ت نييب ليلحت و
فت يداقتنا ركفت و يداع ركفت ياهتوا
يهاگشناد ماظن رد
یمظاک اضردمحم
، 1
یدابآرون زاملوس رتکد 2
همانرب هتشر دشرا سانشراک1
.دهاش هاگشناد .یسرد یزیر [email protected]
یملع تايه وضع2
)لوئسم هدنسیون( .دهاش هاگشناد یتيبرت مولع هورگ [email protected]
هديكچ اراد هاگشناد ی
مها ي ت ب رايس ی روشک ره هعسوت و دشر رد ی
م ی بعت هب .دشاب ي
ر ی پ روتوم ي ش هعماج ره هدنرب ا
ی لاع شزومآ ماظن ی
روشک نآ
م ی .دشاب ی ک ی لصا رصانع زا ی
لک شقن هک هاگشناد ي
د ی ح و ي تا ی پ رد ار ي تفرش ملع هعسوت و ی
ا هاگشناد ی اف م ی وجشناد ،دنک ی
نا نآ هاگشناد
م ی ک .دشاب اهروش یی همانرب هک دوب دنهاوخ قفوم ر
ی ز ی امرس و ی ه گ ذ را ی ا اب هطبار رد ار مزلا ی
ن فوطعم رشق یم
نک .دن زا ا ده ا یلاع شزوما ف
رد هتشر مامت ىشزومآ حوطس و یليصحت یاه
.تسا یداقتنا رکفت شرورپ ، فده
تسا ترابع شهوژپ یلصا نييبت
ليلحت و ییاهتوافت هک
یداقتنا رکفت و یداع رکفت نيب یهاگشناد ماظن رد
دراد دوجو .
،شهوژپ فده هب یبايتسد یاتسار رد یفيصوت شور زا
- یليلحت هدافتسا
هتفای .دش زا یکاح اه آ
هک تسا ن رکفت
یداع
، هداس
؛ یداقتنا رکفت یلو
، هديچيپ یلاع یاهدنیارف مزلتسم و رت رب یرواد و نهذ
ساسا
تسا كرادم و دهاوش .
نیاربانب ییاسانش ئاسم عمج ،ل تاعلاطا یروآ ليلحت ،
تلااؤس ، تواضق یرواد و اب هناداقن دید رابرد
ه كی رابتعا
نامزاس ،عبنم هجيتن و تاعلاطا یهد
یريگ و تيلاعف همه ،جیاتن یسررب یداقتنا رکفت رد هک دنتسه ییاه
قافتا م ی تفا د . نیاربانب هب هجوت اب
،رضاح رصع رد مولع شرتسگ و دشر یم راکشآ شيپ زا شيب ار دوخ تيمها یهاگشناد ماظن رد نآ دشر و یداقتنا رکفت هب هجوت
دنک و
مانرب یدج هجوت دروم تسا مزلا ه
نازیر یسرد همانرب ناحارط و .دريگ رارق یلاع شزومآ
هژاو ياه يديلك : یداع رکفت
، یداقتنا رکفت
، یريگدای ، ماظن هاگشناد ی .
_________________________________________________________________________________
1 . مدقم ه نرق رد هدنیازف و رمتسم رييغت 21
یم ءاضتقا هک رضاح رصع رد .دزادرپب یرتشيب یرکف شلات هب شیوخ دصاقم هب لين یارب رشب هک دنک
ناونع اب نآ زا یم هدرب مان تاعلاطا راجفنا رصع
یمن تاعلاطا نتشاد فرص ،دوش نیا دربراک هوحن و ليلحت و هیزجت هکلب دشاب ديفم دناوت
ره تيبرت و ميلعت ماظن هدمع فده اهنت هن یداقتنا رکفت شرورپ ،هفسلاف و نايبرم زا یرايسب هاگدید زا .تسا تيمها زئاح زين تاعلاطا هعماج یم بوسحم یا دوش
، تلاسر زا یکی و هيلوا طرش ناونع هب هکلب یم دادملق زين یهاگشناد تيبرت یلصا یاه
یسوم( ددرگ و هداز
،نارگید 1931 .) رد رثؤم یاهداهن زا یلاع شزومآ یم هک تسا روشک هبناج همه هعسوت
هنيمز اب دناوت تابجوم ،شناد قيمعت و ديلوت یزاس
رد نایوجشناد لاعف روضح و یريگدای موادت هصرع
دروآ مهارف ار یگنهرف و یداصتقا ،یعامتجا فلتخم یاه .
ی ک ی لاع شزومآ فادها زا ی
،
برت ي ت شناد ناگتخومآ ی ش زا هدافتسا اب هک تسا ي
هو اه ی لاعف هب ،رکفت فلتخم ي
ت ملع ی دنزادرپب زریام(
،1
2111 .) هب هاگشناد زا هعماج
هتشر صوصخ ات دراد راظتنا یعامتجا و یناسنا مولع یاه
ميمصت تيبرت اب و دوخ هوقلاب عبانم اب و دلوم نادنورهش و ناربهر ،ناگدنريگ
یم ققحم ینامز رما نیا .دننک لیدبت تصرف هب ار اهدیدهت و سوکعم ار تلاکشم دنور ،هتخيهرف شناد بسک رانک رد نایوجشناد هک دوش
تراهم زا یرادروخرب اب ،یصصخت تراهم و ليلحت رد ،یداقتنا رکفت یاه
زا یکی هکنیا هب هجوت اب .دنشاب ورشيپ زين لئاسم صيخشت و
تراهم شرورپ تسا ناريگارف یداقتنا رکفت شرورپ ،یلاع شزومآ فادها بحاص ناونع هب نایوجشناد یداقتنا رکفت یاه
هدنیآ نارظن
تسا ریذپان بانتجا یترورض .
داقتنا رکفت حلاطصا ی
ب نرق رد ي متس اب اهراک ی ناج د ی و یی زا 1311 ات 1393 دش حرطم ،ناراکمه و یمشاه(
1939 .) هزورما
داقتنا رکفت ی
همانرب رد اه ی سرد ی هب مراهچ ناونع ي
ن اپ شزومآ رصنع ی
ه ساسا و ی ( پ ندرک باسح و نتشون ،ندناوخ زا س )
هتفرگ رظن رد
نچمه و تسا هدش ي
ن ماظن مامت اه ی هاگشناد ی ا رد سورد ندنارذگ ی
ن مز ي هن مزلا ار هتسناد دنا تسره(
،2
2112 ) . ارچ داقتنا رکفت هک ی
هب
لاع شزومآ ساسا ناونع ی
، زراب هناشن ی ك صحت درف ي ل هدرک تسا . وجشناد ی نا اناوت زا رادروخرب یی
ارگ ی ش داقتنا رکفت هب ی
اراد ی و ی گژ ی اه ی
فلتخم ی زا ظنتدوخ ،هلمج ي
م ی ، فاطعنا ذپ ی ر ی
، قلاخ ي
،ت لحت ي ل ی ذپ ،ندوب ی شر ا ی هد اه ی دج ی
،د ژرنارپ ی
، و ر ی كس ذپ ی ر ی دنتسه ليپوپ(
،9
2111 .) رادروخرب ی داقتنا رکفت تراهم زا ی
م ی دناوت هتخودنا اه ی ملع ی گ راک هب ار ي
در ح هب و ي هط ا عقاو رد .دناشکب لمع ی
ن هار تراهم ی
زا تهج نيب ب فاکش ندرب ي
ن روئت ی تسا لمع و (
،ناراکمه و یدمحمرای 1932
) . ای ن م تراه ی ك ارف ی دن تخانش ی
، ظنتدوخ ي م ی و
فده قلت راد ی م ی دوش تن رد هک ي هج سفت ي
،ر زجت ی ه لحت و ي ل شزرا و ي با ی م لکش طابنتسا و ی
گ ي در كسام(
نيمای و4
،1
2112 ).
هب هجوت اب
رکفت نيب ییاهتوافت هچ هکنیا تسا ترابع شهوژپ یلصا لاؤس ،هدش هراشا بلاطم یداقتنا رکفت و یداع
زومآ ماظن رد یلاع ش
دراد دوجو
و رکفت یداقتنا رد یريثات هچ نایوجشناد یريگدای
هدنیآ ناونع هب هعماج نازاس
یم افیا دنک
؟
2 . قيقحت شور قيقحت عوضوم تيهام ،شهوژپ نیا رد یتاعلاطم عبانم هب هجوت اب زا رضاح
عون تاقيقحت یفيک هدوب و یشهوژپ یفيصوت - یم یليلحت .دشاب
شور هعومجم ،یفيصوت شهوژپ یم لماش ار ییاه
هدیدپ ای طیارش ندرک فيصوت ،اهنآ فده هک دوش .تسا یسررب دروم یاه
« شور رد
یم عوضوم ای تيعقوم كی تايصوصخ مظنم و یعقاو ،ینيع فيصوت لابند هب رگشهوژپ یفيصوت دشاب
( » ،یقارن فيس و یردان 1931
.)
