نویسکبنشاد (هنمارا یسبیس تبیح رب طلست و
2932 - 2329 )
مشبه دیس جبقآ
یر
1*
ؼبشوا نـؽٔ زیثفس ٜبٍٍ٘اؼ عیـبس ـبی
یلع دیس ینبنیسم
نـؽٔ زیثفس ٜبٍٍ٘اؼ عیـبس یفشوؼ یٛدٍ٘اؼ :زفبیـؼ عیـبس(
16 / 7 / 1392 - :تیّٛس عیـبس 25
/ 9 / 1392 )
هدیکچ
ٖٛیىوبٌٙاؼ ةكض َبو ـؼ
1890 ـؼ س یِبض أ و ةكض ٗیٔٛو ٝو ؽٌ هیو ٝث ٝٙٔاـا یوبی
یٔ ةبىض ـؼ بٔا ،ؽٔآ
1918 س َبو ، أ
ٔ یـٟٕٛخ هیو زٌاؼ ـافل یٞبٍیبخ ـؼ ،ٖبشىٙٔـا ُمشى
فیثؽس اـ قبمفل ٝٙٔاـا ربٕٔ ٚ ربیض ٝو یٔ
فو ٖبشىٙٔـا ُیىٍس یاؼفف ـؼ ٝو یٞبٍیبخ ٗیٙز .ؼ
یافث یػبىٔ هیفٍس ٚ ٖبشىٙٔـا یوبیو ةاكضا ٗیث ُٔبؼس ؼبدیا یافث یؽخ یؼ٘بٔ ٝث ُمشىٔ
.ؽٌ ُیؽجس ـٍٛو ٖآ ٜؽٙیآ ـبشٌٛ٘ ٗیا
دـؼ ىس بث ٝو زوا ٖآ ی ٝیفظ٘ فث ٝی
یوبیو كّػیٔ رفثٚـ
ٝث ُوٛس .ؼقاؼفذث ٖٛیىوبٌٙاؼ یافث یٔبدى٘ا ٚ زٕظػ ٖبٙز ٖؽٌ غلاٚ یٍٍ٘ٛز ٗییجس ٝث یوبیو ةاكضا ٝیفظ٘
یٔ ٌٗٚـ
ٙو ،ٖبٔقبو ـؼ یفجٞـ كمطس ٝو ؽ
ًیافٌ
ٝ٘بٔبوؼٛغ یبٞ
ٖافجٞـ س ٚ ، أ زیؼٕخ هی قا اـ ٖٛیىوبٌٙاؼ ،ٖافجٞـ زیّػٌفث رـؽل یشغبٍٙ٘اٚـ فیث
ُٔبػ هیٌـبٍیِا ـبشغبو ٗیٕٞ .ؼفو ُیؽجس ٓدىٙٔ هیٌـبٍیِا ٖبٔقبو هی ٝث قبث یساقـبجٔ
یِّا یفسفث ٚ زففٌ ـافل ٖبشىٙٔـا یوبیو ةاكضا فٍیؼ فث ٖٛیىوبٌٙاؼ تخٛٔ
فث ٖآ ظّىس
ٝٙٔاـا یوبیو ربیض ؽٌ
.
هشاو دیلک به
،ٖبشىٙٔـا
ٖٛیىوبٌٙاؼ كّػیٔ ،ٖبٔقبو ،یٌـبٍیِا ،
.
1*Email: aghajeri@modares.ac.ir
چ رظن ةوچرب ی
كّػیٔ رفثٚـ یـبشفـ قا ؼٛغ یّغاؼ َٛطس ـؼ ةاكضا ٝو زوا ٖآ فث1
ٝ٘اـلابو ْؼفٔ
زٕو ٝث
ـبشفـ یٔ زوفض هیٌـبٍیِا
ٙو .ؽٙ
« زیٞبٔ ،یوبیو ٜقـبجٔ زیٞبٔ ،فٍث ؼاففا زؼیجع
ٖبٔقبو (»
،كّػیٔ
1368
َ،
. 15 قا ) فظ٘
اـ زٕیكػ ٗیا ٝو ؽٙشىٞ یّٔاٛػ قاؼفد ٝیفظ٘ ٗیا یٕشض
ٔ فیؿدب٘ زٔٚبمٔ ٚ ی
ٙو
ّف ٖبیٔ قا .ؽ
ُ یبٞ
ًٌ
یوبیو ةاكضا ةبشو ٝ٘بٌ
ّف ،كّػیٔ
ُ یبٞ
یٙؼی ،ٝو بس هی
«
ٖبٔقبو ـؼ یفجٞـ بٞ
» ،
«
ًیافٌ
ٖافجٞـ ٝ٘بٔبوؼٛغ یبٞ
» ،
« فثا ٚ رـؽل َبٕػا
ٖافجٞـ فث ٖآ یشغبٍٙ٘اٚـ
» ل
ٓیٕؼس ُثب نبٌٙ ٝؼٔبخ ٗیا ٝو ؽٙشىٞ یوبیو ـبشفـ ٗی٘اٛل ٗیفس
ی٘بِٕآ اـ بٟ٘آ ییبوبٌٙ
و ٜؼف زوا
ٙػ .
ٖاٛ
بٞ
ٝث یٔ ٖبیث شٛضٚ
ٙو ؽٙیافف ٗییجس یافث كّػیٔ ٝو ؽٙ
،ةاكضا ٖؽٌ هیٌـبٍیِا ـٚؼ ٝث
قا
ٖبٔق آ ییبیفافغخ زیؼلٛٔ ٚ ،یوافوٚـٛث ٝجٙخ ٝو ،بٟ٘
بدٙٞ
ٝجٙخ فٍیؼ فث اـ یوبٍٙ٘اٚـ ٚ بٞـ ا بٞ
یٔ زیِٛٚ
یبٞـبشفٌ تیسفس .ؽٞؼ ـبشٌٛ٘ ٗیا
ـؼ كی٘
بث كثبغس ا ؽٙث ٓیىمس ٗی .زوا ی
نبمزبس رد یربهر به
فلا ) لع ت یبه یرادا و ینف
ا ـؼ یاؽشث ٝٞؼ 1880 قبمفل ؼـاٚ فیغِ یبیوآ ُٞا یٙٔـا ٖافٌـبو قا یٞٚفٌ
ؽ٘ؽٌ
ـؼ ، ٝو یِبض
فثأشٔ
نفس ٝیّػ یّٔ ؼفج٘ یٚقـآ قا ٝشٌٍفو زوفض .ؽ٘ؼٛث ی٘بٕثػ ٖبشىٙٔـا یؼاقآ ٗیٕضس ٚ بٞ
َبو ـؼ فٌا ٖافٌـبو ٗیا ؽٙٔٚقـآ ٚ 1884
ٖبیّییبىیٔ ـٛدبشىیفو بی٘ؼٚـب٘ ًجٙخ ٗیٍید ٛضػ ،2
3بیِٚ
(Lieven, 2006, p.365)
ٝث اـ
ٙػ یٕ٘ ـؼ ؼٛغ فجٞـ ٖاٛ
یث ،زفبی ؽیؼفس
ریٞ ـؼ بخ قا یفثا
ٝث ؼٛغ یٕ٘ بخ زٌاؿٌ
(Nalbandian, 1967, p.139) َبو ـؼ .
1887 ٖبذشوا ٗشوٛید بث ،
11.Robert Michels
22. Christapor Mikaelian
33 . بی٘ؼٚـب٘
بیِٚ
Narodnia Voliya( )
یٞٚفٌ
یثلام٘ا ـؼ
ٝیوٚـ
ٜـٚؼ ـاكس ـؽ٘بىىِا
ْٚؼ ؼٛث .
ٖبٙیا
ٟٓٔ
ٗیفس
ـاكثا ؼٛغ یافث زوؼ یثبی
ٝث ییبٞقبیشٔا
ٖٛز یؼاقآ
،ٖبیث
ٖٛ٘بل یوبوا
ٚ ؼٛغ یـبشػٔ
ٝمغٙٔ
یا اـ ـٚفس ـافل
ٜؼاؼ ؽ٘ؼٛث .
ٜؼاـا كّغ ـؼ
ٗیفشٌـكث ربیّٕػ یشىیـٚفس ؼٛغ
ٝىىِبو ـاكس ـؽ٘بىىِا
ْٚؼ اـ بث تٕث ؼٛثب٘
زغبو
ٚ
ـاكس اـ
ٝث
ُشل ؽ٘بوـ . ؽٔبید
ٗیا
ْاؽلا بٟ٘آ
ُىٌ
یفیٌ
قبٙشغا ؽیؽٌ
ـؼ
ٝیوٚـ ظوٛس ـاكس ؽیؽخ یٙؼی ـؽ٘بىىِا
ْٛو ؼٛث .
ٖبیـٚق قـبجٔ ٜٚفٌ ٗیا يلاس ٗیِٚا ،1
یافث سأ
ٝٔب٘قٚـ هیو رـِٛ یِبّشغا یا
(Nalbandian, 1967, p.145)زففٌ
ٝث ٝو یٌلاس . قـبجٔ زیؼٕخ زیؽخ فٍ٘بٍ٘ ،ؼٛغ یؼٛغ
ث ْبدى٘ا تىو یافث
ٝث ٝٔب٘قٚـ ـبٍش٘ا شفع .ؼٛث فشٍی یافث ٝو ؽٌ ٝخٛشٔ ةكض ٚ ؽیوف٘ ییبخ
ـ ٗیٙز ـافىس قا كیٞفد یٚ
بٔ غثبٙٔ فؼض یافث ؽیبث ییبٞؼاؽ یٍیبٔ ٓو ٚ یِ
ؼٛغ هیلِٛٛئؽیا
ٝث
ٞـبز زػفو ب
ٝث قبی٘ .ؽٍیؽٙیث ی فیكٌب٘ ٚ یوبوا یفٔا ٖبٔقبو
،كّػیٔ(ؼٛث 1368
َ ، . 88 .)
زیِبؼف ٖبشىٔق ـؼ قـبجٔ زیؼٕخ یبٞ
1889 غٕدٔ ْب٘ ٚ زفبی یفشٍیث ْبدى٘ا ٓٞ قبث
ٖاٛخ ٖبشىٙٔـا
ٝث اـ ٝو زففٌ ؼٛغ یافث
افٔٛ٘ ٝیٛ٘میا ٝث ْٕٛػ ی رفٌٟ ،یثٛٙخ ٖٛیى٘بد ،2
زفب
)ٜٚفٌ ربىّخ ُطٔ قا ٜؽٔآفث یٔب٘(
.(Nalbandian, 1967, pp.145-146)
ٖاٛخ ٖبشىٙٔـا غٕدٔ
، ٖبشىثبس ـؼ ٚ زٌاؼ ٜبسٛو یسبیض 1890
س أ یٙٔـا یثلام٘ا ٖٛیواـؽف هیو
وبٌٙاؼ(
ٛیى
3ٖ )
ٝث ْلاػا ٖآ یبخ ؽٌ
ٕٝٞ ٝو ؼٛث یٕٔٛػ ی٘اٛغافف بٟٙس ةكض ٝی٘بیث ٗیِٚا .
