نقوشِ موجوداتِ ترکیبی در هنر سفالگری دوران اسلامی ایران

يرگلافس رنه رد يبيكرت ِتادوجوم ِشوقن ناريا يملاسا نارود

*ينيسح مشاهديس .ناریا ،لیبدرا ،يلیبدرا ققحم هاگشناد ,نیمن سیدرپ يناسنا مولع ةدكشناد ،يملاسا نارود رنه و يسانش ناتساب رایداتسا )91/9/12 :ییاهن شریذپ خیرات ،90/11/26 :هلاقم تفایرد خیرات(

هديکچ ناریا يملاسا نارود يرگلافس رنه رد نوفیرگ و سكنفسا ،يپراه ِيبیكرت ِتادوجوم لیلحت و يسررب هب ،ور ِشیپ قیقحت نیرت مهم .دنوش يم بوسحم يملاسا ياه هنیلافس ِشوقن نیرتزیمآ رارسا و نیرتابیز ِءزج ،دودحم دادعت مغریلع هك دزادرپ يم يواح ياه هنیلاف��س عاونا و جاور نورق ةولاعب روبزم شوقن دربراك ِءا��شنم و میهافم تخان��ش :زا دنترابع قیقحت نیا فادها فلتخم ياهرنه رد شوقن نیا دربراك اب هطبار رد نونكات هك تسا ركذ هب مزلا .ناریا يملا��سا نارود يرگلاف��س رنه رد اهنآ .دنا هدركن هئارا هنیمز نیا رد ار يدنتسم و لدت��سم قیداصم اهنآ بلغا اما ،تسا هد��ش حرطم ينوگانوگ ياه هیرظن ،يملا��سا يدایز دودحات دناوت يم ،ناریا يملاسا نارود يرگلاف��س رنه رد هتفر راكب ياه هنومن زا جرخت��سم تاعلاطا هك ت��سا يهیدب تادوجوم شوقن دربراك يموهفم و يكینكت فلتخم داعبا ،ور نیمه زا .دشاب هنیمز نیا رد دوجوم ِتاماهبا زا يرایسب ياشگهار ربانب .تسا هتفرگ رارق لیلحت و ثحب دروم دنت��سم تروصب ،ناریا يملا��سا نارود ياه هنیلاف��س زا يدادعت رد روبزم ِيبیكرت و لماوع زا يا هعومجم هكلب درك ركذ شوقن نیا دربراك ِلماع اهنت ناونعب ناوت يمن ار يدحاو لماع ،قیقحت ة��تفای ن��یرت مهم رد يملاسا نافرع ِدنلب میهافم اهنآ ةدش هتخانش عبانم نیرت مهم هك دنا هدوب لیخد اهنآ دربراك رد هتخانشان و هتخانش ِعبانم .دشاب يم ناتساب ناریا ریطاسا و يكلف ياه تروص يخرب ةولاعب ،هدنرپ-ناسنا بلاق

یديلك یاه هژاو .يملاسا نارود ،ناریا يرگلافس رنه ،نوفیرگ ،سكنفسا ،يپراه ،يبیكرت تادوجوم

.E-mail:Hhoseyny@uma.ac.ir ،0452-3222953 :ربامن ،09141556077 :نفلت*

نارود فلتخم يا��هرنه رد هدافت��سا دروم ي��نییزت شوقن ،يا هبیتك ،يسدنه ،يهایگ ياه حرط زا روانهپ يا هرتسگ ،يملاسا يملاسا تانییزت يلصا حور هتبلا .دریگ يمربرد ار يناسنا و يناویح تسا هتفای باتزاب يا هبیتك و يسدنه ،يهایگ ياه حرط رد رتشیب زا شیپ ياه ندمت زا ریثات اب رتشیب يناسنا و يناویح ياه حرط و ،روبزم ياه حرط رانك رد اما .دنا هتفرگ رارق هدافت��سا دروم ملاسا زین يناسنا و يناویح ياه حرط نیب طساو دح ،شوقن زا يا هتسد يبیكرت ِتادوجوم شوقن ناونع اب اهنآ زا ناوت يم هك دراد دو��جو رنه شوقن نیرتزیمآ رار��سا لاح نیعرد و نیرتابیز زا هك درك دای .دنوش يم بوسحم يملاسا شوقن نیا عاونا لیلحت و ي��سررب ،ور ِشیپ قیقحت عو��ضوم يملا��سا نارود يرگلاف��س رنه رد اهنآ دربراك ينابم و اه هنیمز و ِتادوجوم شوقن ياه يگژیو تخان��ش تسا يهیدب .ت��سا ناریا لاف��س ينییزت رصانع زا يمهم اما كچوك شخب ناونعب يبیكرت تاماهبا و اه شسرپ زا يرایسب ياشگهار دناوت يم يملاسا نارود ،ات��سار نیمه رد .د��شاب اهنآ دربراك ياه هزیگنا و عبانم ةنیمز رد هك ناریا يملاسا نارود ياه هنیلافس صخاش ياه هنومن زا يدادعت و اه هزوم رد وجتسج اب ،دنت��سه يبیكرت ِتادوجوم شوقن يواح فیصوت و يسررب زا سپ و باختنا يجراخ و يلخاد ياه هعومجم ياه يگژیو ن��یرت مهم ،ك��یره ينییزت و ي��كینكت تاصخ��شم

يلامتحا عبانم و ل��یلاد اهتنا رد و صخ��شم ،شوقن يراتخا��س تهج نینچمه .تسا هتفرگ رارق لیلحت و ثحب دروم اهنآ دربراك و يحارط ،يسررب دروم ِيبیكرت شوقن زا كیره ،رت قیقد يبایزرا .دنا هتفرگ رارق هسیاقم دروم يا هناگادج لودج رد شوقن زا هتسد نیا رتمك دادعت هب هجوتاب ،قیقحت ةقباس ظاحل هب يقیقحت نونكات ،يرگلافس رنه ِينییزت شوقن ریا��س اب ه��سیاقم رد تروص هباشم ياهراك .ت��سا هتفرگن تروص هنیمز نیا رد يصصخت يسررب ار ملاسا زا شیپ ياهرنه رد اهنآ لوحتریس ای بلغا زین هتفرگ ریاس رانك رد ار يملاسا يرگلافس شوقن زا دودعم يیاه هنومن ای هدومن .دنا هدرك هئارا صقان يیاه لیلحت اب هتبلا اهرنه رد يبیكرت ِتادوجوم شوقن موهفم هك دزاس يم ناشن رطاخ كی ره اریز دوش يمن غرمیس و اهدژا ِيریطاسا شوقن لماش اجنیا و رت لصفم رایسب میهافم و ءاشنم ،هقبا��س ياراد تادوجوم نیا زا .دبلط يم ار يا هناگادج قیقحت اهنآ ي��سررب هك تسا يرت عونتم افرص قیقحت نیا رد ي��بیكرت ِتادوجوم شوقن رگید ترا��بع هب هك دوش يم ³يپراه و ²نوفیرگ ،¹سكنفسا هب فورعم شوقن لماش زا ای مهاب فلتخم ِيعقاو تاناویح ندب يازجا ِبیكرت زا اهنآ ندب .تسا هتفای لیكشت ناسنا اب فلتخم تاناویح ندب يازجا

