The Oldest Islamic Inscribed Seal or an Inscribed Seal of a Seljuk Ruler!
Moharram Bastani1 & Nematollah Alimohammady2 (27-42)
Reading Kufic inscriptions is sophisticated, for variations, and because it is without dots.
Therefore, caused to biased and fault conclusions. An example is a seal impression that recovered from excavations of Anahita Temple of Kangavar at 1995 (1373).. Illogically, Ghuchani claims it as the oldest Islamic inscribed from a Sassanid governor, known as
"Khosrow Shinom", who ruled Hamadan region and western Iran. However, recent peripheral accurate studies including style, type, decoration, and other Sassanid seals and inscriptions indicate inaccuracy of two last words, which Ghuchani claims as "Khosrow Asham" (the same Khosrow Shinom). The first word could be read variously, however, the second is "Allah", not Asham, Hasan seems more logical. Therefore, both appear as Hassan Allah. Considering type of inscription, characteristics, it dates to 9rd century to Ilkhanid periods. Reading Kufic inscriptions is sophisticated, for variations, and because it is without dots. Therefore, caused to biased and fault conclusions. An example is a seal impression that recovered from excavations of Anahita Temple of Kangavar at 1995 (1373). Illogically, Ghuchani claims it as the oldest Islamic inscribed from a Sassanid governor, known as "Khosrow Shinom", who ruled Hamadan region and western Iran. However, recent peripheral accurate studies including style, type, decoration, and other Sassanid seals and inscriptions indicate inaccuracy of two last words, which Ghuchani claims as "Khosrow Asham" (the same Khosrow Shinom). The first word could be read variously, however, the second is "Allah", not Asham, Hasan seems more logical.
Therefore, both appear as Hassan Allah.
Seals are important tools with a long history. According to archaeological evidences, this instrument dates back to sixth (B. C). According to documents, the device has changed many times during the history so there have been transformations in designs, shapes, colors and inscriptions through millennia, each with sophisticated concepts and information, while resolving many ambiguities of historical texts. In 1994, one seal discovered following archeological excavations in the temple of Kangavar. After investigations, relying on the signs as well as the presence of Kofic inscriptions on the seal and conformity to the available archives, one can date it to Seljuk period. Some scholars deny the presumption and compare the seal to earlier archives as well as early indications on the seals that lead them to suggest it as a seal of a former ruler of a Sassanid ruler around Hamadan. This led to fundamental differences in dating and every given presumption.
Present article attempts to analyze a written seal (one of the oldest seals of the Islamic period) to explore and analysis its data and clarify some aspects of the seal, while explaining the disputes in attribution of the seal to each of the historical periods of Iran. Accordingly, what kind of information is it and why researchers differently attribute the seal to a hypothetical period, and what do they understand of the validity of the stamp, and how they differently understand symbols and signs of the seal? Primary studies show that this seal is related to one of the Iranian rulers, but some believe that it belongs to a ruler of the Sassanid dynasty that was active in Hamadan and western parts of Iran and some others attribute it to a Seljuk ruler.
According to the data, one can conclude that Ghoochani and Tohidi problematically presented the hypothesis and failed to correct identification of time, location and attribution to a given individual.
1 . Corresponding Author Email:bastani1353@ut.ac.ir. Ph.D. Graduated, Archaeology Tehran
University, Tehran,Iran
2 . Ph.D. Graduated, Ancient History Tehran University,Tehran,Iran Journal of Archaeological Studies
Vol 12, Is 3 - Serial Number 23, Autumn 2020
10.22059/jarcs.2020.277611.142694Print ISSN: 2676-4288- Online ISSN: 2251-9297https://jarcs.ut.ac.ir
Received: 19 March, 2019; Accepted: 19 January, 2021
The best way to understand the nature of the seal is comparative - analytical method. We identify the symbols of the stamp using the existing examples of the stamp and using comparative - analytical method, there are differences arising in identification and determination of the identity of the instrument with the value, on the one hand, and understanding the validity of this seal. In the initial studies of "Ghochani", “Khosro Asham" is the inscription and according to its similarity with the name of "Khosrow Shanom" during the Sasanian era in Hamedan and west of Iran, it is considered that "Khosro Asham" is the same historical name. Accordingly, he claims that the seal is related to a ruler of the Sassanid dynasty and in fact it belongs to the late Islamic stamp. In order to prove his claim, he reads the first word from the beginning of the inscription, and believes that he is the same " Khosrow "
and because of the similarity of this word to other words. For example, he points out that the
"Shad Khosro of Hormuz", known in the Umayyad coin of 716 (97 H.GH.)" is the "Shad Khosro of Hormuz", or in other example of the Bukhara coin of 983( 373 H.GH). The name of "Khosro"
was referred to as "Khsro". Conclusion: according to the results of this study Tohidi’s suggestion is attributed to the period between Seljuk to Ilkhanid periods. Accordingly, he follows that there is a significant difference between these two presuppositions because the presence of symbols, while symbols attributed to the early Islamic centuries or any other period is not compatible to each other and if it is attributed to the Seljuk period. In this case, to prove this claim, we need more investigations. Dating the seal, (apart from the laboratory methods on some available data whereas conclude to biases) may be based on two ways. First, if the data is obtained through correct scientific and accurate excavations, it is possible to compare the data with other archaeological findings of the same stratum that can be dated and / or compare to the same data properly. Second, the given data is obtained from non - scientific excavation, so the only possible way to date it is comparing the stylistics of that object; otherwise the result is incorrect and far from subjective. Each of these people seem to notice one or more indices in the stamp, and thus the results of their research have been neglected and thus, in order to prove their claim, such as Ghochani by offering unreasonable reasons, they have somehow tried to appoint the seal to one of the oldest written pieces of Islamic writing. Or, as To Heidi, to relate to one of the rulers of the Seljuk era. While the results of the research and the new investigations reject both claims. As mentioned earlier, there are three lines of Kufic script on the seal. The first line is “للهالااهلا لاˮ which is not quite clear and there is no dispute about it.
