The Effectiveness of Foot Tactile Stimulation on Level of Consciousness and Physiological Parameters in Comatose Patients Admitted to the Intensive Care Unit

(1)

April-May 2021, Volume 16, Issue 1

The Effectiveness of Foot Tactile Stimulation on Level of Consciousness and Physiological Parameters in Comatose Patients Admitted to the Intensive

Care Unit

Ahmadi M¹, Rejeh N^2*, Heravi Karimooi M³, Tadrisi S.D⁴, Madani S.J⁵, Radpay B⁶

1- MSc Student in Critical Care Nursing, Shahed University, Tehran, Iran.

2 - Professor, Department of Nursing, Faculty of Nursing and Midwifery, Shahed University, Tehran, Iran.

3- Associate Professor, Department of Nursing, Faculty of Nursing and Midwifery, Shahed University, Tehran, Iran.

4- Associate Professor, Trauma Research Center, Faculty of Nursing, Baqiyatallah University of Medical Sciences, Tehran, Iran.

5- Assistant Professor, Trauma Research Center, Faculty of Medical, Baqiyatallah University of Medical Sciences, Tehran, Iran .

6- Professor, Shohada Tajrish Medical Center, Shahid Beheshti Medical Center, Tehran, Iran.

Corresponding author: Rejeh N, Department of Nursing, Faculty of Nursing and Midwifery, Shahed University, Tehran, Iran.

E-mail: [email protected]

Received:4 Aug 2020 Accepted: 18 Oct 2020

Abstract

Introduction: Hospitalization in intensive care units results tactile deprivation, which may cause level of consciousness and physiologic imbalance. Foot tactile stimulation can influence the level of consciousness in comatose patients. The aim of this study was to examine the effects of foot tactile stimulation on level of consciousness and physiological parameters in comatose patients admitted to the intensive care unit.

Methods: This randomized clinical trial was conducted on 60 patients with coma who were hospitalized in the intensive care units of Shohadaye Tajrish Hospital in Tehran in 2019. The subjects were assigned in two groups of experimental and control, by using randomize blocked allocation. In experimental group, feet, ankles and soles of patients were touched for 10 minutes twice a day for three days (morning and evening). The level of consciousness was recorded using Glasgow Coma Scale. The level of consciousness and physiological parameters (blood pressure, respiratory rate, and pulse rate) were recorded from the 1st to 3th day of admission (before, immediately, 30 min after intervention). Data were analyzed using descriptive and inferential statistics and analyzed using SPSS- v 20.

Results: According to the results, foot tactile stimulation significantly decreased physiological parameters in the experimental group each therapeutic session (P < 0.05). Moreover, Multivariate analysis revealed a significant difference between experimental and control groups in level of consciousness at all-time points (P<0.05).

Conclusions: The foot tactile stimulation could increase the level of consciousness and stability of physiological parameters in comatose patients. it should be recommended for increasing level of consciousness in comatose patients., if it is administered frequently for long term.

Keywords: Level of consciousness, Coma, Intensive care unit, Tactile stimulation, Touch.

(2)

ناراکمه و یدمحا میرم

یشهوژپ هلاقم یراتسرپ شهوژپ هیرشن

1 هرامش ،16 هرود ،1400 تشهبیدرا و نیدرورف

ریغ نارامیب رد کیژولویزیف یاهرایعم و یرایشوه تیعضو رب اهاپ یسمل تاکیرحت یشخبرثا هژیو تبقارم شخب رد یرتسب رایشوه

6یپدار نامزلا عیدب ،⁵ یندم للاج دیس ،⁴یسیردت دوواد دیس ،³یومیرک یوره هدیجم ،^*2هژر دیهان ،¹ یدمحا میرم

.ناریا ،نارهت ،دهاش هاگشناد ،ییامام و یراتسرپ هدکشناد ،هژیو تبقارم یراتسرپ دشرا یسانشراک یوجشناد -1 .ناریا ،نارهت ،دهاش هاگشناد ،ییامام و یراتسرپ هدکشناد ،یراتسرپ هورگ ،داتسا - 2 .ناریا ،ناریا ،نارهت ،دهاش هاگشناد ،ییامام و یراتسرپ هدکشناد ،یراتسرپ هورگ ،رایشناد -3 .ناریا ،نارهت ،)جع( هلا هیقب یکشزپ مولع هاگشناد ،یراتسرپ هدکشناد ،امورت تاقیقحت زکرم ،رایشناد -4 .ناریا ،نارهت ،)جع( هلا هیقب یکشزپ مولع هاگشناد ،یکشزپ هدکشناد ، امورت تاقیقحت زکرم ،رایداتسا -5 .ناریا ،نارهت ،يتشهب دیهش يکشزپ مولع هاگشناد ،شیرجت یادهش ينامرد و يشزومآ زکرم ،داتسا -6 .ناریا ،نارهت ،دهاش هاگشناد ،ییامام و یراتسرپ هدکشناد ،یراتسرپ هورگ ،،داتسا ،هژر دیهان :لوئسم هدنسیون nrejeh@yahoo.com :لیمیا 1399/7/26 :شریذپ خیرات 1399/5/13 :تفایرد خیرات

هدیکچ لداــعت و یرایــشوه حطــس دــناوت یــم و هدــش یــسح تــیمورحم هــب رــجنم هژــیو تــبقارم ياــه شــخب رد ندــش يرتــسب :هــمدقم هــعلاطم نــیا .دــشاب رــثؤم رایــشوه رــیغ ناراــمیب يرایــشوه حطــس رــییغت رد دــناوت يــم اــهاپ ســمل .دــنک لــتخم ار راــمیب یــکیژولویزیف رایــشوه رــیغ ناراــمیب رد کــیژولویزیف یاــهرایعم و یرایــشوه تــیعضو رــب اــهاپ یــسمل تاکــیرحت یــشخبرثا رــیثات نــییعت فدــه اــب .دــش ماــجنا هژــیو تــبقارم شــخب رد یرتــسب یادهــش ناتــسرامیب هژیو ياــه تــبقارم شــخب رد يرتــسب رایــشوه رــیغ راــمیب 60 يور رــب یــنیلاب یــیامزآراک هــعلاطم نــیا :راک شور .دــنتفرگ رارــق لرــتنک و نوــمآ هورــگ ود رد یــکولب یــفداصت تروــص هــب اـــه هـــنومن .دــش ماــجنا 1398 لاــس رد نارــهت رهــش شــیرجت تــبون ود رد( زور رد راــب ود یــلاوتم زور 3 تدــم هــب نــییاپ هــب چــم زا ،یراــشف لاــمعا هــنوگره نودــب اــپ چــم ســمل نوــمزآ هورــگ رد یاــهرایعم و )وگــسلاگ ياــمک ساــیقم زا هدافتــسا اــب( يرایــشوه حطــس .دــنتفرگ رارــق هــقیقد 10تدــم هــب راــب رــه )رــصع و حــبص اه هداد .دــش تــبث هــلخادم ماــمتا زادــعب هــقیقد 30،هــلخادم زا دــعب هــلصافلاب ،هــلخادم زا لــبق )ضــبن ناــبرض و نوخراـــشف( کــیژولویزیف .دندــش لــیلحت و هــیزجت 20 هخــسن ^SPSS رازــفا مرــن قــیرط زا و یطابنتــسا و یــفیصوت راــمآ اــب دوــب راد یــنعم تواــفت لرــتنک و نوــمزآ هورــگ ود رد کــیژولویزیف یاــهرایعم ،اــهاپ ســمل هــلخادم هــسلج رــه زا دــعب :اــه هــتفای .)P>0/05( تــشاد یراد یــنعم تواــفت هورــگ ود نــیب تاــسلج هــمه رد يرایــشوه حطــس ســنایراو زــیلانآ ،نــیا رــب هولاــع .)P>0/05(