رد يبيكرت ِتادو�جوم ش�قن ةقبا�س -1 ناريا ملاسا زا لبق يرگلافس

ياه هراوید رب يشاقن ةبرجت زا سپ خیرات زا شیپ راودا نادنمرنه و نیرتهب هب لاف��س يور رب دوخ زیمآزمر ياه مایپ تبث ا��ب ،اهراغ بلاق رد ار يناعم و میهافم ،طخ دنچ میسرت اب اهنت و هجو نیرتایوگ زا يا هناقداص ِدیلقت ،هرود نیا رد شوقن .دندناشن يم میلاع و اه هناشن نارگلافس ناج و نورد زا هك تسا ت��سیز طیحم و فارطا تعیبط هب ناوت يم رصع نیا شوقن ن��یرت جیار ةلمجزا .ت��سا هدرك شوارت ای هدش راكش ِتلاح رد بلغا هك درك هراشا يشحو تاناویح شوقن .دنا هدش میسرت نایچراكش طسوت هدش هرصاحم تایرظن اه يشاقن نیا ةدافتسا دراوم اب هطبار رد نیققحم زا يرایسب ةبنج شوقن ،اهنآ زا يكی بجوم هب هك دنا هدرك حر��طم ار ينوگانوگ تادوجوم رت ناسآ ِراك��ش رد ار نایچراكش و هتشاد نو��سفا و رحس نیاربانب .)85-87 ،1383 ،درف شخبماك(تسا هدرك يم يرای يشحو رد يبیكرت ِتادوجوم ،شوقن نیا ةدافت��سا دراوم و فده هب هجوتاب راودا رد يرگلافس رنه و دنبایمك أتبسن خیرات زا شیپ راودا لاف��س هتبلا .درادن يا هناشن ينغ ياه شقن هعومجم و روراب يلیخت زا روبزم ای و يهوك زب لثم يیاپراهچ هب دنمرنه هك دتفا يم قافتا تردن هب ،ریش ةجنپ هب ای و دنك يم هفاضا هدیمخ ای ت��سار ياه لاب ،ب��سا -17 ،1345 ،نابوك(دهد يم ار يراك��ش ةدنرپ ياه لاگنچ ت��لاح رد خیرات زا شیپ لاف��س ِيبیكرت شوقن ياه هنومن دود��عم زا .)13

واگ شقن زا ناوت يم دنا هدش می��سرت يعقاو شوقن رانك رد هك ناریا ياه لافس يور رب رادلاب بسا و )1ریوصت(ناشاك كلیس ةپت رد رادلاب .درب مان )2ریوصت(نیوزق ب ِناتسربق ةپت رد خیرات زا شیپ شوقنم شوقن و اه كركیپ زا يردان ياه هنومن هك ت��سا ركذ هب مزلا ناریا رد هرود ن��یا رخاوا يزلف راثآ يور رب ي��بیكرت ِتادو��جوم رد رادلاب يا��هزب هب ناوت يم اهنآ ِن��یرت مهم زا هك هدمآ ت��سدب رب رادلاب ياهواگ و )57-58 ،1377 ،رادگ(نات��سرل ِيغرفم را��ثآ هراشا )309 ،1378 ،نابهگن(كیلرام زا هفوشكم ِيیلاط ماج يور .) 3و4 ریواصت(درك يگرزب لوحت د��سر يم رظن هب ناریا ِيخیرات نارود عور��ش اب و هدمآ دوجوب ي��بیكرت ِتادوجوم شو��قن زا هدافت��سا ةنیمز رد دروم ،يراكزلف و يرامعم ياهرنه رد صوصخب نآ فلتخم عاونا بلاق رد شو��قن نیا ددعتم ياه هنومن .در��یگ يم رارق هدافت��سا ياه خاك هعومجم فلتخم ياه تم��سق رد نوفیرگ و سكنف��سا ياهدنبت��سد و اه نوتیر نوچمه يزلف راثآ رد و دی��شمج تخت ....و )6ریوصت(ينا��ساس ةرقن ياه باق��شب ،)5ریوصت(ي��شنماخه جراخ ام ي��نونك ثحب زا هتبلا ه��ك ت��سا هدها��شم لباق هزورما

همدقم

اه هنومن يفرعم -2

:اه يپراه -1-2 هدمآ نآ تاصخ��شم و يپراه ِفیرعت رد ادخهد تغل گ��نهرف رد هب دوجوم نیا ةرهچ .تسا رادلاب ةقلخلا بیجع دوجوم هس مان« :تسا و گرم و دراد هتشگرب ياه نخان ،دنام يم سكرك هب وا ندب ،نز ةرهچ .)يپراه لیذ ،1373 ،ادخهد(»دهد يم مسجت ار دیدش ِشكمشك غرم لاگنچ و لاب و نز ِراسخر و نت ياراد يپراه ،فیرعت نیا ِقباطم ،يسانش ءاشنم ظاحل هب .تسا هدش يم بوسحم يفنم يدامن و هدوب

.كليس هپت خيرات زا شيپ ياه لافس يور رب رادلاب واگ يبيكرت شقن -1ريوصت )13،1387 ،يربكا( :ذخام .ب ِناتسربق خيرات زا شيپ شوقنم ياه لافس يور رب رادلاب بسا يبيكرت شقن -2ريوصت

)15 ،1345 ،نابوك( :ذخام

رد ب�سا ة�نهد -3ر�يوصت 3000 تمدق اب ناتسرل ياه غرفم رد ،شيپ لاس .سلجنآ سل رنه ةزوم رنه هزوم يتنرتنيا هاگرد( :ذخام ) ⁴سلجنآ سل

ةرکيپ اب كيلرام ما�ج -4ريوصت دودح تمدق اب راد�لاب واگ راهچ هزوم رد عقاو ،شيپ لا�س 2800 .ناريا يلم )6،1374 ،ينابرع حلاصا( :ذخام اب ي�يلاط دنبت�سد -5ر�يوصت

ةرود هب قلعتم نوفيرگ ود ش�قن .ايناتيرب ةزوم رد عقاو يشنماخه هزو�م ي�تنرتنيا هاگرد( :ذ�خام )⁵ ايناتيرب

نوفيرگ ينييزت شقن -6ريوصت باق�شب ك�ي ي�لخاذ ف�ك رد ةزوم رد ع�قاو .ينا�ساس يا هرقن .نيلرب هزو�م ي�تنرتنيا هاگرد( :ذ�خام )⁶نيلرب

نیا زا يرگلاف��س رنه مه��س تفگ دیاب هناف��ساتم اما .د��شاب يم ِيخیرات راودا ياه لافس لك رد هكیروطب تسا چیه ًابیرقت شوقن هدید شوقن نیا زا يا ه��نومن ،ينا��ساس و تراپ ،ي��شنماخه ،دام دربراك ،روبزم راودا يط هك مینك شومارف دیابن هتبلا .دو��ش يمن عبتلاب و هدوب ردان يلافس فورظ يور رب عون ره زا ينییزت شوقن قادصم زین يبیكرت تادو��جوم شوقن اب هطبار رد ت��یعضو نیا ةبنج ياج هب لافس يدربراك ةبنج هب رتشیب هجوت .تسا هت��شاد ار راودا نیا رد يرا��كزلف رنه ةدرت��سگ قنور رثا رد نآ ي��نییزت .درب مان رما نیا يلامتحا لیلاد هلمج زا ناوت يم

صوصخم فرظ ةت��سد ای فرظ تروص هب هدنرپ -نز يبیكرت عوضوم .ت��سا هد��ش دراو ينانوی رنه هب اهدعب و د��شاب يم وتراروا -ناریا رنه هب ِمسارم ةناشن ناونعب يیوتراروا و ينانوی رنه رد روبزم يبیكرت دوجوم هدید ،درب يم رگید يایند هب ار ناگدرم حور هك ناگدرم ِيراپس كاخ .) 338 ،1371 ،نمشریگ(دوش يم دسر يم رظن هب ،شقن نیا دربراك و داجیا رد ناریا نهك ةقباس دوجواب دروم نادنچ روبزم شقن ،يخیرات نارود يط صو��صخب ناریا رنه رد .تسا هدنامن ياجرب نآ زا يدایز ياه هنومن هكیروطب ؛تسا هدوبن لابقا اب يبیكرت ِتادوجوم زا يددعتم ياه هنومن ،يخیرات نارود فلاخرب اما رد هلمجزا ناریا يملاسا فلتخم ياهرنه رد ناگدنرپ ندب و ناسنا رس يپراه شقن دربراك لوادتم ياه هنومن زا .تسا هدنام ياجرب يرگلافس رنه رد هدرك مه هب تشپ و هنیرق تروصب هك يجوز ياه يپراه هب ناوت يم نیا .درك هراشا ،دنا هدش يحارط يا هبیتك راون ای يهایگ شقن كی فارطا يیاه تروص و رس درگ رب يا هلاه اب ثنؤم تیسنج ياراد ًلاومعم شوقن ًلاومعم و دنشاب يم يمیلسا شوقن ةنیمز رد فیرظ يمادنا اب ابیز يناخلیا لیاوا و يهاشمزراوخ ،يقوجل��س راودا ماف نیرز فورظ رد .دنوش يم هدهاشم تخا��س ماف نیرز ة��ساك كی رد ناوت يم ار يپراه زا عون ن��یا زین و )7ریوصت(يهاشمزراوخ ةرود رخاوا هب قلعتم نا��شاك ره��ش قراط ةزوم رد يناخلیا نارود هب قلعتم يرگید ماف نیرز ةساك رد ةلی��سوب ریخا فرظ يلخاد ياضف .در��ك هدها��شم تیوك بجر تمسق رد و هدش میسقت تمسق تشه هب خسن ةبیتك زا يیاهدناب هتفرگ رارق قوف تاصخ��شم اب يپراه شقن زین تم��سق ره يلااب .)8ریوصت(تسا