اـ یٙٔـا قبشٍٔ یبٞٚفی٘
ـا یقبو ؼاقآ ٜاـ ـؼ ٜقـبجٔ یافث یٔ زوـبٍٔ ٝث ٝیوفس ٖبشىٙٔ
،ؽ٘اٛغ
4
(K.S.Papazian, 1934, p.49)
ٖؼٛث ٗىٕٔب٘ بٔا ـ
ٜؼٛس فث ٝیىس بث یثكض یفجٞ
ٗیٙسٕٞ ٚ بٞ
ٗشٌاؼ رـٚفض یثكض ـبو ـؼ لابث یولابز ٚ زػفو
،كّػیٔ(
1368 .َ ، 113 )
، ؼٚق یّیغ
نبٌٙاؼ بٞ
اـ ٗیا ٝث فىف ا ٝو زغاؽ٘ا ٖبشىثبس ٝیٔلاػ
1890 .ؼـاؼ یؽخ ییبٞؼٛجٕو
فف يٚـ ؼٛجٕو یٕٔٛػ ٖاٛغا ییبوـب٘ ٚ بٞ
ًیبٕ٘ ٝث ٗىٕٔ ُىٌ ٗیفشٟث ٝث یشلٚ اـ ؼٛغ یبٞ
ـؼ ٝو زٌاؿٌ
ٝٔ
1891
،نبسٙٞ ٚ ٖٛیىوبٌٙاؼ ٖبیٔ ٝو یؼبطسا
ٝث 5
ٜؽٙٔقـ یٚفی٘ ٚؼ ٖاٛٙػ
.ؽیٌبدٚفف ٓٞ قا ،ی٘بٕثػ یـٛسافذٔا بث ْـبؼشٔ یٙٔـا
(www.Hunchak.au.org,3/9/2012)
ٖٛیىوبٌٙاؼ ،ةكض ٚؼ فٞ
ٝشىٞ ٝث ،نبسٙٞ ٚ
ٛث ٜؼاؼ ٖبٔبو ٚ فو ؼٛغ یكوفٔ یبٞ
ٝث ٚ ؽ٘ؼ
11. Stepan Zorian
22.Iuzhnye Nomera
33.Dashnaksiun
44 . صافیٔ
ٗیا
ٝیٔلاػا تیوفس
ٗشفبی
ٖٛیىوبٌٙاؼ قا
فیع یبٞ
ـبیىث عٛٙشٔ
ٚ یٞبٌ
ؼبضشٔ
قا
ْؼفٔ
ؼٛث .
55 ةكض . نبسٙٞ
ـؼ 1887
ٝث ـبىشثا هیسٚآ
ٖبیٍثفظ٘
ٚ
ٓیفٔ
ٖبی٘اؼـاٚ
ٚ بث زوـبٍٔ
يـٛئٌ
تیفل
،ٖبی٘بخ
رفثٚـ
ٖبغ
،راقآ ـٛدبشىیفو
،ٖبی٘بٞٚا
ُیفثبٌ
ٖبیفبو
ٚ
ٛ٘بٔ
ُئ
ٖبیّئٛ٘بٔ
ُىٌ
زففٌ
.
،ةكض فشفؼ یكوفٔ
ؼٛغ
اـ ـؼ
ٛ٘ل ـافل ؼاؼ
ٚ فؽٞ
یِّا يا اـ كی٘
ییبٞـ
ٝٙٔاـا ی٘بٕثػ قا زٔٛىض ٝغّو
ٖبغّو
ٚ
ُیىٍس ـٍٛو
ُمشىٔ
یٙٔـا
ْلاػا ؼفو . نبسٙٞ
بٞ
زىیِبیوٛو ییبٞ
یعاففا ؽ٘ؼٛث . ن.ٖ
:
ٛیٌ
یوبلآ
ٚ ـؽ٘بىىِا
،ٖبیٔافٌؼبد عیـبس
یوبیو
ٚ یػبٕشخا
ٝٙٔاـا :
،ٖافٟس
ٖبٔقبو
،ؼبد 1353 .
www.Hunchak.au.org/aboutus/historical turabian.html Accessed March 9,2012
ٜؼٛس فث بىسا ٝغواٚ ٗیا وٛ٘ فد یبٞ
ٝث ،ؼٛج٘ فیىٔ فٍیؼ بٟ٘آ یافث ٖب ٜـاؼا یبٞقٚـ فشٟث رـبجػ
ٝث فٍیؼ ْفٞ ٜؽػبل یاؽِ ٚ ٜؽٔآ فو ٝث ةكض ٝ٘بشوٚؼ ٚ ی٘بٔؼٛغ ـ يٌٛ
ٖبٙیٍ٘ نأ
یٕ٘
ؽیوـ ،كّػیٔ(
1368 .ُِ ، 97 - 98 ).
یِبغ ؽض قا ةكض یفیو ٚ یٕو يفشىٌ یشلٚ
ٜٚفٌ ـٛضض ،ؼـؿٍث
ٜٚفٌ ،زوا فیكٌب٘ ٜؽٙٙو یفجٞـ یبٞ
یبٞ
ی
ًلإٛؼٔ ٝو ٖبٌـٛضض
بث ٖاٛٙػ
«
ٝ٘بوبٌٙـبو یفجٞـ »
یٔ ٝیخٛس
ٌٛ
ؼ ،كّػیٔ(
1368
َ ، . 99 ).
ی٘بٔق ٖٛیىوبٌٙاؼ ؼٛغ ٝغثاـ ٝو
بث اـ نبسٙٞ
غغل بٞ
فو شوفدفو زطس فٍیؼ ؼ یٕ٘ ُٕػ ٖبیـاٚاق ٚ ٖبیّییبىیٔ ی
ٜفٟز ٝىّث ،ؼفو
ٖبیٍثفظ٘ ٖٛز یشىیِبیوٛو فیغ ؼٛث ٜؼق ٝیىس هیّفس ـؼ ٖآ یكوفٔ فشفؼ فث 1
(Nalbandian,
1967, p.163)
.
ٖبیؽٙجّؼ٘ ٗییجس ،ٝ٘بوبٌٙـبو یفجٞـ ُِا یاؽخ یٙؼی یٌبدٚفف زّػ ؼـٛٔ ـؼ2
ٗشٌاؼ ؼٛخٚ
« رؼبىض ٚ فیمض یبٞ
یٌٕٙؼ یّػٌ یبٞ
»
(Nalbandian, 1967, p.172)
ی٘
یث ك
ٝمّض ؽافو ٝث اـ ؼفف ـبیشغا یٔ یفجٞـ یبٞ
.ؼفث
ـؼ 1892 وؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ یٔ ٖآ ـبظش٘ا ٝو ؼفث یٔاؽلا ٝث ز
ْافٔ ٗیِٚا ةكض .زفـ ُّفٔ ٝٔب٘
صیفّس بث ،اـ ؼٛغ فؽٞ
یبٞ
ٙٔ ،ـاكثا ٚ
ٝٔب٘فث بس زغبو فٍش ؼف ٚ بٞ
زیِب اـ ؼٛغ ٖاـاؼاٛٞ یبٞ
جـبغ یٌٕـؼفو ٚ یٍشفٌآ قا
ٙو ؽ
. (Nalbandian,1967, pp.167-168)
بٞـاكثا ٓٞ ٝو بد٘آ قا
ٚ ٓٞ
فؽٞ
یبٞ
ٝو، یوبوا قبی٘ هی ،ؼٛث یـبدف٘ا ٚ كیٍ٘اـٌٛ ـبیىث ةكض هض ٓٞ فشٍید
ٗیا ،ؼٛث ٜؽٌ
بث یٔ ییبٕ٘ؼٛغ یفشٍیث یٍشىخفث بث ـ ؼٚؽطٔ ،ؼفو
فو
ٓیّٕس ٝمّض ٖؼ .ٖاقبو
ٓیّٕس رفثو ـبزؼ ٝو یوبیو ةكض هی بٍشوؼ ،زوا ٖافیٌ
یٙیٍٙو ٚ یـاٌٛؼ بث ٝو زوا یٞ
یٔ زوفض ؽٙو
بضػا قا هی فٞ ٝث عبٙلا ٝو ی
یٔ ،یقبو ٓیّٕس یافث ٖآ فٍ٘افیٚ حیبش٘ ؽ٘اٛس
ـؼ ؽٌبث ٝشٌاؼ ید .
رـٚفض ؼـاٛٔ یغفث ـؼ افیق زػبو ـؼ یفیٌ ٓیّٕس بٞ
ةبدیا اـ ٝظطِ ٚ
یٔ
ٙو یٔ(ؽ ،كّػ 1368 .َ ، 114 ).
ٖٛیىوبٌٙاؼ ٛو فٌؼ قا
ٝث ،
ٚ یٕ٘ ،ؼٛغ ٓىیِبیوٛو ٝغوا س زطس زى٘اٛس
أ ٓىیِبیوٛو ٖبٌـكث فیث
َبولا ؽ٘بٙیؼفف ٖٛز ،ییبدٚـا ـبؼٌ اـ یثكض ٝ٘بیٛخ ٜكیشو ٚ بوآ قفث ْاؽلا ٝو یؼاففا ؽٌٙبج٘ ،3
اؼ ٝو ؼاؼ ٖبٍ٘ ٜؽٙیآ .ؽ٘ؼٛث ٝشغبو ًیٛغ نبٌٙ
ْافٔ یبٞـاكثا بٞ
ٔب٘
قا فشٟث یّیغ اـ ؼٛغ ٝ
فؽٞ
بٞ
.ؽٙشغبو ٜؼـٚآفث
1. Nazarbegian 2. Nalbandian 3. Ferdinand Lassalle
ْافٔ
ٝٔب٘
1892 زطس اـ ةكض يٚـ ٚ ـبىفا ٜفغیو
ٝ٘بثبٔ یٔبظ٘ یبٞ
بث ٝو ،ؼاؼ ـافل یا
س فیثأ یوٛو قلاغا قا یفیؿد
ٝشوؼ ُیىٍس ٝث ْاؽلا ،یوٚـ ٓىیِب زدبجٔٛغ یبٞ
،هیسٙیفد(
1390 ،
َ . 60
1) فو ـؼ ؽیبث ةكض یبضػا ٝو ؼٛث ٝشفٌ َبولا .ؼ ٖآ زوؼ
،ؽٙٙو ُٕػ هشد ؽٙ٘بٕٞ
زدبجٔٛغ
ٖٛیىوبٌٙاؼ یافث ٖآ یقبدٔ ٝ٘ ٚ ،یؼلاٚ یبٙؼٔ ـؼ اـ هشد ًم٘ بٞ
یٔ بفیا .ؽ٘ؼفو
)ة یربهر یناور لماوع
ٝمّض بمٔ ـؼ ٖؽ٘بٔ یلبث یسؽٔ قا هد ةكض ٖٚـؼ یفجٞـ یبٞ
ٓٞٛس ٗیا ـبزؼ ؼٛغ یٌؽٙیبٕ٘ ْ
یٔ
٘آ ٖآ قا یٌؽٙیبٕ٘ ْبمٔ یؽّس كض ٝو ؽٌ٘ٛ
ٚ زوا ٖب یٕ٘ یىو
ؼ اـ بٟ٘آ ؽ٘اٛس ؼـٛٔ ٖآ ـ
ؽٞؼ ـافل زواٛغقبث زطس ،كّػیٔ(
1368
َ ، . 118 یؽّس كض ٗیا ) قا یٌب٘ یؼبیق ؽض بس
ٜؼٛس َبؼف٘ا هی ـؼ یشض .زوا بٞ
یـلابو ْؼفٔ
ٍٝیـ قا ْؼفٔ ْٕٛػ ٓٞ ـاؼ فظ٘
یو نفطس یوب
یٕ٘ قٚفث ؼٛغ قا ی٘اؽٙز ٚ ؽٙٞؼ
فٌا ؽٍ٘ٛ٘ كیٍٛس بی ٝشٌاؼاٚ
ض زوؼ ٓٞ ةبػش٘ا بی یف٘ ٝث یش
یٕ٘
،كّػیٔ(ؽٙ٘ق 1368
،
َ . 122 )
ٜؼٛس ؽٙو ُٕػ ٗیا .