یم یفيصوت شهوژپ یارجا ميمصت دنیارف هب نداد یرای ای دوجوم طیارش رتشيب تخانش یارب اهنت دناوت
( دشاب یريگ ،ناراکمه و دمرس
1931 زا .) وس
،یی لحت شهوژپ فده یلي
هافم هعومجم دوبهب و مهف زا تسا ترابع مي
ای موهفم یاهراتخاس ی
ار هبرجت اهنآ بسح رب هک
سفت
،ري ب ار دصاقم
،ناي تخاس ار لئاسم شهوژپ و هدومن یدنب
م رد ارجا هب ار اه ی
روآ می د ترابع هب .
،رگی لحت شهوژپ فده
،یلي حوضو
شخب ندي هافم هب مي م و تسا ی خ دهاو وصت یری قد قي هام زا هدنزومآ و تي
دهد تسدب موهفم (
،تروش 1911 .)
3 . هتفاي اه رورض هب انب یلاع شزومآ هزورما نامزاس زا یکی یعامتجا تارييغت ت
م بوسحم یروشک ره رد یعامتجا گرزب و هديچيپ یاه ی
اب و دوش
و یگنهرف ،یعامتجا هعسوت و دشر هدمآرد هديچيپ تلاح كی هب ییادتبا هداس تلاح كی زا جیردتب و دراد ینتسسگان یدنويپ یداصتقا
اسنا ،نامزاس نیا یلصا روحم و یساسا عوضوم .تسا کی زا نامزاس نیا یشخبرمث .تسا ن
ناسنا لیدبت وس ناسنا هب دعتسم یاه
،ملاس یاه
اعتم ،هدنلاب ،قلاخ هتفایدشر و لد
و زا نيمأت رگید یوس اسنا یورين یاهزاين هدننک
شخب رد و فلتخم حوطس رد هعماج ین توافتم یاه
یم ناشن هتفرشيپ عماوج تفرشيپ لماوع یسررب .تسا یداصتقا و یعامتجا ،یگنهرف رثؤم ،دنمناوت یلاع شزومآ زا اهروشک همه هک دهد
و
ب دمآراک .دنرادروخر یترابع هب
یلاع شزومآ داهن هدهع
شر یارب بسانم هنيمز داجیا راد ییاناوت و اهدادعتسا ییافوکش و د
.تسا دارفا یاه
1. Myers
2. Hurst
3. Popil
4. Masek
5. Yamin
ديسر هک تسا یهیدب همانرب مزلتسم فده نیا هب ن
یزیر باسح و عماج ،عيسو یاه تسا هعماج ره یشزومآ یمومع فادها هب هجوت اب هدش
شیورد(
،یراوزبس و هداز 1932
شزومآ .) رد شفده نیرتمهم ،یلاع
هتشر مامت لح ىیاناوت داجیا دیاب ،ىشزومآ حوطس و یليصحت یاه
هلئسم ىگدننیرفآ و تيقلاخ ،1
راکتبا و ،2
رد نایوجشناد رد9
رظن ،یرادمتعیرش( دوش هتفرگ 1931
: 11 .)
نيب نیا رد
، رگشهوژپ لاس رد نا اه
ی خا ي ر رعت هب ی ف اه یی زا ی گدا ي ر ی امت ی ل هداد ناشن غت هب هک دنا
يي ر راتفر رد هدهاشم ذپ ی ر
م هراشا ی دنک فورعم . رت ی ن ا ی ن رعت ی ف
،اه رعت ی ف ی سو هب هک تسا ي
هل ک ي
4لبم پ ي داهنش ک معز هب ؛تسا هدش ي
لبم ی گدا ي ر ی غت يي ر ًاتبسن
اپ ی راد هوقلاب راتفر رد (
راتفر ناوت ی ) تن رد هک تسا ي
هج رمت ی ن وقت ی ت ر هدش خ م ی دهد ا هچرگا . ی ن رعت ی ف سب ي را لو تسا فورعم ی
هب ه ي چ
هجو ذپ دروم ی شر همه رگشهوژپ نا ن ي تس ا رد . ی ن رعت ی ف لباق هتکن دنچ سا ثحب
ا تسخن ،ت ی
،هکن ی گدا ي ر ی غت يي ر هب .تسا راتفر رد
ترابع ی اتن ی ج ی گدا ي ر ی اب هراومه ی د لباق هدهاشم راتفر هب لاقتنا ذپ
ی ر زا سپ .دنشاب ی
گدا ي ر ی ی گدا ي هدنر راک ماجنا هب رداق ی
هک دوب دهاوخ
پ ي ش زا ی گدا ي ر ی من ی تسناوت ا مود .دهد ماجنا ار نآ ی
،هکن ا ی ن غت يي ر راتفر ی اپ ًاتبسن ی راد ؛تسا ی نع ی تقوم هن ی ا موس .تباث هن تسا ی
،هکن
غت يي ر ابن ًامازلا راتفر رد ی
د ب لا هبرجت زا سپ هلصاف ی
گدا ي ر ی تن رد هچرگا .دهد خر ي
هج ی گدا ي ر ی رد ی گدا ي هدنر اناوت یی لمع توافتم هوقلاب
ا ندرک ی داج م ی
،دوش ا ی ن اناوت یی تسا نکمم هلصافلاب
ا مراهچ .ددرگن رهاظ وا راتفر رد ی
،هکن غت يي ر راتفر رد ( هوقلاب راتفر )
هبرجت زا یا
رمت ی ن شان ی م ی دوش ا مجنپ . ی
،هکن هبرجت یا رمت ی ن اب ی د وقت ی ت دوش ( ،ناهنگره و نوسلوا 1934
.) ای ن رعت ی ف م ار ی ا ناوت ی هنوگن غت يي ر داد
ب ات ي رتش ذپ دروم ی شر دشاب ا : ی داج غت يي ر
ًاتبسن اپ ی راد راتفر رد یا راتفر ناوت ی زا هک جت هبر شان ی م ی من و دوش ی تلاح هب ار نآ ناوت اه
ی
تقوم ی ب رثا رب هچنآ دننام ندب ي
رام ی گتسخ ، ی ی ا ا اهوراد ی داج م ی تبسن دوش داد
. نچمه ي ن ی گدا ي ر ی انعم هب ی چ باستکا ي
اهز ی دج ی د و
حلاصا تراهم ،شناد ءاقترا و زرا و اهراتفر ،اه
ش اه ی م دوجوم ی دشاب تسا نکمم و کرت لماش
ي ب ی زا طا علا ن تا ي ز دشاب ( شوج ی
،
نامهرباس ي ما نآ و
1راکو ، 2114 ).
لوصا ساسا رب ی
گدا ي ر ی تقو هک تسا دقتعم رلهک ،تلاتشگ ی
ناگرا ي مس هلئسم اب ا ی م وربور ی دوش ی ك
تخانش لداعت مدع تلاح ی
رد وا م قافتا ی م همادا هلئسم ندش لح نامز ات و دتفا ی
ی دبا . اربانب ی ن لداعت مدع تخانش
ی و ، ی گژ ی اه ی گنا ي شز ی
ناگرا هک دراد ي
مس او ار م ی نهذ ماظن لداعت ات دشوکب دراد ی
زاب ار شا ی دبا ( ناهنگره ، 2111 ).
شزومآ ی
،هفرطک ی گدا ي ر ی تنس ی غ و ي
،لاعفر هب ناونع ی ك دپ ی هد ار ی ج ماظن رد اه ی زومآ ش ی
، کاح ًابلاغ ی مکاح زا ي ت قلطم
رد ملعم سلاک شناد ندوب لعفنم و سرد هصرع رد زومآ
ی هددا ی - ی گدا ي ر ی تسا . فرط زا ی ور رد ی اهدرک ی ی هددا ی - ی گدا ي ر ی ،لاعف
ريگارف دازآ نا ی ش زا ات دنراد لمع ي
هو اه ی ی گدا ي ر ی توافتم ی فده ،دننک هدافتسا اه
ی ب ار دوخ فلتخم راک
گ ي
،دنر اب مه ی دا گب ي دنر زا و
هتخومآ اه ی گدنز رد دوخ ی
دافتسا دننک ه . تفرشيپ همه یارب نیریز لصا یريگدای ققحم دید زا .تسا ینونک یايند رد ناسنا یاه
ا ن
تيفيک یاقترا یاههار زا یکی ،یشزومآ یم ناريگارف یريگدای هوحن هب تبسن یفاک شنيب نتشاد ،شزومآ
دشاب یددعتم لماوع . یم
رب دناوت
اتیاهن و یريگدای نایرج هويش یوجتسج ،ساسا نیا رب .دشاب هتشاد ريثأت یليصحت درکلمع
زا تیامح و ناگدنريگدای یريگدای دوبهب یاه
شلات ( تسا هدش لیدبت یتايح یعوضوم هب یشزومآ فادها هب نديسر رد ناگدنريگدای یاه یماما
،دابآدنفسا سمش و روپ 1931
).