The second line: the owner's name is stamped, and due to the fact that the line has no point, as Ghochani says, it cannot be read correctly. The third line: Toheidi is called “Hasbi allahˮ
یبسح(
)للها and Ghochani is called "Khosro Asham". no doubt the second word is" allah ". but as for the first word, it can be read in a number of forms, such as "Khsr "remembrance. this reading is more probable as Ghochani reads it, and it is more likely that " Jasar " (رسج) and "
Hassan" (نسح) who came to the house after the name of " Allah "(للها) ; because it is similar to that of "Ali Abarghou" of dome inscription , it is also written . In the meantime, Hasbi's Tohidi claim is untrue because it has a letter on the seal. So it might be possible to read the last line as
"Hassan Allah" (للها نسح). therefore, the research and surveys, as well as presenting the symbols, signs and other documents, show that the results of the research are different than the results of the two people and research data rejects the hypothesis of these two. as a result of this research, it can be concluded that this stamp is related to the early Islamic period (Ghochani view) or the seljuk age (Toheidi view); therefore, the historical period for this stamp may be considered between the third century and Ilkhanid period.
Keywords: Kufic, Khosrow Shinom, Khosrow Asham, Hassan Allah, 3rd AH century, Ilkhanid period, Islamic seal.
ناتساب تاعلاطم یسانش
، رود ۀ 12
، رامش ۀ 3
، اپ یی ز / 1399 29
یمیدق هتشون رهم نیرت رهم ای یملاسا نارود راد
هتشون راد
!یقوجلس نارمکح کی
؟
یناتساب مرحم
شناد ناتساب یرتکد هتخومآ
،یسانش هاگشناد نارهت .ناریا ،نارهت ،
تمعن یلع هلا یدمحم
شناد گشناد ،ملاسا زا شیپ ناریا خیرات یرتکد هتخومآ نارهت ها
.ناریا ،نارهت ،
:تفایرد خیرات 18
/ 12 / 1397 :شریذپ خیرات ؛ 30
/ 10 / 1399
هدیکچ
اهرهُم زا هلمج ایشا یشزرااب دنتسه هک هقباس رایسب ینلاوط دنراد رب انب . دهاوش ناتساب یسانش تمدق نیا یئیش هب هرازه مشش
لبق زا دلایم مزاب ی ددرگ . هکنانچ دانسا و کرادم تداهش یم
،دنهد نیا یئیش رد لوط راودا یخیرات تلاوحت یدایز ار تشپ رس
هتشاذگ
،تسا هب روط ی هک حرط
،اه لکش
،اه گنر اه و هبیتک یاه نآ انب رب طیارش ینامز تشد شوخ رییغت هدش دنا و ره کی زا
تاقیلعت نآ میهافم هدیچیپ و تاعلاطا یدنمشزرا ار
رد دوخ نامتک هدرک دنا هک واکاو ی اهنآ م ی دناوت یرایسب زا تاماهبا دوجوم رد
نوتم ت یخیرا ار نییبت دیامن . زا هنومن کی یسررب اب ات تسا دصرد رضاح راتفگ یاهرهم
هتشون راد یکی یناچوق یاعدا هب انب(
زا
یمیدق نیرت ۀرود رهم )یملاسا
شواک رد یاه دبعم یاتیهانآ
،رواگنک رد لاس ۱۳۷۳
،تسا هدمآ تـسد هب یوتحم ساــسا رب
هداد رارق لیلحت و یسررب دروم نآ یاه ناققحم نایم رد هک یتافلاتخا و دزاس نشور ار رهم نیا درکراک و یایاوز زا یخرب و دهد
هرود زا کی ره هب رهم نیا باستنا رد نیا اب و ؛دیامن نییبت ار ناریا یخیرات یاه
لاؤس دبعم هفوشکم رهم یاتیهانآ
واح رواگنک ی
تنا و هلئسم نیا دروم رد ناققحم ارچ و تسا یتاعلاطا عون هچ دروم راودا زا کی ره هب نآ باس
ناشرظن و فلاتخا رگیدکی اب
صخاش تسرد کرد نانآ فلاتخا ییارچ و تسیچ نانآ صیخشت یاه مئلاع
هناشن و یم هچ صیخشت یاه ؟دشاب دناوت
سررب ی اه ی
یم ناشن هیلوا دهد
ار نآ یخرب .تسا یناریا نانارمکح زا یکی هب طوبرم رهم نیا یناساس نارمکح کی هب
هب مان
« ورسخ مونش »
رد هک هیحان نادمه و برغ ناریا یم طبترم هتشاد تیلاعف یم بستنم یقوجلس نارمکح کی هب ار نآ رگید یخرب و دنناد
زا .دننک
هداد اه یمرب نینچ قیقحت ی دیآ
هئارا رد یدیحوت و یناچوق ضرف
ی ه رظندروم هدش لاکشا راچد هتسناوتن و دنا
دنا نآ روط اب ی اشود ی د
هب د تسر رهم باستنا و ناکم و نامز ی رظن هب .دننک صخشم ار صخش هب
م ی دسر رد صخاش دنچ ای کی هب دارفا نیا زا کی ره
لوفغم دراوم یقاب زا و هدرک زکرمت رهم هدنام
دنا لیلحت و یبایزرا هب هجوت اب قیقحت جیاتن نیا زا . هداد
اه رهم ی هب هابتشا هداتفا دنا و
دوخ یاعدا تابثا یارب هئارا اب
لیلاد راوتساان و غ ی قطنمر
،ی هدرک یعس یوحن هب ار رهم نیا دنا
هب زا یکی دق ی م ی رت ی ن رهم یاه
هتشون راد دنزاس طبترم یقوجلس رصع نانارمکح زا یکی هب هکنیا ای و دننک بوصنم یفوک طخ هب یملاسا و قیقحت جیاتن یلاح رد
سررب ی اه هراشا دروم هفوکشم رهم دیدج ی ره هیرظن
ار رفن ود یم در .دنک
هژاو :یدیلک یاه
رهُم هبیتک راد
،یفوک ورسخ
،مونش
،مشاورسخ نسح
،للها نرق موس ه .
