СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
13.1 Жасыл экономика - G-global коммуникативті
5824
1436. Рысбекова А.Р. Криминологическая характеристика женщины -
преступницы на Украине……… 5152
1437. Сулейменова М. Имплементация международно-правовых норм, регламентирующих право на жизнь в национальное законодательство Республики
Казахстан……… 5154
1438. Тишбеков Б.М. Қазақстандағы өлім жазасының кейбір мəселелері.. 5157 1439. Финк Д.А. Причины дорожно-транспортных происшествий в
странах Европы, Азии и Соединенных Штатах
Америки……… 5159
1440. Ыбырайым А.М. Причины девиантного поведения несовершен-
нолетних... 5162 1441. Шуляк Р.В. Проблема судейского усмотрения……… 5164
СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ
5825 1456. Әкімбергенова
Әйгерім
Тұтынушылық сұраныс: ерекшеліктері,
факторлары, мəселелері... 5301 1457. Байгарашева Б.М. Сложности, перспективы и пути решения проблем
по переходу к «Зеленой экономике» в РК………… 5306 1458. Бектасова Алтын
Сабировна
Курс Казахстана на прогрессивный «Зеленый»
экономический рост……… 5309
1459. Берикболова Б.Ш Жаскайрат А.С.
Сагындыкова Ф.
Единый Накопительный Пенсионный Фонд……… 5314
1460. Болтаева Айсулу Турлыбеккызы
Зарубежный опыт повышения энергоэффектив- ности как условие модернизации зеленой
экономики………. 5318
1461. Бҧлақбай Азамат Мҧратбекҧлы
Қарашығанақ кен орнында MWD өлшеу жүйесін жанама оқпанды бұрғылауды автоматтандыруда
қолдану тиімділігін бағалау ... 5322 1462. Волошина Е.А. Инвестиционный капитал в Республике
Казахстан………. 5327
1463. Дюсембаев А.Е., Калданулы Б., Айтыкенов М.М.
Развитие малого и среднего предпринимательства
в Казахстане………. 5331
1464. Ералина Ф.М. Бюджеттік реттеудің тиімділігін арттырудың
жолдары... 5337 1465. Eрниязoвa A.,
Бaқытжaнoвa A ., Xaштaeвa А.
Қaлдықтaрды бaсқaру жүйeсiн жeтiлдiру... 5341
1466. Ертаскызы А «Жасыл экономика » ииновациларды дамыту
құралы ретінде... 5344 1467. Есенбек Гулдана
Абдуахитқызы
Қазақстанның адам капиталы сапасын жоғарлату
мəселелері... 5348 1468. Есентаева Д.К. Оценка и учет финансовых инвестиций………… 5352 1469. Есниязова Ботагоз Триботехника – как отрасль «зеленой экономики» 5355 1470. Ешенбаева С.Ә. Қазақстан Республикасындағы табиғи
ресурстардың экологиялық жағдайы... 5359 1471. Ешкеева А.Н. Политика республики Казахстан по привлечению
прямых иностранных инвестиций……… 5361 1472. Жакиянова А.С.,
Каримбекова М.С.
Қазақстан Республикасындағы газдарды тазалау
жүйелері жəне олардың қоршаған ортаға əсері... 5365 1473. Жанбырбаева
Динара Тилековна
Оптимизация деятельности банка по управлению
кредитным портфелем………. 5368 1474. Жанузакова Назерке
Болатбековна
Экологические аспекты водоснабжения в г.
Астане………. 5373
1475. Жигалова А.А. «Зелѐная экономика»: опыт, проблемы и
перспективы...
5379 1476. Жолумбетов Елдар
Маратбекович
Глобализация мировой экономики: украинский
кризис ……….. 5382
1477. Жолумбетов Елнур Маратбекович
Роль инвестиции в развитии сельскохозяйственной
продукции в РК……… 5386
1478. Жумабаева Замзам Государственно- частное партнерство в РК……..
5391
5826 1479. Жҧмабекқызы А.,
Есқақова Ф.
«Жасыл» экономика- Қазақстан дамуының жаңа
векторы... 5396 1480. Жунусова К.Ж. Проблемы обеспечения экономической
безопасности Республики Казахстан……… 5399 1481. Жунусова К.,
Рахимова А., Советова Д.
Формирование хлопково-текстильного кластера в
Казахстане ………. 5403
1482. Жылкайдарова А. Қазақстан Республикасының шағын жəне орта бизнестің қаржылық менеджментінің тиімділігі
жəне оның проблемалары... 5412 1483. Загидуллина Г.Н,
Чепикова Е.А
Основные проблемы и пути их решенияпри образовании кластеров в легкой промышленности Казахстана………
…..