رد عقاو
ی گدا ي ر ی غت هب يي ر راتفر ناوت رد ی
ی ا ب راتفر ا م هراشا هوقل ی
دنک
؛ و کاح درکلمع ی
ا لاقتنا زا ی ن اناوت یی تسا راتفر هب .
ی گدا ي ناگدنر روط هب مومع ی لصا لکش ود هب ی
لاکت اب ي ف گرد ي ر م ی مان اب هک دنوش اه
ی ور ی اهدرک ی ی گدا ي ر ی مع
2قي و حطس
3ی
فرعم ی م ی دنوش . ی گدا ي ناگدنر ور اب ی رک د حطس ی
، شور زا ی م هدافتسا ی نتبم هک دننک ی
زاب رب لوت ي د ندرک ظفح و اقح
ی ق شور و تروص هب اه
زا اهنآ .تسا هرمزور ی
گدا ي ر ی طوط ی ارب ندرک ظفح و راو ی
لوتزاب ي د ارب هن و بلاطم ی
اهنآ مهف و كرد هدافتسا
م ی رد .دننک لباقم
ی گدا ي ناگدنر ور اب ی درک مع ي ق ز دصاقم لابند هب ی
انبر یی و انعم مهف و كرد ی
بلاطم ی اب هک دنتسه ی
د هتخومآ دنوش عقاو رد . ی
گدا ي ر ی
مع ي
،ق داضتم ی گدا ي ر ی حطس ی .تسا وجشناد هچ ره ی
نا ور اب ی درک حطس ی لاکت اب ي ف ی گدا ي ر ی دننک دروخرب
، پ ي تفرش صحت ي ل ی نانآ
م شهاک ی ی
،دبا لاحرد ی ور هک ی درک مع ي ق ازفا بجوم ی
ش گنا ي هز نورد ی پ و ي تفرش صحت ي ل ی م ی هتبلا .دوش كبس
ن درف رکفت ي
ز درکلمع رب
1. Problem Solving
2. Creativity
3. Innovation
4. Keymble
5. Joshi, Subrahmanyam & Anvekar
6. Deep
7. Surface
صحت ي ل ی نامدنار و ی گدا ي ر ی ب رثا ازس یی دراد . نارگشهوژپ نينچمه رد
هعلاطم ا ی دنداد ناشن هک
كبس اه ی ارجا رکفت یی نورد و ی درکلمع
صحت ي ل ی رتهب ی م ناشن ار ی سب لماوع .دنهد ي
را د ی رگ ی لاسمه هورگ رثا دننام ذغت ،
ی ه
، حم ي ط ت صح ي ل
، ا رد ی ن ا مهم ی اف ی م شقن ی دننک اب .
مز شرتسگ ي
هن اضف دوبهب و اه ی
ی گدا ي ر ی ارف ی دن زاسزاب ی هزومآ اهنت هن اه سرتسا
دوب دهاوخن از
، ناور شرورپ و حور شمارآ هکلب هب ار
تشاد دهاوخ هارمه (
پ ي ور
، 1933 ).
،یترابع هب لاطصا رکفت
یم راک هب یعون هب ار نآ همه و دراد جاور شيبامک مدرم نايم رد هک تسا یح تسا نکمم هچرگا ،دنرب
یم لصاح ینامز رکفت ًلاوصا .دنشاب هتشادن نآ زا یتسرد تشادرب رد هدوبن مولعم شيپ زا هک یلايخ ای دشاب هدمآ درف دای هب یرما هک دوش
هلئسم اب درف هکنیا ای و دنک روطخ وا نهذ رد و دوش هجاوم یدیدج لکشم و
یمن دارفا ،رگید یترابع هب .دیآرب نآ ددص هکنیا رگم دنشیدنا
دزيگنارب رکفت هب ار نانآ و دوش حرطم یصاخ لکشم ای هلئسم .
یفیرعت هک تسا نیا نآ شزومآ و رکفت ثحب رد عناوم و تلاکشم زا یکی
هدشن هئارا نآ زا قفاوت دروم و دحاو تيلاعف هک تسا یتاحلاطصا ترثک ليلد هب رما نیا .تسا
یم فيصوت ار یتخانش یاه ناج .دنک
ییوید یم رکف هنوگچ باتک رد1
یم رکفت موهفم هرابرد مينک :دیوگ
« ديلوت ای ديیأت بجوم ،دوجوم تيعقاو نآ رد هک تسا یلمع رکفت
تيعقاو یم رگید یاه نیآ یاهرواب نآ رد هک تسا یشور ای ،دوش
یم یراذگ هیاپ هتشذگ یاهرواب ساسا رب هد ددرگ
» ،ینابعش(
1932 ).
رکفت ی ک ی هبنج هس زا ،كاردا( تخانش مهم
ی گدا ي ر ی
، م )رکفت ی لمع ،رکفت .دشاب ی
نهذ ی نامز و تسا ی
م حرطم ی ددرگ هک
هلئسم اب ناسنا ا
ی هجاوم ا رد .تسا نآ لح راتساوخ و تسا ی
ن شلات ،نهذ رد ماگنه ی
ارب ی م زاغآ هلئسم لح ی
گ ددر ا هک ی ن نهذ شلات ی
م رکفت ،ار ی دنمان . ی ک ی اناوت زا یی اه ی رکف ی هدنزرا ا ی وجشناد هک ی
نا اب ی د هاگشناد رد وقت اه
ی ت دننک
؛ ا ی ن نش هک تسا ي
هد هدناوخ ،اه ،اه
دنا ی هش اهداقتعا و اه ی
فلتخم ی گدنز رد هک ار ی
حم و ي ط بور اهنآ اب هاگشناد م ور
ی دنوش
، شزرا ي با ی رابرد و دننک ه
مصت اهنآ ي م اه ی قطنم ی
گب ي دنر ا . ی ن اناوت یی هدنزرا داقتنا رکفت ی
ا .دراد مان )هناداقن رکفت(
ی ن داقتنا رکفت اهزور ی
ب زف روط ای هدن ا ی ز ،تسا هتفرگ رارق هجوت دروم ی
ار ام
ز رادقم اب هراومه ی
دا ی هارمگ تاعلاطا لبت ،هدننک
ي تاغ راجت ی اس و ی ر لبت عاونا ي تاغ ور ب م ور ی وش ی م ب هک ای د گنس و كبس ي
ن نک ي م ار هرس و
زا هرسان ک ادج ن ي م س(
ي
،ف 1931 .) شزومآ ماظن رگا ی
لوحت دهاوخب ی
ساسا ی شور رد اه ی ب دوخ اب ،دروآ دوجو ی
د هک دشاب هتشاد رظن رد
ی ک ی رتمهم زا ی ن دجت ،لئاسم ی
د انب ی دنا ی هش اهرواب و اه ی
تاسا ي د و برم ي نا ماکان و تسکش تّلع .تسا ی
برم رثکا ي نا م رد روآون لباق ی اه ی
شزومآ ی
، ب و ی هژ شور اه ی واب ،رکفت شرورپ اهر
ی پ زا و طلغ ي ش تخاس ۀ لاس لوط رد ،رارکت رثا رب هک تسا نانآ اه
ی دامتم ی
، بثت نانآ رد ي
ت
و هدش یا شور هب داقتعا ش و اه
ي هو اه یی رب اتدمع هک تسا برغ بتاکم ساسا
ی موب زا رود هب و تخانش
ی هاگشناد ی م ام روشک ی
شاب د . یارب
ثم لا رتشيب تاسا ي د برم و ي نا ب اج ی ا ی هکن گربخ شور ی
د ر وجشناد هب ار هلاسم لح و داقتنا ی
نا ب ي
،دنزوما هتسناد لباقم رد ار نانآ و اه
عقاو ي ت اه ی ملع ی م رارق ی اب داتسا .دنهد ی
د دنا هب قشع ی
ش ي ند وجشنادرد ار ی
نا وقت ی ت ش و دنک ي و ۀ دنا ی ش ي ند ب نانآ هب ار ي
دزوما نابعش(
ی
،
1932 .) آی
2رنز ( 1331 ) ی ک ی رظن زا ی ه سرد همانرب نازادرپ ی
، لعت زکارم تسا دقتعم ي
م برت و ي ت اب ی د اناوت یی و هب رکفت ی هژ قطنم رکفت ی
و
قلاخ گدنريگدای نا م هچنآ رد ار ی
بي
،دنن م ی م و دنونش ی دنناوخ
، نآ ؛دنهد شرورپ اقع دنناوتب هک نانچ
ی د اقح زا ار ی
،ق للادتسا زا ار هطسفس
قطنم ی اش و ی گتس ی ار زا اش مدع ی گتس ی خشت ي ص .دنهد اربانب ی ن داقتنا رکفت شزومآ ی
رکفت ناونع هب ی
اب ،لااب حطس ی
د رارق هجوت دروم
گ ي در
، سب رد هک ارچ ي
را ی مصت زا ي م گ ي ر ی تواضق و اه اه
یی وجشناد هک ی
نا آ رد ی هدن تشاد دنهاوخ
، امن ی نا دش دهاوخ .