،ق ۀرود
،یناساس ۀرود یقوجلس .
مانایار
ۀ دنسیون ۀ :لوئسم
@ut.ac.ir 1353
bastani
1 . همدقم
زا شواک ناتساب یاه لاس رواگنک یاتیهانآ دبعم رد یسانش
۱۳۷۳ ایوگ یرهم یدیحوت قئاف یتسرپرس هب ، اب
ک دمآ تسد هب یفوک طخ شیپ رد ه
هناشن و مئلاع هب هجوت اب ار رهم نیا هیلوا ضرف هب ار نآ یور رب یسانش
یم تبسن ناناخلیا هرود ات نایقوجلس نیب ۀرود هناشن هب هجوت اب رگید یخرب و دهد
رهم نیا یور رب هیلوا یاه
ه یلاوح رد یناساس یاورنامرف کی هب یملاسا نورق لیاوا نانارمکح زا یکی هرود هب ار یم بستنم نادم
.دنناد
یمرب نینچ رهم نیا زا لصاح یسررب و قیقحت اب شیپ ود نیا نیب یشحاف فلاتخا هک دیآ
؛دراد دوجو ضرف
هناشن و مئلاع دوجو هکارچ یملاسا نورق لیاوا هب بستنم هچنآ اب اه
ینادنچ یراگزاس ،تسا یرگید هرود ره ای
نیعرد و درادن رگا لاح
جلس نارود هب رهم نیا رد .دراد زاین یرتشیب و صحفت و قیقحت هب دوش بستنم یقو
فشک رهم دروم حرط یناچوق طسوت هیضرف کی هک دراد دوجو هیضرف ود هدش
و مئلاع هب هجوت اب هک هدش
هناشن یمزاب یملاسا نارود لیاوا هب هراشادروم رهم هک تسا هدرک تابثا نآ یور رب دوجوم یاه اب یتح و ددرگ
هک هراشا نیا یمیدق زا یکی رهم نیا
نیرت هبیتک یاهرهم مکاح کی هب قلعتم و یفوک طخ اب یملاسا ۀرود راد
هداد هب هجوت اب توافتم ًلاماک رظن کی اب یدیحوت نآ رانک رد و تسا یناساس یکی هب ار نآ رهم رد دوجوم یاه
یم بستنم یقوجلس رصع نانارمکح زا رهم دیسرپ دیاب لاح .دنک
هفوشکم دبعم
نآ یاتیها رواگنک یواح هچ
یتاعلاطا تسا
و ارچ ناققحم رد
دروم نیا هلئسم و باستنا نآ هب ره کی زا راودا ناشرظندروم اب
رگیدکی
فلاتخا و دنراد صخاش یاه صیخشت نانآ
تسیچ و ییارچ فلاتخا نانآ رد کرد تسرد مئلاع و هناشن یاه
صیخشت هچ
یم دناوت
؟دشاب
لاس رد ۱۳۷۳
شواک یط ییاه
زا یخرب یاعدا هب انب هک دمآ تسد هب یرهم رواگنک اتیهانآ دبعم رد
ناتساب یم رظن هب ناسانش یمیدق زا کی دسر
هبیتک یلگ یاهرهم نیرت یم بوسحم یملاسا نارود راد
.دوش
هب رهم نیا زراب تایصوصخ زا یکی نارود هب ار نآ خیرات هک تسا رهم یور رد جردنم یفوک یطخ دوجو هطساو
لاسا یم طبترم یم هب .دزاس
خیرات ای و شناوخ لومعمروط هداد یراذگ
ناتساب یاه و هبیتک ،اهرهم دننام ،یسانش
نیا رد .تسا ناسانش ناتساب یور شیپ تلاکشم زا یکی هراومه ،دنتسین رادخیرات هک ...
یارب ،دراوم هنوگ
خیرات ار یرهم میهاوخب رگا ،هنومن ،مینک یراذگ
شور زا یادج(
آ یاه نآ هک یهاگشیامز هداد زا یخرب یور رب مه
لباق اه
رتشیب رد و هدوب ماجنا تلاح
دنتسه هارمه اطخ اب ،اه
.تسا یور شیپ هار ود)
تسخن شواک هار زا هداد رگا هکنیا یاه
هیلا و تسرد یم ،دشاب هدمآ تسد هب قیقد و یملع یراگن
هداد هسیاقم اب ناوت هتفای رگید اب اه
هیلا نامه یاه
خیرات لباق هک هداد رگید اب اهنآ هسیاقم ای و دنتسه یراذگ
شور اب هتبلا و شیپ زا هک یهباشم یاه تسرد یاه
خیرات هدش یراذگ
؛دروآ تسد هب ار نآ یبیرقت خیرات ،دنا شواک زا ،رظندروم هداد هکنآ رگید و
...و یملعریغ یاه
هدمآ تسد هب خیرات یارب نکمم هار اهنت تروص نیا رد هک
کبس هسیاقم ،نآ یراذگ هب هتبلا ،رثا نآ یسانش
همه ،تسرد شور رد ،تسا هنادنمشوه و هبناج
یم تسد هب ینهذ زا رود و تسردان هجیتن تروص نیا ریغ .دیآ
خیرات شهوژپ نیا رد نیاربانب یراذگ
ماجنا یاه نرق دودح زا یخیرات هدودحم کی و هتفرگ رارق دقن دروم هتفرگ
یرجه موس رود ات
یم داهنشیپ رهم نیا یارب یناخلیا ۀ هک دش دهاوخ هداد ناشن ،نوگانوگ لیلاد هب انب و ددرگ
خیرات نیا ًلاوصا و رهم نیا یراذگ هداد هنوگ
ناکما ًلاوصا ،تیعطاق نیا اب اه .تسین ریذپ
ناتساب تاعلاطم یسانش
، رود ۀ 12
، رامش ۀ 3
، اپ یی ز / 1399 31
2 . رهم فیصوت هدوب هتخپ لگ سنج زا رظندروم رهم هتشون یفوک طخ فیدر هس نآ یور رب و
ا هدش هچ هکنیا دروم رد .تس
ییاجنآزا ،تسا یفوک طخ عون هتسد هک
یدنب هب ،تسا هدشن هئارا نارگشهوژپ یوس زا یناسکی یاه یتسرد
یمن ریوصت( دومن تواضق ناوت ۱
- ۲ ).