،بٞ
ُیىٍس یافث فشٍیث ٝز فٞ اـ ٜاـ
ٜٚفٌ
یٔ قبث ی٘ٚـؼ یبٞ
ٙو ٝففض زوبیو ـبو ٝو ی٘اقبث زوبیو ٚ ٖاـاؽٔ زوبیو ٖبٕٞ یٙؼی ،ؽ
.زوا بٟ٘آ
ٓیّٕس ٕٝٞ ٗشففٌ
بٞ
بٟ٘آ یٛو قا ٝث یؽّس نبىضا ففع هی قا
یٔ ٖب٘آ قا ٚ ؽٞؼ
یوبیو یٌؽ٘ق ـؼ ی٘بىّد زوـبٍٔ هی بٟٙس ٜؼٛس یافث فٍیؼ ففع یٔ یلبث
ـؼ .ؼـاؿٌ
فشٍیث
ؼاؽؼس ؼـاٛٔ
بی ٜؼقاٚؼ ٝث یشض یكوفٔ ٝشیٕو یبضػا یٕ٘ ٓٞ فف٘ ٜؼكیو
،كّػیٔ(ؽوـ 1368
،
.َ
129 )
11 . زدبجٔٛغ بٞ
ـؼ غلاٚ
ؼ ییبٞ
قا
ٖب٘كٞاـ صّىٔ
ؽ٘ؼٛث
ٝو
ٖٛیىوبٌٙاؼ
ٝث یٙؼٔ
كیلؼ
ّٕٝو بٟ٘آ اـ كّغ افیق .ؼفى٘
ٗیا
ٝشوؼ بٞ
ُجل قا
ٖٛیىوبٌٙاؼ ؼٛخٚ
ؽٙشٌاؼ
ٚ
ٕٗض
ٝوفد
ٖؼق ـؼ فوافو
ٖبشىٙٔـا قبمفل
ٝث
َبیغ ؼٛغ یٔبض
ٝٙٔاـا فیؼض ـؼ
ُثبمٔ
ٖبیٌٛـٚق نٚـ ؽ٘ؼٛث .
ٖٛیىوبٌٙاؼ ـؼ
غلاٚ
یافث بٟ٘آ زیػٚفٍٔ
یوبیو
ٓٞافف ؼـٚآ
ٚ بث
ةؿخ
ٖب٘آ قا
ٖآ هد
ْبمٔ
ٖاقـبجٔ
ٜاـ یؼاقآ ىٙٔـا
ٖبش اـ
ٝث
ٗیا
ٜٚفٌ
بٞ
ؼاؼ .
ًم٘
ؽیؽخ زدبجٔٛغ بٞ
تجو
یٕ٘
ؽٌ
ٝو بٟ٘آ قا زیٞبٔ
فٍسـبغ ؼٛغ زوؼ ؽٙیٍٛث
ٚ
ًلأبو زطس
ٖبٔفف ةكض ؽٌٙبث . یافث هی فیِٛس قا ؼٛغ
یـاؽٙد ییاؽف زدبجٔٛغ
بٞ
ٚ ـؼ
ُثبمٔ
فٍسـبغ
ٗشى٘اؼ بٟ٘آ قا یٛو .ْؼفٔ
ییافخا ٝشیٕو یثكض ربٔبمٔ ٚ ٖبٙوـبو بٞٚـ ٝىّخ
ةكض یِٕٛؼٔ یبضػا ـ
ٖبٌؽٙٞؼ یا
ُىٌ
1 . ،كّػیٔ(.ی٘بىّد زوـبٍٔ
1368 : 128 )
یثكض یٌؽ٘ق قا ٜبسٛو زیاٚـ ٗیا
ٝث
ٓٞ ٖٛیىوبٌٙاؼ ؽٌـ فیىٔ بث یثٛغ .ؼـاؼ ی٘اٛغ
فث ٜبٌآ اـ ؼٛغ ٖٛیىوبٌٙاؼ
ٝشواٛغ یبٞ
میمض ی یٔ یٙٔـا ٜؼٛس ؽ٘اٛغ
(Veratsian, 1943, p.19
& Hovannisian, 1996, p.261
ْفٌ َبجمشوا ٚ )
ٜؼٛس س فٟٔ كی٘ اـ بٞ
ؼٛغ یبػؼا فث یؽییأ قا
ٗیٕٞ ُطٔ
یٌؽٙیبٕ٘ ْبمٔ یؽّس كض
ٖٛیىوبٌٙاؼ ٝو ؼٛث ُٕػ شفع ٚ ٝٔب٘فث بث ٍٝیٕٞ
یٔ
نبسٙٞ ٝو ییبخ ـؼ .ؼفو قا یٌب٘ یِبؼف٘ا ،ؽ٘ؼٛث َبؼف٘ا ٖبجیفٌ ٝث زوؼ كیفجس یبٞ
ؼٛج٘
«
ٖبٔـآ ی٘افیا ٝٙٔاـا ؼك٘ ٝ٘بجّعفییغس بی ٚ یٟٙیٔ یبٞ
»
(Chaqueri, 1988, p.80)
نبٌٙاؼ ، ـؼ بٞ
٘بشوا
ٖبٌٚفٌ ٝث زوؼ َٛج ؽ٘ؼفث ی٘بٕثػ ه٘بث یكوفٔ ٝجؼٌ ـؼ یفیٌ
،ٖبیخبٔـؽوبد(
1377 ،
َ . 446 بو ـؼ ) َ 1903
ٝیوٚـ زِٚؼ یٛو قا یبىیّو َاٛٔا فیلٛس ؽض فث ٜاـ ٓیظػ یٍجٙخ
ؽٙشغاؽ٘ا
(Hovannisian, 1969, p.18)
یضا اـ ؼٛغ ةكض ٝو ؼٛج٘ تیدػ یشض ،
شٚـ فٌب
ج٘ َٛع ـؼ ٝٙٔاـا ییٛدٔقـ یبٞؼف
1905 یـؾآ ٜقٚفٔا( بٞـبسبس یٙٔـا بث )بٞ
ًبجیفمس ٝو ،بٞ
یٍٙخ
یٔ ،ؼٛث ـبیػ ْبٕس
ٗیا قا .زى٘اؼ ٚـ
« ٖافجٞـ یؼبٔ راـبىغ ؼـٚآفث ٚ بٞ ٝشٍو يـبٌٕ قا هد
یؼ ْبٌ هی یّٔ یـبیٌٛٞ ]ٖب٘آ فظ٘ قا[.ؽ٘ؽیوـ یٕ٘ فظ٘ ٝث یضاـب٘ ٓٞ ٖاؽٙز یٙٔـا ٝث فٍ
ؼٛث ٝشٌاؼفث ًید . (Hovannisian, 1969, p.21)»
ـؼ ٍٝیٕٞ ٜؼٛس
ٖبٔق یوبیو فٔا ـؼ زوفٌ
ٖٚكفا ؼ ٖؽٌ ةٚؾ فث ٓٞ ،یوبیو ٖبٔـآ هی ـ
للاػ ٖبٔق زوا ؽٕٙ
« ٝو یؼاففا فثافث ـؼ
َآ ٜؽیا ٗیٙز ٖب٘آ فظ٘ قا یٔ ٓىدٔ اـ ییبٞ
ٙو ٝث ؽٙ
ؽشفیث نبغ
» ،كّػیٔ(
1368 .َ ، 144 ) ٖاؽٙز . یسٚبفس ؼـاؽ٘
ـٛغوا زیّػٌ ٖآ ٝو
ٜ یفجٞـ ،
یثكض بی ؽٌبث یّٔ
. َبض فٞ ٝث یٚ
ُطٔ
زیبضـ
ٜؼٛس قا بٞ
ی٘اٚـ فظ٘
ؼٛث ؽٞاٛغ َاف٘ل .
ىیفو ٚ هی٘اـؽ٘آ
ٖبیّییبىیٔ ـٛدبش زیّػٌ
یٔ ٝو ؽ٘ؼٛث ییبٞ
ؽٙشى٘اٛس ؽٙ٘بٔ
ٜـٛغوا یبٞ
ػ ٖٛیىوبٌٙاؼ یِبّشغا
ٝث ً٘اـبىٕٞ ٚ هی٘اـؽ٘آ .ؽٙٙو ُٕ
ِبؼف ٝغواٚ
زی یىیفز یبٞ
ـؼ ٖبٌ
ٝث ٖبیّییبىیٔ ـٛدبشىیفو ،زِٚؼ ٖآ ٝیّػ ،ی٘بٕثػ نبغ
ُیِؼ ؽیٕطِاؽجػ ٖبغّو
(Hovannisian,
1969, p.28)
واؽف ٗیا ٝدیش٘ . یـب
ةكض فو زٍد ٜؼٛس ًید قا ًید ْبدى٘ا ـؼ اـ ؼٛغ بٞ
ٖٛیىوبٌٙاؼ یٔ ٖبٍ٘
ٓٞ .ؼاؼ یٙٔـا ةاكضا فٍیؼ ٖبٔق
ٜـٛغوا ٚ اؽٌٟ ٗیٙز ییبٞ
ؽٙشٌاؽ٘
.
ٚ ـاؽیبد ةؿخ ٝىٙیا فغآ ٝشى٘
ٝج٘بخ ٕٝٞ
ٜؼٛس .زوا ؽیؼث یفٔا ؽٙىد ٜؼٛس ٖافجٞـ ٖٚؽث ،بٞ
ٜؼٛس ـبیؼٔ
بٟ٘آ ،زىی٘ ٜؽیسید ٖاؽٙز ٖافجٞـ ٝث یٞؼ قبیشٔا یافث بٞ
فشٍیث نبوا فث اـ ٖافجٞـ
رـؽل ی٘افٙػو یٔ یؽٙث ٜؼـ بٟ٘آ
ْؼفٔ .ؽٙٙو
ٝغثب٘ ٝث یٕ٘ ٝو یا زضافِ ٝث ؽ٘اٛس
یٌٙٚـ ٚ
زجطِ
ـؼ ،ؼاؼ ؽٙٞاٛػ٘ ٖبٍ٘ یِبجلا ؽٙو ٝو یِبض
ؼـٛٔ ـؼ ـٛٙػو قبث زوبیو هی
ٍٝ٘ٛٙیا
.زىی٘
یٔ ٜؼٛس ـ ؼٛغ ٓىدس ،يـكث كعب٘ فیّٛس ـؼ ؽٞاٛغ ٕٝٞ فث ٝو یٙشٍیٛغ ٟٓ٘آ .ؽٙیجث ا
یٔ ْٛدٞ
ؼفث فیفض ٚ اـ
یٔ ٖاؽیٔ نفس ٝث ـٛجدٔ
ٙو هی ٖبیبد ـؼ غلاٚ ـؼ .ؽ زىٍ٘
يٛخ فد
ٚ يٚفغ رـؽل ٓىدس یافث بٟٙس تعبػٔ
ٝ٘اؽٙٔ
ٝشواٛغ یبٞ
كیٍٛس اـ ٖافٙػو ًیٛغ
یٔ
ٙو ؽ ،كّػیٔ(
1368 .ُِ ، 147 - 145 ).
هیفیبٞ ٖبیٕیفغ نٛىیِٛسبو ّٝىّو ٛضػ ٝىٙیا بث1
اـ ؼٛغ یـٛٙػو ٖاٛس ؼٛث ییبىیّو تسافٔ
فشٍیث
ٖٛیىوبٌٙاؼ ـبیشغا ـؼ یٔ ـافل
ؼٛخٚ ـؼ .ؼاؼ
یٌمیٚ ْبٕس یٚ
ػث زیضلاِ یبٞ
ٜؼٛس یفجٞـ یافث ً فث ٚا یفجٞـ ٜـٚؼ .ؼٛث ٜؽٔآ ؼفٌ بٞ
ٖبٍغـؼ ٝث ٖبشىٙٔـا یبىیّو نبٌٙاؼ ٚ بىیّو یـبىٕٞ ٜـٚؼ ٗیفس
.ؽٌ ُیؽجس بٞ
)ج یربهر یرکف لماوع
ُیىٍس ّٝئىٔ ٝث
«
ٜٚفٌ
ی٘ٚـؼ یبٞ
»
ٝث ةكض ٖؼفث ٚ ٖب٘آ یٛو قا یٌـبٍیِٚا یٛو
فشٍید ٜـبٌا
ٓٞ ٝشى٘ ٗیا .ؽٌ
ؽٌ ٖبیث ا ٝو
ٜٚفٌ ٗی یػؽٔ بٞ
ٝ٘بوبٌٙـبو یفجٞـ ّٝئىٔ ٗیا ؽیبج٘ بٔا .ؽٙشىٞ
ٜٚفٌ ٗیا یفیٌ ُىٌ ٝو زففٌ ٜؽیؼب٘ اـ لبفسا بٞ
ی زىی٘
ٜاـ ی٘ٚـؼ ٜٚفٌ ٝث ٝو یؼاففا .