5417 1484. Загипарова Г.С Современное состояние и актуальные проблемы
налогово-бюджетной политики РК………. 5422 1485. Захарова Е.С. Пути развития зеленой экономики в Казахстане на
примере системы JIPTO……… 5425 1486. Иманбалан Айнур
Арманкызы
Решение вопросов утилизации отходов в РК... 5428 1487. Исахан Д.Т. Формирование и развитие «зелѐной» экономики
Казахстана………. 5432
1488. Исенова К.К. Астана EXPO-2017: направления и привилегии.
Роль молодежи в подготовке к «Астана EXPO-2017
……….
5435 1489. Исламбек А.С. Социальная политика Казахстана в сфере
образования и здравоохранения ……… 5439 1490. Ищанова Р. Развитие зеленой экономики в Казахстане……….
5442 1491. Қабылдин А.М. Қазақстан Республикасындағы «жасыл
экономиканың» дамуын мемлекеттік қолдау... 5445 1492. Калипова К,
Аманжолова Д..
Развитие инновационного предпринимательства в
Республике Казахстан……….. 5448 1493. Калиева С.С. Сүт өнімдері өндірісінің экономикалық
тиімділігі... 5454 1494. Калиева М.Д. Коммерциялықбанктердің принципіретінде несие
саясатының мақсаты... 5457 1495. Каракесекова А.С.
Кҧраш Н.П
Қазақстанның инновациялық дамуын басқару
сапасын жетілдіру... 5460 1496. Лотова А,
Асанхан Е
Жасыл экономика – g-global коммуникативті платформасындағы диалогтың жаңа бағыты
ретінде... 5462 1497. Минов Станимир
Любомиров
How a firm’s competetive environment influences the choice of business strategy telecommunication
industry perspectives……….. 5465 1498. Минов Станимир
Любомиров
Analysis of the relationship between
telecommunication firm’s performance, role of luck
and market specific circumstances……… 5469 1499. Мҧзапбарова А.Ж. Кəсіпорынның пайдалылығы жəне оны арттыруды
жоспарлау жолдары………. 5472
1500. Муратова А.А. Органическое земледелие как один из способов
укрепления продовольственной безопасности 5476
5827
страны...
1501. Мухамедалиева Л.З., Конырбеков М.Ж.
Энергосбережение в ЖКХ - основа «Зеленой»
экономики Казахстана……….. 5479 1502. Мухамеджанова Г.Г. Зеленый рост и зеленый бизнес: проблемы и
перспективы в Республике Казахстан………. 5482 1503. Мухаметқанова А.Ж. Альтернативные источники энергии как условие
модернизации экономики………. 5487 1504. Мҧқҧшева Ә.
Қалдыбаева Т.
Рахман Ш.
Жасыл экономика. Энергияның балама көзі –
биогаз... 5492 1505. Мҧхатай Гҥлім
Шынтанқызы
Қазақстандағы «Жасыл экономика» жəне оның
даму жолдары... 5496 1506. Мырзалина Н.Б. Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық
деңгейі жəне оны төмендету жолдары... 5501 1507. Нукенева М.Б. «Зеленая» экономика как новый курс развития….. 5504 1508. Нҧрмағамбет И.И. Зеленая экономика - шаг к созданию «чистого
будущего»………. 5506
1509. Нурашева С.Н. Экономические аспекты регионального развития
Республики Казахстан... 5511 1510. Нҧрғали А. Н. Күн сəулесі – болашақтың сарқылмас
энергиясы... 5516 1511. Нурпеисова А.Е.,
Атимова М.Е.
Совершенствование системы управления отходами как одно из приоритетных направлений развития
«Зеленой экономики»……… ….. 5520 1512. Омар П.С. «Зеленая экономика»: глобальный тренд
развития.казахстанский путь……… 5525 1513. Орынбаев Н.М.,
Мукатова Е.Р.
Индустриальная революция – переход к зеленой
экономике... 5528 1514. Орынбасар К. О. Зеленый офис - как активная экологическая
позиция компании... 5530 1515. Перенчук М.П. Формирование стратегий международного
маркетинга под влиянием ценовой политики»…… 5533 1516. Пернебекова Ә. М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан...
5537 1517. Пинега Т.В. Перспективы развития субъектов лакокрасочной
промышленности на основе экологизации
производства………..
5540 1518. Рамазанова Н.С. Жаһандану жағдайындағы «жасыл экономиканы»
дамыту қажеттігі мен маңызы……… 5544 1519. Рамашова А.Н. Қазақстан Республикасы ұйымдарында кадрлық
əлеуетті инновациялық басқару... 5548 1520. Рамм А.В.,
ТулекЕ.С.