یارولف هنومن یارب هتسد هخاشریز دنچ اب یلصا هورگ شش هب ار یفوک طخ۱
یم یدنب :دنک
۱ - هداس یفوک میدق هک
ک طخ نیرت .تسا یفو
۲ - رادگرب یفوک
۳ - سپ رد ناچیپ یمیلسا شوقن اب یفوک هنیمز
شقن هک بیکرت مهاب طقف و هدوبن لصتم طخ هب اه هدش
.دنا
۴ - مهرد یفوک هدینت
۵ - هیشاح اب یفوک ینییزت یاه
۶ - تسار یفوک هشوگ
( ییانب )
(Flury,1977:1743-1766)
ینییزت و هداس یلصا هورگ ود هب ار طخ نیا یلئاضف میسقت
،یرجشم ار نآ ینییزت هنوگ هک هدومن یدنب
دعقم ،رهزم ،یناحیر (
هباشتم و قشعم )
یم رکذ ... و حشوم ،رفظم ، دیامن
( ،یلئاضف ۱۳۹۰ : ۱۵۲ - ۱۸۰ ).
یم میسقت هنوگ هد هب ار یفوک طخ ،زین رف هتسیاش :دنک
۱ - هداس یفوک
۲ - هشوگ یفوک راد
۳ - رادگرب یفوک
۴ - گرب و لگ یفوک راد
( رهزم )
۵ - هرگ یفوک راد
۶ - )قشعم( هدیچیپ یفوک
۷ - حشوم یفوک
۸ - رودم یفوک
۹ - نیزم یفوک
۱۰ - زومآریپ یفوک ای یناریا یفوک
،رف هتسیاش(
۱۳۸۳ : ۸ - ۹ )
زین نمورگ و ۸
یم مان عون :درب
۱ - هداس ای هیلوا یفوک
۲ - هدیچیپ سوئر اب یفوک (
هتسارآ شقنرپ–
راگنو )
۳ - رادگرب یفوک (
قروم )
۴ - لگ یفوک اد
ر ( رهزم )
۱.Flury
۵ - کبشم ای هتفاب مهرد یفوک
۶ - هیشاح یفوک یا
۷ - یرامعم یفوک
۸ - ییانب یفوک (
تسار یفوک هشوگ
)
( ،نمورگ ۱۳۸۳ : ۱۱ )
رظندروم طخ اما ییاجنآزا
یم ،دنراد ینییزت تلاح نآ فورح یخرب هک ناوت
هنوگ ینییزت یفوک طخ زا یا
هب .دروآ رامش :رهم یور هتشون لاا هلا لا :لوا رطس للها
یب هب هجوت اب هک تسا رهم بحاص مان :مود رطس هراشا نآ هب زین یناچوق هچنانچ نآ ندناوخ نآ ندوب هطقن
یم .تسا نکممریغ ًابیرقت ،دنک
ار نآ یدیحوت :موس رطس
« للها یبسح »
یناچوق و هدناوخ
« مشا رسخ
»
( ،یناچوق ۱۳۶۶ .)
ریوصت 1 اتیهانآ دبعم زا هدمآ تسد هب رهم حرط : رواگنک
( ،یناچوق 13۶۶ ت : 8 .)
Figure1 : Seal design obtained from Anahita Kangavar Temple (Ghochani, 2005: 8).
ریوصت 2 : یلگرهم یور هتشون (
،یناچوق 13۶۶ : 12 .)
Figure 2 : Inscribed on a clay seal (Ghochani, 2005:12).
ناتساب تاعلاطم یسانش
، رود ۀ 12
، رامش ۀ 3
، اپ یی ز / 1399 33
3 . رهم یسررب
نامه ب ،دش هراشا هک هنوگ رهم یور هتشون یناچوق رظن ه
« مشا رسخ
» مان اب نآ تهابش هب هجوت اب و هدوب
« مونش ورسخ
» نیا ،ناریا برغ و نادمه رد یناساس ۀرود رخاوا مکاح هجیتن هنوگ
یم یریگ هک دنک
« رسخ
مشا » نامه
« مونش ورسخ
» هتشون تسا یخیرات یاه نیا تیعطاق اب ،نآ یانبم رب و
یم اعدا هنوگ م هک دنک
ره
و یناساس مکاح کی هب طوبرم یمیدق عقاو رد
.تسا یناساس مکاح کی زا ،یملاسا ۀرود رهم نیرت
یم نایب دوخ یاعدم تابثا یارب یو هک یلیلاد اما ار نآ یو هک تسا هتشون یادتبا هملک لوا ؛تسا نیا دنک
« رسخ » یم .دناوخ و هدوب ورسخ نامه رسخ یو رظن هب تهابش یو لیلد
هکس یاه نش
تسا یسا نیا هب .
