СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
13.1 Жасыл экономика - G-global коммуникативті
5824
1436. Рысбекова А.Р. Криминологическая характеристика женщины -
преступницы на Украине……… 5152
1437. Сулейменова М. Имплементация международно-правовых норм, регламентирующих право на жизнь в национальное законодательство Республики
Казахстан……… 5154
1438. Тишбеков Б.М. Қазақстандағы өлім жазасының кейбір мəселелері.. 5157 1439. Финк Д.А. Причины дорожно-транспортных происшествий в
странах Европы, Азии и Соединенных Штатах
Америки……… 5159
1440. Ыбырайым А.М. Причины девиантного поведения несовершен-
нолетних... 5162 1441. Шуляк Р.В. Проблема судейского усмотрения……… 5164
СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ
5825 1456. Әкімбергенова
Әйгерім
Тұтынушылық сұраныс: ерекшеліктері,
факторлары, мəселелері... 5301 1457. Байгарашева Б.М. Сложности, перспективы и пути решения проблем
по переходу к «Зеленой экономике» в РК………… 5306 1458. Бектасова Алтын
Сабировна
Курс Казахстана на прогрессивный «Зеленый»
экономический рост……… 5309
1459. Берикболова Б.Ш Жаскайрат А.С.
Сагындыкова Ф.
Единый Накопительный Пенсионный Фонд……… 5314
1460. Болтаева Айсулу Турлыбеккызы
Зарубежный опыт повышения энергоэффектив- ности как условие модернизации зеленой
экономики………. 5318
1461. Бҧлақбай Азамат Мҧратбекҧлы
Қарашығанақ кен орнында MWD өлшеу жүйесін жанама оқпанды бұрғылауды автоматтандыруда
қолдану тиімділігін бағалау ... 5322 1462. Волошина Е.А. Инвестиционный капитал в Республике
Казахстан………. 5327
1463. Дюсембаев А.Е., Калданулы Б., Айтыкенов М.М.
Развитие малого и среднего предпринимательства
в Казахстане………. 5331
1464. Ералина Ф.М. Бюджеттік реттеудің тиімділігін арттырудың
жолдары... 5337 1465. Eрниязoвa A.,
Бaқытжaнoвa A ., Xaштaeвa А.
Қaлдықтaрды бaсқaру жүйeсiн жeтiлдiру... 5341
1466. Ертаскызы А «Жасыл экономика » ииновациларды дамыту
құралы ретінде... 5344 1467. Есенбек Гулдана
Абдуахитқызы
Қазақстанның адам капиталы сапасын жоғарлату
мəселелері... 5348 1468. Есентаева Д.К. Оценка и учет финансовых инвестиций………… 5352 1469. Есниязова Ботагоз Триботехника – как отрасль «зеленой экономики» 5355 1470. Ешенбаева С.Ә. Қазақстан Республикасындағы табиғи
ресурстардың экологиялық жағдайы... 5359 1471. Ешкеева А.Н. Политика республики Казахстан по привлечению
прямых иностранных инвестиций……… 5361 1472. Жакиянова А.С.,
Каримбекова М.С.
Қазақстан Республикасындағы газдарды тазалау
жүйелері жəне олардың қоршаған ортаға əсері... 5365 1473. Жанбырбаева
Динара Тилековна
Оптимизация деятельности банка по управлению
кредитным портфелем………. 5368 1474. Жанузакова Назерке
Болатбековна
Экологические аспекты водоснабжения в г.
Астане………. 5373
1475. Жигалова А.А. «Зелѐная экономика»: опыт, проблемы и
перспективы...
5379 1476. Жолумбетов Елдар
Маратбекович
Глобализация мировой экономики: украинский
кризис ……….. 5382
1477. Жолумбетов Елнур Маратбекович
Роль инвестиции в развитии сельскохозяйственной
продукции в РК……… 5386
1478. Жумабаева Замзам Государственно- частное партнерство в РК……..
5391
5826 1479. Жҧмабекқызы А.,
Есқақова Ф.
«Жасыл» экономика- Қазақстан дамуының жаңа
векторы... 5396 1480. Жунусова К.Ж. Проблемы обеспечения экономической
безопасности Республики Казахстан……… 5399 1481. Жунусова К.,
Рахимова А., Советова Д.