تروصب يپراه شقن دربراك زا ير��گید عون ،وگلا نیا رب هولا��ع يكینكت ظاحل هب هك دو��ش يم هدهاشم ركذم تی��سنج اب و يكت .تسا هتشاد جاور دیفس -يبآ و يچابوك ،ماف نیرز ياه هت��سد رد هكیروطب ،هدش يحارط يرت گرزب مادنا اب يپراه شقن ،وگلا نیا رد زا ناگدنرپ ند��ب عونت .دریگ يمربرد ار فر��ظ فك ما��مت ي��هاگ مدع و جات ای هلاك تروصب شوپرس نتشاد ،دهده ات هتفرگ باقع يلبق يوگلا اب وگلا نیا ياه توافت رگید زا ر��س رود رب هلاه دوجو .دوش يم بوسحم ةرود هب قلعتم ماف نیرز ةساك كی رد ریخا يوگلا ياه هنومن زا لباق رلكاس يرلاگ رد عقاو نا��شاك تخا��س ًلاامتحا و يقوجل��س گرزب يباقع رب لمتشم ه��ساك نیا ينییزت شقن .تسا هدها��شم .ت��سا گنر يیلاط ةنیمز رد گنرمك يبآ گنر هب نا��سنا ر��س اب جات نآ يلااب رد و هد��ش ماوت شیر و دنلب ياهوم اب رس تم��سق ياه لاب ،باقع يلصا ياه لاب رب هولاع .ت��سا هتفرگ رارق يها��ش تهج .تسا هد��ش يحارط مامت هوك��شاب نآ يور رب زین يفعاضم .)9ریوصت(تسا قمعت و ركفت ةدننكاقلا و لااب فرط هب يپراه هاگن عون زا گرزب يلافس باقشب كی زین ينیب و دلیچتور ةعومجم رد هك دراد دوجو ق.ه 11 لیاوا ای 10 نرق رخاوا رد زیربت تخاس يچابوك يا هكت ود هلاك اب يپراه كی زا لك��شتم نآ يلخاد فك ينییزت شقن روبزم حرط يلك تاصخشم .تسا هتوب و لگ ةنیمز رد دهده جات هیبش نآ يحارط زا دنمرنه فده ًلاامتحا و هدرك تقباطم دهده شقن اب زین .)10ریوصت( تسا هدوب نامیلس ترضح دُهدُه مسجت

.يهاشمزراوخ نارود طوبرم ناشاك زا ماف نيرز هنيلافس -7ريوصت )88،1388 ،روپ مظاك و تسوددباع( :ذخام

.تيوك بجر قراط ةزوم رد عقاو .يناخليا نارود هب طوبرم ماف نيرز هساك -8ريوصت )Fehrevari, 2000, No. 292( :ذخام يرنه يرلاگ رد رتميتناس 17.3 رطق و 7.8 عافترا هب ماف نيرز ةساك -9ريوصت

.كرويوين رلكاس روترآ )⁷رلكاس يرلاگ يتنرتنيا تياس( :ذخام

يچابوك باق�شب -10ر�يوصت 34 ر�طق و 5.2 عا�فترا ه�ب ة�عومجم رد رتميتنا�س .ينيب و دليچتور )245 ،1377 ،يعيفر( :ذخام

يرلاگ رد دیف��س -يبآ باق��شب كی ،قوف دروم ود رب هولا��ع هب هك دراد دوجو ِيلخاد فك رد يپراه كی ينییزت ِشقن اب رلكاس ششوپ ،هریت گنر اب نآ ياه تمسق ریاس ،اه لاب و ر��س ِشقن زج هب هایگ و لگ شو��قن زین روبزم يپراه ِرانك رد .ت��سا هد��ش هداد هب فرظ نیا يلخاد ةرادج .دوش يم هدهاشم هریت و يبآ ياه گنر نحص هب فورعم يوفص دیفس -يبآ ياه باقشب زا يرسكی ِكبس گرزب باق تفه لخاد رد هایگ و لگ تانییزت ياراد ،نحص مین و يبآ دتمم طخ ا��ب رت كچوك باق تفه اهنآ ل��صافدح هك ت��سا .)11ریوصت(تسا هتفرگ رارق گنر نارود يلاف��س ياه كركیپ زا يیاه هنومن ه��ك ت��سا ركذ هب مزلا تیوك بجر قراط ةزوم رد زین )ثنؤم(ناسنا رس و هدنرپ ندب اب يملاسا

.دوش يم يرادهگن كرامناد گاهنپك رد دیوید يصخش ةعومجم و :اه سکنفسا -2-2

ِينیتلا زا صا��خ م��سا سكنف��سا« ،ادخهد فیرعت قبط ر��ب رد هك تسا يموهوم ناویح مان ...سگیفسا ِينانوی و سكنیف��سا رد .دندرك يم م��سجم فلتخم لكایه هب ينات��ساب نانوی و ر��صم وا رس هك دندرك يم شقن يری��ش لك��ش هب ار سكنف��سا ،رصم میظعت دصق هب ار لكایه ن��یا ًلامتحم .دوب يرتخد ر��س تروصب اپرب ،دوب شناد و تمكح ةهلا اه يرصم معز هب هك تین ِم��یركت و رایسب ياه سكنفسا ،رصم ينات��ساب دلاب ياه هبارخ رد .دندرك يم همه زا و هدش هتخاس گنس هچراپ كی زا هك دو��ش يم هدها��شم ةنت و هد��ش عقاو مره ود نیب رد هك دنناوخ لوهلاوبا ار ر��ت گرزب هنیس طقف و ت��سا هدی��شوپ و نوفدم اه گیر ریز رد لكیه نیا .دراد عافترا زگ 27هك دو��ش يم هدهاشم گیر زا جراخ وا ر��س و ناینانوی هلمج نآ زا هدش لوادتم سكنفسا ةرابرد تافارخ ضعب رگا تساوخ يم رذگهر زا ار يیامعم باوج سكنفسا هك دنا هتفگ باترپ ایرد هب يگن��س هتخت يلااب زا ار يو د��مآ يمنرب هد��هع زا و دمآ قفوم امعم لح هب پیدُا هب مو��سوم يدرم تبقاع .درك يم و دنكفا ایرد هب يگنس هتخت يلااب زا ار دوخ ،سكنفسا هجیتن رد .)سكنفسا لیذ ،1373 ،ادخهد(»دش دیدپان اهرظن زا هب يرصم يا��ه لوهلاوبا ای اه سكنف��سا نیرت يمیدق خ��یرات روبزم دو��جوم .ددرگ يمزاب دلا��یم زا شیپ مو��س ةرازه ط��ساوا يا هناوت��سا ياهرهم يور رب ه��نایمرواخ رد را��ب نیت��سخن يارب ةد��س زا يرت��شیب يگدرت��سگ اب و )م.ق 11-13 ةد��س(يروشآ .دو��ش يم هدید اهرصق و دباعم ظفاحم ياه سیدنت ناونع هب مهن .دنا هدوزفا نآ هب ار اه لاب يلو هدش سابتقا رصم زا نآ يلك يگژیو يایسآ و هیروس رد هكلب رصم رد هن لوهلاوبا ،لاه زمیج ةدیقع هب

يشاقن اب رتميتناس 16.6 رطق هب رلكا�س يرلاگ رد ديف�س -يبآ باق�شب -11ريوصت .يپراه كي ِباعل ريز )⁸رلكاس يرلاگ يتنرتنيا تياس( :ذخام

ش�قن ا�ب ه�ساك -12ر�يوصت 71/1 رطق ه�ب سورگ عون ةدنك .ويكوت رنه هزوم رد رتميتنا�س ،1383 ،در�ف شخبماك( :ذ�خام )172 .ش يگنر ريوصت