ناراــمیب رد کــیژولویزیف یاــهرایعم لداــعت زــین و يرایــشوه حطــس دوــبهب رد اــهاپ ســمل تــبثم رــیثأت هــب هــجوت اــب :یرــیگ هــجیتن هژــیو ياــه شــخب رد رایــشوه رــیغ ناراــمیب يرایــشوه حطــس شــیازفا تــهج تدــم یــنلاوط یرــیگراکب تروــص رد ،رایــشوه رــیغ .دوــش يــم داهنــشیپ .هژیو تبقارم شخب ،یرایشوه تیعضو ،سمل :اه هزاودیلک

همدقم راــچد هــک یــنارامیب زا تــبقارم یارــب هژــیو یاــه تــبقارم شــخب یــنارامیب .تــسا هدــش یــحارط هدــننک دــیدهت و دیدــش تلالاــتخا یاهرجیــسورپ عاوــنا تحت دنوــش یم یرتــسب شــخب نــیا رد هــک یاــه یرادــیاپان ثــعاب هــک دــنریگ یــم رارــق یــمجاهت دادــعت و نوــخ راــشف شــیازفا رــیظن کــیمانیدومه یاــه صخاــش

.)1-2( دوــش یــم یرایــشوه حطــس رد للاــتخا زــین و ضــبن حطــس تارــییغت ندــش رــت مــیخو و اــمغا تدــم لوــط شــیازفا ،بــیترت نــیمه هــب .تــسا هارــمه رــتدب جــیاتن اــب یرایــشوه رد للاــتخا لــیلد هــب دــنا هدــنام هدــنز هــک یناــسک رتــشیب رــیخأت .)3( دنتــسین یداــع یــگدنز هــب رداــق یتخانــش درــکلمع

(3)

دــننام یددــعتم ضراوــع یرایــشوه حطــس یدوــبهب دــنور رد هــب ار نویــساریپسآ و یراــشف مــخز ،یــنومونپ ،یــسفنت ییاــسران زا .)4( دنــشاب یم درــف تاــیح هدــننک دــیدهت هــک هتــشاد هارــمه هژــیو تــبقارم یاــه شخب رد ناراــمیب رد تلاکــشم نیرت عیاــش 60 زا شــیب دوــش یم هدز نــیمخت هــک تــسا یــسح تــیمورحم ، .)5( دنوــش یم صــقن نــیا راــچد ناراــمیب % هــک دــهد یم ناــشن )2007( ناراکــمه و ^Samuelson هــعلاطم هژــیو تــبقارم شــخب رد زور 10 لــقادح هــک یــنارامیب زا %66 نــیح رد ار یــسح تــیمورحم زا یــشان ضراوــع ،دــنا هدوب یرتــسب ناراــمیب نــیا .)6( دــنا هدرک هــبرجت صــیخرت زا ســپ اــی یرتــسب و یرادــیب ظــفح لوئــسم یاهراتخاــس و زــغم بیــسآ تــلع هــب ،تدــم یــنلاوط یــتکرحیب ،هــنیمز یراــمیی زا یــشان یرایــشوه دودــحم و سوــبحم یاــه طیحم رد نــتفرگ رارــق ،عاــمتجا زا یرود و هژــیو تــبقارم یاــه شخب رــیظن یــسح تاکــیرحت رــظن زا رــقف راــچد یــلخاد و یــجراخ تاکــیرحت هــب خــساپ رد یــناوتان تــیمورحم .)7( دنوــش یم یــسح یاــهدادنورد شــهاک و یــسح کیژولویزیف تارــییغت لــیبق زا یرامــشیب یــفنم یاــهدمایپ یــسح ،یگدرــسفا ،روتوموکیاــس یدــنک ،یــکاردا تارــییغت ،ییایمیــشویب و یارب ناتــسرامیب رد یرتــسب تدــم لوــط شــیازفا نآ لاــبند هــب و لــیلد هــب یــیامغا ناراــمیب نــینچمه .)8( دراد هارــمه هــب ناراــمیب یــجراخ و یــلخاد تاکرــحم هــب یــهد خــساپ یــیاناوت رد رــییغت هــک یــتامادقا زا یــکی .)9( دنوــش یــم یــسح تــیمورحم راــچد ضراوــع و یــسح تــیمورحم زا یرــیگولج روــظنم هــب ناوــت یم رت عیرــس هــچ رــه جورــخ و رایــشوه اــن ناراــمیب رد نآ زا یــشان طــسوت یــسح تاکــیرحت زا هدافتــسا .داد ماــجنا نآ زا راــمیب درکلمع حطــس شــیازفا و کبــشم هدــننک لاــعف متــسیس کــیرحت .)10-11( دــش دــهاوخ یرایــشوه حطــس اــقترا ثــعاب یتخانــش هوــقلاب یاهدرواتــسد هــسسؤم 1950 هــهد رد راــب نیتــسخن یرــیگراکب هــک درــک تــیامح ار هدــیا نــیا ایناولیــسنپ رد یرــشب یاــهدادنورد ندوــمن مــهارف اــب یــیامغا کــیرحت یاــه همانرب و رایــشوهان زا یدوــبهب هــجرد و نازــیم دــناوت یم یــطیحم کــیرحت .)12( دــهد دوــبهب ار کیتپانیــس یــهد بــصع ًلااــمتحا رــطخ شــهاک فدــه اــب هــک تــسا یــنامرد یرــیگراکب یــسح راــمیب فــلتخم یاه خــساپ یدوــبهب لیهــست و یــسح تــیمورحم یصخــش هناتــسآ ساــسا رــب نآ رد و درــیگ یم تروصرایــشوهان روــظنم هــب ،بــسانتم ســناکرف و تدــش اــب یــتاکیرحت راــمیب راکــشآ یراــتفر یاه خــساپ زورــب و یــهاگآ ،یــگتخیگنارب شــیازفا رادــیب اــب یــسح کــیرحت .)13( دوــش یم هدرــب راک هــب راــمیب رد