Формирование хлопково-текстильного кластера в
Казахстане ………. 5403
1482. Жылкайдарова А. Қазақстан Республикасының шағын жəне орта бизнестің қаржылық менеджментінің тиімділігі
жəне оның проблемалары... 5412 1483. Загидуллина Г.Н,
Чепикова Е.А
Основные проблемы и пути их решенияпри образовании кластеров в легкой промышленности Казахстана………
…..
5417 1484. Загипарова Г.С Современное состояние и актуальные проблемы
налогово-бюджетной политики РК………. 5422 1485. Захарова Е.С. Пути развития зеленой экономики в Казахстане на
примере системы JIPTO……… 5425 1486. Иманбалан Айнур
Арманкызы
Решение вопросов утилизации отходов в РК... 5428 1487. Исахан Д.Т. Формирование и развитие «зелѐной» экономики
Казахстана………. 5432
1488. Исенова К.К. Астана EXPO-2017: направления и привилегии.
Роль молодежи в подготовке к «Астана EXPO-2017
……….
5435 1489. Исламбек А.С. Социальная политика Казахстана в сфере
образования и здравоохранения ……… 5439 1490. Ищанова Р. Развитие зеленой экономики в Казахстане……….
5442 1491. Қабылдин А.М. Қазақстан Республикасындағы «жасыл
экономиканың» дамуын мемлекеттік қолдау... 5445 1492. Калипова К,
Аманжолова Д..
Развитие инновационного предпринимательства в
Республике Казахстан……….. 5448 1493. Калиева С.С. Сүт өнімдері өндірісінің экономикалық
тиімділігі... 5454 1494. Калиева М.Д. Коммерциялықбанктердің принципіретінде несие
саясатының мақсаты... 5457 1495. Каракесекова А.С.
Кҧраш Н.П
Қазақстанның инновациялық дамуын басқару
сапасын жетілдіру... 5460 1496. Лотова А,
Асанхан Е
Жасыл экономика – g-global коммуникативті платформасындағы диалогтың жаңа бағыты
ретінде... 5462 1497. Минов Станимир
Любомиров
How a firm’s competetive environment influences the choice of business strategy telecommunication
industry perspectives……….. 5465 1498. Минов Станимир
Любомиров
Analysis of the relationship between
telecommunication firm’s performance, role of luck
and market specific circumstances……… 5469 1499. Мҧзапбарова А.Ж. Кəсіпорынның пайдалылығы жəне оны арттыруды
жоспарлау жолдары………. 5472
1500. Муратова А.А. Органическое земледелие как один из способов
укрепления продовольственной безопасности 5476
5827
страны...
1501. Мухамедалиева Л.З., Конырбеков М.Ж.
Энергосбережение в ЖКХ - основа «Зеленой»
экономики Казахстана……….. 5479 1502. Мухамеджанова Г.Г. Зеленый рост и зеленый бизнес: проблемы и
перспективы в Республике Казахстан………. 5482 1503. Мухаметқанова А.Ж. Альтернативные источники энергии как условие
модернизации экономики………. 5487 1504. Мҧқҧшева Ә.
Қалдыбаева Т.
Рахман Ш.
Жасыл экономика. Энергияның балама көзі –
биогаз... 5492 1505. Мҧхатай Гҥлім
Шынтанқызы
Қазақстандағы «Жасыл экономика» жəне оның
даму жолдары... 5496 1506. Мырзалина Н.Б. Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық
деңгейі жəне оны төмендету жолдары... 5501 1507. Нукенева М.Б. «Зеленая» экономика как новый курс развития….. 5504 1508. Нҧрмағамбет И.И. Зеленая экономика - шаг к созданию «чистого
будущего»………. 5506
1509. Нурашева С.Н. Экономические аспекты регионального развития
Республики Казахстан... 5511 1510. Нҧрғали А. Н. Күн сəулесі – болашақтың сарқылмас
энергиясы... 5516 1511. Нурпеисова А.Е.,
Атимова М.Е.
Совершенствование системы управления отходами как одно из приоритетных направлений развития
«Зеленой экономики»……… ….. 5520 1512. Омар П.С. «Зеленая экономика»: глобальный тренд
развития.казахстанский путь……… 5525 1513. Орынбаев Н.М.,
Мукатова Е.Р.
Индустриальная революция – переход к зеленой
экономике... 5528 1514. Орынбасар К. О. Зеленый офис - как активная экологическая
позиция компании... 5530 1515. Перенчук М.П. Формирование стратегий международного
маркетинга под влиянием ценовой политики»…… 5533 1516. Пернебекова Ә. М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан...