تلتراب قحت رد9
ي تاق
سا هدرک تابثا دوخ ارگ هک ت
ی ش سفت هب دارفا ي
ر رد تاعلاطا ی
روآدا ی ن تاعلاطا ي ز ثأت ي ر م ی دراذگ م(
ای
4زر
، 1934 ).
پ ي ما ا ی ن ارب بلطم ی
رجم و ناققحم ی
نا لعت ي م برت و ي ت ا ی ن شزومآ هک تسا
، رکفت ی روآدا ی وقت ار ی ت درک دهاوخ نابعش(
ی
، 1932 .)
هاگدید یم هک دراد دوجو رکفت فیراعت و ميهافم هرابرد یفلتخم یاه ناوت
یهاگدید .درک هصلاخ یلک هاگدید هس ای ود رد ار اهنآ
لکش هب و نوگانوگ عاونا و داعبا رد ،تسين دحاو یرما رکفت تسا دقتعم هک اه
یم زورب یفلتخم ی تيهام یاراد و دنک
.تسا یتوافتم یاه
یم ميسقت یفلتخم ءازجا هب ار نآ و دنراد هجوت نآ عاونا و داعبا هب ،رکفت موهفم ليلحت و فیرعت یاج هب بلغا هاگدید نیا نارادفرط دننک
؛
1. Dewey,j
2. Eisner
3. Bartlett
4. Myers
دازآ یعادت دننام لايخ ،1
2یفاب یلمع رکفت ، ارگمه رکفت ،9
ارگاو و4
یقطنم رکفت ،1
قلاخ رکفت ،2
یداقتنا رکفت و3
ميسقت رد نانآ .1
رکفت یدنب
زا دوخ ليلحت رد رکفت داعبا باتک ناگدنسیون ًلاثم ،دنراد هجوت نآ دنیآرف و رکفت هب یصاخ رظنم زا مادک ره و دنرادن رظن قافتا مه اب ميمصت ،هلئسم لح ،لوصا نیوکت ،موهفم نیوکت هب ار نآ رکفت دنیآرف ت ،قيقحت ،یريگ
هدرک ميسقت هباطخ و بيکر ،ناراکمه و ونازرام( دنا
1311 تسا دنیآرف نیا مهم رصانع زا هلئسم لح هک دندقتعم و ) دروفليگ .
ناونع اب رکفت ليلحت رد3
« ینهذ تايلمع »
هلوقم ود هب ار نآ
یم ميسقت مه زا زیامتم تهباشم و طباور هک ارگمه رکفت : دنک
یم دوجو هب ار اه و رکفت و دروآ
رگید هاگدید .تسایاز و قلاخ یرکفت هک ارگا
یمن رظن هب یقطنم فلتخم ءازجا و داعبا هب رکفت دنیآرف هیزجت دندقتعم هک تسا نیا موهفم نانآ .تسا دحاو یرما ًاتيهام رکفت اریز ؛دسر
یم یقلت ناسکی ًابیرقت ار قيقحت و هلئسم لح ،رکفت دنیآرف دنیآرف رکذ هک دنرواب نیا رب و دننک
یرما رکفت یاهدنیآرف رانک رد هلئسم لح
،یرادمتعیرش( تسا هلئسم لح ،رکفت دنیآرف لک اریز ؛تسا تسردان 1931
).
یم روکذم هاگدید ود رانک رد ناوت
:درک حرطم زين ار یموس هاگدید
« دراد یفلتخم یاهدرکراک اما ،تسا دنیآرف كی رکفت .»
رد
ب دنیآرف هب یعون هب نارگليلحت رثکا راثآ یاهدرکراک یاراد دیاب ًاتيهام ،تسا دنیآرف كی رکفت هک میریذپب رگا .تسا هدش هراشا رکفت ندو
یصخشم نایاپ و زاغآ هک تسا رييغت لاح رد ًامئاد و رمتسم یتکرح دنیآرف .ییاتسیا هن تسا ییایوپ دنیآرف زراب یگژیو اریز ؛دشاب یفلتخم نک و لداعت رثا رب تکرح و ییایوپ نیا .درادن ش
یم لصاح دنیآرف نورد رصانع لباقتم یاه رد دنیآرف یاهدرکراک هک روصت نیا ًلاوصا .دوش
تيعقوم مامت یمن رظن هب حيحص دشاب تخاونکی و ناسکی اه
یمن ار دنیآرف رصانع و ءازجا دنچ ره ،نیاربانب .دسر ،درک كيکفت مه زا ناوت
تيعقوم رد هژیو و نوگانوگ یاهدرکراک صاخ یاه
راد یا د ،ینابعش(
1932 ).
نامه تسا صخشم هک روط ،رکفت عاونا هیرظن نارادفرط همه
ميسقت رد .دنراد هجوت نآ دنیارف و رکفت هب یصاخ رظنم زا مادک ره و هتشادن رظن قافتا رگیدکی اب رکفت یدنب یارب
ثم لا باتک ناگدنسیون
ار نآ رکفت دنیارف زا دوخ ليلحت رد رکفت داعبا هب
« هفم نیوکت کت ،مو
ميمصت ،هلأسم لح ،لوصا نیو ميسقت هباطخ و بيکرت ،قيقحت ،یريگ
هدرک دنا » ( ونازرام و11
،ناراکمه 1311 تهباشم و طباور هک ارگمه رکفت زیامتم هلوقم هب اهنت ار نآ رکفت ليلحت رد دروفليگ ای و ) ار اه
هب
یم دوجو ک ارگاو رکفت و دروآ یم ميسقت ،تسایاز و قلاخ یرکفت ه
.دنک
ا رب بلاطم ساس دیدرگ هراشا نادب قوف رد هک ی
یم هک تفگ ناوت رکفت یاهدرکراک زا یکی یداقتنا رکفت
یم .دشاب اما
ًاعطق نیا
دوجو هب شسرپ دمآ دهاوخ دوجو هب نيبطاخم یارب
هدش ليکشت ییازجا هچ زا و ؟دراد ییاهدرکراک هچ ؟تسيچ یداقتنا رکفت ًاعقاو هک
؟تسا انيلودنآ (11
2111 ) یا رد یم هراب ن :دسیون
« ملک تاقوا رتشيب ه
نهذ هب ار یفنم یدعب اب ندرک دقن یانعم ،یداقتنا ردابتم هدنونش
یم سمان و دنیاشوخان یريثأت و دنک یم لمع ای یروئت ،هدیا كی رب دعا
ژاو زا رگا و دراذگ ه
یداقتنا
،دوش طابنتسا انعم نیا یداقتنا رکفت رد
لزنم هب یداقتنا رکفت هب ًاملسم ه
دوش یم هتسیرگن هدنزاسريغ یبایزرا یعون .»
« ار ندرک اديپ و حلاصا رد یعس هنانيبدب رکفت ه
یارب لح
بنج ه تسا هتفای هک یفنم یاه
، درادن
؛ تسين نينچ یداقتنا رکفت اما
، تسا هدنزاس یرکفت هکلب هبنج ،رکفت نیا .
یم ار یفنم یاه اما دنيب
شدصق هبنج نیا حلاصا تساه
، هنت هکنآ هن بنج نیا ا
ه دیامن یفرعم و دنيبب ار اه »
سينا(
،12
2112 ).