ن�ييزت ا�ب ة�ساك -13ر�يوصت 2.23 رطق هب هبا�شم هدنك شقن يرنه يرلاگ رد عقاو .رتميتناس .رلكاس يرلاگ يتنرتنيا تيا�س( :ذخام )¹¹رلكاس هدنك شقن ا�ب باق�شب -14ريوصت

رد عقاو .رتميتنا�س 23.2 ر�طق هب .رلكاس يرلاگ يرلاگ ي�تنرتنيا تيا�س( :ذ�خام )¹²رلكاس

تانييزت اب يلاف�س چراپ -15ريوصت رتميتناس13.5 عافترا هب تئولي�س .بجر قراط ةزوم رد عقاو )Fehrevari, 2000, No. 125(:ذخام

هدی��سر نانوی هب تروص نیمه هب و هد��ش نز ر��س ياراد ریغص و هاوخدب يدوجوم نانوی رنه و ریطا��سا رد روبزم دوجوم .ت��سا يارب پیدُا زا وا ش��سرپ .د��ش يم يقلت يتخبدب و يبارخ بجوم هدید م.ق 5 ةدس يلافس فورظ يور ياه يشاقن رد راب نیتسخن .)20 ،1380 ،لاه( دوش يم رنه رد شقن نیا در��براك دراوم ن��یرت يمیدق زا ي��یاه هنومن ،نم��شریگ(هیویز ةنیجنگ رد ناو��ت يم ار ملا��سا زا لبق نار��یا تخت رد )73 ،1353 ،رادگ(ناتسرل ياه غرفم رد ،)312 ،1371 هب قلعتم ا��سن ة��طوحم رد و )259 ،1381 ،دلف��ستره(دیشمج .درك هدهاشم )164، 1387،روداد(يناكشا ةرود ةدنك شقن اب ياه هنیلافس رد جیار شوقن زا سكنف��سا شقن ولما��ش ای ⁴سورگ هب فورعم عاونا زا ناریا ق.ه جنپ و راهچ نورق زا .دوش يم هدید باقشب ای ه��ساك يلخاد فك رد بلغا هك ت��سا ينییزت شقن نیا زا ًاضعب هك يملاسا يرگلافس ياه كینكت رگید

5تئولی��س هب فورعم باعل ریز ي��شاقن زا ناوت يم دنا هدرب هر��هب مان يناخلیا لیاوا و يقوجلس راودا يط يیانیم زین و )امن هیا��س(

.درب ةرهچ اب بلغا سكنف��سا شقن ،ولما��ش ای سورگ فور��ظ رد شوقن ةنیمز رد دنب يناشیپ اب ای ر��س رب هلاك و خر مامت ِينا��سنا ياراد ًلاومعم اه سكنفسا رس يور هلاك .دوش يم هدهاشم يمیلسا دادتما اه شوگ نییاپ ات هك تسا ت��سار و پچ رد نازیوآ ةبل ود اوه هب مُد هب ناوت يم ابیز شوقن نیا تاصخ��شم رگید زا .دبای يم يضعب رد .دومن هراشا يماداب ياه مشچ و يدنویپ ناوربا ،هتشارفا يیاهدنب چم ا��ی ندرگ يور رب دنب ندرگ هیب��ش ي��شوقن ،دراوم يور رب رپدنچ ياه لگ ِبلاق رد يیاه نویلادم ،اه ت��سد يور رب و اه مشچ نییاپ رد ينیب تازاوم هب يگنر يك��شم ریاود و اه نار .تسا هتفرگ رارق هناش تمسق رد يیات هس تروصب يهاگ شقن اب ة��ساك هب ناوت يم سكنف��سا عون نیا يا��ه هنومن زا رنه ةزوم رد ق.ه جنپ ات راهچ نورق ه��ب قلعتم سورگ عون ةد��نك يكی هبا��شم ةدنك شقن نییزت اب ياه ه��ساك و )12ریوصت(ویكوت فداصم ق.ه شش نرق هب قلعتم يرگید و ق.ه جنپ نرق هب قلعتم .درك هراشا )14و13ریواصت(رلكاس يرلاگ رد يقوجلس نارود اب يیانیم و تئولیس ياه كینكت رد سكنف��سا شقن يوگلا اما فورظ رد ه��ك انعم نیدب .ت��سا توافتم قو��ف يوگلا اب ي��مك تروصب فورظ ي��نوریب ةرادج رد بلغا اه سكنف��سا ،تئولی��س نینچمه .دنا هدش يحارط خرمین يامن زا ،مهرس ت��شپ و يفیدر ای هلاك ششوپ دقاف رس تم��سق و هتفرگ رارق نیمز يور رب اه مد ياه هنومن زا .دشاب يمن صخشم زین تروص تاییزج و هدوب دنبرس ِباعل ریز يشاقن تانییزت اب يلافس چراپ زا ناوت يم شقن نیا زراب .)15ریوصت(درب مان بجر قراط ةزوم رد ق.ه 6 نرق هب قلعتم دنراد يرت ي��ساسا توافت كی يیانیم فورظ ياه سكنف��سا .تسا اه هناش تم��سق رد يدومع كچوك ياه لاب نت��شاد نآ و فرط ود رد مه يور��بور نراقتم و جوز ترو��صب اهنآ ن��ینچمه ناونع هب روبزم شوقن .دنا هتفرگ رارق يتخرد ِ يمیل��سا شقن كی تمسق رد و هدش میسرت يلصا شوقن زا رت كچوك و يعرف شوقن هوبنا ياهوم تفگ ناوت يم .دنراد دنب يناشیپ ،هلاك ياج هب ر��س

يوگلا ياه هلاك ياج ،تسا نازیوآ تروص فرط ود زا هك يكشم عون نیا زا ي��یابیز ةنومن .ت��سا هتفرگ ار ي��لوا ياه سكنف��سا ناشاك رهش تخاس يیانیم ةساك كی ِيلخاد فك رد سكنف��سا لیاوا( ق.ه متفه نرق ه��ب هك دو��ش يم يرادهگن ایناتیرب ةزوم رد .)16ریوصت(دراد قلعت)يناخلیا ،سكنفسا شقن زا يهبا��شم ياه هنومن هك ت��سا ركذ هب مزلا رارق ندنل يایناتیرب ةزوم رد هیروس يرگلافس ياه هاگراك تخاس ياه تم��سق رد شقن نیا ِنامزمه جاور ةد��نهد نا��شن هك دراد .تسا يملاسا ورملق رت يبرغ

:اه نوفيرگ-3-2 هك تسا يا هناسفا ناویح )لادریش(نوفیرگ« ،ادخهد فیرعت قبط رب هب هیبش يجات و بسا شوگ ،باقع لاب و ر��س ،ریش د��سج زا يبیكرت نیا .)نوفیرگ لیذ ،1373 ،ادخهد( »دراد يهام )يروان��ش(ةحابس تلآ يیاه هنومن هك تسا يناتساب يبسن و لصا ياراد هقلخلا بیجع دوجوم هدهاشم ناریا و دنه ،نانوی ،رصم ،نیرهنلا نیب رنه و اه هناسفا رد نآ زا تادوجوم نایم رد هك لكش نیا .)Hawkins, 1986, 308(تسا هدش رضاح نامز رد ،هتشاد موادت يشنماخه ةرود ات هنایمرواخ رنه رد سدقم

.ايناتيرب ةزوم رد عقاو .ق.ه7 نرق لياوا هب قلعتم ييانيم ةساك زا يشخب -16ريوصت )¹³ايناتيرب ةزوم يتنرتنيا هاگرد( :ذخام

روول ةزوم رد نوفيرگ و يچراکش ود شوقن اب هدنك شقن نييزت اب ه�ساك -17ريوصت .سيراپ )¹⁴روول ةزوم يتنرتنيا هاگرد( :ذخام

ق.ه تفه نرق هب قلعتم نوفيرگ شقن اب نا�شاك تخا�س ييانيم قيربا -18ريوصت .نيلرب ةزوم رد عقاو )¹⁵نيلرب ةزوم يتنرتنيا هاگرد( :ذخام