هملک نیا یملاسا هکس یور رب هک تروص (
ورسخ ) هب تروص
« رسخ »
ًلاثم .تسا هدمآ
« زمره داش رسخ
» رد هک
لاس یوما هکس ۹۷
نامه یو رظن هب و تسا هدمآ ق.ه
« دزمره داش ورسخ »
طوبرم اراخب برض هکس ای و تسا
لاس هب ۳۷۳ هب نآ یور رب ورسخ مان هک ق.ه تروص
« رسخ
» هدمآ .تسا
« زمره داش رسخ
» لاس یوما هکس رد 97
یرجه ( .ک.ر Eshragh, 2010: 108 .)
"Shad Khosr of Hormuz" on Umayyad coins 717 ( 98 H) (Refer to Eshragh, 2010: 108).
هب هک ار مود هملک هک تسا نیا مود لیلد حضاو تروص
« للها
» یم هدناوخ نآ یناچوق ،دوش
ار
« مسا ای مشا »
هدناوخ مه یور ،یو رظن هب و
« مشا رسخ
» نامه هک هدوب
« مونش ورسخ
» زا یملاسا ۀرود نوتم رد هک تسا
یم فیرحت و لیدبت مونش ورسخ هب ًادعب هک تسا مشا رسخ هملک نیا لصا عقاو رد و تسا هدش دای نآ دوش
( ،یناچوق ۱۳۶۶ ).
ناوتب ار نآ و دشاب نینچ هک ضرف رب لوا هملک دروم رد
« رسخ
» دناوخ ( یب هب هجوت اب هتبلا هک ندوب هطقن
تروص هب ار نآ یفوک طخ یم مه ... و نسح دننام نوگانوگ یاه
نآ هب طوبرم شخب رد و دومن تئارق ناوت
هب دش دهاوخ هراشا نآ هب لصفم تروص )
ًلاماک هتشون و هدوب تسردان ًلاماک تئارق نیا مود هملک دروم رد ،
هکرابم هملک هک تسا حضاو
« للها
» هتشون هکنآ ضرفرب رگید یوس زا .تسا
« مسا ای مشا
» یناچوق یاعدادروم
،دشاب یطابترا چیه هژاو ود نیا ،یناساس ۀرود یاهرهم یور هتشون ساسا رب زین و یسانش هبیتک دهاوش مهزاب
یم ناشن دهاوش و دنرادن مه اب دنوسپ یملاسا ۀرود ات یناساس ۀرود یادتبا زا هک دنهد
« مونش » مسا اب هک یاه
هب ادتبا نامه زا ،تسا هدمآ ... و ورسخ و روپاش ،ریشدرا تروص
« مونش » .تسا هدوب
دنب رد هک تسا تشدرز هبعک رد لوا روپاش هبیتک ،درک هئارا صوصخ نیا رد ناوتب هک یلیلد نیتسخن ۲۶
یم مان رفن ود زا روپاش یم متخ مونش اب اهنآ مسا نایاپ هک درب
:دوش
« ریشدرا ا مونش ریشدر
» و
« روپاش مانهب
مونش
» نامه و هدوب یکی همجرت اب اهنآ یودره تشوناوآ و تشون فرح هک
« مونش
» :تشون فرح :تسا
:تشوناوآ
،نایرع 1382 : ۶3 - ۶9 - Urian, 2003: 73-69-63 -73
،یناساس اهرهم یور رب دنوسپ
« مونش
» رد هملک نیا .تسا هدمآ تروص نامه هب هتشون
ه دننام یملاسا ۀرود یا
یربط ( ۱۳۵۲ ) ریثا نبا و (
۱۳۵۰ ) هب ًاقیقد زین تروص
« مونش
» .تسا هدمآ
،یملاسا ۀرود یخیرات عبانم زین و یناساس ۀرود یاهرهم ،تشدرز هبعک رد لوا روپاش هبیتک هب هجوت اب نیاربانب دنوسپ هک دراد نآ زا تیاکح یگمه
« مونش
» مسا اب هارمه نام نوگانوگ یاه
ورسخ ،مانهب ،روپاش ،ریشدرا ،دن
.تسا هدنام رییغت نودب یملاسا ۀرود ات یناساس ۀرود یادتبا نامه زا هدش جرد رهم یور هتشون هکنیا رب ینبم یناچوق یاعدا نیاربانب
« مشا رسخ
» نامه ار نآ و
« مونش ورسخ
» تروص
هتفایرییغت
« مشَا ورسخ
» یم
،دناد یم درک ضرف تسردان ًلاماک ناوت و
تادنتسم نیا قباطم تفگ ناوتب دیاش
.دنرادن مه هب یطبر چیه ود نیا یخیرات رظندروم رهم یور رب هتفر راک هب طخ عون هب هجوت اب رگید یوس زا
هب همادا رد هک ۀرود زاغآ رد هتفر راک هب یفوک طخ زا توافتم طخ نیا ،دش دهاوخ هراشا نآ هب لصفم تروص
.تسا یملاسا ی هب مزلا ًانمض هک تسا یروآدا
ییاجنآزا یم هتشون هطقن نودب یفوک طخ هک دوش
( هبیتک رد ًاصوصخ اه
)
هب و دومن تقد ًلاماک نآ تئارق رد دیاب نیاربانب خیرات دروم رد هژیو
هنوگ یاراد طخ نیا نوچ اهنآ یراذگ یاه