تسا رکذ هب مزلا
« ت كی ناونع هب یداقتنا رکف هلوقم ،یملع حلاطصا
ا دیدج یا تس
؛ هزادنا هب یتمدق نآ ساسا اما خیرات
هشیدنا
دراد یرشب .
و سیردت شور رد طارقس هاگدید
2111 لبق لاس
، درک نايب ار تقيقح نیا طارقس .تسا بلطم نیا دیؤم یمن صخش هک
دناوت
دنتسه رادتقا یاراد هک یناسک هب یلقع تريصب و شناد هب یبايتسد یارب
، و تردق یاراد تسا نکمم دارفا هک داد ناشن وا .دشاب یکتم
1. Free Association
2. Fantasy
3. Practical Thinking
4. Convergent Thinking
5. Divergent Thinking
6. Rational Thinking
7. Creative Thinking
8. Critical Thinking
9. Guilford
10. Marzano
11. Andolina
12. Ennis
دنشاب ییلااب تيعقوم
؛ ا ام
،نادرگرس اًقيمع و هارمگ
ريغ بجوم هک ار قيمع تلااؤس شسرپ تيمها طارقس .دنشاب یقطنم یم
ناسنا دنوش
هدیا شریذپ زا لبق رد رّکفت هب یا
سج تيمها زين و دزادرپب نآ یوجت
،قيقد شیامزآ ،دهاوش رف ،للادتسا
هيض یساسا ميهافم ليلحت و اه ار
هب كنیا وا شور .داد ناشن
« شسرپ یطارقس یاه »
تسا فورعم »
،لوبق(
1914 ).
لتراب و ردلا ،لواپ (1
1333 ) شسرپ هک دندقتعم یاه
ار یطارقس هتخانش دربه
هدش ا ی بانب .تسا یداقتنا رکفت شزومآ یارب رابرد طارقس تاميلعت ناشیا رظن ر
ه رکفت هک( نوطلافا طسوت ،یداقتنا
ناکاکش و وطسرا ،)دروآرد ریرحت ۀتشر هب ار طارقس راکفا نانیا .دش یريگيپ نانوی
شاد ديکأت توافتم رايسب ءايشا تيهام هک دنت آ زا رت
ن
یم رظن هب رهاظ رد هک تسا یزيچ هک دندوب دقتعم و دنیآ
شزومآ نهذ طقف تيبرت و هدید
یم هک تسا هدش یمدآ دناوت
تخانش هب ار
تقيقح قيمع قیاقح( ءايشا نطب رد هتفهن .دوش نومنهر )تايح رت
تسا رکذ هب مزلا ن رکفت یربراک هب زاين
ماظ ینلاوط رد هک دنم هب تدم
.تسا هتفرگ هشیر نانوی تنس نیا زا ،دش رجنم یرهاظ حوطس یاروام و تايضرف قيمع كاردا هدس رد
ايم یاه ر مظنم یداقتنا رکفت تنس ،ین یم ا
هتشون رد ناوت زومآ و اه
ش وکآ ساموت نوچ ینارکفتم یاه ئ
وا .تفای ساني
اقتنا یمامت شیدنا هب تاد
ه ب ار دوخ ،درک نايب مظنم روط و تفگ خساپ و داد رارق لمأت دروم
باثم هب ار نآ ه
هلحرم لا یا نیوکت و هعسوت رد مز
هشیدنا نیا یم اه
( لتراب و ردلا ،لواپ رظن قبط .تسناد 1333
)،
آ سانیوکآ رابرد اهنت هن ار ام یهاگ
ه هب زاين هکلب ،للادتسا هوقلاب ییاناوت
.دربلااب ،یملع رظن زا ديیأت دروم و مظنم للادتسا نورق( سناسنر نارود رد
11 و 12 رثا رد ) را رد یرلاوکس ميظع نایرج اپو
، یداقتنا رّکفت
،بهذم دروم رد دازآ و نوناق ،یناسنا تعيبط هعماج ،رنه
زوح رتشيب هک دنتفر شيپ هيضرف نیا اب اهرلاوکس .دش زاغآ ی ه
یگدنز یاه
ناسنا
، رب دنمزاين یم یداقتنا و یليلحت قيقحت و یسر نکيب سيسنارف .دشاب
هب ناتسلگنا رد2
یفرعم
« تب هفئاط یاه
» هويش ینعی هک ییاه
ذ ب ام نه دوخ هب لیامت یعيبط روط وا باتک .تخادرپ ،دراد یبیرف
« تفرشيپ یريگدای رد »
یداقتنا رّکفت دروم رد نوتم نيلوا زا یکی
تسا .»
زين ناتسلگنا رد تلوک نوچ ینادنمشناد
سومسارا ،9
دندرک یوريپ ناينيشيپ تنس زا هنيمز نیا رد روم و4
. زا سپ لاس هاجنپ
شلات تيبرت هب زاين یوسنارف تراکد ،نکيب یاه صاخ
ماظن دربشيپ یارب ار مظنم و دنم
یشور وا عقاو رد .درک حرطم لقعت یداقتنا رکفت زا
لوقم تحت هک ار ه
« مظنم كش »
یم تيلاعف دشاب هارمه نومزآ و كش ،شسرپ اب دیاب رکفت هک دوب نیا تراکد رظن .درک داهنشيپ ،دنک
. وا
رد شباتک
« کف تیاده یارب یدعاوق ر
» هدنهد تهج هب زاين دروم رد ماظن یا
رّکفت هب نهذ نتشاداو یارب راد ثحب
یم دنک » ،لوبق(
1914 ).
ناتسلگنا رد نورق رد(
12 و 13 )
1زباه كلا ناج و کفتم و دقتنم نهذ تيمها2
یلوايکام هک هنوگنامه ار دقتنم ر هدرک ديکأت3
لواپ .دنتخاس حرطم ،دوب و
یاقع ردلا فوسليف ود نیا د یم نايب نينچ ار
دننک
« :
،داقن نهذ هب ود ره هب
باثم ه هزاورد و شناد نیون یاه
ی یم یريگدا زباه .دنتسیرگن
همه نآ یانبم رب هک درک ذاختا یعيبط هاگدید یعون1
یم نييبت للادتسا و كردم اب زيچ زا كلا ناج .دش
كرتشم سح ليلحت یعون یم عافد هرمزور رکفت و یگدنز زا
بم وا .درک رکفت یرظن ینا یداقتنا
رابرد ه وئسم و ناسنا یساسا قوقح تيل
تلود رک مهارف رد ار اه نيمز ند
ه دقن یپ رکفتم نادنورهش لدتسم درک یزیر
» و لواپ(
،ردلا 2112 ).