یدوــبهب تفرــشیپ بــجوم کبــشم هدــننک لاــعف متــسیس ندوــمن رــیثأت تــحت ملاــس یاه نوــسکآ رد هــک نــیا اــب ددرــگ یم زــغم یاــه هــناوج ناوــنع تــحت یــبناج یاــه طبار ،تاکــیرحت نــیا تــیلاعف ددــجم یهدنامزاــس هــب هــک ددرــگ یم داــجیا یــبناج نــیا رــب هولاــع یــسح تاکــیرحت .)14( دــیامن یم کــمک یزــغم هدوــمن لیهــست زــغم رد ار یــسپانیس تاــطابترا و اــه تیردند دــشر ار نآ اــب لــماعت و طــیح زا یــهاگآ و یروعــش تــیلاعف هــجیتن رد و تدــش زا هــک یــتروص رد تاکــیرحت نــیا .)8( دــنهد یم شــیازفا ،دنوــش رارکت قــیقد و بــسانم روــط هــب و هدوــب رادروــخرب یبــسانم هــب ار یرــتلااب درــکلمع حطــس و هدــش رایــشوه رت عیرــس راــمیب هــب اــمغا رد ار یرــتمک ناــمز تدــم نــیاربانب و دروآ دــهاوخ تــسد .)15( دوــب دــهاوخ رــس ریــس دوــبهب زا یصخاــش ناوــنع هــب یرایــشوه حطــس شــیازفا تاــعیاض لاــبند هــب صوــصخ هــب لاــحدب ناراــمیب رد ،یراــمیب یا هــلخدم و تــبقارم عوــن رــه اذــل .ددرــگ یــم حرــطم یزــغم یــم دوــش ناراــمیب نــیا یرایــشوه حطــس شــیازفا هــب رــجنم هــک یــسح تاکــیرحت داــجیا .دــهد ءاــقترا ار راــمیب یــهگآ شــیپ دــناوت یرورض یاــهتبقارم نــیا هــلمج زا یــیامغا ناراــمیب یارــب رادــفده یــم رارــق تــلفغ دروــم هژــیو یاــه تــبقارم شــخب رد هــک تــسا هــمانرب کــی زا هدافتــسا هــک تــسا نــیا رــب ضرــف .)16( درــیگ تلالاــتخا زا هــک یدارــفا رــب هــتفای راتخاــس یــسح تاکــیرحت دوــبهب دــنور دــناوت یــم دــنرب یــم جــنر دیدــش یرایــشوه حطــس زا یــفلتخم عاوــنا .)17( ددرــگ تــیمورحم زا عــنام و لیهــست ار یــسمل و یــیایوب ،ییاونــش ،یرادــید دــننام یــسح تاکــیرحت رد .)18( درــیگ رارــق هدافتــسا دروــم ناراــمیب نــیا رد دــناوت یــم رد یــسح کــیرحت هــمانرب یارــجا زا یــشان دــیاوف هــنیمز نــیا هدهاــشم یددــعتم تاــعلاطم رد یرایــشوه للاــتخا اــی ناراــمیب رد ندــش ســمل زا تــیمورحم هــکنیا هــب هــجوت اــب .تــسا هدــش تــسا ساوــح ریاــس زا رتعیاــش هژــیو یاــه تــبقارم یاــه شــخب رــترثوم ساوــح ریاــس اــب هــسیاقم رد یــسمل تاکــیرحت زا هدافتــسا داد ناــشن )2013( ناراکــمه و هداز نــسح هــعلاطم .)7( تــسا ناراــمیب یرایــشوه حطــس شــیازفا ثــعاب یــسح تاکــیرحت هــک

Urenjaphol هــعلاطم نــینچمه .)16( دوــش یم یزــغم یاــمورت رد ار یــسح تاکــیرحت هــمانرب تــبثم رــیثأت )2009( ناراکــمه و یاــمورت زا یــشان یــیامغا و رایــشوهان ناراــمیب یرایــشوه حطــس یــبط یاــه ناــمرد لــمکم شور نــیا .)13( داد ناــشن یزــغم

(4)

یــمومع یزاــس مارآ هــب ناوــت یــم نآ یــلصا عــفانم زا و هدوــب کــیژولویزیف مــئلاع رد یرادــیاپان نآ لاــبند هــب هــک درــک هراــشا یــسررب اــب )2011( ناراکــمه و یروــس .)19( ددرــگ یــم لرــتنک هــتیژآ ناراــمیب ینایرــش نوــخ نژیــسکا یور رــب ســمل رــیثات شــیازفا ثــعاب ســمل هــک دــنداد ناــشن نویــسلایتنو تــحت نویــسلایتنو تــحت ناراــمیب ینایرــش نوــخ نژیــسکا عابــشا تاکــیرحت داــجیا هــک تــسا نآ رــگنایب دهاوــش .)20( دوــش یــم ندــش یرتــسب ناــمز ،یــسح تــیمورحم رــطخ شــهاک اــب یــسح یــم ار راــمیب بارــطضا و هدرــک هاــتوک ار هژــیو شــخب رد راــمیب یــبصع هکبــش کــیرحت ثــعاب یــسح تاکــیرحت .)21( دــهاک یدوــبهب ندــش هتــسهآ بــجوم هــک یــسح تــیمورحم زا و هدــش تاکــیرحت عورــش .)22( دــنک یــم یریگــشیپ ،دوــش یــم راــمیب یدایز تــیمها یزــغم هــبرض زا ســپ هــیلوا یاــه ناــمز رد یــسح ،یرایــشوه حطــس شــیازفا و کــیژولویزیف مــئلاع رد یرادــیاپ رد .)16( دراد یراــمیب تدــم یــنلاوط یــهگآ شــیپ و راــمیب یدوــبهب یــسح تاکــیرحت هــمانرب زا هدافتــسا هــک درادــن دوــجو یدهاوــش یــم هدافتــسا یرایــشوه و یــگتخیگنارب شــیازفا تــهج هــک هــکنآ مــغریلع ،لاــح نــیا اــب .)8( دــشاب رــضم راــمیب یارــب ،دوــش تاکــیرحت هــمانرب تــبثم رــثا زا یــکاح فــلتخم تاــقیقحت جــیاتن .دــشاب یم ناراــمیب یرایــشوه حطــس رــب فــلتخم یاــه ســح یــنیلاب ظاــحل هــب اــه هــمانرب نــیا ناــنیمطا و راــبتعا نوــنکات اــما ددــعتم تاــعلاطم نــیب رد نوــچ .تــسا هــتفرگن رارــق دــییأت دروــم و کرــحم یرــیگراکب ناــمز تدــم ،یــندب عــضوم ،کرــحت عوــن

ریاــس زوــنه و .)23( تــسا هدوــب تواــفتم هدــش یرــیگ هزادنا جــیاتن اــب .تــسا هدــش هنخانــشان ریاــس یــسح تاکــیرحت تــبثم تارــیثات اــهیرامیب هطــساوب هــچ رایــشوه رــیغ ناراــمیب شــیازفا هــب هــجوت و دــبلط یــم ار لیاــسم هــب رتــشیب هــجوت موزــل اــهامورت هــچ و هــعلاطم یراتــسرپ تــبقارم رد رــگن لک تــبقارم رــب دــیکات اــب رــب اــهاپ یــسمل تاکــیرحت یــشخبرثا یــسررب فدــه اــب رــضاح رایــشوه ریغ ناراــمیب کــیژولویزیف یاــهرایعم و یرایــشوه حطــس قــیرط نــیا زا اــت دــش ماــجنا هژــیو تــبقارم شــخب رد یرتــسب یرتــسب ناــمز شــهاک و یراتــسرپ تــبقارم دوــبهب هــب دــناوتب .دــیامن کــمک ناراــمیب راک شور یــنیلاب یــیامزآراک یــبرجت هــمین هــعلاطم کــی رــضاح شــهوژپ لاــس هاــم نــیدرورف اــت 98 هامرویرهــش زا هــعلاطم نــیا .دــشاب یــم شــیرجت یادهــش هژــیو یاــه تــبقارم یاــه شــخب رد و1399 رــیغ نز ناراــمیب شــهوژپ هــعماج .دــش ماــجنا نارــهت رهــش یاــه شــخب رد یرتــسب کــیتامورتریغ لــلع هــب هــک رایــشوه مــجح .دوــب شــیرجت یادهــش ناتــسرامیب هــب هژــیو تــبقارم دانتــسا هــب و )24( هتــشذگ تاــعلاطم ساــسا رــب زاــین دروــم هــنومن نــییعت رــفن 30 هورــگ رــه رد ،شزــیر باــستحا و لــیذ لوــمرف .دــش