هب توافتم هداد ساسا رب رگید یوس زا و هدوب ینییزت هژیو
ناتساب یاه یتح یسانش
هدید یهاگ دنچ ات هک هدش
خیرات رد دیاب نیاربانب ،تسا هدنام رییغت نودب ًابیرقت ،نآ ینییزت عون کی ،نرق
؛دومن تقد ًلاماک اهنآ یراذگ و
روپاش مونش
مونش روپاش
ناتساب تاعلاطم یسانش
، رود ۀ 12
، رامش ۀ 3
، اپ یی ز / 1399 35
هبنج همه رد ار نآ یاه
نیا ،نهذ زا رود هب ًلاماک و تسردان تئارق اب هن تفرگ رظن نآ و هنوگ
نیا اب مه
،تیعطاق اد رظن ،یزیچ دروم رد
؛د خیرات و عوضوم رتهب ندش نشور یارب نیاربانب زا ،نآ یبیرقت یراذگ
هبنج یم هتسیرگن هلئسم هب نوگانوگ یاه .دوش
4 . هبیتک دهاوش یسانش
یم نآ ساسا رب هک هتشاد رهم یور طخ یگژیو دنچ یمن رهم نیا هک دومن تشادرب ناوت
لیاوا هب طوبرم دناوت
:دشاب یملاسا ۀرود ۱ - شیب یاهتنا هب فورح رت
یگژیو نیا هک تسا هدوب هخاشود و ینییزت تروص
ًابیرقت اه نرق زا
۲ / ق.ه ۸ هب م
یم جیار دعب هنومن زا .دنوش
یم نآ هیلوا یاه هرهاق یملاسا یاهرنه ۀزوم رد دوجوم یاهربق گنس هب ناوت
خیرات اهنآ زا یکی هک درک هراشا ۱۹۱
/ ق.ه ۸۰۶ خیرات یرگید و م ۱۹۶
/ ق.ه ۸۱۱ هنومن رگید زا .دراد ار م یاه
یم رخأتم دومن هراشا رکب راید رد ردتقملا هب طوبرم هبیتک هب ناوت
خیرات هک ۲۹۷
/ ق.ه ۹۰۹ دراد ار م (
ریوصت
۳ )
( ،نمورگ ۱۳۸۳ : ۲۵ - ۲۷
.)
هنومن رگید زا یم ،دنراد ام هعلاطمدروم رهم اب یرتشیب تهابش هک اه
هتشون ۀبیتک هب ناوت زارط یور رب هدش
خیرات هب دضتعملا هب طوبرم ۲۸۹
/ ق.ه ۹۰۱ - ۹۰۲ م ( ریوصت ) زارط هبیتک و
،یکتم هب طوبرم ۳۲۹
- ۳۳۳ ق.ه
/ ۹۴۰-۹۴۴ دومن هراشا م
( ریوصت ۴ (Day, 1937: fig 4, 16)) .
ریوصت 3 زارط هبیتک : دضتعم
( 289 ق.ه (Day, 1937: fig 4))
Figure 3 : Motazed Taraz of Inscription, 911 ( H. 289.) (Day, 1937: fig 4)
ریوصت 4 ( یکتم زارط هبیتک : 329-333
ق.ه (Day, 1937: fig 16) )
Figure 4 : Motaki Taraz of Inscription, 853-945( 239-333.H.), )Day, 1937: fig 16(
هکس یور رب شراگن هویش نیا ،هکنآ هجوت بلاج هتکن هکس زین و یناخلیا ۀرود یاه
وجلس یاه یلوتانآ نایق
.تسا جیار رایسب (
ریوصت ۵ - ۶ )
ریوصت 5 ،دابقیک نبا ورسخیک هرقن مهرد : ۶37
ق.ه ،نوارب(
1374 : 23 )
Figure 5 :Kikhosru Abn Kighobad of Silver Dirham, 1240 (637 .H.) (Brun, 1995: 23)
ریوصت ۶ دودح ناخزیگنچ هرقن مهرد : ۶18
ق.ه ،نوارب(
1374 : 14 )
Figure 6 :Changez Khan of Silver Dirham,About,1221( 618. H.) (Brun, 1995: 14)
ناتساب تاعلاطم یسانش
، رود ۀ 12
، رامش ۀ 3
، اپ یی ز / 1399 37
مهرد هرقن ناخزیگنچ دودح
۶18 ه . ق Nyamaa,2005: 157 ( )
Changez Khan of Silver Dirham, About , 1221( 618. H.) (Nyamaa,2005: 157)
۲ - ر فورح شراگن هویش (
هب هک ن و )ز دچیپ و ینییزت تروص
نرق دودح زا زین شراگن هویش نیا .تسا را ۳
ق.ه یم جیار دعب هب هنومن زا هک دوش
یم نآ یمیدق یاه چگ هبیتک هب ناوت
خیرات هب نیئان عماج دجسم هدش یرب
۲۶۶ دومن هراشا ق.ه
ریوصت(
۷ ) (Flury, 1977: fig 599) .
ریوصت 7 نیئان دجسم یچگ هبیتک : (Flury, 1977: fig 599)
Figure 7 : Naein Mosque of Plaster Inscription, (Flury, 1977: fig 599)
۳ - هکرابم هملک شراگن هویش
« للها » هدوب هتفرشیپ ینییزت یفوک زا زین لوا رطس رد اب یدایز رایسب تهابش هک
هنومن نرق یاه ۳
دراد نیئان عماج دجسم هبیتک ًاصوصخ ،دعب هب ق.ه (
ریوصت ۸ - ۹ ).