یٔ
ٖافىفٌٙٚـ زػبٕخ ٚكخ ٚ ؽٙثبی یٔ ـافل یثكض
فِ ،ؽ٘فیٌ
ز یبٞ
یفىف ؽ٘ـاؼ ـؼ ٝو
ٜؼٛس یٕ٘ بٞ
زفبی ٖاٛس
،كّػیٔ(
1368
َ ، . 164 ).
ٗیا
ٜٚفٌ
تضبِ
یفىف یفسفث بی
زوؼ
ٓو
،یفىف َبغشٌا فشٍیث
یبىٔ
ٔ ٜؽیسید اـ یثكض ی٘ٚـؼ ُ ی
و ـ ٝث فیىفس ٝث زوؼ ٚ ؽٙ
یٔ یأ .ؽ٘فث
ٖٛیىوبٌٙاؼ
ٝشىخفث ٕٝ٘ٛ٘
ـؼ بٞؼفجٞاـ یضافع ٚ یفىف ُیبىٔ شفع قا زوا یا
«
ٜٚفٌ
یبٞ
1. Khrimian Hayrik
ی٘ٚـؼ
» ٖبٕٞ ـؼ بٟ٘آ ُض ٚ
ٝیٔلاػا ـؼ ٓىیىوـبٔ ٖؽ٘بدٌٙ .بخ َبو یثكض یبٞ
1894 ظوٛس
)ٓشوـ( ٖبذشوا
ٕٝ٘ٛ٘ ٗیِٚا ٚكخ ٖبیـٚق ؼٛث بٞ
(Karinian, 2007, p.56)
ٖبیؽ٘اـاٚ ُییبػیٔ قا. 1
یٔ ٓٞ ییاؽِ هس ٝث ٜـبٌا بث ،ٜؽٌ قفغ ؼٛغ ـبىفا ـؼ ٝو یفٌبیٕیو ٖبٙز ٚا .ٓیٌٛٙ
ث یٌؼفشىٌ
ٖٕٛو ،قبمفل ٝٙٔاـا ٖبیٔ ییاٚلـٛ
بٞ
ؽٞبٌ اـ هوـبٔ ٝ٘بٌ رٙد ی یٔ
فیٌ
ربجثا بس ؼ
قبمفل ٝٙٔاـا ؽٙو
ٝث رـِٛ
نٚـ ریّٛذٌٔٛ ٚ فىٙذوا رفثفٞ یػبٕشخا ٓىیٙیٚـاؼ ٝث ٖبٌٟب٘
یٔ یٚـ ؼـٚآ
ٍٝیـ ٚ یٔ یِّا زّػ اـ یؼام٘ یبٞ
ٖبیٔ ـؼ یٕٟجٔ ُىٌ ٝث ـٚبث ٗیا فٌا .ؼفیٌ
ٝث ٚ ؼاؼ ٗیٛ٘ یشٟخ ٖآ ٝث ٖبیؽ٘اـاٚ زٌاؼ ؼٛخٚ ٝٙٔاـا رـِٛ
جیوفس ٗیا یؼیجع ٚ رب
زغبو یفىف یاٍٛید اـ ٚا ربفبٍشوا .
(Karinian, 2007, p.58)
شیارگ یربهر هنبمبک دوخ یبه
ـؼ ٗیث
َبو یبٞ
1915 بس 1918 ـؼ اـ ؼٛغ ٖٛیىوبٌٙاؼ
ٖبشىث ٚ ٜؽث یوبیو یبٞؼاؼ ـافل ٚ بٞ
بس ،زغبو فیٌـؼ یؼؽؼشٔ
یٔ اـ یـبو هیفافس ٗیٕٞ ٝو یؽض ی ٖاٛس
ٚ ربجث ُٔاٛػ قا یى
ـبذىی ةكض یٍز نبسٙٞ ٖبٔق ٗیٕٞ ـؼ(زى٘اؼ
یٕ٘ یىو .)ؽ٘ؽٌ ةبؼٍ٘ا ـبشففٌ بٞ
ؽ٘اٛس
شفع ٗیا ٝو ؼٌٛ فىٙٔ
فیكٌب٘ اـ ـؽشمٔ ٚ كوفٕشٔ یفجٞـ هی ؼٛخٚ ٜؼفشىٌ ٚ فىید ٟٗد یبٞ
یٔ
ؼفو . یفیٌـؼ ٝیوٚـ ّٝغاؽٔ
َبو یبٞ
یبٞ
1903
ٚ 1905 یـؾآ ٚ ٝٙٔاـا ٖبیٔ
،ٛوبث ـؼ بٞ
ٖٛیىوبٌٙاؼ
ٝث اـ رؽٌ
نٚـ ٝیٛو هی ؼـٛغفث قا ،یشیبضـب٘ ٗیا ید قا .زغبو فخكٙٔ بٞ
ـؼ یلفس ٚ ؼبطسا فِبٙػ بث یـبىٕٞ ٚ ؼاؼ ظـ ةكض یوبیو یفیٌ زٟخ ـؼ یٌـكث ًغفز .زففٌ ـافل ةكض ـبو ـٛشوؼ
ٝیبد ـؼ یـبىٕٞ ٗیا یبٞ
1902 ـؼ ،ؼٛث ٜؽٌ ٝشػیـ 1907
ؽٌ ٓیىطس
(Hovannisian, 1969, p.29)
ـؼ ْبد٘افو ٚ 1908
ٚ ٖٛیىوبٌٙاؼ یٕوـ ؼاؼـافل ٝث
ؽیٔبد٘ا یلفس ٚ ؼبطسا
(Papazian, 1934, pp.29-31)
.
نفس بث یـبىٕٞ
بٞ
یؽٟػ ؽث ید قا ٚ زٌاؽ٘ یٔبد٘افو ٝث ٝیوٚـ ُیبٕس ٚ ٖاٛخ ٖبوفس یبٞ
.ؼفو فییغس فٍیؼ ـبث ٖٛیىوبٌٙاؼ غضاٛٔ ،ی٘بٟخ َٚا ًٙخ ٝ٘بشوآ ـؼ ٝٙٔاـا یـبىٕٞ تّخ
ٙٔاـا یّٔ یاـٌٛ
َبو ـؼ ٝو ،قبمفل ٝ 1912
ـٛضض ـٛضض بث فموا
،حٚفىٔ
ـؽ٘بىىِا
ٖبیىیسبغ ، 2
فشوؼ فیـاٚاق
،1
ٖٛىٔبو ف٘ٛیساـآ
،2
ٚـؼ
ٖبیب٘بو
ٚ3
َاف٘ل هی٘ـاؽ٘آ
ُىٌ4
ٝشففٌ
2. Mikayel Varandian 1. Alexander Khatisian
ؼٛث
Lalaian, 2007, p.38( )
ـؼ،
ـاؽیؼ بث فىش٘ـٚ
- فٛىٌاؼ
، 5
ٝٙٔاـا قبیشٌا ،قبمفل ُو ـاؽ٘بٔفف
ذٔا ٜاـ ـؼ ؼفج٘ یافث اـ ٝیوٚـ یـٛساف
ؼفو ٖبیث
ٖٛیىوبٌٙاؼ .
ٍٝیـ یبٞ
میٕػ ی ٗیا قا ٚ زٌاؼ
ٍٝیـ بٞ
، جیبد قا یىض ربجث ٝث یكیفغ قبی٘ ٚ زٙو ٝث یؽٙ
،كّػیٔ(
1368 .َ ، 182 ) یٔ فث ،ؽٔآ
ًغفز ٖبىٔا زوبیو ـؼ ؽیؽٌ یبٞ
ٛید ظفض ٚ یثكض یبٞ
زیؼلاٚ ٗیٕٞ قا ةكض یٍشو
یٔ یٌب٘
ٝث .ؽٌ
ٌٗٚـ رـبجػ
ٍشوؼ ـؼ بٔ فس
ٜب
ٜٛیٌ یشٙغّو یبٞ
یٔ یٙٙو ٚ بٞ
ٜقبخا ٝو ٓیٙیث
یٔ
ٍٝیٕٞ زٙغّو ؽٞؼ
ٍٝیـ ٖبٕٞ ٓٞ ةكض ـؼ ،ؽٌبث زٙغّو یٔ هٕو بٞ
ٍٝیٕٞ ةكض ؼفو
ؽ٘بٕث ةكض
،كّػیٔ(
1368 .َ ، 185 ) ییٌٛ
ٜٛیٌ ،ُیبوٚ فییغس ؼٛخٚبث ٚ بٞ
ؼفجٞاـ ٍٝیٕٞ بٞ
شلٚ .ؼـاؼ ؼٛخٚ كیز ٕٝٞ زٍد هد ـؼ فیؿدب٘ فییغس ـبشغبو هی ٖافجٞـ قا ،ٖبیـٚق ٓشوـ ی
٘بیٙث
ٝیوٚـ ٝیـٛف ةلام٘ا هد ،ةكض ـاؿٍ
ٝو ؼـٚآفث ؼبیفف یؼٕخ ـؼ
« یٕ٘ بٌٕ
ـ ٝز ؽیٕٟف یٚ
ًٙخ ظوٚ زوـؼ ٓٞ ٖآ ةلام٘ا ؛ٜؼاؼ یٙؼی ٗیا
یؼٛثب٘
یٙٔـا ْؼفٔ
»
(Hovannisian, 1969,
p.70)
ٝٔب٘فث نٛىفا غلاٚ ـؼ
ٖٛیىوبٌٙاؼ ٜؼفشىٌ یبٞ
یٔ اـ لام٘ا ٝو ؼـٛغ بٟ٘آ كمطس ٖبىٔا ة
یٔ ؼبث ٝث اـ .ؼاؼ
زیجثس یٔ یٌب٘ كی٘ یفٍیؼ ُطٔ قا یفجٞـ بٌ ٖآ ٚ ؼٌٛ
ٜؼٛس یٛو قا ٖافجٞـ ٗشٌاؽٙد ٝشىی بٞ
ٝث .زوا رـِٛ
یؼیجع اقـبجٔ ٚ ٖاـبو ٟٝٙو یفشٍیث ه٘بٌ ،ٖافٍیؼ ٝث زجى٘ ٗس ٗییٚـ ٖ
ؽ٘ـاؼ .
نبٌٙاؼ ٖاـاؼاٛٞ ٝو ؼٛج٘ تیدػ
ٝ٘بىفا ٖبیٛدٔقـ ٝث
ٔ یا ؽٙ٘ب
ٚـؼ
(Walker,1980, p.388)
ٚ
بث ٝشٌاؼ ؼبٕشػا هی٘اـؽ٘آ
ٕٝوبطٔ ـؼ ٝو ،ٖبی٘بد٘بٞٚا ٚ ؽٌٙ
یبٞ
یـاكس 1912 ؼٛخٚ بث عبفؼ
س هجض ٝث ؼٛغ قا ٝ٘بػبدٌ
ؽٌ ْٛىطٔ یجیؼأ ،ٖبیخبٔـؽوبد(
1377 .َ ، 464 فض ٝشىیبٌ اـ ) ظ
ٜبٍیبخ آ ٝث ةكض ـؼ ٝو ؽٙ٘اؽث ییبٞ
ٝشفبی زوؼ بٟ٘
.ؽ٘ا
بٞـبٍف ؼٛخٚ
زٟخ ٚؼ قا كی٘ ةكض ٝیّػ یىیّد ٚ یشِٚؼ ی
ٜفٟث اـ ٖٛیىوبٌٙاؼ ؽٙٔ
یٔ
،زغبو
هی قا
ٜؼٛس یِؽٕٞ تّخ تخٛٔ ٛو یٔ بٞ
ٜؼبو عبٙلا فٍیؼ یٛو قا ،ؽٌ
ؼـٛٔ ـؼ ٖب٘آ فس
فؽٞ
یبٞ
ٕٔ اـ ةكض ٖلاو یٔ ٗى
ٚ رـبظ٘ زطس ٍٝیٕٞ ٖآ یبضػا ٚ ٖٛیىوبٌٙاؼ .زغبو
ٖبغّو ٚ ـاكس یشیٙٔا یبٞٚفی٘ تیمؼس طٔ ٝث لابث ـؼ .ؽٙشٌاؼ ـافل
ٕٝوب یبٞ
1912 یشض .ؽٌ ٜـبٌا
2.Zavariev
3.Samson Aratiunev 4.Dro Kanayan 5. Andranik Ozanian 1.Vorontsov-Dashkov
ـؼ زیِبؼف بث ّٝثبمٔ رـٚفض ٓٞ بٔٚؼ ًِبز ٝث اـ ـبو ٝظفبطٔ ٖبٌؽٙیبٕ٘ ٖٛیىوبٌٙاؼ یبٞ
:ؼٛث ٜؽیٍو
« یث قا اـ ؽٙٔٚفی٘ عبٕشخا ٗیا ٝو زوا یـٚفض رـِٛ فٞ ـؼ ٝو یػبٕشخا ،ٓیفجث ٗ
ٓٞ
یٔ ٟٝجخ ٝو ـؼ ٖبٔق زضٟ٘ ٚ ؽٍٙخ
یبٞ
ٖافیا ٝعٚفٍٔ ،قبمفل[ ٟٝجخ ٝو ـؼ اـ یثلام٘ا ،
یٔ زیٛمس ]ی٘بٕثػ یلفس ٚ ؼبطسا ؽٙو
1»
،ٖبیخبٔـؽوبد(
1377 .َ ، 449 ).