سپــس و سرتــسد رد شور زا ادــتبا ،یرــیگ هــنومن یارــب صــیصخت روــظنم هــب .دــش هدافتــسا یــکولب یــفداصت صــیصخت یــفداصت میــسقت شور زا لرــتنک و نوــمزآ هورــگ ود هــب یــفداصت کوــلب نــییعت ..دــش هدافتــسا یــیات راــهچ یاــه کوــلب اــب یــکولب طــسوت هــلخادم ماــجنا و قــیقحت مــیت دارــفا زا رــگید یــکی طــسوت تروــص اــه کوــلب ناــمدیچ زا علاــطا نودــب لوا رگــشهوژپ دــندوب تراــبع هــعلاطم هــب اــه هــنومن دورو یاــهرایعم .تــفرگ رد راــمیب نــس ،یراکــمه هــب راــمیب هداوــناخ اــی مــیق لــیامت :زا ساــسا رــب راــمیب یرایــشوه حطــس ،لاــس 60 اــت 18 هدودــحم دــنومچیر راــیعم ساــسا رــب یرارــقیب حطــس ،12 زا رــتمک ^GCS یرتــسب ،لاــمرن یزــغم نکــسا یــت یــس ،)-3 اــت +3( هدودــحم

هقباــس مدــع ،راــب نــیلوا یارــب هژــیو تــبقارم شــخب رد ندــش ،اــه مادــنا رد یــسح للاــتخا مدــع ،داــیتعا مدــع ،یــناور یراــمیب یا هنیمز یاــهیرامیب دوــجو مدــع ،یتــسوپ تلاکــشم دوــجو مدــع مدع :لماــش زــین هــعلاطم زا جورــخ یاــهرایعم .یــتاپورون و تــباید تکراــشم هــمادا هــب کــشزپ و ناراــمیب هداوــناخ اــی راــمیب تیاضر یــتبقارم یاــه هــمانرب رد راــمیب ناــمزمه تکرــش ،هــعلاطم رد هدــننک کوــلب یاــهوراد تــفایرد ،یــنامرد ژاــسام رــیظن هباــشم .دوــب یــنلاضع یــبصع یاــه یــگژیو همانــشسرپ لماــش اــه هداد یروآدرــگ یــلصا رازــبا

(5)

،کــیژولویزیف یاــهرایعم تــبث تــسیل کــچ ،یتخانــش تــیعمج .دــش هدافتــسا )^GCS( وکــسلاگ یرایــشوه حطــس یــبایزرا راــیعم هــک وکــسلاگ یاــمک هرــمن راــمیب یرایــشوه حطــس یــسررب رازــبا هــسسؤم رد )^Teasdale^&^Jennett¹⁹⁷⁴( طــسوت راــب نــیلوا یــیایاپ و یــیاور و یــحارط وکــسلاگ هاگــشناد باــصعا موــلع عوــمجم لــصاح نآ یــیاهن هرــمن .تــفرگ رارــق دــییأت دروــم نآ خــساپ و یــتکرح ،یمــشچ خــساپ هــعومجم رــیز هــس تارــمن زایتما .دــشاب یــم 15 رــثکادح و 3 زاــیتما لــقادح اــب راــمیب یــملاک .)25-26( تــسا یرایــشوه حطــس شــهاک یاــنعم هــب رــت نییاپ ناتــسرامیب هژــیو یاــه تــبقارم شــخب هــب هــعجارم اــب رگــشهوژپ ،شــخب رد یرتــسب ناراــمیب تــسیل یــسررب و شــیرجت یادهــش هــب رگــشهوژپ سپــس .دندــش ییاــسانش طیارــش دــجاو ناراــمیب حرــط دروــم رد یــتاحیضوت شــهوژپ یاــهدحاو هداوــناخ اــی مــیق بــسک اب هــعلاطم رد تکرــش هــب ناــشیا لــیامت تروــص رد و هــئارا اــه مادــنا ســمل .دوــمن باــختنا ار اــه هــنومن ،هــناهاگآ تــیاضر یــسانشراک یوجــشناد هــک رگــشهوژپ طــسوت ،اــه هــنومن هــمه نوــمزآ هورــگ رد .تــفرگ تروــص هژــیو تــبقارم یراتــسرپ دــشرا نــییاپ هــب چــم زا ،یراــشف لاــمعا هــنوگره نودــب اــپ چــم ســمل رــصع و حــبص تــبون ود رد ،زور رد راــب ود و هــقیقد 10 تدــم هــب تــسار ياــپ ســمل ادــتبا . .دــنتفرگ رارــق یــلاوتم زور 3 تدــم هــب هــب ســمل شور نــیا رد .دــش ماــجنا پــچ ياــپ ســمل سپــس و نــیا و دــیدرگ دراو مــظنم و هتــسهآ تروــصرهب يحطــس تروــص حطــس .دــش ماــجنا تــسد فــک ماــمت زا هدافتــسا اــب کــینکت راــشف( کــیژولویزیف یاــهرایعم تــبث تــسیل کــچ و یرایــشوه تداعــس گــنیروتینام هدهاــشم اــب )ضــبن ناــبرض دادــعت و نوــخ اــه هــنومن صــیصخت زا هــک یراتــسرپ طــسوت هورــگ هــس رد هــمانرب لرــتنک هورــگ .دــش تــبث و یرــیگ هزادــنا ،تــشادن علاــطا حطــس یاــه صخاــش و تــفایرد ار شــخب تــبقارم لوــمعم یاــه هورــگ یزاوــم لــصاوف رد کــیژولویزیف یاــهرایعم و یرایــشوه .دــش یــسررب نوــمزآ اــه هداد لــیلحت و هــیزجت تــهج ،تاــعلاطا یروآ عــمج زا ســپ یراــمآ هــمانرب زا هدافتــسا اــب ^SPSS-20 رازــفا مرــن هلیــسو هــب راــمآ زا ،تاــعلاطا جارختــسا زا ســپ .دــش لــیلحتو هــیزجت هدافتــسا تاــعلاطا لــیلحتو هــیزجت تــهج یطابنتــسا و یــفیصوت یاــه نوــمزآ زا ادــتبا شــهوژپ یاــه هداد لــیلحت یارــب .دــیدرگ لاــمرن یــسررب یارــب یا هــنومن کــت فونریمــسا -فورــگومولک یاــه هداد فــیصوت تــهج .دــش هدافتــسا یــمک یاــهریغتم ندوــب هــسیاقم یارــب .دــش هدافتــسا راــیعم فارــحنا و نــیگنایم زا ،یــمک

،لقتــسم يــت ،ياک روذــجم ،رــشیف یاــه نوــمزآ زا یاــهریغتم ی یراداــنعم حطــس .دــش هدرــب راکــب ســنایراو زــیلانآ و هتــسباو يــت .دــش هــتفرگ رــظن رد p<0/05 هــعلاطم نــیا رد .دــش تــیاعر هــعلاطم لــحارم هــیلک رد یــقلاخا تاــظحلام دــک اــب دهاــش هاگــشناد قلاــخا هــتیمک زا قلاــخا زوــجم یــیامزآراک زــکرم رد ذــخا IR.SHAHED.REC.1398.048