5537 1517. Пинега Т.В. Перспективы развития субъектов лакокрасочной
промышленности на основе экологизации
производства………..
5540 1518. Рамазанова Н.С. Жаһандану жағдайындағы «жасыл экономиканы»
дамыту қажеттігі мен маңызы……… 5544 1519. Рамашова А.Н. Қазақстан Республикасы ұйымдарында кадрлық
əлеуетті инновациялық басқару... 5548 1520. Рамм А.В.,
ТулекЕ.С.
Управления утилизации твердых бытовых
отходов…... 5552 1521. Сагидоллаева С. Қазақстан Республикасының инновациялық даму
перспективасы……… 5555
1522. Сагиндыкова А.Б. Современное состояние индустрии строительных
материалов в Казахстане………. 5559 1523. Сағынғали А.Р. Экологиялық экономика ерекшеліктері мен 5564
5828 мəселері....
1524. Садыглы Нигяр Фаик кызы
Экологический консалтинг как фактор развития зеленных технологий в экотуризме Азербайджана
(на примере северо-западной части Республики)… 5567 1525. Сайрамбай Е. А. Қазақстанның «Жасыл экономика» бағытындағы
жолы жаһандану заманындағы елдің тұрақты дамуының кепілі ретінде...
5572 1526. СаметееваМ.А. ҚР агроөнеркəсіп кешенін орнықты дамуын
инвестициялауды жетілдіру жолдары... 5576 1527. Скендирова Д.М. Вклад некоммерческих организаций в практику
модернизации государства и гражданского
общества в Республике Казахстан... 5580 1528. Сламбеков Ануар Салық əкімшілігінің тиімділігі жəне оны жетілдіру
жолдары... 5584 1529. Тайбеков Д.Д. Сущность и теоретические основы обеспечения
экономической безопасности... 5589 1530. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр –ғарыштық жібек жолы...
5595 1531. Тлеубердиева С.С. Переход на «Зеленую экономику» как фактор
системных преобразований в экономическом
развитии республики Казахстан... 5599 1532. Тлеугулова А.А. «Зеленая» экономика: глобальный тренд развития.. 5602 1533. Торебекова А.Е. Арал маңында «жасыл экономиканы» дамыту
негізі – экологиялық жағдайды тұрақтандыру... 5607 1534. Тохтарова Ж.К. Концессия: мемлекеттік – жеке серіктестіктің
тиімді механизмі ретінде... 5610 1535. Тӛлеу Н.М. Қазақстан-2050 стратегиясы жəне «Жасыл»
экономика мəселелері... 5613 1536. Умаргали Д Инновации – движущий фактор глобальной
конкуренции... 5616 1537. Фрибус А.А Некоторые аспекты в международном опыте
финансирования зеленой экономики... 5621 1538. Хайтбаева Ф,
Хайтбаев Ф
Инновационная экономика , как фактор
креативности развития экономики Казахстана... 5624 1539. Хасенова К.Е Зеленая экономика – основа для решения
экономических проблем ВКО... 5629 1540. Шавлинская А.М. Зеленая экономика - новый вектор устойчивого
развития……… 5634
1541. Шарипова Ж.К. Развитие банковской системы в условиях
глобализации... 5637 13.2 Туризм саласын дамытудағы заманауи мәселелер
5641 1542. Абильдина К.Р. Развитие малого бизнеса в сфере туризма……… 5641 1543. Азизова Самира
Саядгызы
Возможности развития треккинг туров в Азербайджане (на примере Аг-Гельского национального парка)...
5645 1544. Алиппаева Г.С. Государственное регулирование развития туризма
в Казахстане……… 5649
1545. Аскар Асель Особенности развития туризма……… 5652 1546. Аскаралиева Н.Д. Специфика учета в туризме... 5654
5829
1547. Борзова Ю.А. Индустрия гостеприимства в Республике
Казахстан: проблемы развития………. 5656 1548. Величко Е.В,
Мазин В.
