -

َُتق ٍ زت٘وکبك ٕاَتث ٖتٚلبؿ ؽبتث

ِث اٍ ىآ ِ٘کَس ؛زٕا ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٌٖ٘هَُٕ ز٘هبوس َکبتث بث رَشٚه ٖشٌ٘ها کٚه ىاٌَػ

َ٦ه زٕا ُىَک ف

(Efe, 2012)

نّ ٖلٝا هاَػ ُا ِلئٖه يٗا . ٍَتٚک ٍى ىبت٘ه ٖشَٗتّ َٖٗتٕ

َُق ٔلئٖه بث ِ٦ثاٍ ٍى ىاَٗا ٌ٘کاٍ ٍ ٌ٘ک ِک زٕا ٖلبكٍى يٗا .زٕا ٖوٍَٕ٘غ زٗبوك ٍ ؽبث

ِتٌ٘هُ ِتک زتٕا ُىَک ي٘لَس ٖٗبٌؼه مبظً ،ىبشٌٖهٍا ُا ٍَٕتْوػ ٍ ىاَتٗا ٖتشٌ٘ها َٗتگً ُبتٕ

ِث زجًٖ ىبؼٗبثًٍآ ( زٕا ُيٙ َگٗيکٗ

،ٖلَٝا ٍ ٖٗلاَک 1391

:

.)86

٣ٔبظ٘ ٢ضبىٕٞ )ٜ

ٌِ٘هُ ًِ٘ ٖهبظً َُٓك ٍى ٍٕبکوّ

ىبتؼٗبثًٍآ ٍَٕتْوػ ٍ ِت٘کَس ىب٘ه ٖشًبک زَّٗ ىبؼٗا ُبٕ

ٖـلٗا ٍٍٓى ُا .زٕا

َُُك ٍى گ٘ث ىبت٘ه ٖتَُٙهآ ٍ َّٕتًا ،ٖهبتظً ،ٕىبتٞشقا فتلشوه ٕبّ

زقفاَه ِ٘کَس ٍ ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ

ِهبً

ٖهبتظً ٍٕبتکوّ ي٘لٍا ٍ زٕا ُيٙ ِشٖث ٕىبُٗ ٕبّ

ِث ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ىبهُ يٗا ٍى .زٕا ُيٙ ُبغآ ىبهُ يٗا ُا ًِ٘ ٍَٚک ٍى ىب٘ه ٔلئتٖه ٘لى

َُق ي٘ث ٍبٚف ٘ٗاِفا ٖدٍى ؽبث لبٕ ٍى يٗاَثبٌث ؛زٕا ُىَث ىبشٌٖهٍا ِ٘لػ ٖللولا

1992 يشتٖث ِث

زقفاَه ايقا ِ٘کَس بث ٖهبظً َُٗهآ ٔهبً

ٍى .ىَک م ٤ٗاَٙ

ًٌَٖک ىبو٘د

ٕبّ

ٖهبظً

بث

ِ٘کَس

ٕاَث

ٍَْٕوػ ىبؼٗبثًٍآ

نّ

ُا

َظً

ٍٕاَقَث

ًُِاَه

ٍى

ِق٦ٌه

ٍ نّ

ٍى

ٕبشٕاٍ

َٗشتٖگ ٤تثاٍٍ

بتث

بکَٗهآ

ٍ ىبهُبٕ

َسبً

٘قً

يًٍاى . لبٕ ٍى 1996 زقفاَه زتٗبوك ٕاٌَٗد ٕب٢ػا ٍٕبکوّ ٔهبً

لبٕ ٍى ٍ قلٖه ٕبًٍَّ٘ ُا 1997

زقفاَه ًِ٘

ِتث ٖهبظً ٍ ٖلهاى ُاٍَد ِث ٣َثَه يً٘اَق ٔهبً

ٔلٝبف 10

ِ٘کَس ٕبَُّه ُا َشهَل٘ک -

زقفاَه ٤ٗاَٙ يٗا ٍى .يٙ ب٢ها ىبؼٗبثًٍآ ٍَْٕوػ ٔهبً