.)65 ،1380 ،لاه(تسا هدنام يقاب ابجن زا يخرب ياه هناشن و میلاع رد زین رد تسا نكمم هنایمرواخ رد لادریش ةنوگ ،لاه زمیج ةدیقع هب رهاظ مود ةرازه لوا ةمین رد يقرش لامش زا میظع ترجاهم يط رد زنود هسیا مان هب يهوك هتشر تودوره .)64 ،نامه(دشاب هد��ش ،رظن نیا قبط رب .تسا هدرك يفرعم نوفیرگ ءاشنم ار ایسآ لامش ایسآ لامش رد هك دشاب يم اهاك��س ای اه تی��س هب قلعتم نوفیرگ هب اهنآ ترجاهم رثا رد دوجوم نیا هب طوبرم دیاقع و دندوب نكا��س رگید يخرب .تسا هدیسر نانوی و ناریا هلمج زا اه نیمزرس ریا��س نیرهنلا نیب ندمت زا زین يخرب و ناتساب دنه ندمت زا ار نآ ةشیر .)101، 1387 ،يراصنا رباج(دنناد يم ناتساب رصم و ياه كینكت رد ناریا يملاسا ياه هنیلاف��س رد نوفیرگ شقن يناخلیا لیاوا ات يقوجل��س راودا يط يیانیم و رادباعل ةدنك شقن بلغا روبزم شقن يقوجلس ةرود ياه هنومن رد .دوش يم هدها��شم ةنیمز رد باقشب و هساك لثم يفورظ فك رد هدنك شقن تروصب عون نیا زا هنومن ن��یرت بلاج .ت��سا هتفرگ رارق يمیل��سا شوقن ةزوم رد دو��جوم رادباعل ةدنك ش��قن ة��ساك هب طوبرم ،نوفیرگ تسد هب نوفیرگ كی راك��ش شوقن ياراد هك ت��سا سیراپ روول فرط زا يیاه هزین م��ینیب يم هك هنوگنامه .ت��سا يچراك��ش ود اب طبترم دناوت يم هك هدر��ك تباصا نوفیرگ ندب هب اه يچراك��ش باعل زا يلصا شوقن نییزت يارب .د��شاب دوجوم نیا ندوب نمیدب هدش هدافتسا هریت زبس باعل گنر زا هنیمز يارب و ن��شور زب��س يباقع ناهد و هدرب لااب ار ولج ت��سار تمس ياپ نوفیرگ .ت��سا هنیمز مامت .ت��سا هدومن زاب هلمح ت��لاح هب زین ار دوخ لك��ش سابل نییزت يارب يتح و ه��تفرگربرد يمیل��سا ةدنچیپ شوقن ار .تسا هدش هدافتسا يهبا��شم يمیلسا شوقن زا زین اه يچراك��ش لگ بلاق رد نو��یلادم شقن ،نوفیرگ ن��یا دروم رد م��هم ةتكن ياه هنومن زا يخرب رد هك تسا يو يولهپ يور رب عقاو رپ شش مسلط هیبش يدركراك دناوت يم و دوش يم هدهاشم زین سكنف��سا .)17ریوصت(دشاب هتشاد بلغا هك يناخلیا لیاوا هب طوبرم ياه سكنفسا ياه هنومن رد ينوریب ةرادج رد و يیانیم هب موسوم باعل يور يشاقن فورظ رد

اب هطبار رد ي��تارییغت د��سر يم رظن هب ،دنو��ش يم هدید فور��ظ تارییغت نیا نیرت مهم .تسا هداد خر نوفیرگ موهفم و اه يگژیو رد ناشاك ره��ش تخا��س يیانیم قیربا كی هب هجوتاب ناوت يم ار .داد صیخشت ،دراد رارق نیلرب ةزوم رد هزورما هك ق.ه متفه نرق ةناهد ينوریب ةرادج رد هك يیاه نوفیرگ ریوصت ،رو��بزم قیربا رد ریش مادنا هب گنر يا هوهق يا هنت زا لكشتم دنا هدش يشاقن ،فرظ يكچوك رایسب ياه لاب ةولاعب باقع لكش هب گنر دیفس يرس و مد اه نوفیرگ .تسا هتفرگ رارق رس و ندب لصاف دح هك دنت��سه يردبرض لاك��شا زا اهنآ ندب نییزت يار��ب و هتفرگ لااب ار دو��خ نیرتلااب ينعی هناهد تمسق هكنیا هب هجوتاب .تسا هدش هدافت��سا میسرت رد و هتفای صاصتخا اه نوفیرگ می��سرت هب فرظ تم��سق هجیتن ناوت يم ،دو��ش يم هدید تبلاص و تمظع ياقلا م��ه اهنآ ،ت��سا يناخلیا نارود اب فداصم هك نارود ن��یا يط هك ت��فرگ شوخ ای تبثم يموهفم ياراد يقوجل��س ةرود سكعلاب نو��فیرگ ةرود يط هك دزا��س يم ناشنرطاخ .)18ریوصت(ت��سا هدوب نمی يزلف ياهزوسدوع زا يددعتم ياه هنومن تخاس دهاش يقوجلس .میتسه زین نوفیرگ كبشم ياه همسجم بلاق رد

:يسانشدامن و ليلحت-3

دربراك يلامتحا عبانم اب هطبار رد ينوگانوگ ياه هیرظن نونكات هك هدش حرطم يملا��سا نارود رنه رد يبیكرت ِتادوجوم شوقن نارود يتنطل��س ياهدامن ریثات ات يكلف روص میهافم يیامنزاب زا ِيتنس ياه مت زا هتفرگ تا��شن ِجیار و يلحم ریباعت زا و ينا��ساس يعامتجا ةژیو ياه هورگ ریثات ات يپتسا و نیشناجكی ياه گنهرف تایرظن زا كیچیه اما .)46و 50، 1384،يلیلخ(دریگ يمربرد ار يا هراشا عبانم نیا ِينیع ياهدومن هب صخشم و قیقد روطب قوف .دنا هدش حرطم ماع روطب ًافرص و هتشادن ناونع هب ار قوف دراوم زا يكی ناوت يمن ت��سا دقتعم هدنراگن هكلب درك حر��طم شوقن نیا در��براك رد راذ��گریثات عبنم ا��هنت رگید يخرب و يیاسانش لباق اهنآ زا يخرب هك عبانم زا يا هعومجم نیا زا كیره ،همادا رد .د��نا هدوب رثؤم رما نیا رد ،ت��سا مولعمان ،شوقن ياه هتسد ِبیترت هب نآ ياهدومن ركذ اب ار يلامتحا عبانم .میهد يم رارق يبایزرا دروم ناونع هب ناسنا رس بیكرت هب تقد ،يپراه يبیكرت دوجوم رد هك هدنرپ ندب اب ير��شب ة��شیدنا عبتلاب و زغم يریگرارق ِهاگیاج ری��سفت رد دناوت يم ،ت��سا زاورپ و لاب نآ صخا��ش ن��یرت مهم هدنرپ .د��شاب نومنهر و دیفم ،ي��بیكرت دوجوم ن��یا ر��ت حیحص رد هژیوب تسا حور ةدرت��سگ دامن ،ير��شب ياه گنهرف بلغا رد ،1380 ،لاه(دنك يم دو��عص نام��سآ هب گرم زا سپ هكیماگنه نایادخ اب يا هدرت��سگ روطب زاورپدنلب ياه هدنرپ ن��ینچمه .)39 ثعاب هك يلماع نیرت مهم نیاربانب .)60،نامه(دنا هارمه دیشروخ رد هك تسوا ياه لاب ،هدش هدنرپ يارب نیدامن تیعقوم نیا داجیا .تسا هتفرگ ماو هدنرپ زا ار اهنآ اپود ِرشب ،يپراه شوقن