Чернобыльская зона как перспективный маршрут
экстремального туризма……….. 5660 1549. Ермаханова А.И. Балқаш аймағындағы туризмнің даму жағдайы.... 5663 1550. Ермеков Бақытжан
Ермекҧлы
Туристік фирмалар қызметіндегі маркетингті жетілдіру (Шығыс Қазақстан облысы
материалдары негізінде)... 5665
1551. Есенгалиева Т.А. Атырау облысындағы іскерлік туризмнің дамуы
мен перспективасы... 5670 1552. Жунисбек Т.С. Развития индустрии туризма в республике
Казахстан – один из основных источников
дохода………. 5673
1553. Жҧмабеков Бейбарыс
EXPO – 2017 қарсаңында Сыр өңірінің туристік
əлеуетін дамыту жолдары... 5676 1554. Калиева А.Е. Шығыс Қазақстан облысында емдік-сауықтыру
туризмінің даму қарқыны... 5681 1555. Карплюк К.В. Перспектива развития промышленного туризма в
Украине(на примере Днепропетровского
региона)……… 5684
1556. Карплюк К.В. Опыт экологического туризма Швейцарии для повышения конкурентоспособности
туристической отрасли государства……… 5688 1557. Кенжембетова Ж.К. Состояние и перспективы развития туристской
деятельности в Казахстане……… 5691 1558. Красников П.Д. Основные тенденции развития международного
туризма……… 5695
1559. Кубаева М. А. Қонақ үй индустриясындағы отандық бренд
қалыптасуының мəселері мен мүмкіншіліктері... 5700 1560. Ли А.О. Развитие индустрии туризма с использованием
модели государственно-частного партнерства…… 5703 1561. Маулен А.Т. Экологический туризм – один из новых
направлений роста «Зеленой экономики»... 5706 1562. Муратова Жансулу Развитие медицинского туризма в Республике
Казахстан………. 5709
1563. Мукатова Р.А. Туристік индустрия дамуындағы туризм
менеджменті мен инфрақұрылымның рөлі... 5712 1564. Мҧхтар Л.К. Activities of the regional integration processes in
tourism in South-east Asian countries………. 5717 1565. Нурпеисова А.Е. Туристский кластер как инструмент повышения
конкурентоспособности отрасли………. 5719 1566. Пернебекова А.М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5723 1567. Сабырова З.Ш. Казахстан – страна с обеспеченными природными
и социально-экономическими ресурсами для
развития индустрии туризма……….. 5726 1568. Сағидуллақызы Ж Жасанды аттракцияға негізделген туристік өнім
қалыптастыру жолдарымен оның туристік
бизнестегі қолдану үлгілері... 5731 1569. Садуова Р.А. Современное состояние и проблемы развития 5735
5830
туризма в Республике Казахстан………..
1570. Сапиева А.П. Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Шақпақ өңіріндегі табиғи ресурстар жəне олардың
туризмде қолданылуы... 5739 1571. Снасапина А.С.
Касымханкызы А.
Ақтөбе облысындағы Әйтеке би ауданының
туристік мүмкіндіктері... 5742 1572. Ставицкая А.В. Повышение роли государственного содействия
развитию образовательного туризма... 5746 1573. Стеблянко И.О. Развитие туристической отрасли Украины:
проблемы и перспективы……… 5750 1574. Сҥйіндікова А. Е Қазақстандағы санаторлы – курорттық туризмнің
даму болашағы... 5753 1575. Тажибаев Т.К Развитие индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5755 1576. Тайлюбек А.А. Государственное регулирование туристской
деятельности в Республике Казахстан... 5758 1577. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр – ғарыштық жібек жолы... 5760 1578. Шилибекова Б.С. E-marketing the main in providing of the world
tourism product... 5764
5019
3 Абдулаев М.И. Теория государства и права. Учебник. А, 2004. 2-е изд.
4 Теория государства и права. Под ред. Пиголкина А.С. Учебник. М, 2003.
ҚАЗАҚСТАНДА АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ БАСТЫ БАҒЫТТАРЫ Серикбаева Айжан Каскырбаевна
Академик Е.А.Бӛкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті заң факультетінің, Қарағанды, Қазақстан
Ғылыми жетекшісі – Г.Т.Байжанова
Ата-заңымыз Конституцияның 1-бабында баянды етілгендей Қазақстан Республикасы ӛзін демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады[1].