.دــیدرگ تــبث IRCT20110912007529N21 دــک اــب یــنیلاب تاــحیضوت شــهوژپ فادــها دروــم رد ناگدــننک تکرــش هــب تــفایرد ی هــناهاگآ هــمان تــیاضر ناــنآ زا و دــش هداد لــماک هنامرحم اــهنآ تاــعلاطا هــک دــش هداد ناــنیمطا ناراــمیب هــب .دــش ار هــعلاطم رد یراکــمه زا فارــصنا راــیتخا ناــمز رــه رد و هدــنام هــجوت اــب اــه هــنومن یمامت یارــب تلاــخادم نــینچمه .دــنراد تروــص مــناخ رگــشهوژپ طــسوت ناگدــننکتکرــش تیــسنج هــب شــهوژپ رد قلاــخا هدــش تــیاعر تاکــن هــلمج زا هــک تــفرگ .دوــب اه هتفای ینــس نــیگنایم ،هــعلاطم تــحت نز راــمیب 60 زا هــعلاطم نــیا رد نــیگنایم اــب یرتــسب یاــهزور و لاــس 51/29 ± 7/84 ناراــمیب رد یتخانــش تــیعمج یاــهریغتم عــیزوت .دوــب 51/29 ± 7/84 ،ود ياک ،لقتــسم یــت یاــه نوــمزآ جــیاتن ساــسارب هورــگ ود دوــب بــلطم نــیا دــیؤم یــنتیو نــم وــی و رــشیف قــیقد تــست ،تلاــیصحت نازــیم ،لــهأت تــیعضو ،نــس رــظن زا ناراــمیب هــک رد يرتــسب تــلع ،تاــیناخد لامعتــسا ،لاغتــشا تــیعضو ناــمز تــماخو تدــش ،یرتــسب یاــهزور دادــعت ،ناتــسرامیب حطــس ،شرــیذپ ناــمز یرارــقیب ناــمز حطــس نازــیم ،شرــیذپ هورــگ ود رد شرــیذپ ناــمز درد نازــیم ،شرــیذپ ناــمز یرایــشوه تــشادن دوــجو یراداــنعم فلاــتخا رــگیدکی اــب و دــندوب ناــسمه .)1لودــج( .)P<0/05(

اــب ررــکم یرــیگ هزادــنا ســنایراو زــیلانآ نوــمزآ زا هدافتــسا اــب یرایــشوه حطــس نــیگنایم ،هــلخادم زا لــبق روــتکاف رــثا لــیدعت مدــع تــلع هــب موــس زور رــصع ناــمز رد طــقف نوــمزآ هورــگ رد هورــگ رد روــتکاف یراداــنعم نــینچمه ،هورــگ و روــتکاف یراداــنعم اــب تواــفت نــیا رــثا تدــش و هدوــب یراداــنعم تواــفت یاراد .دــشاب یــم طــسوتم دــح رد نــهوک نوــمزآ زا هدافتــسا

(6)

هعلاطم دروم هورگ ود یتخانش تیعمج تاصخشم :1 لودج

صخاش هورگ

نومزآ اپ ژاسام

Mean ± S.D لرتنک Mean ± S.D

نس 49/90±7/24 52/63±8/26 لقتسم یت ، t)58(= -1/36 ، P=0/17

یرتسب زور نازیم 12/63±12/24 11/23±10/68 ینتیو نم وی

Z=0/01،P=0/98

لهات تیعضو درجم 25)41/7( 32)38/3( رشیف قیقد تست

P=0 /99

لهاتم 5)8/3( 7)11/7(

تلایصحت حطس

داوسیب 11)18/3( 11)18/3(

رؤکسا یاک X² )3(=0/45،P=0/69

یئادتبا 9)15( 10)16/6(

ملپید 6)10( 3)5(

یهاگشناد 4)6/7( 6)10(

یلغش تیعضو

راد هناخ 11)18/3( 9)15(

رؤکسا یاک X²)2(=0/45، P=0/79

لغاش 12)20( 12)20(

هتسشنزاب 7)11/7( 9)15(

تایناخد لامعتسا یلب 8)13/3( 5)8/3( رشیف قیقد تست

P=0/26

ریخ 22)36/7( 25)41/7(

زا هدافتسا حوطس

روتلایتنو یلب 24)40( 22)36/7( رشیف قیقد تست

P=0/76

ریخ 6)10( 8)13/3(

یرتسب تلع

یقورع یبلق 3)5( 12)20(

رؤکسا یاک X²)3(=7/73 ،P=0/05

یویلک 10)16/7( 5)8/3(

یسفنت 8)13/3( 7)11/7(

ریاس 9)15( 6)10(

روــتکاف یراداــنعم تــلع هــب موــس و مود زور حــبص یاــه ناــمز رد لــماع هورــگ یراداــنعم مدــع نــینچمه ،هورــگ رد روــتکاف و هــیقب رد و دــشاب یــم یرایــشوه حطــس لرــتنک رد هدــننک لیهــست

.)2لودــج( دــشاب یــمن یراداــنعم رــییغت یاراد اــه ناــمز

هعلاطم نامز لوط رد هورگ ود یرایشوه حطس هسیاقم :2 لودج

ررکم یریگ هزادنا سنایراوزیلانآ دعب هقیقد 30

S.D±Mean هلصافلاب

S.D±Mean S.D±لبقMean

نامز/هورگ

F=)1و57(= 7/21 ، P=0/009 : یرایشوه حطس لماع F=)1و57(=0/62 ، P=0/43 :هورگ لماع F)1و57(=0/61 ، P=0/43 :هورگ رد یرایشوه حطس 7/70±2/09

7/56±1/71 7/23±1/73

اپ ژاسام )1(

7/57±1/99 7/53±1/92

7/27±1/55 لرتنک )1(

7/69±1/64 7/15±1/64

اپ ژاسام )2(

7/60±1/92 7/63±1/84

7/23±1/50 لرتنک )2(

F=)1و57(= 11/07 ، P=0/002 : یرایشوه حطس لماع F=)1و57(=0/001 ، P=0/99 :هورگ لماع F)1و57(=7/52 ، P=0/008 :هورگ رد یرایشوه حطس

η_p²=0/11 Cohen’s d ,=0/7 7/77±2/71

7/37±2/17 7/27±2/10

اپ ژاسام )3(

7/43±2/11 7/40±2/04

7/13±1/67 لرتنک )3(

7/60±1/30 7/20±1/60

اپ ژاسام )4(

7/63±1/90 7/57±1/87

7/23±1/79 لرتنک )4(

(7)

η_p²=0/09 Cohen’s d ,=0/6 7/90±2/68

7/47±1/81 7/43±2/06

اپ ژاسام )5(

7/43±1/96 7/67±2/10

7/23±1/59 لرتنک )5(

η_p²=0/08 Cohen’s d ,=0/5 7/87±2/59

7/50±2/16 7/37±2/07

اپ ژاسام )6(

7/63±1/97 7/70±2/02

7/30±1/48 لرتنک )6(

موس زور رصع :)6( ،موس زور حبص :)5( ،مود زور رصع :)4( ،مود زور حبص :)3( ،لوا زور رصع :)2( ،لوازور حبص :)1(

اــب ررــکم یرــیگ هزادــنا ســنایراو زــیلانآ نوــمزآ زا هدافتــسا اــب ناــبرض دادــــعت نـــیگنایم هــلخادم زا لــبق روــتکاف رــثا لــیدعت تدــش و هدوــب یراداــنعم تواــفت یاراد نوــمزآ هورــگ رد ضــبن دــح رد نــهوک نوــمزآ زا هدافتــسا اــب لک رد تواــفت نــیا رــثا یراداــنعم تواــفت لرــتنک هورــگ رد اــما دــشاب یــم طــسوتم و هورــگ ،روــتکاف یراداــنعم مدــع هــب هــجوت اــب اذــل .درادــن دوــجو

ناوــت یــم )لوا زور رــصع زــجب( هورــگ رد روــتکاف رــثا یراداــنعم رد نیتور یاــه تــبقارم رــب هولاــع اــهاپ ســمل کـــیرحت تــفگ .)3لودــج( .دوــب راذــگ رــیثات ضــبن ناــبرض لــیدعت رد ،شــخب

هعلاطم نامز لوط رد هورگ ود ضبن نابرض هسیاقم :3 لودج

ررکم یریگ هزادنا سنایراوزیلانآ دعب هقیقد 30

F=)1و57(= 0/48 ، P=0/48 : بلق نابرض لماع F=)1و57(=3/14 ، P=0/08 :هورگ لماع F)1و57(=7/59 ، P=0/008 :هورگ رد بلق نابرض