س یؼبٔ غثبٙٔ غیقٛس ٚ تىو یثكض فٞ ُغاؼ ـؼ أ
ٜؽٙٙو ٗییؼس یفیث ؼبدیا ٚ رـؽل كوفٕس فث
ٝمّض
ٝث یفجٞـ یكوفٔ یبٞ
یٔ بخ یِبٔ زیؼضٚ ؼـٛٔ ـؼ فظ٘ ـبٟظا .ؼـاؿٌ
ـبو ٖٛیىوبٌٙاؼ
ض یبضػا ؼٛغ .زوا یـاٌٛؼ ـبیىث
ٜؼفو ـبیشغا رٛىو ؼـٛٔ ٗیا ـؼ ةك فظ٘ ـبٟظا ٚ ؽ٘ا
كی٘ ٖافٍیؼ فشٍیث
ٓٞ ٖٛیىوبٌٙاؼ یِبٔ غثبٙٔ ٝو زفٌ ؽیبث طبیشضا بث .زىی٘ یفبث یفٙٔ قا یِبغ
ؽیؽٟس فیىٔ قا ٓٞ ٚ عبٙلا فیىٔ قا یٔ ٗیٔأس
زوا ٜؽٌ
بٞؼاؼـافل ٚ عبٙلا ؼـٛٔ ـؼ . یـبىٕٞ ی
،
یٔ
یبِٙ ٖبجضبِ بث ةكض ةٛغ ظثاٚـ ٖاٛس ٝو ،ٛوبث زف٘ غ
فشٍیث ؽ٘ؼٛث یٙٔـا .ؼق َبثٔ اـ
و یشىیِبیوٛو ربوبىضا َفشٙو یاقا ـؼ ةكض نفطس َفشٙو ٝشجِا ٚ ٛوبث ٖافٌـب
یبٞ
بٟ٘آ یشىیِبیوٛو
ٜٚفٌ
زدبجٔٛغ( ؼٛغ یٛدٔقـ یبٞ
ٟٓو )بٞ
زفبیـؼ ٖاـاؼ ٝیبٔفو قا یثٛغ
یٔ
ؼفو
.(Karinian, 2007, pp.55-70)
ؼ ـ یٔ ؽیؽٟس بٟٙس ٝو یؼـاٛٔ
ؽٌبث ًػث ٝدیش٘ زى٘اٛس
زدبجٔٛغ یٔ ُٕػ ؼـاٚ بٞ
ففِ یاقا ـؼ ٚ ؽ٘ؽٌ
ٖؼفو فظ٘
ٝیبٔفو قا ٝشوؼ ٖآ بث ٜقـبجٔ قا ٖاـاؼ
ٖبشىٙٔـا یّٔ ربد٘ ٜاـ ـؼ ؼفج٘ ٝث ٝو یٙٔـا ؽٙشٌاؽ٘ ؼبمشػا
یٔ رٛىىِا كض ٖب٘آ قا ، ؽٙشففٌ
.
(Papazian, 1934, p.16)
یٞبٌ
ٖبٔق بٞ
ٔ ؼٛث ـبوـؼ ٓٞ یلبفسا یِبٔ غثبٙٔ
ٖؽ٘ب ٝو یغِبجٔ
ةكض ـبیشغا ـؼ ،ی٘بٕثػ ٝیّػ یٔبظ٘ ٝجٌ ٝٙٔاـا ٗشغبو صّّٔ یافث ،ٝیوٚـ ًسـا یٞؽ٘بٔفف
ٔ ـافل ی ؼاؼ
(Khachaznouni, 2007, p.17)
ْبد٘افو یٕ٘
هٕو قا ٖاٛس ٖاـاكٞ ٝشواٛغؼٛغ یبٞ
یث یٙٔـا
ٍ٘ ٚ ْب٘
بٌؼٛخٚ ّٝؼٌ ٝو فٍیؼ ٖب یٔ ٝ٘بثق ؼاقآ ٖبشىٙٔـا كٍػ ٝث ٖ
ؽیٍو بىیفٔآ قا ٚ
.ؼفو یٌٛد ٍٓز ،ؽ٘ؼٛث ٜؽٙوافد ٗدال بس ٚ فّٔ بس
ٝث فظ٘
یٔ
ػ
ّ ك
« ـ ٝث یٙؼی ،ةكض ٝث یِبٔ یٍشىثاٚ
یٔ یٌؽٙیبٕ٘ اـ زیفثوا ٝو ی٘افجٞ
،ؽٙٙو
ـؼ ییبٞؽٙث ٚ ؽیل ٝث اـ ٖبٔقبو یٔ
یبٞفید٘ق ؽٙ٘بٔ ٝو ؼـٚآ ؽٙشىٞ یٙشىىٌب٘ ٗیٙٞآ
» ،كّػیٔ(
1368 .َ ، 206 ) زوؼ .
ٓو كّػیٔ ٝو زىی٘ یشضافِ ٖآ ٝث ؼـٛٔ ٗیا ـؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ زیؼضٚ
1
ٜؽٙیبٕ٘ ؽثٛ٘ ٖٚـبث. زٙغّو
تّع یبٔٚؼ
ٝیوٚـ
ٗیا
ٗیٙز ی٘افٍ٘
ؼٛغ اـ قا زیؼضٚ
ٓوبض فث قبمفل
ٝث يٌٛ
ٖاـبىٕٞ
ؼٛغ ـؼ هّدٔ
ؽ٘بوـ
ٝشففٌ ْفف زوا
.
ٝمّض یافث ٖٛیىوبٌٙاؼ ًلابٕشضا یافث بٔا ٜؼٛث یِبٔ غجٙٔ ؼٛغ فىفٌٙٚـ یبٞ
ةكض ،فیغ ًیٛغ یٛدٔقـ یبضػا یٕ٘
س ٝفیظٚ زى٘اٛس
ٝث اـ بٟ٘آ یِبٔ ٗیٔأ یثٛغ
بفیا
ٙو ؽ
،هیسٙیفد(
1390 .َ ، 60 ).
تیسفس ٗیٕٞ ٝث
ٝمّض فث ٖٛیىوبٌٙاؼ فىفٌٙٚـ ٚ یـلابى٘اٛیؼ یبٞ
.ؼٛث ی٘اٛس ٗیٙز قا ْٚفطٔ یثكض ْفٞ ٜؽػبل ؼـٛٔ ـؼ بٔا زٌاؼ ٗیٙٞآ ظّىس ؼٛغ
ٝث یِٚ ةكض ُغاؼ ـؼ یِبٔ زیؼضٚ
یٔ ٝو ؼٛث یسـِٛ
اـ هیٌـبٍیِا ظثاٚـ زى٘اٛس قا
ٜاـ
اؼ یفسفث
ٝغبٌ ٖؼ
ٝغبٌ فث فسؽٕٙسٚفث یبٞ
ْٚفطٔ یبٞ
ةكض فس ؽٙو زیٛمس
ؼـٛٔ ٗیا ـؼ . ٖٕٛ٘
ٓیّٕس زى٘اٛس یٔ یشض ؼٛغ یِبٔ ٖاٛس ٝث ٝخٛس بث ٝو زوا ٛوبث ٝغبٌ ٝشىخفث یبٞ
فشفؼ
س زطس اـ یكوفٔ
أ یا .ؽٞؼ ـافل فیث
ٍٝیـ ٝث ٝخٛس بث یثكض ٝغبٌ ٗ ییبٞ
ٜبز ـؼ ٝو زف٘ یبٞ
د ـؼ بٞؽؼث زٌاؼ ٛوبث ( ٖبدیبثـؾآ یـٟٕٛخ ٖبِٕـب
1918 - 1920 اـ ؼٛغ ُمشىٔ ٖٛیىوافف )
یففؼٔ
فو یؽٙث ٜٚفٌ فٍیؼ بث ؽٌبث ٝشٌاؼ قبی٘ ٝى٘آ یث ،ؼ فلاشئا ؼـاٚ یٙٔـا یبٞ
ٌٛ
یـؾآ(ؼ
،ییبضفٌٟ
1370 .َ ، 114 ) .
ٜؼٛس ةاكضا ـؼ ٝو ؼـاؼ ؼٛخٚ ةكض زوؼ ٗییبد ٚ َبض ٝ٘بیٔ یبضػا ٗیث یوبوا قبی٘ ٗیا یا
ٚاؽٔ ٖبیفخ یٔ
ُیّطس قا فیىفس ٚ بٞ
یفٍ٘ یبٞ
ٝ یبٞ
ٝث ـؼ .ؽٙو ٝیؿغس اـ بٟ٘آ یثٛغ ٖبٔق ٗیا
،یػیـبس قٚـ
ٟٓٔ ٝٔب٘
ٝو ؽٙشىٞ ٗئٕغٔ ٖافجٞـ .ؼٛث یٕٔٛػ ـبىفا فث یـاؿٌفثا ّٝیوٚ ٗیفس
س ٝى٘آ ؼٛخٚ بث ٝٔب٘قٚـ ؽ٘ـاؽ٘ ی٘آ یبٞفیثأ
ـؼ ًیاٛشطٔ یـاؽیبد ٚ ؾٛف٘ بٔا ،)كغ٘ بث ٝىیبمٔ ـؼ(
ٜؼٛس ٖبیٔ
زوا فشٍیث ،كّػیٔ(
1368 .َ ، 223 )
ٝیفٍ٘ حبز . بٞ
ٖٛیىوبٌٙاؼ یافث زیٕٞا
یوبوا زٌاؼ ـؼ ةكض یِّا ٖبٌـا( هی٘فیبٞ ٝٔب٘قٚـ ٖافیثؼفو ًٙیكٌ ـؼ یثكض ناٛوٚ ٚ
.زوا ییبیٌٛ ـبیىث ؽٞبٌ )ٜؽطشٔ رلابیا
ٖٚكفا 1
هی٘فیبٞ ٝٔب٘قٚـ فث
،
(Veratsian, 1943,
1
ٕٝٞ .