Демократиялық саяси жүйе мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуының бірден-бір негізі, алғы шарты - азаматтық қоғамның қалыптасуы болып табылады. Адам мен азаматтардың іргелі құқықтары мен бостандықтарын сақтау, билік пен қоғамның үндесуі мен ынтымақтастық мәдениетіне бейімдігі және т.б.азаматтық қоғамның қағидалары ретінде жүзеге асырылуы шарт.Жұртшылықтың назарын ӛзіне аударып отырған азаматтық қоғам құру жолдарын, азаматтық қоғам институттарын, азаматтық қоғамның орны мен ролін анықтаудан бұрын
«азаматтық қоғам»түсінігін айқындап алу орынды.Осы тұрғыда сӛз қозғасақ және тарихына қысқаша тоқталып ӛтсек.
Отандық мемлекет және құқық теориясында да, батыстық заң әдебиеттерінде де ғалымдар арасында «азаматтық қоғамды» зерттеуде сан алуан кӛзқарастар бар. «Азаматтық қоғам дегеніміз әлеуметтік, мәдени және рухани салалардың әрекет етуін, олардың қайта ӛндірілуін, ұрпақтан ұрпаққа ӛтуін және ӛмір сүруін қамтамасыз ететін жүйе, жеке индивидтердің және олардың ұжымдарының жеке және ұжымдық мүдделері мен қажеттіліктерінің жүзеге асуына жағдайлар жасауға бағытталған мемлекетке тәуелсіз, жеке дербес қоғамдық институттар және қатынастар жүйесі. Осы мүдделер мен қажеттіліктер жанұя, шіркеу, білім беру жүйесі, ғылыми, кәсіби бірлестіктер, асоциациялар, ұйымдар және т.б.
арқылы кӛрінісін тауып жүзеге асады» [2,30].
Азаматтық қоғам – меншік иелері болып табылатын еркін индивидтердің және олардың бірлестіктерінің ӛзіндік мүдделерінің ерекше саласын құрайтын мемлекеттен және саясаттан тыс қатынастардың (экономикалық, әлеуметтік, мәдени, ӛнегелік, рухани, корпоративті, жанұялық, діни) жиынтығы [3,154].
Құрамындағы мүшелерінің арасындағы экономикалық, мәдени, құқықтық және саяси қатынастары дамыған, мемлекеттен тәуелсіз, бірақ онымен ӛзара әрекетттесуші қоғам, мемлекетпен бірлесе отырып, дамыған құқықтық қатынастар құрушы, жоғарғы дәрежелі әлеуметтік, экономикалық, саяси, мәдени және моральдық мәртебелі азаматтар қоғамы[4,66].
Азаматтық қоғамның даму тарихы ежелгі Греция мен Римнен бастау алады. Яғни, бұл термин алғаш рет Аристотельдің («societias civilis») еңбектерінде қолданылады, оны саяси қауымдастық ретінде пайдаланады. Кейінірек Т.Гоббс заманауи мемлекет пен саяси қоғамды тең деп есептеді. Т.Гоббс іліміне сәйкес қоғамдық келісім мемлекеттің құрылуына алып келеді.
Джон Локк болса «үкімет» пен «қоғам» ара-жігін кӛрсету үшін билікті қоғамға беруді билікті үкіметке берумен шатастыруға болмайды деп кесіп айтады.
Азаматтық қоғам туралы кӛзқарастардың қалыптасуына Г.Ф.Гегель зор үлес қосты.
Гегель, оны жеке мүдде әрекет ететін сала деп анықтады. Осы кеңістікке жанұяны, әулеттік қатынастарды, дінді, білім алуды, заңдарды және олардан пайда болатын субъектілердің
5020
құқықтық қатынастарын жатқызды. Азаматтық қоғам және мемлекет ӛзара әрекеттесуші институттар болып табылады. Мемлекетте азаматтардың жалпы еркі білдірілген, азаматтық қоғам – жеке индивидтердің ерекше, жеке мүдделерінің саласы. Гегель француз, англо – саксондық және неміс қоғамдық – саяси ілімінің бүкіл мұрасын жүйелеу негізінде келесідей ой- тұжырымға келеді: азаматтық қоғам орта ғасырдан жаңа заманға ӛтудің ұзақ, әрі күрделі тарихи үрдісі кезінде жанұядан мемлекетке қарай диалектикалық қозғалыстың ерекше кезеңі болып табылады. Азаматтық қоғамға тән болатын әлеуметтік ӛмір, жанұяның болмыс тіршілігінен және мемлекеттің кӛпшілік ӛмір салтынан түбегейлі ӛзгешеленеді. Азаматтық қоғамға нарықтық экономика, әлеуметтік топтар, корпорациялар, институттар кіреді. Қоғамның ӛмір сүру қабілеттілігін қамтамасыз ету және азаматтық құқықты жүзеге асыру осылардың міндеті болып табылады. Азаматтық қоғам жеке тұлғалар, таптар, топтар және институттар кешенін құрайды, олардың ӛзара әрекеттесуі азаматтық құқықпен реттеледі және олар саяси мемлекетке тікелей тәуелді емес.Гегельдің пікірінше, азаматтық қоғам – индивидтер жиынтығы емес, адамдардың тұтыным, еңбекті бӛлісу, құқықтық мекемелер, сыртқы тәртіп арқылы байланысы.