وصت ری 8 نیئان عماج دجسم هبیتک رد للهاب هملک :
Figure 8 : Bellah Word in Naein Central Mosque
ریوصت 9 رواگنک رهم رد للها هملک :
Figure 9: Bellah Word in Kangavar of Seal
یم یفوک طخ عون هب هجوت اب نیارب انب نرق دودح زا ار رهم نیا ناوت
۳ ق.ه ت یناخلیا ۀرود ات خیرا
و دومن یراذگ
دراد توافت رایسب ن و ر فرح شراگن کبس ًاصوصخ یملاسا ۀرود یادتبا یفوک طخ عون اب (
ریوصت ۱۰ - ۱۱ ) و
یم طخ عون ییاسانش رد تقد یمک رگا عقاو یهاگن اب رگید یوس زا و دش
یم هاگن هلئسم هب هنانیب نیا ،دش
هنوگ
هجیتن راب هب نهذ زا رود رایسب و هابتشا یریگ یمن
.دمآ
ریوصت 10 فرح شراگن هویش :
« ر
» یناساس برع هکس رد (
مرهج هناخبارض ()
،یریشم 1389 : 125 )
Figure 10:How to write the letter "R" in Sassanid Arab coins (Jahrom Mint), (Mosheri, 2010: 125)
ریوصت 11 یناساس برع هکس رد نون فرح شراگن کبس : (
ناتسجس هناخبارض ناتسیس–
) ( ،یریشم 1389 : 178 )
Figure11:How to write the letter "N" in Sassanid Arab coins Sajastan or Sestan Mint), (Mosheri, 2010: 178)
للها
للها
ناتساب تاعلاطم یسانش
، رود ۀ 12
، رامش ۀ 3
، اپ یی ز / 1399 39
5 . رهم یور هتشون
نامه هتشون رطس هس رد رهم یور رب دش هراشا نآ هب ادتبا رد هک هنوگ یم هدید یفوک طخ هب ییاه
.دوش
رطس ۱ یا : هلمج هتشون ن
« للها لاا هلا لا
» .درادن دوجو نآ دروم رد یفلاتخا و حضاو ًلاماک هک هدوب
نآ ،درادن هطقن طخ هکنآ هب هجوت اب و هدوب رهم بحاص مسا :مود رطس زین یناچوق هک هنوگ
هب نآ هب یتسرد
یمن ،دراد هراشا هب ناوت
دومن تئارق ار نآ یتسرد
( ،یناچوق ۱۳۶۶ : ۸۵ ).
:موس رطس ار نآ یدیحوت
« للها یبسح
» یناچوق و هدناوخ
« مشا رسخ
»
هبیتک زا یناچوق شناوخ
Quchani Reading from the Inscription
یدرت یب مود هملک
« للها
» یم تروص دنچ هب ار نآ لوا هملک هرابرد اما و تسا دننام دناوخ ناوت
« رسخ
»
و هدرک تئارق نینچ ار نآ یناچوق هچنانچ
« رسج
» زین و
« نسح
» هکرابم مان نآ زا سپ هکنآ هب هجوت اب هک
« للها » لمتحم تئارق نیا هدمآ
؛تسا رت یم ،وقربا یلاع دبنگ هبیتک رد ار نآ هباشم اریز
نیمه هب هک دید ناوت
هتشون تروص تسا هدش
( ریوصت ۱۲ ) ًانمض .
« یبسح
» یور هتشون اریز هدوب تسردان زین یدیحوت یاعدا دروم
دند کی رهم
؛دراد مک هنا یم ًلاامتحا نیاربانب
هب ار رخآ رطس ناوت تروص
« للها نسح
» دومن تئارق (
ریوصت ۱۳ ).
للها لاا هلا لا
لکش طقف
ا رشخ مش
هبیتک زا یدیحوت شناوخ
Toheidi Reading from the Inscription
ریوصت 12 : وقربا یلاع دبنگ ۀبیتک (
،ینامیا 1385 : 344 )
Figure12:The Dome Inscription Abargho Alei (Imani, 2006:344)
للها لاا هلا لا لکش طقف
للها یبسح
نسح
للها
ناتساب تاعلاطم یسانش
، رود ۀ 12
، رامش ۀ 3
، اپ یی ز / 1399 41
۶ . هجیتن یریگ
هکنیا هب هجوت اب هبیتک
روپاش لوا رد هبعک
،تشدرز یاهرهم
ۀرود یناساس و زین عبانم یخیرات ۀرود
،یملاسا
یگمه یکاح زا نآ تسا هک دنوسپ
« مونش
» هک هارمه اب مسا یاه نوگانوگ
،دننام
،ریشدرا
،روپاش
،مانهب ورسخ
هدمآ تسا زا ه نام یادتبا ۀرود یناساس ات ۀرود یملاسا نودب رییغت هدنام تسا . زا یوس رگید اب هجوت هب عون
طخ هب راک هتفر رب یور رهم
،رظندروم نیا
طخ توافتم زا طخ یفوک هب راک هتفر رد زاغآ ۀرود یملاسا .تسا
زا دش هراشا هکنانچ هداد
یاه قیقحت نینچ یمرب دیآ یناچوق و یدیحوت رد
هئارا هیضرف رظندروم راچد
لاکشا
هدش دنا نانآ و هتسناوتن دنا نآ هک یروط دیاشودیاب
هب یتسرد نامز و ناکم و باستنا رهم هب هرود ای صخش
رهم نیا هک یخیرات یم ار
دننزب سدح بوسنم ناوت .