ٖافیثؼفو
ٞ هی٘فیب بس
ًید قا
ُیىٍس یـٟٕٛخ
ٖبشىٙٔـا ( 1918 - 1920 ) قا قبمفل
ٝث بىیفٔآ یٔ
؛ؽ٘ؽٔآ
1899 بس 1907 هی٘ٚا
ٖبیواقؼـؼ
ٝو فسفشٍید فیثؼفو راقآ رفٔ
ؽٌ
ٚ
ْبد٘افو
ٓٞ
ـؼ
ُشل
ْبػ یبٞ
1915
ٝث
ُشل
؛ؽیوـ قا 1908 بس 1910
ْٛسآ
ٖبی٘بخـبد تمّٔ
ٝث
ٛش٘بٔبیو
ٝو
ٜفٟز یا یسؽیمػ ؼٛث
ٚ ـؼ 1915
ٝث زٌٛ٘فو هی٘ٚا
ـبشففٌ
؛ؽٔآ
ٖٕٛیو
ٖبیىساـٚ
قا 1910 بس 1914
،
ٚ ـؼ
َبو 1914 یافث زوفٌ
ـؼ
ٜفٍٙو ةكض نبٌٙاؼ ؼـاٚ
ْٚـقـا
؛ؽٌ
قا 1915 بس 1917
ٖبٞبٌ
،یِبسب٘
بی
ٖبٕٞ
ةٛوبٞ
فس
،ٖبیدٛوبٞ
ٝو قا 1905
ٖبیٔ
بىیفٔآ
ٚ قبمفل زفـ
ٚ ؽٔآ زٌاؼ
ٚ قا 1912 بس 1915 ـؼ
ٙٔـا
ٖبشى ی٘بٕثػ
ٗوبو ؼٛث
ٚ هد قا زٌٍقبث
ٜـبثٚؼ
ٝث بىیفٔآ فیثؼفو
هی٘فیبٞ
ؽٌ
. ن.ٖ
C.J. Walker, Armenia the Survival of a Nation, pp 415, 417, 423, :
.424
p.81)
ٞ هی٘فیبٞ ،ٝ٘بٞبٔ هی٘فیبٞ
ٖٛیىوبٌٙاؼ راـبٍش٘ا ٝىجٌ ـقبجوا ٚ ،)یىیٍّ٘ا ٝث( یٍشف
یٔ ُیىٍس اـ ٜؽطشٔ رلابیا ـؼ نبسٙٞ یِبضـؼ .ؼاؼ
رـبواـ یؼِـ زٕضق ٝث ٖبٔق ٖبٕٞ ـؼ بٞ
ٝو اـ یٔ فٍشٙٔ نـٛیٛی٘ ـؼ ـبث هی ٝشفٞ
ؼفو ؽ٘
رافوٛٔؼ َبیوٛو ٚ ـؼ ـبىیبث تضبِ ٓٞ بٞ
ؽ٘ؼٛث ٛٙوفف ـؼ ـُٚا ـٛ٘ ٚ ٖٛشوٛث
.( Veratsian, 1943, p.81)
ٝىجٌ
راـبٍش٘ا
ٖٛیىوبٌٙاؼ قٛٙٞ
ٓٞ
ٜؼفشىٌ
فس
،ؼٛث راقآ
1ؼفٔ
(Walker, 1980, p.387)
ٚ
رـبٔبشغبخ ـؼ2
،َٛجٔبشوا ه٘بسبػٌآ
ـؼ3
ٖاٚ
(
Hovannisian, 2000, p.192
ذاـبٞ )
ـؼ4
ْٚـقـا
ٚ
ٖاٚفیا
Walker, 1980, p.388(
)
،
ٖٚكیـٛٞ
ـؼ 5
هیّفس
Walker, 1980, 424( )
ِـآ ، 6ٚ ـؼ
ٛوبث
Lalaian, 2007, p.102( )
ـٚبسبػٌآ ،
(7
ؽیبٌ
ـؼ هیّفس )
(Lalaian, 2007, p.73)
هیبٞ،
ـؼ8
كیفجس . یث ؽیؼفس ـؼ
ٛىىٔ
ٚ زٙو يـٛثقفشد كی٘
بٟوبٌٙاؼ زیِبؼف یسبػٛجغٔ
ٝشٌاؼ ؽ٘ا افیق فجغ
فیلٛس ربػٛجغٔ
بٟ٘آ اـ
ٓیـاؼ
Hovanniasian, 1971, p.369( ).
ٝث یٚفٍید ـؼ
٘بٔقبو یٛو هیٌـبٍیِا ی
« ث ،یفجٞـ ؼبٟ٘ ٖؽٔآ ؽیؽد بث
ٝ رـِٛ
ٓٞ
ُیؽجس ،ٖبٔق
هی ٝث ٖافجٞـ ٖؽٌ
« زوبو
» ث ٝشىث
ٝ ـافٕشوا ُیِؼ
ْبمٔ ٗشففٌ
بٞ
َبػٌا ففع قا
ٗیؼٔ
» ،كّػیٔ رفثٚـ(
1368 .َ ، 258 ).
زٌاؼ ؼٛخٚ ٖبىٔا ٗیا یشض ٚ یفجٞـ ٝغثاـ ٝو
ٜؼٛس
ٌ ُیؽجس ٖاٚفید بث یفجٞـ ٝیٛو ٚؼ ٜقـبجٔ ٝث بٞ
ٖبیوٛ٘بٔ ْاـآ ظثاٚـ .ؼٛ
ٗیٙز ٜؼٛس ٚ 9
ةكض ففع قا یٚ .زٌاؼ یشیٞبٔ
ث شلاو یٕیظػ ٓدض ٚ ؼٛث ٜؽٌ فمشىٔ ٖاٚ ـؼ بث ٜقـبجٔ یاف
ـؼ ؼٛث ٜؼـٚآ ؼفٌ بد٘آ ـؼ ی٘بٕثػ زِٚؼ ٝو یِبض
فشٍیث
ّىّو هی ٝث ُیٔ ٖاٚ ٝٙٔاـا ٝ
فیٌـؼ ؽٙشٌاؽ٘ زِٚؼ بث ؽیؽخ یبٞ
(Hovannisian, 2000, p.216)
ٛ٘بٔ.
ٖبیو
ٜـبثٚؼ ـؼ 1917 ٝث
ٚ زفـ ٝیوٚـ ٖبشىٙٔـا اـ ٖاٚفیا ـٛٔا یفجٞـ
یث ٝیـٛف ةلام٘ا عٛلٚ بث ٝو یفجٞـ
ٜؽ٘بٔ
،ؼٛث
ـافلفث یٕظ٘ ٚ زففٌ ٜؽٟػ فث یث ٖبٕٞ ؽٙٔٚقـآ اـ ْؼفٔ ٝو ؼفو
ٗیٍید یٕظ٘
ؼفو
(Hovannisian, 1974, p.41)
).
ٝمّض ٝو ییبخ ٖآ قا یفجٞـ یبٞ
یىیؽل ٝؼٔبخ ةاكضا ٗ
1.Azat-mart 2.Jaghtamart 3.Ashkhtank 4.Harach 5.Horizun 6.Arev 7.Ashkhatavor 8.Hayk
9.Aram Manukian
ُٕشطٔ ـبیىث بٟ٘آ ـؼ ٝمیّو فلاشغا ّٝئىٔ ،ؽٙشىی٘
زوا قا .
ٟٓٔ
تخٛٔ ٝو یّیبىٔ ٗیفس
ّو فلاشغا یٔ كی
ٌٛ
رـٚفض یبٕؼٔ ؼ
ٗشٌاؼ بی
ٗشٌاؽ٘
فلاشغا ٗیا ؼـٛٔ ـؼ .زوا فییغس
ییاـآ فِ ٝشىخفث فشٍیث
ٝث
ٝمّض ُثبمس رـِٛ
ٖاٛخ یبٞ
ّض ُثبمٔ ـؼ یفجٞـ فس
ٝم ٟٝٙو یبٞ
یٔ رـِٛ فسـبو یٌ
ؼف . زثبلـ زوفٟف بٔا ؼٚؽطٔ فییغس یبٕؼٔ ٝث بٟٙس یثكض ٖٚـؼ یبٞ
یٕ٘
ُٔبٌ فٍیؼ ؼـاٛٔ .ؼٌٛ
1 . بث یثكض ٜؼـٛغ نبغ فِبٙػ زثبلـ
ٖاؼفٔ
يـكث ٜقبس بی ،
ؼـاٚ
ییبٞ
رفٌٟ ةكض ٝث ؼٚـٚ قا ًید ٝو
،ؽٙشٌاؼ 2 یٌؼـٛػِبو ٚ زیفجٞـ تّعٚاؼ ی٘اٛخ.
یّؼف فجٞـ قا ٓٞ(
فظ٘
قا ٓٞ یٕىخ فظ٘
ٍیؽ٘ا
ٝ یا )
، 3
ٜبٍشوبغ.
ٖافجٞـ یسبمجع ؼبضشٔ یبٞ
، 4 .
ـ ٖبیٔ فلاشغا فجٞـ بث َبغ ٝجؼٌ بی شبٙخ هی فجٞ
ةكض ُو ُؼفِبث ،
5 ٖافجٞـ فلاشغا.
ٝیلا
ُو فجٞـ بث ةكض یـاؼا فّشػٔ یبٞ
، 6 هیشوبس فو فث فلاشغا.
یساقـبجٔ یبٞ
، 7 ف٘ . ٚ رف
ٟٓث زجى٘ ٖافجٞـ یّػٌ ؽىض
،كّػیٔ(ؽٙشىٞ
1368 .ُِ ، 266 - 267 ) ٗیا قا هی فٞ
ٝػٕٛدٔ بی ٚ ُٔاٛػ
ٝث بٟ٘آ قا یا یٔ عٛلٚ
ُثبمس ٝٙیٔق ٚ ؽ٘ؽ٘ٛید اـ ةكض یفجٞـ صغو ـؼ
یٔ ٓٞافف ؽٙٙو
.
یؽٙث ٟٝجخ س فو فث فلاشغا قا یٌب٘ فشٍیث ٖٛیىوبٌٙاؼ ةكض ی٘ٚـؼ یبٞ
هیشوب یساقـبجٔ یبٞ
ُىٍٔ یٞبٌ ٚ یبٞ
بث ٖافجٞـ یّػٌ
زوبیو فو فث فلاشغا ؛ؼٛث فٍیؽىی ٍٓز ٝث یّو یبٞ
ٜؼـٛػ٘
زوا ،هیسٙیفد(
1390 .َ ، 44 ).
هی٘اـؽ٘آ َاف٘ل یبفؼشوا ُیِؼ
ٖبٔق ـؼ َبو ٜفٍٙو
1907
ٙیٔق ٖؼـٚآ ٓٞافف یافث ةكض يلاس ٝث زجى٘ ٝو ؼٛج٘ ٗیا ٗیٚ ـؼ ةكض
ٝ یؼاقآ یبٞ
قا ؽیبث ـبو ٗیا افز ٝو ؼٛث بد٘آ قا یٚ یشیبضـب٘ ٝىّث ،زٌاؼ ْافشػا ٝیوفس ٝٙٔاـا
ٜاـ
ٟػ
ٚ ؽ
یلفس ٚ ؼبطسا بث ٖبٕید ش٘ ـؼ ٚ
ؼٌٛ ْبد٘ا ٝیوٚـ ٝث ٖؼفو زٍد ٝدی
(Papazian, 1934,
p.29)
ٖبیىساـٚ
ی٘ٛ٘قبزبغ ٚ 1
ٚآ زىٍ٘ حیبش٘ قا كی٘ 2
ُیـ 1917 یٔبظ٘ ٚ یوبیو ٖافجٞـ
ُدٚـؽ٘بىىِآ ـؼ ،ٖبشىٙٔـا
(Hovannisian, 1969, p.159)
بث بضػا ْٕٛػ ٖٛز ؽ٘ؼٛث یضاـب٘
زوفث ؼاؼ ـافل هىفٛشیِ
یبدٛ٘ زِٚؼ ٗیث هث ًسآ(3
ؼبطسا ـؼ قا )ٖبِٕآ یـٛسافذٔا ٚ یٚـٌٛ
س )ٖبِٕآ یـٛسافذٔا ؽطشٔ(ی٘بٕثػ بث ؼفج٘ ْٚاؽس فث ٚ ؽ٘ؽٔآ ـؼ زفِبػٔ
أ ؽیو ؼفو ٚؼ فظ٘ قا .ؽ٘
ید ٛضػ
ٓیّٕس ٗیا ،ٝشفٌ ً ٖآ ظیافٌ ٝث ٝخٛس بث
ٖبٔق ؼٛث ی٘لامػفیغ یٔاؽلا
1. Simon Veratsian
2. Hovhannes Katchaznouni 3. Brest Litovsk
(Khachaznouni, 2007, p.56)
. ـآ
ٓیّٕس ُثبمٔ ـؼ ٓٞ ٖبیوٛ٘بٔ ْا ییبٞ
یكوفٔ ٝشیٕو ـؼ ٝو
یٔ ٝشففٌ
یٔ ٖبٍ٘ یفوؼٛغ ؽٌ
یٔ ٚ ؼاؼ
ٖٛیىوبٌٙاؼ ،زفٌ
یثلام٘ا یـبشفـ ؽیبث
ّٕٓٔ ٚ فس فس
ؽٞؼ قٚفث ؼٛغ قا .