Азаматтық қоғам абстрактілі құқыққа негізделген: әркімнің құқыққабілеттілігі, жеке меншік құқығы, келісім-шарттарды бекітуге еріктігі және басқалары танылады [5,154].
Отандық зерттеушілерге келетін болсақ азаматтық қоғамға қатысты Л.А.Байдельдинов, А.Ш.Ишмұхамедов, А.Б.Қарабаева, М.С.Машан, М.Б.Мұхамедов еңбектерінде қазақстандық қоғамдағы ӛзгерістер, саяси жүйені дамыту мәселелері шеңберінде зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Сонымен қатар, еліміздегі сайлау жүйесінің ерекшеліктерін демократиялық теориялармен байланыста зерттеген Т.Т.Исмаганбетов, Г.А.Госманова, Ш.А.Құрманбаева және азаматтық демократиялық қоғам қалыптастырудағы жастардың қатысуын анықтауда Р.Б.Әбсаттаров, Т.С.Садықовтың еңбектерін атап ӛткен жӛн.
Қазақстандық қоғамның жаңару және кемелдену үрдісінің кепілі азаматтық қоғамның қалыптасуы болып табылады.
Батыспен салыстырғанда (азаматтық қоғам Батыс ӛркениетінің жемісі болып саналады), Қазақстанда қоғамдық жүйенің ӛзгеше түрі қалыптасты, оның негізін меншік үстемдігі емес, билік үстемдігі қалыптастырды. Ұзақ уақыт бойы, Батыстағы азаматтық қоғамның негізінде жатқан, жеке тұлғаға және жеке меншікке қолсұқпаушылық, құқықтық сана сияқты құндылықтар дамымаған еді, қажетті қоғамдық ұйымдар болған емес, сонымен қатар, әдеуметтік бастамашылық жеке тұлғалардың бірлестіктерінен емес, бюрократиялық аппараттан басталды. Сондықтан, мықты азаматтық қоғам құру сонау кеңес үкіметінің шынжырынан босаған елдердің бәрінде дерлік ӛзекті мәселе болып отырғаны анық. Қазақстандағы азаматтық қоғамның қалыптасуы ретінде алғашқылардың бірі болған экономиканың мемлекетттік емес секторы қызметкерлерінің мүдделерін білдірген тәуелсіз кәсіподақтардың пайда болуын айтуға болады. Бұған түрткі болған оқиға 1980 жылдардың аяғы мен 1990 жылдардың басында басталған экономикалық, әлеуметтік және саяси салалардағы түбегейлі реформалардың қабылдануы. Осыдан кейін әртүрлі әлеуметтік топтардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін қоғамдық бірлестіктер, бұқаралық ақпарат құралдары, саяси партиялар белсенді түрде институтцияланды. Басты бағыты ядролық полигондарды жабуды кӛздеген «Невада – Семей»
қоғамдық қозғалысы азаматтық сана - сезімнің анағұрлым жарқын кӛрінісі болды.
1991 жылғы 27 маусымда «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақ КСР-нің Заңы қабылданды. Нәтижесінде елде «Қазақстанның халық конгресі», «Алаш» партиялары, Қазақстанның социал - демократиялық партиясы, Қазақстанның социалистік партиясы және ӛзге де қоғамдық қозғалыстар мен ұйымдар тарих аренасына келді. Одан әрі кезекте 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясы мен 1996 жылғы ҚР «Қоғамдық бірлестіктер туралы»
және «Саяси партиялар туралы» Заңдары елдегі азаматтық қоғам институттарының одан әрі дамуына ықпал етті. 2001 жылғы «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» заң Үкіметтік емес
5021
ұйымдарды мемлекеттік қолдау керектігін бекітті. Осыларға сәйкес әртүрлі бағдарламалар жүргізілді. 2006 жылы 25 шілдеде ҚазақстанРеспубликасы Президентінің №154 Жарлығымен
«Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы» бекітілді. Бұл Тұжырымдама азаматтық қоғам институттарын дамытудың негізгі бағыттары мен азаматтық бастамаларды іске асыру мүмкіндіктерін айқындады [6].