هب رظن یم دسر ره کی زا نیا دارفا هب کی ای دنچ صخاش
رد رهم زکرمت هدرک و زا یقاب دراوم م لوفغ هدنام دنا . زا جیاتن یمرب نینچ ود نآ قیقحت دیآ
اب هجوت هب یبایزرا و
لیلحت هداد یاه هبنج زا یخرب نتفرگ رظنرد اب ود ره رهم صخاش و اه
و یبایزرا و نیمخت دروم رد ثحب یاه
رهم قیقد ییاسانش هب
هابتشا هداتفا دنا و یارب مادکره تابثا
یاعدا دوخ اب هئارا لیلاد ساان راوت و
،یقطنمریغ هب
یوحن یعس هدرک دنا نیا رهم ار هب یکی زا یمیدق نیرت رهم یاه هتشون راد یملاسا اب طخ یفوک و ای هکنیا هب
یکی زا نانارمکح رصع
یقوجلس هرود ات یقوجلس طبترم
؛دنزاس رد یلاح جیاتن قیقحت و یسررب اه رهم
هناشن هئارا نینچمه و هفوکشم م رگید و مئلاع ،اه
هکس تادنتس یم ناشن یسانش هبیتک ،یسانش
جیاتن هک دهد
توافتم راتفگ نیا تاقیقحت تاقیقحت هجیتن زا رت
هداد و تسا رفن ود نآ در رفن ود نیا هیضرف قیقحت یاه
یم یمرب نینچ قیقحت نیا هجیتن زا .دیامن یگژیو هب هجوت اب دیآ
یاه یطخ یور رهم یم تفریذپ دناوت هک
نیا
رهم طوبرم هب لیاوا ۀرود )یدیحوت رظن( یقوجلس رصع ای )یناچوق رظن( یملاسا هک یخیرات ۀرود اذل ؛دشاب
زا رتهب یناخلیا ۀرود ات موس نرق نیب یخیرات هدودحم ضرف نامه تفرگ رظن رد ناوتب دیاش رهم نیا یارب .تسا رفن ود نآ قیقحت رد هراشا دروم یمامت
عبانم
،یلع ،ینامیا (
۱۳۸۵ ) طخ ریس ، یفوک .راوز ،نارهت ،
نبا
،ریثا
،نیدلازع ( ۱۳۵۰ لماکلا،) یف خیراتلا
، ۀمجرت نیسحدیس
،یناحور
،نارهت ریطاسا .
(،لکیام چا ،نوارب ۱۳۷۴
) هکس ، ناریا یاهرنه رد ،یزاس مجرت ،هیرف ویلبد .ر رظن ریز ،
ۀ
،نابزرم زیورپ .نازرف رشن
،یربط دمحم نب ریرج
،یربط ( ۱۳۵۲ خیرات )،
یربط
، مجرت ۀ مساقلاوبا
،هدنیاپ
،نارهت ریطاسا .
،دیعس ،نایرع (
۱۳۸۲ ) هبیتک یامنهار ، یناساس یولهپ هنایم یناریا یاه
، .روشک یگنهرف ثاریم نامزاس هاگشهوژپ ،نارهت
بیبح ،یلئاضف (،للها
۱۳۹۰ ) .شورس ،نارهت ،طخ سلطا ،
،للهادبع ،یناچوق (
۱۳۸۴-۱۳۸۵ )
میدق ، هتشون رهم نیرت یملاسا نارود راد
،یناساس مکاح کی زا ناتساب هلجم
خیرات و یسانش
،
رامش ۀ .ناتسمز و زییاپ ،مود و لوا
،فلودآ ،نمورگ (
۱۳۸۳ ) رادلگ یفوک ییادتبا هعسوت و أشنم ، مجرت ،
ۀ م تاراشتنا ،رف هتسیاش زانهم ؤ
سس ۀ .یملاسا رنه تاعلاطم
،جریا کلم ،یریشم (
۱۳۸۹ ) یناساس برع ، هکس–
م :یلخاد گنج ۀرود یاه رگید جراوخ و هیدیزی ،نایارگ ینا
مجرت ، ۀ هیدهم
.هنیزاپ ،نارهت ،یچلامتسد
Brown, H. M. 1995. Coins In the Arts of Iran, Under the supervision By R. W . Freeh, Translated by Parviz Marzban, Farzan Publishing.[in Persian].
Day Florence, E. 1968. Dated Tires in the Collection of the University of Michigan, in Airs Islamic, Vole IV, pp 422-438 .
Eshragh, S. 2010. Silver Coinage of the Caliphs, London, Spink.
Fazaeli, H. 2011. Line Atlas, Tehran, Soroush. [in Persian].
Flury, S, 1977. Ornamental Kufic Inscription on Pottery, in Survey of Persian Art, Ed by A.U.
Pope and p. Ackerman. Vile IV, Tehran, Sroush.
Ghouchani, A. 2005-2006. The Oldest Written Seal of the Islamic Period for a Sasani Ruler, Journal of Archeology and History, First and Second Issues, Autumn and Winter. [in Persian].
Grumman, A. 2004. The Source and Developed of Goldar Kofi, Translated by Mahnaz Shayestehfar, Publications of the Moasaseh Motaleate Honar Islami. [in Persian].
Ibn Athir, I. 1971. Al-Kamil Fi Al-Tarikh, Translated by Seyyed Hossein Rouhani, Tehran, Myth. [in Persian].
Imani, A. 2006. Process Khate Kufic, Tehran, Zavar. [in Persian].
Moshiri, M. I. 2010. Arab - Sassanid Coins of Civil War: Manichaeans, Yazidis and Other Kharijites, Translated by Mahdieh Dastmalchi, Tehran, Pazineh.[in Persian].
Nyamaa, B. 2005. The coins of Mongol Empire and Clan Tamgha of Khans, Ulaanbaator, Mongolia.
Tabari, M. 1973. History of Tabari, Translated by Abolghasem Payende, Tehran, mythology.[in Persian].
Urian, S. 2003. The Manual of Medieval Islamic Inscriptions of Sassanian Pahlavi, Tehran, Pagoheshgaeh Sazemane Meras Farhangi Keshvar. [in Persian].