نرق رد 13 و 11 هب املع زا یرايسب
لوقم ه نا رکفت یم نايم نآ زا هک دنتخادرپ یداقت لیوب تربار هب ناوت
نرق(3
13 ا و ) نتوين كازی نورق(11
13 و 11 اهنآ یود ره .درک هراشا )
.دنتشادن یداقتعا ،دنرادن یبرجت شیامزآ و للادتسا تيلباق هک ینيناوق هب یلو ،دنتشاد داقتعا قيقد للادتسا و یبرجت دهاوش هب
1. Paul, Elder & Bartell
2. Francis Bacon
3. Colet
4. Erasmus
5. Hobbes 6. Locke 7. Machiavelli 8. Hobbes
9. Boyle
10. Newton
« دیورف دنومگیز راثآ رد ،هاگآان روعش اب هطبار رد یداقتنا رکفت دربراک عنا1
بار رد ،تفای ساک تاعلاطم سيسأت هب گنهرف اب هط
مدرم ب نابز اب هطبار رد و دیدرگ رجنم یتخانش نابز هتشر سيسأت ه
قيمع تاعلاطم زين و یسانش رد نابز و اهدامن درکراک هرابرد رايسب
ديماجنا ناسنا تايح
» . م هعماج بتک تروفکنارف یسانش
حرط ليلد هب مه2
هراگنا دیدج یاه هعماج رد
هشیدنا دشر رد ،یسانش اقتنا
رثؤم ید
هشیدنا نیا ماگشيپ و دوب رد .دش هتخانش یداقتنا
رب ،هدحتم تلاایا هد تلاوحت ساسا
هب هجوت دننام یدراوم ،تصش ه ،یندم قوقح
تسیز لئاسم نز ،یطيحم
اقم ،یرلااس ب و هتشذگ اب هلب
ضهن ندمآ دوجو ت
حلص یاه یداقن ،ارگ نهرف دروم رد اه
زاغآ شزومآ و عامتجا ،گ
هظفاحم و ارگداينب هورگ ود و دش ب ،دنتفرگ رارق مه لباقم رد راک
هورگ ود نيب هک یروط
، ب یدج لباقت و ییارگون تکرح ود و دمآ دوجو
،لباقت نیا رد .دندش رهاظ مه لباقم رد ییارگداينب هیرظن
هنماد و هتخانش رتهب یداقتنا ید و دش هديشک مه ملع هب یداقن
هاگد
رپوپ لراک .تفرگ رارق داقتنا ضرعم رد زين یتسیويتیزوپ نرق(9
21 قع حرط اب ) ل
شور هزوح رد یداقتنا ییارگ یبرجت رايعم ،ملع یسانش
أت یاج هب ار ملع ندوب يئ
لاطبا هب یریذپد داجیا یارب مه و شناد دشر یارب مه داقتنا هک دوب یعدم یو .دناشک یریذپدقن ای و یریذپ
تينلاقع مامت رد داقتنا تهج رد ششوک هب ار ناسنا وا .تسا یرورض هنيمز
سنا طباور و یتسود رد ًافرص دوب یعدم و درک توعد اه ینا
لکش یداقتناريغ شریذپ هک تسا یداقتنا گنهرف هک دوب دقتعم رپوپ .دراد دوجو راتفر زا یصاخ یاه
، نهرف نیرترب ،نآ رد و تسا گ
یم باختنا یطباور انبم هک دوش
مدرم هک نیا نمض ،گنهرف عون نیا رد .تسا مدرم تساوخ نآ ی ماگ
دوخ تلاکشم لح یارب ییاه
یمرب هار ،دنراد لح یتقوم هشيمه ناشیاه تسا
. یم لمع یداقتنا هک یدرف اذل یدرف و ددرگ قیوشت دیاب دنک
یداقتنا رکفت و داقتنا اب هک
یم یم نارگید و شیوخ دشر عنام ،دگنج رظن هب .ددرگ
دنیآرف كی ،یريگدای ،رپوپ تسين فرص یسانشناور
؛ نداد مظن و داقتنا هکلب
هیرظن تسا یريگدای مظعا تمسق اه »
و لواپ(
،ردلا 2112
؛ 413 ).
رکفت هوق شرورپ و یداقتنا هشیدنا ب ییوید یاهراک زا دعب
زور روط ا رد هکنیا ات ،تفرگ رارق هجوت دروم ینوزفا ههد لیاو
1311
ناونع تحت یشبنج
« فت تضهن یداقتنا رک
»4
رد شبنج نیا .تفرگ لکش ههد لیاوا
1321 راکفا زا یریذپريثأت اب یدلايم
« سينا تربار
»
ناد داتسا سينا .تفای فعاضم ییورين لنرک هاگش
یحارط اب اکیرمآ1
نومزآ هب نخس ،یداقتنا رکفت شجنس و شزومآ زا راب نيلوا یارب ییاه
درک اعدا یو .دروآ نايم
« رکفت موهفم اقتنا
ب ید یتاقيقحت لأخ ندرک رپ تهج رد وا یاهراک و هتفرگن رارق ثحب دروم عيسو و عماج تروص
تايبدا رد تسا یتاعلاطم هزوح نیا
» ،سينا(
1322
« .) تيلاعف ينا یاه رپ و عيسو تاقيقحت یارب ار هار س تيبرت رد هنماد
زاب یداقتنا رکفت
درک . یداقتنا رکفت هب دیدج درکیور یزورما لکش رد
ههد زا شا 1311
اب نمپيل ويتم ههد نیا لیاوا رد .تسا هدش زاغآ یوگلا هئارا
« هفسلف
ناکدوک یارب
»2
تراهم شزومآ هويش تسناوت دهد ناشن ار نديشیدنا یاه
. ههد طساوا رد 1331
دیدجت دوخ یوگلا ینابم رد نمپيل رظن
رکفت یقلاخا دعب شرورپ هب و درک رانک رد یداقتنا
تراهم نديشیدنا یاه
، هب ار یداقتنا رکفت جوم تسناوت بيترت نیا هب و درک صاخ هجوت
اکیرمآ یاهزرم زا جراخ نيب ترهش زا ار نآ و دنارتسگب
دنک رادروخرب یللملا »
،یناهج(
1911 ).
تراهم شزومآ ،یداقتنا رکفت هنيمز رد نادنمشناد نیا تامادقا اب ماگمه گدنز یاه
ی یاهتراهم زا یکی زين یداقتنا رکفت هک(
لاس رد )دوب یشزومآ هتسب نیا رد دوجوم 1333
مادقا اب و نیوتوب تربليگ رتکد تا زاغآ3
.دیدرگ
« یو شزومآ هعومجم كی لاس نیا رد
راهم ت شناد یارب یگدنز یاه نیودت مهن ات متفه سلاک نازومآ
دهب ناصصختم ناوارف لابقتسا اب هک دومن ور تشا
نیا .دیدرگ هجاوم نا
مانرب ه یم دای ناناوجون هب یشزومآ هک داد
فتسا اب هنوگچ تراهم زا هدا
تأرج راتفر یاه يمصت ،هنادنم
م لباقم رد ،یداقتنا رکفت و یريگ
تمواقم نلااسمه یوس زا داوم فرصمءوس داهنشيپ ای هسوسو مانرب كی یحارط نیوتوب فده .دننک
ه م و دوب هيلوا یريگشيپ دحاو علاط
تا
تراهم شزومآ هک داد ناشن یدعب روم جیاتن هب یتروص رد اهنت یگدنز یاه
یم متخ رظن د مه هک دوش
ه تراهم .دوش هتخومآ درف هب اه
شهوژپ ندوب نآ زا یکاح اه يلوا یريگشيپ رد همانرب نیا هک د
ه مادقا نیا لابند هب .تسا هدوب قفوم راگيس هلمج زا ردخم داوم عون نیدنچ
یتامدقم لاس زا ، 1339 تشادهب نامزاس دعب هب مانرب ،فسينوی یگنهامه اب یناهج
ه شزومآ تراهم حرط كی ناونع هب ار یگدنز یاه
1. Freud
2. Frankfurt School of Sociology
3. Popper
4. Critical Thinking Movement
5. Cornell University
6. Philosophy for Children
7. Gilbert, Botvin
یناور تشادهب حطس یاقترا و هيلوا یريگشيپ عماج دومن یفرعم ناناوجون و ناکدوک
. انرب نیا و دش هبرجت ايند فلتخم یاهروشک رد هم
شرازگ رشتنم همانرب نیا ییاراک زا یشخبديما یاه دیدرگ
» ،نارگید و یتف(
1911 ).
یم عومجم رد وت
نا تفایرد
« ا رکفت یم هک تسا یليلحت یدنیآرف یداقتن ک دنک كمک دناوت
هب هلئسم كی نایرج رد درف ه
هويش و رثؤم یا یهدنامزاس
هرابرد و هتفرگ رارق هدش دنک رکف لکشم نآ
» ( ماهگنينیو رسورپ و1
،2
2111 ).
رکفت یانعم هب یداقتنا رکفت
صت یور هک تسا یقطنم و هنادنمشیدنا ميم
تسا زکرمتم نآ رواب ای یزيچ نداد ماجنا یارب یريگ .
یقطنم رکفت ،یداقتنا رکفت یلدتسم و
ميمصت نآ هجوت زکرم هک یم شلات هک یدرف یتقو .تسا لامعا و اهرواب دروم رد تواضق و یريگ
،دنک ليلحت ًاقيقد ار ثحابم ات دنک
دم هجيتن هب و دنک وجتسج یربتعم كرا گ
یري رکفت ،دسرب ربتعم یاه ش
یداقتنا دوب دهاوخ ،سينا(
2112 ).
« یداقتنا رکفت یدنیارف
شلات و هديچيپ دنمزاين هک تسا زيگنارب
تراهم دربراک و رکفت هژیو تانیرمت د هدش هتخومآ یاه
تيعقوم ر یم دیدج یاه دشاب
. سک ره
زا هدافتسا دنمزاين ت
ییاناو ه اریز ؛تسا یداقتنا رکفت یارب شیاه لاؤس یارب باوج ندرک مهارف نآ فد
طيحم رد هک تسا ییاه یاه
یم حرطم هرمزور یگدنز و یشزومآ دنوش
» یلزنب(
،9
1333 ).