افیق
ٝفبو ـؼ ٖؼق ٝ٘بز بث یفىفٌٙٚـ یبٞ
یافث ةكض زوؽث یفیز ؽٞاٛػ٘
.(Hovannisian, 1969, p.126)ؼـٚآ بٌٙاؼ
فظ٘ ؼـٛٔ یثكض ٖٚـؼ ؼبمش٘ا ٝث فدٙٔ ؼـاٛٔ قا ٖٛیىو
اـ بٟ٘آ قا یٕی٘ یشض كٍّیٔ
ؼـاؽ٘
.
ٗػو ـ ْبدى٘ا هی فو فث ؤ
زوا ییبی .
ب ه یریگربک ناربهر رب نآ یتخبنشناور رثا و تردق
،ٜؼٛث ٖبى٘ا راؾ بث طبجسـا ـؼ رـؽل ّٝئىٔ
زوا ٝغّو ُیٔ ٝث لاشجٔ ی٘بى٘ا فٞ
،كّػیٔ(
1368 ،
.َ
312 ).
ؽث
ٜافٕٞ یٔبمٔ ٖؼـٚآ زو یضٚـ ـؼ یـبثآ رـؽل بث
ٝث یّػٌ فٞ ٝ یٔ بخ
ٝو ؼـاؿٌ
ـؼ ٓٞ
ٖبٔق
ٔ ٚا ـبشفـ فث یؽّس یٔ فثإ
ـبیشغا ـؼ اـ ْبمٔ ٖآ فٍیؼ ؼفف ٝو یٔبٍٙٞ ٓٞ ٚ ؽٙشفا
.ؼـاؽ٘
يلاس یكیفغ یىض رـؽل ْٚاؽس ٗیٕضس ـؼ
ٕٞ زوا يلاس ٝغّو ٝث ُیٔ بث ٗیٍٙ
ٞ یب
یىٍس ـؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ ةكض
ٝشوؼ ُ یـٛسافذٔا ٝیّػ ؼفج٘ زٟخ تّعٚاؼ ٖبیٔبظ٘ ٝجٌ قا ییبٞ
ٝٙٔاـا ٖبىوا یافث ًٌٛو بی ٚ ٝیوٚـ یبٞٚفی٘ يٚؼبٌٚؼ ی٘بٕثػ یضاـا ـؼ( یِٛسب٘آ قفٌ ـؼ
نفس ٝو ؽ٘ؼٛث ٝشٌاؼاٚ یـبجخا ذٛو ٝث اـ ٖآ یٙٔـا یِبٞا بٞ
يلاس ٝشجِا ،) كمطس زٟخ ـؼ ییبٞ
یبج٘ بٔا .ؽٙشىٞ یٙٔـا ؼاقآ زّٔ
ؼفث فعبغ قا ؽ يلاس ٗیٕٞ ـبٙو ـؼ ٝو
ٍٝیٕٞ ٖٛیىوبٌٙاؼ ،بٞ
سأ س ٗییؼس ؼاقآ ٖبشىٙٔـا هی ـؼ ٝو زٌاؼ ؽیو ؾٛف٘ ٚ زیثٛجطٔ ٝث ؽیبث اٛل ٖقاٛ
ٜؼفذو ةاكضا
ؼٌٛ
.(Hovannisian, 1969, pp.87-88)
ٛیىوبٌٙاؼ
ٖ فث اـ یفسفث ٗیا ٝو زٌاؼ ةاكضا فٍیؼ
ٝجٙخ ْبٕس ـؼ ًم٘ ٝٙٔاـا یٌؽ٘ق یبٞ
یٔ یٙیففآ قٚـ فٞ ٝج٘بخ ٕٝٞ ـٛضض ٗیا ٚ ؼفو
قبی٘
ٝث
یٕ٘ فث فلٛس ٖآ ٝؼوٛس ٝى٘بٙز ،زٌاؼ یفشٍیث یسبیض یبضف تضبِ فٞ غلاٚ ـؼ .زٌاؼ
یسـؽل یٔ يلاس ؽٙو
ؽٙو ؼبدیا ییبٞفٍٙو ؼٛغ یِاٛض ـؼ
ٝثفض بث بس ثٚـ ی٘بٌٟب٘ یبٞ
ٝ
ٚـ
ؼٍٛ٘
،كّػیٔ(
1368 .َ ، 313 یٙثشىٔ ُِا ٗیا قا ٓٞ ةكض ٚ ) .ؼٛج٘
فثا فٍیؼ قا رـؽل ففّس یبٞ
،
ِٝبطشوا و زوا یا یٔ ؼبدیا ٖافجٞـ ٖاٚـ ٚ شٚـ ـؼ ٝ
فجٞـ .ؽٙو
ًلاثٔ ٝو یفٌـبو عٚفٌ اـ ؼٛغ ـبو یفٌـبو ِٓبػ قا
یٕ٘ فٍیؼ یفجٞـ ٝثفدس قا هد ٜؼفو ؽ٘اٛس
شفغٔ یؽٍٕٙ٘اؼ ٚ یّٕػ ٜفٟز اؽشثا ٝو یوبیو فجٞـ ٗیٙسٕٞ .ؼؼفٌقبث ؼٛغ یّجل ـبو فو ٝث هد ٜؼٛث یٕ٘ فٍیؼ یوبیو فٔا ٝث َبغشٌا قا
زیِبؼف ٝث ؽ٘اٛس ؼٌٛ َٛغٍٔ یّٕػ فٕث فد یبٞ
،كّػیٔ(
1368 .ُِ ، 313 - 314 ).
یفجٞـ هی قا یوبیو یٔ ؼبدیا یٞبفـ ٛو
ٍٓز ٝو ؽٙو
ٔ ،زوا زػو ٖآ قا ٖؽیٌٛد ؽٙ٘ب
یِبسب٘ ٖبٞبٌ ؼـٛٔ
قا .بىیفٔآ ـؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ يِٛٛئؽیا 1
وبیو ـبو فٍیؼ یٛو اـ ؼفف ی
یٔ َٛغٍٔ
ؽٙو ٚ ـؼ
َبدٙخ یٔ ییبٞ
فٍیؼ ٖآ قا هد ٝو ؼقاؽ٘ا
یٕ٘
ؽ٘اٛس ٚ ْٚاؽس بیضا ؼٛغ ـؼ زوا یّٕػ ـبو ٝٔقلا ٝو یكوفٕس
ٙو
ٖبی٘بد٘بٞٚا .ؽ
(Walker, 2
1980, p.407)
ٚـبٌ ٗٔـآ
(Walker, 1980,p.382) 3
ٖٛیىوبٌٙاؼ یبضػا قا فٍیؼ ـبیىث ٚ
ٜفٟز
٘ؼٛث ییبٞ
ؽ رلایّطس ٝو ؽ٘ؽٍ٘ ٝشىخفث ؼٛغ رلایّطس ـؼ كٌفٞ بٔا ؽٙشٌاؼ یِبػ
ٝشجِا .
زیففظ ٍٝیٕٞ ؼاففا كّغٔ یٕیٕؼس لابث ٜؽػبل ٚ ؽ٘ـاؼ ٜؽٌ٘ٛب٘ ْاـ ٚ فیؿدب٘ یٙیث ًید یبٞ
.زىی٘
ٝیضٚـ فث رـؽل قا ٝو فٍیؼ یا یٔ
اـ ٖافجٞـ ٚ ؽیآ یٔ ؼٛغ ـبزؼ
ؼقبو
«
ٓىیسـبدبٙث
» ٖاؽث .زوا
ـ قا ٖؽٔآفث ٝو بٙؼٔ
أ ٚ ی ْؼفٔ فظ٘
یٔ تجو ٝو ؼٌٛ
ٝث یٔاؽلا فٞ ٝث كطٔ اـ ؼٛغ فجٞـ ْب٘
ٜؼٛس فٞ ٚ ؽٙیجث بٞ
ٔ ٝث اـ يؼٛغ ُػٌ بث زفِبػٔ ٌٝ٘ٛ
فیجؼس یوافوٛٔؼ ُِا بث زفِبػ
ؽٙو
، كّػیٔ(
1368 .ُِ ، 325 - 326 ).
یٔ غ٘بل اـ ؼٛغ ُٔبض ٜبٌٍٟ فیّٛس ٗیا تضبِ
ؽٙو ٝو
كّغٔ فیغ یػٛ٘ فٞ ٝث ٚا ْاؽلا فٞ
زوا فٌا بی ؽٞاٛغ یٟشٙٔ فیغ ٝث زوا فٌ ؼٛغ رـِٛ ـؼ
ّٝئىٔ ٓىیسـبدبٙث ٝو ٗیا بث .ؽٌ
یِٟا ٝیغػ ؽجٔ ٖؼفٌٕ نؽمٔ ٝدیش٘ ـؼ ٚ
أ بث اـ رـؽل
ٝخٛس
ْؼفٔ
یٔ ٗیكٍیبخ ؽٙو
،كّػیٔ(
1368 .َ ، 328 ).
ّو ُِا قا غلاٚ ـؼ بٔا یٕ٘ یكیز ٝغ
.ؽٞبو
،ٍٝیٕٞ ،یٌؽیكٌفث قا هد ٓىیسـبدبٙث ٝث ٖبیلاشجٔ
ِٓبػ ٕٝٞ
ِٝفػ ٕٝٞ ٚ ٌٕٗؼ اـ
ٖاؽیٔ اـ بٞ
یٔ ؼفج٘
بٟ٘آ ؽمشٙٔ ٝو اـ یىو فٞ ٖب٘آ .ؽٙٙیث
ٌٛ
ی٘بٍٕٞ غفبٙٔ ٝیّػ ْاؽلا ٚ یوبٍٙ٘ غلٛٔ ٝث ؼ
یٔ ٟٓشٔ
یٔ فؿض ٝٙطِ قا ٚ ؽٙٙو ؽٙٙو
ٌؽ٘بٔ .
ٝشوؼ یـب
ٔٛغ یبٞ
صّىٔ ٝجٌ یبٞٚفی٘( زدبج
ٝو یثكض ی٘اؽٙز ٓظ٘
ؽٙشٌاؽ٘
ث ؽیبٌ اـ یـٟٕٛخ ٖاـٚؼ ـؼ ) یافٌ َّٛؼٔ ٖاٛش
ٖبشىٙٔـا ٜمیٚ ظ
یث بٔا زى٘اؼ ـؽل يفشىٌ ؽیؼفس
یٕ٘ اـ رؽٔ ٗیا ـؼ بٟ٘آ ر شٔ ٖاٛس
أ ٓىیسـبدبٙث ُِا قا فث
.زى٘اؽ٘
ٖاٛیؼ ـؼ زیٛضػ بی ٚ یوبیو ةكض هی ـؼ زیفجٞـ ٝو یفٍیؼ ُىٍٔ
یـلابو ةكض هی
یٔ ؼبدیا
ٚ ةكض زیٛٞ ٖؽٌ یىی ّٝئىٔ ،ؽٙو
ٝغم٘ قا ّٝئىٔ .زوا فجٞـ
ٚفٌ یا یٔ ع ٝو ؼٌٛ
1. Shahan Natali 2. Hamo Ohanjanyan 3. Armen Garo
ٖاـلابو ٖاٛیؼ ٚ ٖافجٞـ یٔ ؼٛغ ظفض بث فثافث اـ ةكض ظفض
ؽ٘ـاؽٙد . افیق ةكض ٖبٕٞ اـ ؼٛغ
یٔ
ؽ٘ـبٌٕ
،كّػیٔ(
1368 .ُِ ، 335 - 337 ).