Управления утилизации твердых бытовых
отходов…... 5552 1521. Сагидоллаева С. Қазақстан Республикасының инновациялық даму
перспективасы……… 5555
1522. Сагиндыкова А.Б. Современное состояние индустрии строительных
материалов в Казахстане………. 5559 1523. Сағынғали А.Р. Экологиялық экономика ерекшеліктері мен 5564
5828 мəселері....
1524. Садыглы Нигяр Фаик кызы
Экологический консалтинг как фактор развития зеленных технологий в экотуризме Азербайджана
(на примере северо-западной части Республики)… 5567 1525. Сайрамбай Е. А. Қазақстанның «Жасыл экономика» бағытындағы
жолы жаһандану заманындағы елдің тұрақты дамуының кепілі ретінде...
5572 1526. СаметееваМ.А. ҚР агроөнеркəсіп кешенін орнықты дамуын
инвестициялауды жетілдіру жолдары... 5576 1527. Скендирова Д.М. Вклад некоммерческих организаций в практику
модернизации государства и гражданского
общества в Республике Казахстан... 5580 1528. Сламбеков Ануар Салық əкімшілігінің тиімділігі жəне оны жетілдіру
жолдары... 5584 1529. Тайбеков Д.Д. Сущность и теоретические основы обеспечения
экономической безопасности... 5589 1530. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр –ғарыштық жібек жолы...
5595 1531. Тлеубердиева С.С. Переход на «Зеленую экономику» как фактор
системных преобразований в экономическом
развитии республики Казахстан... 5599 1532. Тлеугулова А.А. «Зеленая» экономика: глобальный тренд развития.. 5602 1533. Торебекова А.Е. Арал маңында «жасыл экономиканы» дамыту
негізі – экологиялық жағдайды тұрақтандыру... 5607 1534. Тохтарова Ж.К. Концессия: мемлекеттік – жеке серіктестіктің
тиімді механизмі ретінде... 5610 1535. Тӛлеу Н.М. Қазақстан-2050 стратегиясы жəне «Жасыл»
экономика мəселелері... 5613 1536. Умаргали Д Инновации – движущий фактор глобальной
конкуренции... 5616 1537. Фрибус А.А Некоторые аспекты в международном опыте
финансирования зеленой экономики... 5621 1538. Хайтбаева Ф,
Хайтбаев Ф
Инновационная экономика , как фактор
креативности развития экономики Казахстана... 5624 1539. Хасенова К.Е Зеленая экономика – основа для решения
экономических проблем ВКО... 5629 1540. Шавлинская А.М. Зеленая экономика - новый вектор устойчивого
развития……… 5634
1541. Шарипова Ж.К. Развитие банковской системы в условиях
глобализации... 5637 13.2 Туризм саласын дамытудағы заманауи мәселелер
5641 1542. Абильдина К.Р. Развитие малого бизнеса в сфере туризма……… 5641 1543. Азизова Самира
Саядгызы
Возможности развития треккинг туров в Азербайджане (на примере Аг-Гельского национального парка)...
5645 1544. Алиппаева Г.С. Государственное регулирование развития туризма
в Казахстане……… 5649
1545. Аскар Асель Особенности развития туризма……… 5652 1546. Аскаралиева Н.Д. Специфика учета в туризме... 5654
5829
1547. Борзова Ю.А. Индустрия гостеприимства в Республике
Казахстан: проблемы развития………. 5656 1548. Величко Е.В,
Мазин В.