یتح و تسا فيعض ام روشک رد نایوجشناد یداقتنا رکفت نازيم ،هتفرگ ماجنا تاقيقحت ساسا رب ،یتيمها نينچ دوجو اب رد
شهوژپ بلغا تراهم نازيم هسیاقم ،اه
یمن ناشن ار یرادانعم توافت رخآ و لوا لاس نایوجشناد رد یداقتنا رکفت یاه زا لقن هب( دهد
،ینادحو 1934 ) هدرک ینارگن زاربا یداقتنا رکفت رما رد ناريگارف مک ییاناوت زا یتيبرت روما ناصصختم . هدرب یپ تقيقح نیا هب و دنا
هک دنا
جوت هنوگ هب ،تسا هدش هدرپس یشومارف هب یدودح ات یشزومآ ماظن رد فده نیا هب دهعت و ه هب ،تلاح نیرتهب رد نایوجشناد هک یا
یم نتخومآ و دقن یلو ؛دنزادرپ
تيلاعف رد یداقن هب ار یتيبرت تامادقا دنور دیاب یطیارش نينچ رد .درادن یصخشم هاگیاج اهنآ یرکف یاه
هنوگ هیاپ یا یزیر هداد ،دنهد شیازفا للادتسا و رکفت رد ار دوخ تراهم ناريگارف ات درک .دنريگ راک هب ار اهنآ و دننک شزادرپ ار دوجوم یاه
هتشر رد هعلاطم زا هک تسا یرکفت دنیآرف ندرک لاعف ،هعماج كی رد تيبرت و ميلعت یعقاو هرمث هک تسا تروص نیا رد هب یليصحت یا
یم دوجو ا قیرط زا هن دیآ عمج ًافرص هک یتاعلاط
،نارگید و یرهطا( تسا هدش یروآ 1931
).
هدش هتفگ تاکن ساسا رب یم
توافت ناوت هاگدید زا ار یداقتنا رکفت و یداع رکفت نايم یاه
م ریز لودج رد نمپيل آ و صخش
اهن
درک هسیاقم مه اب ار سنيکناه و نیاتشنرا(
، جرت م ،ینیروش یليلخ ه 1939
؛ 143 ).
لودج 1 توافت : يداقتنا ركفت و يداع ركفت ياه
یداع رکفت یداقتنا رکفت
ندز سدح ندز نیمخت
)ندرک دروآرب(
نداد حیجرت ندرک یبایشزرا
هتسد ندرک يدنب هقبط
ندرک يدنب
نتشاد داقتعا ادنپ
نتش
جاتنتسا یقطنم جاتنتسا
طبترم میهافم يزاس لوصا مهف
تاطابترا کرد هیاس رد طباور کرد
تاطابترا
ندز نامگ هیضرف
يزاس
لیلد نودب داهنشیپ لیلد اب داهنشیپ
رایعم نودب تواضق رایعم اب تواضق
1. Winningham
2. Preusser
3. Bensley
یم هصلاخ روط هب :تفگ ناوت
- قتسم رکفت ییاناوت زا تسا ترابع یداقتنا رکفت ف و ،یلمأت و ل
هويش هب ندرک رک یقطنم و نشور یا
.
- للادتسا و دهاوش یسررب ،تارابع یانعم یور لمأت :لماش تسا یدنیارف یداقتنا رکفت هدش هئارا یاه
هب عجار تواضق و
تيعقاو اه .
- .تسين نارگید هب تبسن داقتنا ای هلداجم یانعم هب یداقتنا رکفت نتشاد
- یم هک تسا تراهم یعون دناوت
هطسفس ءاشفا رد للادتسا و اه
تسردان یاه
، و للادتسا رد یمهم شقن و دوش هتفرگ راکب
یم یزاب هدنزاس فيلاکت .دنک
- هیرظن ،میزادرپب شناد بسک هب ات دنک یم كمک ام هب للادتسا هب و ميشخبب دوبهب ار دوخ یاه
یوق یاه .ميبای تسد
یم اقترا و یراک دنیارف دربشيپ یارب نآ زا ناوت دومن هدافتسا یعامتجا یاهداهن ء
.
هرابرد یريگدای رب نآ ريثأت و یداقتنا رکفت
، هتفای زا یکاح اه آ
هک تسا ن رظن
ی ه خانش یاه ت
ی
، خانشارف ت ی و نتخاس رگ ا یی زا ،
وقت ی داقتنا رکفت شرورپ و ت ی
ارف رد ی دن امح ،شزومآ ی
ت م ی رظن .دننک ی
ه خانش نازادرپ ت
ی
، رف رد نادرگاش هب ای
دن ی گدا ي یر نوچمه
شزادرپ م تاعلاطا لاعف ناگدننک ی
اسک ؛دنرگن ن
ی م هبرجت هک ی
و دننک رب ج هب لئاسم لح یا تس
م تاعلاطا یوج ی
رد ،دنزادرپ اتخاس
نهذ ر
هلاسم لح یارب هک ار هچنآ م صيخشت ديفم دوخ
ی یم راک هب ،دنهد دنريگ رارق طيحم ريثأت تحت یلاعفنا روط هب هکنیا یاج هب و دنريگ
؛
مشچ ای هجوت ،نیرمت ،باختنا هنلااعف یم یشوپ
تخانش ليلد نيمه هب .دننک رد لماوع نیرتمهم زا یکی ار یريگدای تيعقوم ،نایارگ
یم یريگدای دنیآرف .دنناد
د زا ی د خانشارف ت ی
، اب درگاش ی د رب ف آر ی دن هذ ن ی راظن دوخ ت ی لاعف و دشاب هتشاد لاعف ي
ت نهذ یاه ی ظنت ار دوخ ي
م
و دننک یزاسزاب .
تح ی خرب ی ا رب ی ن اناوت هک دنرواب یی
و اه تراهم تخانش یاه ی
خانشارف و ت ی س دودح رد ن
ي ن گلاس تفه ات جنپ ی
، هب عورش
م دشر ی و دننک دادعت رد ز ی گارف زا یدا ي
نار هظحلام لباق دشر زا ن یا
ي ز دنرادروخرب .
ی ک ی د ی رگ رظن زا ی ه ماح یاه ی رظن ،یداقتنا رکفت ی
ه
نتخاس ارگ یی ر دوخ هک تسا ی
رد هش تخانش رکفت ی
اپ .دراد ی ه فسلف یاه ی نچ ي ن ور ی یدرک اطخ لصا رب ذپ
ی یر تفرعم سانش ی .تسا راوتسا
نتخاس رگ ای نا ن ي ز خانش ناسانشناور نوچمه ت
ی
، ی گدا ي یر رف ار ای دن م هبرجت زا لصاح كاردا ی
رجم ،دندقتعم و دنناد ی
نا همانرب سرد یاه ی
اب ی د عقوم ي ت ی آ رد هک دنزاس مهارف رط زا نادرگاش ،ن
ی ق هثحابم للادتسا ی و لماعت لمع هک لحت
ي ل رست ار ی ع و هست ي ل م ی
،دنک رکفت هب
ابعش( دنزادرپب یداقتنا ن
ی
، 1932 ).
تسا رکذ هب مزلا س
دنزا ه ارگ یی سب رظن زا ي یرا دنا زا ی نادنمش ی ك رظنارف ی
1ه عت لماش نآ و تسا رظن زا یداد
ی ه تخانش یاه ی
و
رظن ی ه د یاه ی رگ ی گدا ي یر هام هک تسا ي
ت مز رد نآ ي هن هدرتسگ یاه م ثحب یا
ی دوش اربانب . ی
،ن د ی هاگد دنزاس ه ارگ یی
، هعلاطم لماش اهنت
دنا ی هش ضعب ی و دننام ،نآ ناعضاو زا ی
توگ کس ی
، پي
،هژا د و رنورب ی نارگ ن ي
؛تس ب هکل قطنم ،هنلاوقعم یرادروخرب نآ فده ی
ملع و ی لک زا ي ه
دنا ی هش و اه رظن ی ه اه یی دنا هک تسا ی
هش دنزاس یاه ه
یارگ هنا ش( دنراد ي خ ی ف ي ن ی
، 1911 .) د ی هاگد دنزاس ه ارگ یی د لباقم رد ی
هاگد ارگراتفر یی
،
تخانشارف یاهدربهار و براجت ،هقلاع هب ی
ی دا گ ي ناگدنر مها ي ت م ی دهد ر . ی و
2ز ( 2114 ) هدنزاس هاگدید ديلوت ار یريگدای ییارگ
« یاهراتخاس
شناد یدرف »
رعت ی ف م ی دنک یو رظن هب . ی
گدا ي ر بت ناگدن يي ن ی تخانش لداعت زا ی
م دوجو هب ی
دنروآ ا . ی ن بت يي ن رط زا ی ق هرابود یزاس
هافم ي
،م لدم ،حرط نهذ یاه
ی د و ی رگ تخانش یاهراتخاس ی
رد دج براجت و تاعلاطا ربارب ی
د م تسد هب ی
آی د لوا یاهراتخاس اب هک ي
ه رد
تسا ضراعت د رد اما .