ٗیا عٛضٛٔ
٘آ ،زوا نـؼ ُثبل
ٝث بٟ
اـ ةكض ـٚفٔ
.ؽ٘ؼاؼ ُیىٍس ةكض
ٍشٌؿٌ ؼٛغ قا ُِبض یقٚفٔا ی
ـؼ قا یـبظش٘ا ٝز .زوا ٖبٙیا یبٞ
ٚ
ث ٝو زٌاؼ ٖبیب٘بو یاف
َبو ٗیؽٙز ،ٜؼق ـٚفس ٝث زوؼ یٍِبو زىیث ـؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ ٖبٔـآ ـؼ
یٙٔـا قٛمض قبمضا یافث ـٚكٍ٘ق یـؾآ بث بٞ
بٞ
ٝث ،ٜؼفو ؼفج٘
ٝشوؼ ٜؽ٘بٔفف ٖاٛٙػ تّعٚاؼ یبٞ
زوفٌ َٚا ی٘بٟخ ًٙخ ـؼ یٙٔـا یٌؽ٘ق ـبىٞبٌ ـؼ ٚ ٜؼفو
یافث اـ ؼبثآ ـاؼفو یقٚفید يا
ا ظفض
ٜؼق ٓلـ ی٘بٕثػ ّٕٝض قا ٖٚافی زوا
بیآ . نبٌٙاؼ اـ هو ریٞ ٚا ٝو زوا تیدػ قا فس
ؽٙٔٚقـآ ٚ ؼٛغ ٓىدٔ ٓیىوبٌٙاؼ اـ ؼٛغ ٚ ؽٙیج٘ ُمشىٔ ٖبشىٙٔـا كمطس یافث ؼٛغ قا فس
ٍث
ٝث ٖبی٘بد٘بٞٚا خواكٔبٞ بی ؟ؼـبٕ
ـؼ يـٛضض ٝث ٝخٛس بث فىفٌٙٚـ ٜفٟز هی ٖاٛٙػ
یـؾآ یبٞؼفج٘
- یٙٔـا 1905 - 1907
٘ؼٛث ی٘اؽ٘ق ، ؽ
قا 1909 بس 1913 ٚ هوبوفزٚٛ٘ ـؼ
ٝث یفجیو زیِبؼف ُیِؼ
ٔ هّدٔ ـؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ یٌؽٙیبٕ٘ ،یوبیو یبٞ
إ ٖبىو
ُطٙٔ
ٜؽٌ
( ٝیوٚـ 1917 ث ٖبِٕآ ـؼ ی٘كیاـ ٚ ) فؽٞ ب
كطٔ ،ٖبشىٙٔـا ٖاٛخ یـٟٕٛخ یافث زیبٕض تىو
كعب٘ ٓیىوبٌٙاؼ اـ ؼٛغ زىی٘
؟ؼـاؽٙذث ـؼ ٝو زفٌ ؽیبث ؼـٛٔ
فشٍیث ٗیا ٖٛیىوبٌٙاؼ یبضػا
ٓٞٚ
، ؼٛغ - ةكض - هد ٜقبس یجّع زِفف .زوا زلاؽِ ٚ زی٘ َّٛغ قا ٝشوبغفث یـاؽٙد
ىٙٔـا یـٟٕٛخ ؽِٛس قا
ٝث ٖبش یٔ قٚفث ةكض ـؼ ٜؼفشىٌ یسـِٛ
.ؽثبی
هجیتن
فضبض ـبشٌٛ٘
ٝیفظ٘ ٝث هىٕس بث یوبیو ةاكضا
ٚ كّػیٔ رفثٚـ
ٜؼاؼ ،یػیـبس ْبغ یبٞ
زى٘اٛس اـ ٖٛیىوبٌٙاؼ زوفض قا یؽٙیآفف
ٝث قبث یساقـبجٔ ٝؼٔبخ هی زٕو قا هی یٛو
ُِا .ؽٍىث فیّٛس ٝث هیٌـبٍیِا یـبشغبو بث یوبیو ةكض
ٖبٔقبو ـؼ یفجٞـ بٞ
ٝث ؼبٙشوا بث
ـؼ نبسٙٞ ةكض قا ٖٛیىوبٌٙاؼ َبّف٘ا 1891
ْافٔ ٝئاـا ٚ
ِّٝبف ٝث یثكض ٝٔب٘
ٖآ بث ٜبسٛو یا
،ٚـؽٙس یاٛشطٔ
ٖبٍ٘
ىٍس ٝو ؼاؼ
ٝث ٖافجٞـ ٝمّض ُی ٖافٍیؼ قا اـ یػبٕشخا ٜٚفٌ هی زػفو
یٔ اؽخ
ٙو ؽ
ٜؼٛس َبؼف٘ا . و ـبیشغا ـؼ اـ ٖبىٔا ٗیا بٞ
یٔ ـافل ٖبٔقب
ٝث ٝو ؽٞؼ ٝث ُوٛس ٝغواٚ
جٞـ ،ْاؽلا
ٜـٛغوا ٗیٙسٕٞ ٚ ٜؽٌ٘ٛ ٍِٛا ی٘اف
ٜؼٛس یٙشفبی٘ زوؼ ییبٞ
یفیىٔ ٝث اـ ُؼفٙٔ یبٞ
ٗییؼس ًید قا ؼٛغ ٝو یفجٞاـ ٜؼفو
ٙو ـؼ ؼٛغ ی٘اٚـ رب٘بىٔا یفو ٗیا قا ٖٛیىوبٌٙاؼ .ؽ
ث
ٜفٟ
ٜؼٛس قا یفیٌ
یفیٌـؼ ـؼ بٞ
بٞ
ی 1903 - 1905
ٝث
؛ؼفو ٜؼبفشوا یثٛغ
ٜؼٛس ٝث َاف٘ل بٞ
یففؼٔ اـ ٖبیب٘بو ٚـؼ ٚ هی٘ـاؽ٘آ ؼفو
ٜـٛغوا
ٝث یـٛٙػو ـؼ زوؼ ٜفیز یا ٖبیٕیفغ ْب٘
اـ هیفیبٞ
ؼاؼ ـافل بٟ٘آ ُثبمٔ ـؼ
ٝمّض قا .
ٖٛیىوبٌٙاؼ یِبّشغا یفىفٌٙٚـ یبٞ
ؽیبج٘ كی٘
ٝمّض ،ٓیٙو يٛٔافف بٞ
یّیّػس ٖبٔقبو ـؼ اـ یفجٞـ ٝو یی یٔ فس
ٜؼٛس ٚ ؽٙشغبو ـبو قا اـ بٞ
ٛغ یفىف رلاّٛطٔ بٟ٘آ ٝث ُثبمٔ ـؼ ٝشٌاؼ فبؼٔ یفىف یٔ ٝئاـا اـ ؼ
زیِٛغٍٔ ؛ؽ٘ؼاؼ یؼاففا
ؽٙ٘بٔ
یبػیٔ ٚ ٖبیـٚق ٓشوـ ی
یؽ٘اـاٚ ُ .ؼٛث ٗیٕٞ ٖب
بٟٙس یٌمیٚ
ٜؼٛس یبٞ
ِا ٝث ی٘بٔقبو ـبو ٚ بٞ
یٕ٘ یٟشٙٔ ٖبٔقبو هی ٖؽٌ هیٌـبٍی ـؼ ٝىّث ؼٌٛ
یافٌ ُِا ٖبیٔ ٗیا
ً
ٔ ٓٞ ٖافجٞـ ٝ٘بٔبوؼٛغ یبٞ
یٔ غلاٚ فثإ اـ ؼٛغ یفجٞـ یشلٚ .ؼٌٛ
یاـاؼ یٔ یٌؽٙیبٕ٘ ْبمٔ یؽّس كض شفع ؼبدیا ٝث زوؼ ؼـاؽٙد
یٔ ی٘لاو یبٞ
س ٝو ؼفث بٟ٘آ فیثؽ
٘بٙز ،ؽٌبث ٚا ؼٛغ ُّػس ٜقٛض ـؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ ٝى
ی٘بٔق ٚ ؼفو ـافلفث ؽ٘ٛید یلفس ٚ ؼبطسا بث
س ؼبطسا قا قبث ـبٍف .زوٛید ٝیوٚـ ٝث ٝشىىٌ یلف
ؼٛث ٖبیفخ ـؼ ةكض ٝیّػ ٝو ٓٞ یىیّد یبٞ
ٝث
ُىٌ
فٍیؼ یٔ زیجثس اـ ٖافجٞـ زیؼلٛٔ
ؼفو .
ٜؼٛس افیق خ یغیافٌ ٗیٙز ـؼ بٞ
ؿ
ٜٚفٌ ة
یٔ تیمؼس زطس ؽٌ٘ٛ
غثبٙٔ ٗشٌاؼ ـبیشغا ـؼ بث ٝشجِا یفجٞـ . ٝو زیؼلاٚ ٗیا ٝث زجى٘ ،یِبٔ
یٔ
ْاؽلا ٝث بضػا ٗشٌاؼقبث بی ٚ ٗشٌاؼاٚ یافث غثبٙٔ ٗیا قا ٖاٛس
ْاؽلا قا بی ییبٞ
ییبٞ
ؼفث ؼٛو
یث .زىی٘ ٝخٛس
ٖٛیىوبٌٙاؼ ـؼ یٔ
هٌ ٖاٛس زیِبؼف ةكض یِبٔ غثبٙٔ ٝو زٌاؽ٘
جٔٛغ یبٞ
زدب ُیؽؼس اـ بٞ
یٔ
ٚ بىیفٔآ ٓیمٔ فىفٌٙٚـ ٕٝٞ ٖآ ٝمیّو فث ٚ ؼفو س كی٘ بدٚـا
ٖبٌـا فیىٔ قا .ؼٛث ـاؿٌ فیثأ بٞ
ٖآ ٝث هىٕس بث بس ؼـاؼ ـبیشغا ـؼ یفٍیؼ ّٝیوٚ یفجٞـ فؽٞ
بٞ
ؼٛغ فظ٘ ؼـٛٔ یبٞؼفجٞاـ ٚ
ث ٜؽطشٔ رلابیا ٚ قبمفل ـؼ ٖٛیىوبٌٙاؼ یسبػٛجغٔ ٝىجٌ ًٌٛد ،ؼفجث ًید ٝث فیٍٍٕز ـبیى
یواٛوٚ ٝشجِا ٚ ؼٛث
ٝث بٟ٘آ ٖافیثؼفو ةبػش٘ا یافث ٝو یٔ ـبو
ٚ ْبدى٘ا زٟخ ـؼ ٕٝٞ زفـ
ىی .ؼٛث ٜؽٌ ٓیظٙس ةكض یٍزـبذ
ُِا فغآ زوؼ ث
ٝ یفیٌـبو
ٖافجٞـ فث ٖآ یشغبٍٙ٘اٚـ فثا ٚ رـؽل ؼاؽؼشوا ٝث كی٘
یساؾ یبٞ
ـ ٜبٍیبخ ـؼ ٗشففٌ ـافل ْبٍٙٞ ٝث فییغس یافث ؼفف فٞ
س یفجٞ
أ یساؾ ُیٔ ٖٛز یّٔاٛػ .زٌاؼ ؽیو
ٝث یفیٌـبىث قبوـاؽٕشوبیو زیِبغ ،رـؽل
،رـؽل ٚ ؼٛغ ٖؼفٌٕ شٚـ هی ٚ ٓىیسـبدبٙث
،ٖبٔقبو ؽٙیآفف ٝػٕٛدٔ
بٞ
ی ٗشففٌ ـافل یافث بٟ٘آ َؼ قا ٗشٌؿٌ قا هد ی٘بى٘ا فٞ ٝو ؽٙشىٞ ی
ًلأبو یٌـبٍیِا هی ـؽِ فث یٔ بیٟٔ
ْبد٘افو .ؼٌٛ
لابو ؿفٙس قٚفث ـؼ یـ
ُٔاٛػ قا یىی زیبٟ٘