Азаматтық қоғам – әлеуметтік, мәдени, рухани және ғылыми құндылықтарды сақтап, оларды дамыту үшін тағайындалған мемлекеттік емес институттардың және байланыстардың жүйесі. Жалпы, азаматтық қоғамның құрылымына мыналар кіреді:
- мүдделері ортақ топтар, қандай да бір ортақ мақсаттармен бірігіп, ұйымдасқан адамдар тобы. Бұл ретте елдің заңдарын бұзатын қылмыстық топтармен шатастыруға болмайды. Олар:а) үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ). Олардың ерекшелігі салық тӛлеуден босатылады. Мысалы, спорт клубы немесе ардагерлер, зейнеткерлер ассоциациясы;ә) коммерциялық ұйымдар. Бір бӛлігі азаматтық қоғамнан тұратын ӛзіндік мүддесі бар топтар;б) кәсіподақтар; в) қайырымдылық ұйымдары. Кедейлерге, ауруларға, нашақорлар, мүгедектерге материалдық кӛмек кӛрсетеді;
- діни бірлестіктер;
- саяси партиялар мен қозғалыстар. Саяси партиялардың басқа құрылымдардан ерекшелігі мемлекеттік органдардың әрекеттеріне тікелей араласып, сайлауда ӛз кандидаттарын ұсына алады;
- мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат жүйесі. Азаматтық қоғамның ӛз деңгейінде ӛмір сүруі үшін ақпараттың рӛлі зор. Себебі адамдар ӛздерінің айналасында не болып жатқанын білмей тұрып, ӛздері ӛмір сүріп отырған қоғам туралы дұрыс пікір қалыптастыра алмайды;
- әлеуметтік отбасы - азаматтық қоғам құрудағы басты рӛлді атқарады.
Елдің ӛзгешелігіне қарамастан, кез – келген азаматтық қоғамның негiзі болатын жалпы идеялар мен қағидаларды атауға болады:
1 экономикалық бостандық, меншіктің кӛптүрлі нысандары, нарықтық қатынастар, бәсекелестік;
2 адамның және азаматтың табиғи құқықтарын тану және қорғау;
3 биліктің заңдылығы және демократиялық сипаты;
4 барлығының заң және әділсот алдында теңдігі, жеке тұлғаның заңмен сенімді түрде қорғалғандығы;
5 биліктің бӛлінісі және әрекеттесуі қағидасына негізделген құқықтық мемлекет;
6 саясижәнеидеологиялық плюрализм, заңдыоппозицияныңболуы;
7 пікірлер, сӛз және баспасӛз бостандығы, бұқаралық ақпарат құралдарының тәуелсіздігі;
8 мемлекеттіңазаматтардыңжекеӛмірлерінеқолсұқпаушылығы, олардыңӛзараміндеттеріжәнежауапкершіліктері;
9 азаматтықбейбітшілік, серіктестікжәнеұлттықкелісім;
10 адамдардыңлайықтыӛмірдеңгейінқамтамасызететінәлеуметтікжүйе.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан – 2050»
Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына жолдауында азаматтық қоғамға да кӛңіл бӛлінген. 15 жыл бұрын қабылданған стратегияның нәтижесінде кӛппартиялық жүйе құрылғандығын, 90%-ы жеке иеліктеболатын екі жарым мыңдай бұқаралық ақпарат құралдары әрекет ететіндігін, 18 мыңнан астам үкіметтік емес ұйымдар бар екендігін айта келіп, қалыптасқан Қазақстан - азаматтық қоғамымыздың дағдарыста сыналуы деп ары қарай осы нәтижені арттыруды кӛздеген[7].