ی هاگد ارگراتفر یی ی گدا ي ناگدنر فرظ طقف خ یاه
لا ی شزومآ یاوتحم اب هک دنا ی
رعت لبق زا ی ف م رپ هدش ی دنوش اوتحم .
ني ز ا رد ی ن د ی هاگد اب ی د رعت تقد هب ی
ف شزومآ یاهدربهار و دوش ی
ح ات نآ قتسم روط هب نکمم د ي
م عت لبق زا یاوتحم رب يي
ن زکرمتم هدش
.ددرگ ناگدنهددای
طيحم رد عناوم نتشادرب نايم اب هک یشزومآ یاه
گدنريگدای زاب ندرک رکف زا ار نا یم
ات و كمک ار اهنآ دیاب ،دراد
ريگدای یارب ات دننک راداو یدودح اریز ؛تسا یمهم رايسب هلئسم رکفت شزومآ .دننک فرص یرتشيب تقو رکفت اب مأوت ی
ريگارف هک ینا
1. Meta theory
2. Reeves
تراهم یم راک هب ار نآ و هداد دشر دوخ رد ار یداقتنا رکفت یاه دنرب
، تیدودحم اهنآ .دننک رکف لقتسم تروص هب دنتسه رداق شناد یاه
یم صيخشت ار دوخ زا لبق ار مهم تاعوضوم و دنهد
یم ليلحت اهنآ یور رب ندرک لمع یبيبح و یکلم( دننک
،روپ 1912 .) هتکن نيلوا
یمن نهذ رد بلاطم نتشابنا و ظفح ًافرص ،هکنآ
؛دشاب لمع كلام دناوت بوچراچ ناملعم تسا مزلا شزومآ عون نیا یارب هکلب
یضتقم یاه
شناد نداد تداع هلمج زا وخ ،نديشیدنا بوخ ،ندرک لمأت بوخ هب زومآ
تراهم رگید و نداد شوگ ب هب ار مزلا یاه
گدنريگدای شزومآ نا
تراهم شزومآ ،یداقتنا رکفت شزومآ رد رگید یساسا هتکن .دنهد و دشر نوگانوگ سورد رد دیاب هک تسا نادرگاش رد یداقتنا رکفت یاه
یساسا فیاظو زا یکی نیا و دنبای شرتسگ تسا ملعم ريطخ و
ناميلس و ییارقلا ناطلس(
اژن ،د 1913 )
ناملعم هب یشزومآ ماظن ديتاسا و
تراهم و نونف هک دراد زاين ی تراهم داجیا و شزومآ اب ات دننادب ار اه
رد اه ريگارف اهنآ هب نا
كمک ک هويش هب دوخ نديشیدنا هويش دوبهب یارب و دنن شزرا و دیاقع ،تاعلاطا نانآ هک یا
یم یسررب ار ناشیاه .دننک شلات ،دننک
هتکن
رگید یساسا هتشر همه یداقتنا رکفت هک تسا نیا
یم قيفلت یرصانع ار یقطنم للادتسا یلصا رصانع ،اه یارب رصانع نآ هک دنک
تواضق یاه هرهب ای طابنتسا رما اب تسرد رد یداقتنا رکفت شزومآ یارب نیاربانب ؛دنراد راکورس ییارقتسا للادتسا زا یريگ
گدنريگدای نا
نايم لباقتم شنک تلاح داجیا هدنريگدای
و هدنهددای نامزاس بوچراچ كی داجیا و تراهم زا هدافتسا و یرکف یاهدنیآرف یارب هتفای
و اه
تيعقوم راک هب اهدنیآرف نیا هک ییاه یم هتفرگ
دراد ترورض ،دنوش یحتف(
،یبیرغ و یرگرگ یردب ،یمشاه ،بیدا ،رذآ 1932
.) ور نیا زا
شناد رکفت شرورپ رد یديلک لماوع زا یکی ملعم ازومآ
هب ار یداقتنا رکفت ميناوتب هکنیا یارب نیاربانب ؛تسا ن ريگارف
مزلا ،ميهدب شزومآ نا
نيملعم تسا ناداتسا و
هب ار نآ دنناوتب ات دنشاب هتخومآ ار رکفت عون نیا اهنآ گدنريگدای
دنزومايب دوخ نا شزومآ شور زا هدافتسا .
یم یلاعفنا كبس جیورت بجوم ینارنخس نا رکفت شزومآ نآ رد هک دوش
یم عقاو تلفغ دروم لماک روط هب یداقت ینمض روط هب طقف ای دوش
یم هداد شزومآ ( دوش
،زریام 1914 ).
هديقع نیا رب یداقتنا رکفت ناعفادم یم یداقتنا رکفت هک دنا
یگژیو ماع ريثأت دنناوت رب ار یناسنا یاه
هورگ و تاقبط تيبرت .دهد شیازفا یعامتجا یاه
یداقتنا هنوگ هب ؛دراد ديکأت یناسنا تاناکما هزوح یزاسدنمناوت رب یداقتنا رکفت و هک یا
رپ داقن ،لمع و رکف رد ناگدنريگدای دنبای شرو
. یترابع هب هناد نوچمه هتبلا و تسا شزومآ دنمزاين یداقتنا رکفت هب لين
لد رد هتفهن یا
ش لدب هايگ هب یعيبط روط هب هک تسين كاخ هناخراک لوصحم یداقتنا رکفت .دو
یم هرادا ار نآ نايمدآ هک تسا یا ات دننک
،نآ هليسو هب
هبرجت هويش یگدنز هرادا رد ار نانآ هک دننک باختنا ار یا
یم رتاناوت ناش دنک
.
4 . هجيتن يريگ دش راشا هک روطنامه اراد هاگشناد
ی مها ي ت لااب یی روشک ره هعسوت و دشر رد ی
م ی دشاب
، هب هنوگ هک یا پ روتوم ي ش هعماج ره هدنرب ا
ی ماظن
لاع شزومآ ی
م روشک نآ ی
.دشاب ی ک ی لصا رصانع زا ی
لک شقن هک هاگشناد ي
د ی ح و ي تا ی پ رد ار ي تفرش ملع هعسوت و ی
ا هاگشناد ی اف م ی ،دنک
وجشناد ی نا نآ م هاگشناد ی ک .دشاب اهروش یی همانرب هک دوب دنهاوخ قفوم ر
ی ز ی امرس و ی ه گ ذ را ی ا اب هطبار رد ار مزلا ی
ن فوطعم رشق -یم
نک اراد وجشناد رشق .دن ی
وپ و كرحت یا
یی صاخ ی م ی مه رد تسا مزلا هک دشاب ي
ن مناوت زا اتسار ن
د ی تراهم و اه اه
ی هدافتسا نانآ هوقلاب
.ددرگ ش زا هدافتسا ي
هو اه ی رکفت فلتخم ،یملع تيلاعف روظنم هب
ی ک ی زا نیرتمهم فادها ماظن لاع شزومآ ی
، یم .دشاب ندوب رادروخرب
نایوجشناد داقتنا رکفت تراهم زا
ی م ی دناوت هتخودنا اه ی ملع ی ح هب ار ي هط .دناشکب لمع
هدش ماجنا تاعلاطم هب هجوت اب هتفای و
یم ،شهوژپ رد هدمآ تسدب یاه هجيتن نينچ ناوت
:هک دومن یريگ رکفت
یداع
، هداس
؛ یلو
یداقتنا رکفت
، هديچيپ یلاع یاهدنیارف مزلتسم و رت رب یرواد و نهذ
تسا كرادم و دهاوش ساسا .
نیاربانب ندرک نايب و ندرک صخشم
ئاسم عمج ،ل تاعلاطا یروآ شسرپ ليلحت ،
رابرد تواضق و هدهاشم ،اه ه
نامزاس ،عبنم كی رابتعا هجيتن و تاعلاطا یهد
یريگ و یسررب
تيلاعف همه ،جیاتن یداقتنا رکفت رد هک دنتسه ییاه
قافتا م ی تفا د . ،رضاح رصع رد مولع شرتسگ و دشر هب هجوت اب یداقتنا رکفت هب هجوت
یم راکشآ شيپ زا شيب ار دوخ تيمها یهاگشناد ماظن رد نآ دشر و مانرب یدج هجوت دروم تسا مزلا هک دنک
ه نازیر همانرب ناحارط و
یسرد .دريگ رارق یلاع شزومآ