.دیامن يم تقباطم روبزم يبیكرت ِناگدنرپ شوقن اب )رس رود ِتادوجوم نیا ،نیققحم زا يخرب رظن هب هك تسا ركذ هب مزلا ترضح لبم��س ناونعب يماما هدزاود ِنایعی��ش دزن رد ي��بیكرت رظن نیا هك .)Calmeyer, 1972,175(تسا هتفر راكب )ع(يدهم لوصا نیرت مهم زا يكی هك میناد يم اریز دشاب ت��سرد دناوت يمن رد ،تساهنآ تروص ریوصت ةئارا مدع ،موصعم هدراهچ شوقن ةئارا .ت��سا صیخ��شت لباق حوضو هب شوقن نیا بلغا تروص هكیلاح يبسانت چیه هك دنا هتفر راكب ثنؤم دامن اب اهنآ بلغا رگید يوسزا .درادن رظن نیا اب فلاتخا دوجواب اه نوفیرگ و اه سكنف��سا شوقن اب ه��طبار رد دنراد مهم كارتشا هجو كی تادوجوم نیا ،ندب يازجا زا يخرب شوقن نیا لیلحت رد نیاربانب .تسا ری��ش ةنت زا يرادروخرب نآ و هتخانش ناویح نیا مهم ياه يگژیو ،يرگید زیچ ره زا شیپ دیاب اراد ةطساوب ریش ،ناریا رد هلمجزا نهك ياه ندمت بلغا رد .دوش يفرعم هزرابم و ها��شداپ ،تردق و ورین رهظم ،دایز تردق ندو��ب رد رهم دزیا ِيدوجوم دامن روبزم ِناویح ور نیمه زا .تسا هد��ش هبترم نیتسخن و رهم بتارم زا هبترم نیمراهچ و نات��ساب ناریا نینچمه .)237 ،1381 ،ي��مرك(تفر يم رام��شب يلعا بتارم زا ،نایقیدص(تسا هدوب زین يروراب و تكرب و دیشروخ لبمس ،ریش شیپ ناریا میهافم ریثات و تیعقاو نیمه هب ه��جوتاب ،)3 ،1386 يور رب سكنف��سا ریواصت ،نیققحم زا ي��خرب رظن هب ملا��سا زا راكب دیشروخ لبمس ناونعب يملا��سا ينایم نورق ياه هنیلاف��س

.)Guratola, 2006,118(تسا هتفر تقباطم و باتفآ ةناخ ا��ب د��سا يكلف جرب تقباطم هب هجوتاب لمت��شم يكلف ِجرب نیا ياه هرهچ و اه تروص ِتایصوصخ ِبلغا كیراب ،ت��شگنا ربت��س ،يور نهپ ،رب خارف ،زارد و لااب ما��مت«رب ةمین ،رود كی زا ك��ی شنادند ،ناهد خارف ،ينیب د��نلب ،نار ود مكش و يوم نوگیم ،م��شچ هبرگ ،يوربوخ ،رت گرزب ⁶شو��سرب اب )ينوریب نا��حیروبا زا لقن هب د��سا لیذ ،1373 ،اد��خهد(»روآ دناوت يم قوف رظن ،يملا��سا ياه هنیلاف��س يور ياه سكنف��سا .دشاب تسرد ياه هنیلافس رد لقادح(يملاسا نارود ياه سكنفسا ةسیاقم رد ؛تفگ ناوت يم زین ملاسا زا شیپ ياه سكنف��سا اب )هدش يسررب ًلاامتحا هك دنشاب يم باقع ياه لاب دقاف يملا��سا ياه سكنفسا و دسا يكلف تروص اب روبزم ياه سكنف��سا طابترا ،مه نآ لیلد .تسا هدوب اه لاب يحارط هب زاین مدع هجیتن رد رس زا ناسنا رس ياج هب هك لادریش ای نوفیرگ اب هطبار رد اما هتفرگ تروص دنمورین ناویح ود زا يبیكرت ت��سا دنم هرهب باقع نیرتدنمتردق و نیرتزاورپزیت ناونعب باقع ،ناتساب ناریا رد .تسا دوخ ةدرتسگ ياه لاب اب و هدوب يبهذم دیاقع رگناشن نامسآ ةدنرپ نیاربانب .تسا هدوب يیاناوت يادخ رهظم و تیامح ،يرترب ةنا��شن بو��سحم نیمز ناطل��س اب اه نام��سآ ناطل��س بیكرت نوفیرگ ،تیعقاو نیمه هب هجوتاب .)235-236 ،1381 ،يمرك(دو��ش يم میظع تردق زا يدامن ينا��ساس ةرود رد نوفیرگ ِيبیكرت دوجوم يورین نینچمه و نایرك��شل يیاناوت و هدا��علا قوف يورین ،ها��ش

دامن و يدزیا ت��ملاع ،ناویح ای نا��سنا ندب يور رب لاب ا��ما لاب هك يماگنه ن��ینچمه .دو��ش يم بو��سحم تظفاحم تردق تعرس رب تللاد ،دو��ش يم اهداب و نایادخ و ناروآ مایپ هب طوبرم .د��شاب رمع عیر��س رذگ زا يكاح ت��سا نكمم و دراد يد��نت و و ناهج رنه رد ينلاوط ةقبا��س ياراد ناگدنرپ لاب زا ير��یگماو تروصب هاوخ نایادخ دنچره(نایادخ ةئارا تهج صوصخب نار��یا هب هك دشاب يم )دنت��سه رادلاب تردن هب ناویح تروصب هاوخ نا��سنا زا .ت��سا هدی��سر ناهج رگید قطانم هب هنایمرواخ زا ناوارف لامتحا )ادخ -باقع(ادوراگ ،)يوِد(يمشِكلا هب ناوت يم نایادخ نیا ياه هنومن رد )ردنت يادخ(گنوك ي��ل و دنه رد )اد��خ -دی��شروخ(ایروس و .)30،نامه(درك هراشا نیچ رایسب تمدق ياراد زین ناریا ِگنهرف رد رادلاب ياه ناسنا شقن رد و يشنماخه رنه رد نآ ياهدومن نیرت مهم هك ت��سا ينلاوط نادنمرنه تفگ ناو��ت يم .ت��سا هد��ش نایامن رهَورَف شقن بلاق هب ار نآ ،ينا��سنا شقن كی شود رب لابود ندومن هفاضا اب يناریا لیلاد اب هطبار رد اما .دنا هدرك لیدبت ينامسآ و يتوكلم يدوجوم رد صوصخب يملا��سا نارود رنه رد يپراه شقن دربراك میهافم و .تسناد لمتحم ار يملاسا عبانم زا يخرب ریثات ناوت يم يرگلافس ينافرع میهافم دسر يم رظن هب يملا��سا فلتخم عبانم نیب رد قلخ رد ار ریثات نیرت��شیب دن��شاب يم هدنرپ ياهدامن ياراد ه��ك قلطم روطب ينافرع تایبدا رد غر��م هچرگ .دنا هت��شاد شوقن نیا تایبدا رد زین يصاخ ياه غرم كلذعم ،ت��سا هدمآ حور ينعم هب لاوحا زا يلاح ای تفص زا يزمر كی ره هك دنراد دو��جو ينافرع ياراد هك ناغرم نیا ياه هنومن زا .)713 ،1370 ،يداج��س(تسا توكلم ِناغرم ِهاش هب ناوت يم دنشاب يم هدنرپ و يناسنا دعُب ود ره راطع ریطلا قطنم رد و )ص(ر��بمایپ نآ زا روظنم هك درك هرا��شا يدنر صوصخب غرمیس .)496 ،نامه(ت��سا غرمیس صاخ روطب غرمیس هب ور نیا زا .لاعف لقع و لیئربج كلم سدقلا حور زا تسا رد سدقلا حور زمر ةنیدام ر��توبك هك هد��ش فصتم يتافص نامه .)6 ،1382 ،يربكا(تساراد تیحیسم مان هب يلایخ ِراو��خ شتآ غرم ي��نافرع تایبدا رد ن��ینچمه هك زیگناروش و نیشتآ قشع زا تسا يزمر هك دراد دوجو ردنمس نینچمه .دوش يم رتسكاخ و دزوس يم نادب لصو هار رد ق��شاع ،)487 ،1370 ،يداج��س(دشاب يم مه لماك فراع زا هیانك يهاگ .تسا بسانتم يپراه يبیكرت شوقن اب میهافم نیا مامت هك ناوت يم ار ناسنا ر��س اب هدنرپ شقن ،ينافرع میهافم رب هولاع هتشرف ای يرپ« ،فیرعت ربانب .تسناد مه يرپ ای هتشرف زا يدامن مشچ هب و تسا شتآ زا شلصا هك تسا رپ بحاص ِمهوتم دوجوم لباقم .دشاب راكدب هك وید ِسكعب ،ت��سا راكوكین ًابلاغ و دیآ يمن ،1373 ،ادخهد(»دن��شاب وربوخ تیاهن هك نج ِنانز زا يعون .وید نیا يبرع فدارتم زا هك يرگید فیرعت رد نینچمه .)ير��پ لیذ ينارون فیطل م��سج« ناونعب ار نآ هتفرگ تروص كَلَم ينعی هژاو ،)كَلَم لیذ ،نامه( »دو��ش يم لك��شتم نوگانوگ لاك��شا هب هك نوچ يتایصوصخ دوش يم هظحلام هك هنوگنامه .دنا هدرك فیصوت ةلاه(تادوجوم نیا ندوب ينارون و ندوب وربوخ ،ندو��ب رپ بحاص