η_p²=0/11 Cohen’s d ,=0/7 84/90±5/63

77/59±7/97 85/65±9/80

اپ ژاسام )1(

83/07±8/15 83/13±11/62

83/30±9/13 لرتنک )1(

F=)1و57(= 2/74 ، P=0/10 : بلق نابرض لماع F=)1و57(=0/79 ، P=0/37 :هورگ لماع F)1و57(=2/69 ، P=0/10 :هورگ رد بلق نابرض 78/74±10/26

84/66±10/34 83/44±9/26

اپ ژاسام )2(

83/33±9/67 84/23±13/35

83/73±10/59 لرتنک )2(

η_p²=0/08 Cohen’s d ,=0/5 81/73±5/41

77/05±8/30 83/77±9/16

اپ ژاسام )3(

84/41±10/54 85/83±14/19

85/17±11/96 لرتنک )3(

η_p²=0/09 Cohen’s d ,=0/6 84/87±6/88

79/47±10/41 84/15±8/73

اپ ژاسام )4(

84/74±10/72 86/17±14

85/50±11/75 لرتنک )4(

η_p²=0/09 Cohen’s d ,=0/6 85±6/78

79/60±10/41 84/26±8/27

اپ ژاسام )5(

84/89±10/64 86/20±13/71

85/73±11/69 لرتنک )5(

η_p²=0/08 Cohen’sd ,=0/5 83/17±6/48

79/13±7/93 83/83±8/60

اپ ژاسام )6(

83/79±10/11 84/93±13/43

85/27±11/21 لرتنک )6(

اــب ررــکم یرــیگ هزادــنا ســنایراو زــیلانآ نوــمزآ زا هدافتــسا اــب ینایرــش نوخ راــشف نــیگنایم هــلخادم زا لــبق روــتکاف رــثا لــیدعت نــیا رــثا تدــش و هدوــب یراداــنعم تواــفت یاراد نوــمزآ هورــگ رد یــم گرزــب دــح رد نــهوک نوــمزآ زا هدافتــسا اــب لک رد تواــفت اذــل .درادــن دوــجو یراداــنعم تواــفت لرــتنک هورــگ رد اــما دــشاب رــثا یراداــنعم و هورــگ ، روــتکاف یراداــنعم مدــع هــب هــجوت اــب

کـــیرحت تفگ ناوــت یــم )لوا زور حــبص زــجب( هورــگ رد روــتکاف لیدعت رد ،شــخب رد نــیتور یاــه تــبقارم رــب هولاــع اــهاپ ســمل .)4لودــج( .دوــب راذــگ رــیثات ینایرــش نوــخ راــشف نــیگنایم

(8)

هعلاطم نامز لوط رد هورگ ود ینایرش نوخ راشف نیگنایم هسیاقم :4 لودج

ررکم یریگ هزادنا سنایراوزیلانآ دعب هقیقد 30

F=)1و57(= 78/6 ، P=0/01 : نوخ راشف لماع F=)1و57(=56/1 ، P=0/21 :هورگ F)1و57(=28/5 ، P=0/02 :هورگ رد نوخراشف

η_p²=08/0 Cohen’sd ,=5/0 86/92±98/4

82/90±3/74 61/91±04/4

اپ ژاسام )1(

64/89±63/9 76/90±36/10

20/91±65/9 لرتنک )1(

F=)1و57(= 56/7 ، P=0/008 : نوخ راشف لماع F=)1و57(=29/1 ، P=0/26 :هورگ F)1و57(=54/4 ، P=0/03 :هورگ رد نوخراشف

η_p²=07/0 Cohen’s d ,=5/0 92/92±06/5

03/91±99/3 77/91±35/4

اپ ژاسام )2(

04/90±32/9 09/91±07/10

50/91±39/9 لرتنک )2(

F=)1و57(= 72/7 ، P=0/007 : نوخ راشف لماع F=)1و57(=91/0 ، P=0/34 :هورگ لماع F)1و57(=93/4 ، P=0/03 :هورگ رد نوخراشف

η_p²=08/0 Cohen’sd ,=5/0 47/92±28/5

42/90±88/3 43/91±26/4

اپ ژاسام )3(

81/89±22/9 84/90±03/10

30/91±30/9 لرتنک )3(

η_p²=09/0 Cohen’s d ,=6/0 24/92±24/5

03/90±12/4 01/91±58/4

اپ ژاسام )4(

20/89±42/9 23/90±13/10

69/90±44/9 لرتنک )4(

η_p²=09/0 Cohen’s d ,=6/0 13/93±15/5

93/90±70/3 72/91±98/3

اپ ژاسام )5(

69/89±11 09/91±13/11

97/90±06/11 لرتنک )5(

F=)1و57(= 61/3 ، P=0/06 : نوخ راشف لماع F=)1و57(=17/0 ، P=0/67 :هورگ لماع F)1و57(=02/4 ، P=0/05 :هورگ رد نوخراشف 76/92±77/5

52/90±41/4 74/91±72/4

اپ ژاسام )6(

02/89±94/10 42/89±50/10

52/89±18/9 لرتنک )6(

ثحب اــهاپ یــسمل تاکــیرحت رــیثأت یــسررب فدــه اــب هــعلاطم نــیا رــیغ ناراــمیب کــیژولویزیف یاــهرایعم و یرایــشوه حطــس رــب نــیا رد .دــش ماــجنا هژــیو تــبقارم شــخب رد یرتــسب رایــشوه هــب لرــتنک و نوــمزآ هورــگ ود رد اــه هــنومن صــیصخت شــهوژپ تــفرگ تروــص هدــش يدــنب هــکولب يــفداصت صــیصخت تروــص نــگمه لوا زور يرایــشوه حطــس نــیگنایم رــظن زا هورــگ ود و فلاــتخا هورــگ ود لوا زور يرایــشوه حطــس نــیگنایم .دــندوب دــنور رــضاح هــعلاطم رد .)P=0/43( تــشادن يراد يــنعم يراــمآ هورــگ ود رد ناراــمیب يرایــشوه حطــس هــنازور نــیگنایم تارــییغت فلاــتخا هــک داد ناــشن يــبایزرا زور 3 يــط لرــتنک و نوــمزآ تــشاد دوجو يرایــشوه حطــس هــنازور نــیگنایم نــیب يراد يــنعم ًلاــماک لرــتنک و نوــمزآ هورــگ ود هــکنیا هــب هــجوت اــب .)P=0/04(

،دوــب اــهاپ ســمل تــفایرد رد اــهنآ تواــفت اــهنت و دــندوب ناــسمه حطــس شــیازفا رد اــهاپ ســمل هــک دــهدیم ناــشن جــیاتن اذــل .تــسا هدوــب رــثؤم هــعلاطم دروــم ناراــمیب يرایــشوه ناراکــمه و ^Mandeep هــعلاطم ،رــیخا هــعلاطم اــب اتــسارمه هــبرض رایــشوه رــیغ ناراــمیب ماگــنه دوز کــیرحت رد )2012(

هورــگ رد يرایــشوه حطــس ياــه نــیگنایم تارــییغت زــین يزــغم نــیب يراد يــنعم فلاــتخا .دــیدرگ يــبایزرا لرــتنک و نوــمزآ )P =0/001( تــشاد دوــجو يرایــشوه حطــس هــنازور نــیگنایم ژاــسام رد يرایــشوه حطــس )1393( ناراکــمه و ناــیمیظع .)27(