Мемлекетімізде толыққанды азаматтық қоғамның қалыптасуы үшін тӛмендегідей негізгі бағыттарды белгілеуге болады:
5022
10 меншік нысандарының алуан түрлерін және нарықты қамтитын жаңа экономикалық қатынастарды қалыптастыру және дамыту;
11 осы құрылымға сәйкес келетін және индивидтерді, әлеуметтік топтарды біртұтас жиынға біріктіретін, нақты мүдделер жүйесін қалыптастыру;
12 азаматық қоғамның негізгі институттарын құрайтын әр текті ассоциациялардың, әлеуметтік және мәдени бірлестіктердің; қоғамдық – саяси қозғалыстардың әртүрлі нысандарын қалыптастыру;
13 әлеуметтік топтар және жиындар (ұлттық, кәсіби, аймақтық, жыныстық – жастық және т.б.) арасындағы қарым – қатынастардың жаңаруы;
14 жеке тұлғаның ӛзінің шығармашылық жүзеге асуы үщін экономикалық, әлеуметтік және рухани алғышарттарды қалыптастыру;
15 қоғамдық ӛмірдің бүкіл деңгейлерінде әлеуметтік ӛзін - ӛзі реттеу және ӛзін - ӛзі басқару механизмдерін қалыптастыру.
Азаматтық қоғамды дамыту мыналарды жүзеге асырумен ұштасады.
1. Санада азаматтық қоғам түйсігін қалыптастыру.Адам азаматтық қоғаммен неғұрлым тығыз қарым-қатынаста болған сайын соғұрлым жауапкершілікті сезінетін, нәтижелі жұмыс істейтін белсенді азамат болуға мүмкіндік алады. Осы тұрғыда белсенді қоғам мүшесі болуға мектеп жасынан бейімдесек артықтығы болмайды. Мектеп қабырғасынан-ақазаматтық қоғамның болашақ белсенді мүшелерін-оқушыларды әртүрлі іс-шаралар арқылы үкіметтің құрылымымен, қалай іс-әрекет жасап жатқанымен, сайлау жүйесі және оның маңыздылығымен, әрі оларға ықпал ету әдістерімен таныстыру орынды. Сондай-ақ, оқушыларды ӛз ұйымдарын тиімді басқару, белсенді қоғамдық позиция қалыптастыруға баулу да ӛзекті. Мысалы, кӛптеген елдердің мектептерінде түрлі іс-әрекеттер ұйымдастыратын «оқушы үкіметі»қызмет атқарады.
Олар:
- басқа мектептердің топтарымен пікір алмасуды ұйымдастыратынпікірталас тобы;
- ӛздері тұрған аумақты таза ұстау тобы;
- тілді үйрену топтары, ағылшын клубы;
- спорт клубтары түрінде әрекет етеді [8].
2. Аристотель атап ӛткендей, адам - табиғатынанәлеуметтік жан. Яғни, әрбір адам қоғамдық тіршіліктің мүшесі, қатысушысы болғандықтан мемлекет қандай да болмасын мәселені қашан шешіп береді деп күткеннің орнына, бірігіп осы мәселелерді ӛздері шешуге талпыныс жасауға тиісті.
Азаматтық қоғамның негізі - ӛркениетті, дербес әрекет ететін, толық құқылы индивид, сондықтан, кез – келген қоғамның мәні және сапасы, оны құрайтын тұлғалардың сапасына тікелей байланысты. Азаматтық қоғамның қалыптасуы жеке бостандық идеясының, әр тұлғаның жеке құндылығының қалыптасуына байланысты. Адам, оның құқықтары және бостандықтары арқылы бейнеленген табиғи қажеттіліктері және мүдделері, қоғамның жігерлік және интеллектуалдық энергиясын қалыптастыратын бастауы болып табылады. Ендеше ӛз қабілеттіктерін, мүмкіндіктерін, ерік - жігерін, саяси - адами ұсыныстарын, ӛз талаптарын іске қосу үшін азаматтық қоғам құрылымдары қажет.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасы Конституциясы. – Алматы, 2014. – 39 б.
2. Гаджиев К.Б. Концепция гражданского общества: идейные истоки и основные вехи формирования// Вопросы философии.- 1991.- № 7.
3. Матузов Н.И., Малько А.В.Теория государства и права. - Москва, 2004. -512 с.
4. Шәкірова А.Б. Азаматтық қоғам туралы идеялардың саяси-құқықтық ілімдер тарихында қалыптасуы// ҚарМУ хабаршысы: Тарих, философия, құқық сериясы. - 2007.-№4.