بوسحم ينمی شوخ دوجوم ببس نیدب و هدوب نابهگن و ظفاحم يور رب نآ ددعتم شو��قن دوجو ،اعدم نیا ِ هاوگ .ت��سا هد��ش يم هك درك شومارف دیابن هتبلا .تسا هرود نیا فورظ و تاجو��سنم شوخ و ریخ دامن ،ملاسا زا لبق راودا ِيمامت رد و هراومه نوفیرگ رد ار ناهاش زا يضعب يشنماخه نارود رد اریز تسا هدوبن ينمی .)107 ،1377 ،يبحم(مینیب يم دوجوم نیا نتشك و هزرابم لاح لبق ياه هنومن اب 18 و 17 ر��یواصت ياه نوفیرگ ة��سیاقم رد نارود رنه رد هناگود موهفم نیمه میو��ش يم هجوتم يملاسا زا

راكش ةنحص هك 17 ریوصت رد هتبلا .تسا هتفای موادت زین يملاسا ياه سكنفسا دننام هب نوفیرگ ،دریگ يم ربرد ار نوفیرگ نتشك و 18 ریوصت ِنوفیرگ دنچره .تسا هدش يحارط لاب نودب يملاسا رایسب ياه لاب ياراد ملا��سا زا شیپ ياه نوفیرگ هب تب��سن زین .داد صیخشت ار اهنآ ناوت يم تمحز هب هك تسا يرت كچوك

هجيتن

ِتادوجوم شوقن دربراك ءاشنم اب هطبار رد ،هدش ركذ بلاطم هب هجوت اب يفلتخم عبانم تفگ ناوت يم ،ناریا يملاسا نارود لاف��س رد يبیكرت ينییزت شوقن و ریطاسا ات يموجن و يبهذم ،ينافرع میهافم رب لمتشم نیا زا كیره ریثات قیقد نازیم هچرگ .دریگ يمربرد ار ناریا ملاسا زا شیپ میهافم دسر يم رظن هب اما ،درك صخشم يتسرد هب ناوت يمن ار عبانم .تسا هتشاد هنیمز نیا رد ار ریثات نیرتشیب يموجن و ينافرع زا ناسنا حور ِجورع اب طبترم میهافم ،يملا��سا نافرع هاگدید زا زا هك دوجو تدحو ِلصا نامه ای اتمه يب ياتكی هب نتسویپ و نیمز دربراك اب هطبار رد ،دوش يم بوسحم يملا��سا نافرع ينابم نیرت مهم .دسر يم رظن هب لمتحم هدنرپ -ناسنا يبیكرت ِتادوجوم ای يپراه شوقن .دنتسه ركذم تیسنج ياراد ينافرع میهافم اب طبترم ِيپراه شوقن هتبلا ياه تروص و يموجن میهافم زا ناوت يم ،ينافرع میهافم رانك رد نیرت مهم زا يكی .درب مان شوقن نیا قلخ عبنم نیرت مهم ناونعب يكلف ریاود دنك يرای شوقن زا هتسد نیا تخانش رد ار ام دناوت يم هك يلماوع ياه تروص ةدنهد لیكشت ِناگراتس ناونعب ًلاامتحا هك تسا يكچوك دروم رد بلاج تاكن زا .دوش يم هدهاشم اهنآ بلغا يور رب روبزم يكلف هك تسا يمیلسا شوقن اب اهنآ بلغا نتخیمآ مهرد ،يكلف روص شوقن .دشاب اهنآ ندوب نمی شوخ و دعس هب فوطعم دناوت يم ًلاامتحا رما نیا زین ناریا ملاسا زا لبق يریطا��سا تادوجوم يراذگریثات رهاظم زا يرامعم راثآ رد نآ ياه هنومن هك درك هراشا نوفیرگ شقن هب ناوت يم هب هتبلا .دوش يم هدید ناوارف ناریا ملا��سا زا لبق يراكزلف تانییزت و میهافم يواح رتشیب نلاوغم دورو زا لبق ات نوفیرگ شقن دسر يم رظن رما نیا تلع هك تسا هدوب تبثم میهافم ياراد ،اهنآ دورو زا دعب و يفنم .دشاب هتشاد شقن نیا هب اهنآ شرگن توافت رد هشیر دناوت يم ياه تیصخش اب ار شوقن نیا زا يخرب ناوت يم قوف عبانم رب هولاع ترضح ِدهده نوچمه ينآرق ًاضعب( تاناویح ياه نات��ساد و اه هصق ریوصت ناسنا رس اب ار اهنآ ،موهفم ِرتهب نایب يارب دنمرنه هك )نامیلس نج نوچ يئرمان تادوجوم زا يو ةنادنمرنه ياه يزادرپ لایخ ای ،هدرك

.تسناد طبترم يرپ و نورق ،ناریا يرگلافس رنه رد شوقن نیا دربراك نورق نیرت قنوررپ هدوب يناخلیا و يهاشمزراوخ ،يقوجلس راودا اب فداصم ق.ه تفه ات جنپ موجن ملع دشر ،روبزم راودا یط شوقن نیا دربراك نیرت مهم هك تسا مایخ نوچ ينادنمشناد دوجو صوصخب یكلف روص دربراك ،نآ عبت هب و شقن هب روبزم ماوقا قیمع تاداقتعا زین و يسوط نیدلاریصن هجاوخ و ياه كلسم دشر زا رثاتم ِينافرع میهافم ةولاعب ناشتشونرس رد ناگراتس دربراك جاور دوجواب نینچمه .تسا هدوب راودا نیا رد هنایفوص و هنافراع ،ناریا يملاسا ةنیلافس فلتخم ياه هنوگ رد يبیكرت تادوجوم شوقن و هدنك شقن ،يیانیم ،ماف نیرز عاونا رد روبزم شو��قن تفگ ناوت يم .تسا هتفرگ رارق هدافتسا دروم رتشیب روبزم راودا يط باعل ریز يشاقن توافت ،روبزم يبیكرت ِتادوجوم شوقن اب هطبار رد مهم ةتكن كی اب سكنف��سا و يپراه شوقن صوصخب اهنآ بلغا ةرهچ يحارط ةوحن اهنآ ملاسا زا لبق رد هك انعم نیدب .تسا ملاسا زا لبق نارود ياه هنومن تسود يیاه هرهچ اب يملاسا نارود رد و ربتس و نشخ يیاه هرهچ اب ار مامت هچره ِيیابیز و تفارظ اب و موصعم يهاگ يتح و نابرهم و ينتشاد .دنا هدرك يحارط يراذگریثات مدع ،يبیكرت تادوجوم شوقن دروم رد رگید مهم ةتكن تخاس ياه هویش رد نآ ةدرتسگ ریثات مغریلع اهنآ قلخ رد ينیچ رنه هك تسا يملاسا نارود رد ناریا يرگلاف��س رنه فلتخم راودا نییزت و روشك يرگلافس رنه رد يشوقن نینچ جاور مدع ،مه رما نیا تلع هتبلا .تسا نیچ راودا زا لماك ریثات اب اه نوفیرگ تفگ ناوت يم يیاهن يدنب عمج رد ملاسا زا دعب و لبق میهافم زا يبیكرت اب اه سكنف��سا ،ملا��سا زا لبق نارود يرگلافس رنه رد يملاسا عبانم ریثات تحت صاخ روطب اه يپراه و .دنا هتفر راكب و هتفرگ لكش ناریا يملاسا

اه تشون یپ

1 Sphinx. 2 Grififin.

3Harpy. 4 www.lacma.org/.

5 www.britishmuseum.org/.

6 www.smb.museum/.

7http://www.asia.si.edu/.

8 http://www.asia.si.edu/.