يــنعم يراــمآ فلاــتخا لرــتنک هورــگ اــب یــیامغا ناراــمیب یاــهاپ شرازگ زــین )2006( ^Karma .)9( )P=0/001( تــشاد دوــجو يراد ناراــمیب هــناگجنپ ساوــح کــیرحت رــیثأت هــعلاطم رد هــک دــندومن يرایــشوه حطــس نــیگنایم نــیب نوــمزآ هورــگ رد رایــشوه رــیغ تــشاد دوــجو يراد يــنعم يراــمآ فلاــتخا هــعلاطم زا دــعب و لــبق تــشادن دوجو يراد يــنعم يراــمآ نــیگنایم لرــتنک هورــگ رد يــلو کیرحت هعلاطم رد )1389( ناراکــمه و يزردوــگ .)18( )P< 0/05(

شرازــگ رایــشوه رــیغ ناراــمیب رد انــشآ يادــص اــب يیاونــش نوــمزآ هورــگ رد ناراــمیب يرایــشوه حطــس نــیگنایم هــک دــندومن ناــشن هــک دوــب 10/03±4/35 مــهدراهچ زور و 6/1±1/81لوا زور فلاــتخا تــسا هتــشاد يــشیازفا دــنور زور14 يــط دــهد يــم نــیگنایم لرــتنک هورــگ رد يــلو دراد دوــجو يراد يــنعم يراــمآ 5/58±2/73 مــهدراهچ زور و 5/47±1/6لوا زور يرایــشوه حطــس فلاتخا زور 14 يــط رد يرایــشوه حطــس نــیگنایم نــیب هــک دوــب

(9)

تاعلاطم جــیاتن .)4( )P=0/86( تــشادن دوــجو يراد يــنعم يراــمآ نیــسح .دراد يــناوخمه رــضاح شــهوژپ ياــه هــتفای اــب روــکذم نامزاــس يیاونــش کــیرحت هــعلاطم رد )1392( ناراکــمه و هداز هــبرض ناراــمیب رد اــمک تدــم لوــط رــب راتــسرپ يادــص اــب هــتفای هورــگ رد يرایــشوه حطــس نــیگنایم هــک دــندومن شرازــگ يزــغم .دوــب11/67±1/71 مــهد زور رد و دوــب 6±0/07لوا زور رد نوــمزآ و 5/92±0/65لوا زور يرایــشوه حطــس نــیگنایم لرــتنک هورــگ فلاــتخا يراــمآ نوــمزآ هــب هــجوتاب هــکدوب 7/8±1/96مــهد زور نومزآ هورــگ يرایــشوه حطــس نــیگنایم نــیب يراد يــنعم يراــمآ .)15( )P=0/001( تــشاد لرــتنک و یــط رد اــهاپ ســمل هــک دــهد يــم ناــشن رــیخا هــعلاطم جــیاتن طــسوتم دــح رد ضــبن ناــبرض لــیدعت ،رــصع و حــبص رد زور 3 زا و گرزــب دــح رد ینایرــش نوــخ راــشف نــیگنایم لــیدعت زــین و جــیاتن یــخرب هــک .دراد دوــجو یــهجوت لــباق رــییغت یراــمآ رــظن .دــشاب يــم اــم هــعلاطم اــب وــسمه زــین رــگید یاــه شــهوژپ ســمل رــیثات ناوــنع تــحت یا هــعلاطم )2017( ناراکــمه و عراز یــحارج زا لــبق ناراــمیب کــیژولویزیف مــئلاع یور رــب یــنامرد یــنامرد ســمل زا دــعب هــک تــفایرد رــنورک قورــع ســپ یاــب راداــنعم نوخراــشف اــما دنتــشاد یراد یــنعم تواــفت ضــبن ناــبرض )1390( ناراکــمه و یــنامحر هــعلاطم رد .)28( دادــن ناــشن یراــمآ رد یرتــسب ناراــمیب رد تــشپ هــیحان ســمل و ژاــسام رــیثأت زــین ناــیم رد .تــسا هدــش یــسررب هژــیو یاــه تــبقارم یاــه شــخب هــجوت لــباق شــهاک ،ناراــمیب نــیا یــکیژولویزیف یاــه صخاــش ناــشن )هوــیج رــتم یــلیم 3 شــهاک اــب( نوــخ راــشف نــیگنایم رد .دــندرک هدهاــشم مود و لوا تاــسلج نــیب یراداــنعم تواــفت .داد و تاــسلج نــیب ضــبن ناــبرض رد یراــمآ راداــنعم تواــفت اــما ،ریخا هــعلاطم جــیاتن یاتــسار رد نــینچمه .)29( داد ناــشن مراــهچ رب ار یــنامرد ســمل رــیثات یــسررب رد )1396( ناراکــمه و یــمیعز شخب رد یــکیناکم هیوهت تــحت ناراــمیب کــیژولویزیف یاــهرایعم و نوــخ راــشف نــیگنایم هــک داد ناــشن هژــیو یاــه تــبقارم یاــه .)30( دــنا هــتفای شــهاک ضــبن ناــبرض ســمل تاــسلج دادــعت داد ناــشن تاــعلاطم جــیاتن عوــمجم رد کــیژولویزیف یاــهرایعم و یرایــشوه حطــس تارــییغت رــب یــنامرد تاــعلاطم هــمه تهابــش و کرتــشم هــطقن .تــسا راذــگ رــیثات هــمه یرتــسب طــیحم ،یــنامرد ســمل هــلخادم رــب هولاــع قوــف یــگدیچیپ یاراد هــک دوــب هژــیو یاــه تــبقارم شــخب ناراــمیب یــنامرد ســمل تارــیثات دنــشاب یــم یــنامرد و یــتبقارم یاــه تــسا نــکمم رایــشوه ناراــمیب هــب تبــسن رایــشوهان ناراــمیب رــب یــنامرد ســمل قــیرط زا ضــبن ناــبرض شــهاک .دــشاب رــتراگدنام هــسیاقم رد .دــشاب نارامیب رد شــمارآ ساــسحا زا یــشان دــناوت یــم