يانبم رب ار باعلریز ةدنك شقن اب لاف��س ،يملاسا لاف��س ناصصختم 9 ای سورگ عون و د��نك قآ و لمآ عون يلك هور��گ ود هب نآ تخا��س و ك��ینكت

ياه باعل يور رب هدنك شوقن ،دنك قآ و لمآ عون رد .دنا هدومن میسقت ولما��ش يصوصخب ياه لحم سپس و هتفرگ ماجنا يناوغرا و درز ،زب��س دننام گنراگنر هدیشاپ زا يریگولج كینكت نیا ندرب راكب زا فده .دوش يم ي��شاقن فرظ زا يا هزادنا ات ولماش ای سورگ ينعی مود عون تخا��س .تسا اهگنر رارف ای ند��ش اب ادتبا نیلاف��س فورظ هك بیترت نیدب ؛ت��سا توافتم دنك قآ و لمآ عون اب ار فرظ حطس زا يطاقن سپس و هدش هدناشوپ گنر دیفس يلگ باعل ش��شوپ يهاگ و تسا ناسنا شقن و ناگدنرپ ،تاناویح لماش رتشیب هك هدنك شوقن اب .دنا هدرك ي��شاقن ،هتفای نییزت يراموط يمیل��سا ياهلگ اب هك يفوك ةت��شون زمرق يهاگ و يا هوهق ،درز ،زب��س امومع هورگ نیا شیارآ رد هتفر راكب ياهگنر .)662-762 ،9731 ،يدیحوت(دشاب يم نشور لاومعم )etteuohliS(تئولیس هب فورعم باعل ریز یشاقن ةنیلاف��س 10 ياه هنحص زا بلغا رگلافس نادنمرنه .دنا هد��ش نیئزت های��س و يبآ گنر ود اب رب ار هایس شوقن يصاخ تراهم اب و هدرك هدافت��سا راك��ش و يگدنزاون ،صقر يضعب زین و ناجرج ،ناشاك ،ير ياهره��ش .دنا هدرك ي��شاقن يبآ هنیمز يور لاف��س هنوگنیا تخا��س ةدمع زكارم زا ناریا برغلام��ش يزا��سلافس زكارم زا .)372 ،نامه(دنا هدوب 11 http://www.asia.si.edu/.

12 http://www.asia.si.edu/.

13 www.britishmuseum.org/.

14 www.louvre.fr/en.

15 www.smb.museum/.

.)يوسرَب لیذ ،1373 ،ادخهد(.لااب فرط ،يناقوف تهج :يوسرَب 16

عبانم تسرهف

،لوا پاچ ،لوا د��لج ،نلا��یگ باتك ،)1374(م��یهاربا ،ي��نابرع حلا��صا .نارهت ،ناریا نارگشهوژپ هورگ تاراشتنا راودا رد نآ شو��قن ي��سررب و يرگلاف��س رنه ،)1382(همطاف ،ير��بكا ،لوا ةرود ،سردم تیبرت هاگ��شناد ،رنه يشهوژپ يلیلحت ةمانلصف ،يملا��سا

.1-16 صص ،موس ةرامش ياه هنیلاف��س يناویح شوقن ءا��شنم ي��سررب ،) 1387(سابع ،ير��بكا

.16-7 صص ،2 هرامش ،هیام شقن همانلصف ود ،كلیس ياه هپت .نارهت ،تمس تاراشتنا ،يرگلافس رنه و نف ،)1379(قیاف ،يدیحوت يمرف تلاوحت ریس و نیفیرگ يسانشدامن ،)1387(هدیمح ،يراصنا رباج

.98-105 ،هام ریت ،رنه هام باتك ،ملاسا زا شیپ ناریا رنه رد نآ ،يریاح زانرف ،يملاسا لافس ،)1384(.ج ت��سنرا ،هبورگ و رصان ،يلیلخ

.نارهت ،گنراك رشن ، 7ج و اه هروط��سا رب يدمآرد ،)1385(ما��هلا ،يرو��صنم و م��ساقلاوبا ،روداد

.نارهت ،ءارهزلا هاگشناد و رهلك تاراشتنا ،ناتساب دهع رد دنه و ناریا ياهدامن اضردمحم همجرت ،2 و 1 دلج ،هدا��س نابز هب موجن ،)1374(ریام ،يناگد

.نارهت ،يسانشاتیگ تاراشتنا ،روپ هجاوخ .مق ،تسفا پاچ ،يربكلا ناویحلا ةایح ،)1364(يسوم نبدمحم ،يریمد و پاچ هسسؤم ،دیدج هرود ،ادخهد ةمان تغل ،)1373(ربكا يلع ،ادخهد .نارهت ،نارهت هاگشناد تاراشتنا

،رضاح رصع ات خیرات زا شیپ نارود زا ناریا لاف��س ،)1377(لایل ،يعیفر .نارهت ،يلواسی تاراشتنا ،ينافرع تاریبعت و تاحلاطصا گنهرف ،)1370(رفعج دی��س ،يداج��س

.نارهت ،يروهط تاراشتنا دلج ،ناریا يسامح -يریطا��سا گنهرف ،)1386(تخد نیهم ،نایقیدص

.نارهت ،يگنهرف تاعلاطم و يناسنا مولع هاگشهوژپ ،لوا اه سكنفسا تایح موادت ،) 1388( ابیز ،روپ مظاك و نیسح ،تسود دباع ،ناتسمز ،13 هرامش ،هرگن همانلصف ،يملاسا هرود رنه رد يناتساب ياه يپراه و

.81-91 صص دی��س ةمجرت ،25 ج ،نازیملا ری��سفت همجرت ،)1353(يیابطابط هملاع

.نارهت ،يدمحم تاراشتنا نوناك ،ينادمه يوسوم رقاب دمحم يادتبا زا(ناریا رد يرگلاف��س و لافس ،)1383(للها فی��س ،درف شخبماك

.نارهت ،سونقق تاراشتنا ،)رصاعم نارود ات يگنسون -يا هنا��سفا تادوجوم لباقتم تاریثات ي��سررب ،) 1381(زانرهم ،ي��مرك ،انعم و لكش رب دیكات اب رگیدكی رب نیرهنلا نیب و ناریا نهك ندمت ود يبیكرت

.نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،رنه شهوژپ ةتشر ،دشرا يسانشراك ةمان نایاپ ،مدرم و رنه ةلجم ،ناریا يلافس شوقن هب يهاگن ،)1345(امی��س ،نابوك

.13-17 صص ،)رذآ( 50 ش ،4-5 هرود هاگشناد تارا��شتنا ،يبیبح زورهب ةمجرت ،ناریا رنه ،)1377(هردنآ ،رادگ

.نارهت ،يتشهب دیهش يسیع ،ي��شنماخه و دام نارود رد ناریا رنه ،)1371(نامر ،نم��شریگ

.نارهت ،يگنهرف و يملع تاراشتنا ،مانهب .توریب ،راونلااراحب ،)ق.ه 1403(يقت دمحم نب رقاب دمحم ،يسلجم ات( ناریا رنه رد راكش شوقن يسررب و هعلاطم ،) 1377(اضردیمح ،يبحم هاگشناد ،رنه شهوژپ ةتشر ،دشرا ي��سانشراك ةمان نایاپ ،)هیوفص ةرود نایاپ

.نارهت ،سردم تیبرت ,یركاذ هوك��ش ةمجرت ,یناریا ماف نیرز لاف��س ،)1382(رویلا ,نو��ستاو

.نارهت ,شورس تاراشتنا ،برغ و قر��ش رنه رد اهدامن يا هرا��گن گنهرف ،)1380(ز��میج ،لا��ه

.نارهت ،رصاعم گنهرف تاراشتنا ،يدازهب هیقر ةمجرت يتعنص نویامه ةمجرت ،ناتساب قرش رد ناریا ،)1381(تسنرا ،دلفستره دیهش هاگشناد و يگنهرف تاعلاطم و ينا��سنا مولع هاگشهوژپ تارا��شتنا ،هداز

.نارهت ،نامرك رنهاب Blair, Sheila. Bloom, Jonathan)1994(, The Art and Architecture of Islam 1250-1800, Yale, University Press, London.

Calmeyer, Petal )1972(, Das Tier in der Kunst Irans, linden–museum, Stuttgart.

Fehrevari, Geza )2000(, Ceramics of the islamic worlds in the Tareq Rajab museum, Tauris.

Guratola,Givovani)2006(, Persian Ceramics from the 9th to the 14th century, Skira Editore S.P.A, Italy.

Hawkins, joycem)1986(, The oxford reference dictionary, Oxford university press. New York.