سمل یاــه کــینکت رــیثأت رــب هولاــع دــیدرگ صخــشم تاــعلاطم دادــعت ،هژــیو یاــه تــبقارم یاــه شــخب رد ناراــمیب رــب یــنامرد هــجوت دروــم رــتمک هــک تــسا مــهم زــین یــنامرد ســمل تاــسلج هدــنیآ تاــعلاطم رد دوــش یــم هــیصوت اذــل .تــسا هــتفرگ رارــق رــگیدکی اــب و ماــجنا فــلتخم تاــسلج دادــعت اــب یــنامرد ســمل هــب هــک تــسا نــیا زا یــکاح تادنتــسم و دهاوــش .دنوــش هــسیاقم شــخب رد یرتــسب رایــشوه رــیغ ناراــمیب یــنارحب طیارــش لــیلد ،یــمجاهت تلاــخادم هــب اــهنآ زاــین و هژــیو یاــه تــبقارم یاــه یــنمیا لــمکم شور کــی ناوــنع هــب یــنامرد ســمل زا ناوــت یــم ،هعلاطم تــیدودحم هــب هــجوت اــب .تــسج هرــهب هــفرص هــب نورــقم تاــسلج یرازــگرب یارــب هــناگادج ناکــم هــب یــسرتسد مدــع هــب نــیا یــشخبرثا اــت تــسا مزلا یرتــشیب تاــعلاطم ،یــنامرد ســمل عــماج لکــتورپ یــحارط و لوــمعم ناــمرد راــنک رد لــمکم شور .دوــش صخــشم نآ یارــب کــی ناوــنع هــب ســمل هــک تــسا نآ زا یــکاح یاــه هــتفای شــخب رد يرتــسب رایــشوه رــیغ ناراــمیب رد بــسانم کــیرحت يرایــشوه حطــس شــیازفا ثــعاب دــناوت يــم هژــیو ياــه تــبقارم تــبقارم شــخب زا ناراــمیب عیرــس صــیخرت و ناراــمیب يدوــبهب و یبایتــسد .ددرــگ يناتــسرامیب ياــه هــنیزه شــهاک و هژــیو ياــه رتــشیب تاــعلاطم ماــجنا دــنمزاین هــنیمز نــیا رد یــعطق هــجیتن هــب قوــشم و رــگءایحا دــناوت يــم شــهوژپ نــیا نــینچمه .تــسا کــیرحت عوــن کــی و يــلیمکت ناــمرد کــی ناوــنع هــب ژاــسام تــیدودحم هــلمج زا فــلتخم لــیلاد هــب هزورــما هــک يــسح رــترب ياــه يروآــنف زا هدافتــسا ،يناــسنا يورــین دوــبمک ،يــنامز .دــشاب ،درــیگ يــم رارــق يرــتمک هــجوت دروــم یریگ هجیتن تاکــیرحت هــک دوــب نآ رــگنایب هــعلاطم نــیا یاــه هــتفای یاــهرایعم لــیدعت و یرایــشوه حطــس شــیازفا رــب اــهاپ یــسمل تــبقارم شــخب رد یرتــسب رایــشوه رــیغ ناراــمیب کــیژولویزیف ناوــنع هــب یــنامرد ســمل رــگید تراــبع هــب .دراد رــیثأت هژــیو و تاــسلج رارــکت تروــص رد رــطخ یــب لــمکم تــبقارم کــی اــب هژــیو یاــه تــبقارم یــیاه شــخب رد دــناوت یــم ،موادــت کــیژولویزیف یاــهرایعم تــیبثت یارــب یــمجاهت یاهرجیــسورپ رــگءایحا دــناوت يــم شــهوژپ نــیا نــینچمه .دوــش عــقاو رــثوم هزورــما هــک لــمکم ناــمرد کــی ناوــنع هــب ســمل قوــشم و يورــین دوــبمک ،يــنامز تــیدودحم هــلمج زا فــلتخم لــیلاد هــب هژــیو ياــه تــبقارم شــخب زا ناراــمیب عیرــس صــیخرت ،يناــسنا

(10)

شــیازفا روــظنم هــب .ددرــگ يناتــسرامیب ياــه هــنیزه شــهاک و تاــعلاطم هــک دوــش یــم داهنــشیپ ،جــیاتن يرــی ذــپ مــیمعت تردــق یاــهرایعم ریاــس يور و فــلتخم ياــه طــیحم رد يرتــشیب ياــه هورــگ اــب هارــمه ناکــما تروــص رد یــتح و کــیژولویزیف .دوــش ماــجنا هــسیاقم یرازگساپس تبقارم یاــه شــخب ناراــمیب و ناــنکراک ،نیلوئــسم زا هلیــسونیدب نیا ماــجنا ناکــما هــک شــیرجت یادهــش ناتــسرامیب هژــیو یاــه

.ددرــگ یــم یــنادردق و رکــشت لاــمک ،دنتخاــس مــهارف ار شــهوژپ یراتــسرپ دــشرا یــسانشراک هــمان ناــیاپ زا هــتفرگرب رــضاح هــلاقم .دــشاب یــم دهاــش هاگــشناد هژــیو تــبقارم عفانم داضت .تسا هدشن نایب ناگدنسیون طسوت عفانم ضراعت هنوگ چیه

References

1. Vahedian-Azimi A, Ebadi A, Asghari Jafarabadi M, Saadat S, Ahmadi F. Effect of Massage Therapy on Vital Signs and GCS Scores of ICU Patients: A Randomized Controlled Clinical Trial. Trauma Mon. 2014;19(3):19-25.

https://doi.org/10.5812/traumamon.17031 2. Middleton PM. Practical use of the Glasgow

Coma Scale; a com¬prehensive narrative review of GCS methodology. Australas Emerg Nurs J. 2012;15(3):170-183.

https://doi.org/10.1016/j.aenj.2012.06.002 3. Sinha S, Gunawat P, Nehra A, Sharma BS.

Cognitive, functional, and psychosocial outcome after severe traumatic brain injury: a cross-sectional study at a tertiary care trauma center. Neurol India. 2013;61(5):501-506.

https://doi.org/10.4103/0028-3886.121920 4. Goudarzi F, Basampoor S, Zakeri-Moghadam

M, Faghih-Zadeh S, Rezaie F, Mohammad- Zadeh F. Changes in Level of Consciousness During Auditory Stimulation by Familiar Voice in Comatose Patients. Iran Nursing Journal.

2010;23(63):43-50.

5. Connell LA, Lincoln NB, Radford KA.

Somatosensory Impairment after Stroke:

Frequency of Different Deficits and Their Recovery. Clin Rehabil. 2008;22(8):758-767.

https://doi.org/10.1177/0269215508090674 6. Samuelson KAM, Lundberg D, Fridlund B.

Stressful Experiences in Relation to Depth of Sedation in Mechanically Ventilated Patients. Crit Care Nure. 2007;12(2):93-104.

h t t p s : / / d o i . o r g / 1 0 . 1 1 1 1 / j . 1 4 7 8 - 5 1 5 3 . 2 0 0 6 . 0 0 1 9 9 . x

7. Harris SJ, Papathanassoglou EDE, Gee M, Hampshaw SM, Lindgren L, Haywood A.

Interpersonal touch interventions for patients in intensive care: A design-oriented realist

review. Nurs Open. 2018;6(2):216-235.

https://doi.org/10.1002/nop2.200

8. Heidari Gorji MA, Araghiyan F, Jafari H, Gholipoor A, Yazdani J. Compare The Effect of Auditory Stimulation with Familiar and Unfamiliar Voice on the Awareness of Brain Trauma Patients Admitted to the Intensive Care Unit. JMUMS. 2013;22(97):208-214.

9. Azimian J, Abdi M, Moradi M, Alipour Heidari M, Yekeh Fallah L, Sheikhi MR. The effect of foot massage on the level of consciousness in comatose patients with brain injury hospitalized in intensive care unit (icu): a randomised control trial. JKHJ. 2015;10(3):25-30.

https://doi.org/10.12968/prma.2015.25.10.30 10. Tavangar H, Shahriary-Kalantary M, Salimi

T, Jarahzadeh MH, Sarebanhassanabadi MT.

Effect of Family Members’ Voice on Level of Consciousness of Comatose Patients Admitted to the Intensive Care Unit: A Single-Blind Randomized Controlled Trial. Adv Biomed Res.

2015;29(4):1-5

11. Papathanassoglou E, Park T. To put the patient in the best condition: integrating integrative therapies in critical care. Nurs Crit Care. 2016;21(3):123-126.

https://doi.org/10.1111/nicc.12243

12. Basampoor S, Zakerimoghadam M, Faghizadeh S, Goudarzi F. Effect of Organized Auditory Stimulation on Comatose Patients’ Level of Consciousness. Hayaat. 2008;13(4):15-22 13. Urbenjaphol P, Jitpanya C, Khaoropthum S.

Effects of the sensory stimulation program on recovery in unconscious patients with traumatic brain injury. JNN. 2009;41: E10-E6.

https://doi.org/10.1097/JNN.0b013e3181a23e94 14. Goudarzi F, Basampoor S, Zakeri-Moghadam

M, Faghih-Zadeh S, Rezaie F, Mohammad- Zadeh F. Changes in Level of Consciousness During Auditory Stimulation by Familiar Voice