Чернобыльская зона как перспективный маршрут
экстремального туризма……….. 5660 1549. Ермаханова А.И. Балқаш аймағындағы туризмнің даму жағдайы.... 5663 1550. Ермеков Бақытжан
Ермекҧлы
Туристік фирмалар қызметіндегі маркетингті жетілдіру (Шығыс Қазақстан облысы
материалдары негізінде)... 5665
1551. Есенгалиева Т.А. Атырау облысындағы іскерлік туризмнің дамуы
мен перспективасы... 5670 1552. Жунисбек Т.С. Развития индустрии туризма в республике
Казахстан – один из основных источников
дохода………. 5673
1553. Жҧмабеков Бейбарыс
EXPO – 2017 қарсаңында Сыр өңірінің туристік
əлеуетін дамыту жолдары... 5676 1554. Калиева А.Е. Шығыс Қазақстан облысында емдік-сауықтыру
туризмінің даму қарқыны... 5681 1555. Карплюк К.В. Перспектива развития промышленного туризма в
Украине(на примере Днепропетровского
региона)……… 5684
1556. Карплюк К.В. Опыт экологического туризма Швейцарии для повышения конкурентоспособности
туристической отрасли государства……… 5688 1557. Кенжембетова Ж.К. Состояние и перспективы развития туристской
деятельности в Казахстане……… 5691 1558. Красников П.Д. Основные тенденции развития международного
туризма……… 5695
1559. Кубаева М. А. Қонақ үй индустриясындағы отандық бренд
қалыптасуының мəселері мен мүмкіншіліктері... 5700 1560. Ли А.О. Развитие индустрии туризма с использованием
модели государственно-частного партнерства…… 5703 1561. Маулен А.Т. Экологический туризм – один из новых
направлений роста «Зеленой экономики»... 5706 1562. Муратова Жансулу Развитие медицинского туризма в Республике
Казахстан………. 5709
1563. Мукатова Р.А. Туристік индустрия дамуындағы туризм
менеджменті мен инфрақұрылымның рөлі... 5712 1564. Мҧхтар Л.К. Activities of the regional integration processes in
tourism in South-east Asian countries………. 5717 1565. Нурпеисова А.Е. Туристский кластер как инструмент повышения
конкурентоспособности отрасли………. 5719 1566. Пернебекова А.М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5723 1567. Сабырова З.Ш. Казахстан – страна с обеспеченными природными
и социально-экономическими ресурсами для
развития индустрии туризма……….. 5726 1568. Сағидуллақызы Ж Жасанды аттракцияға негізделген туристік өнім
қалыптастыру жолдарымен оның туристік
бизнестегі қолдану үлгілері... 5731 1569. Садуова Р.А. Современное состояние и проблемы развития 5735
5830
туризма в Республике Казахстан………..
1570. Сапиева А.П. Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Шақпақ өңіріндегі табиғи ресурстар жəне олардың
туризмде қолданылуы... 5739 1571. Снасапина А.С.
Касымханкызы А.
Ақтөбе облысындағы Әйтеке би ауданының
туристік мүмкіндіктері... 5742 1572. Ставицкая А.В. Повышение роли государственного содействия
развитию образовательного туризма... 5746 1573. Стеблянко И.О. Развитие туристической отрасли Украины:
проблемы и перспективы……… 5750 1574. Сҥйіндікова А. Е Қазақстандағы санаторлы – курорттық туризмнің
даму болашағы... 5753 1575. Тажибаев Т.К Развитие индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5755 1576. Тайлюбек А.А. Государственное регулирование туристской
деятельности в Республике Казахстан... 5758 1577. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр – ғарыштық жібек жолы... 5760 1578. Шилибекова Б.С. E-marketing the main in providing of the world
tourism product... 5764
5120
әлеуметпен жаңа ӛмірінің қалыптасу мақсатымен тұлғаның жеке дара сана реттеуші ақаулықтардың жойылуы. Сонымен қоса, автор сотталушыға сырттай ықпал ету жолымен оған жасаған қылмысына ӛкінуге, кӛндіруге, ӛз кінәсін мойындатуға, ӛзін-ӛзі айыптау, ар-ұятына басу арқылы түзету мүмкін еместігін кӛрсетеді [9, 447 б.].
Тағы бір Ресейдің ғалымы В. Поздняковтың пікірінше, сотталушының позитивтік тәртібін бағалау критериясы болып, оның әлеуметтену процесі деп бағалайды.
В. Поздняков сотталушының позитивті тәртібін бағалаудың мынандай жүйесін кӛрсетеді:
1. сотталушының адамгершілігі, ӛмірлік ұстанымы;
2. сотталушының құқықтық түсінігінің кӛрсеткіші;
3. сотталушының ӛзін-ӛзі кемелдендіру кӛрсеткіші;
4. сотталушының еңбек ету белсенділігі;
5. сотталушының сыртқы ортамен әлеуметтік пайдалы байланысы [10, 34 б.].
Қорытындылай келсек, сотталушының түзелуі оның мінез-құлқына, жасаған қылмыстың дәрежесіне және сол қылмысқа қатыстылығына, жасайтын жұмысқа қатынасына, ӛзінің ӛндірістік квалификациясының ӛсуіне, қоғамдық ӛмірге белсенділігіне және т.с.с. мәліметтерге сүйенеді.
Біздің ойымызша, сотталушының түзелуіне үлкен септігін тигізетін оның сыртқы ортамен әлеуметтік пайдалы байланысың болуы. Қазіргі уақытта қарастырылып отырған жазаны ӛтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату тақырыбы қылмыстық-атқару құқығындағы жазадан босатудың аса маңызды шарты, материалдық негізі болып табылады. Бұл - ӛзінің мазмұнына байланысты жазаны ӛтеу сатысындағы жазаның түрі. Жазаның қалған ӛтелмеген бӛлігі сотталушыға сынақ мерзімі және оның түзелуіне маңызды ынта болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Уголовное право Республики Казахстан. Учебник. Под ред. Е.А. Онгарбаева. – Астана 2003г.
2. ҚР Қылмыстық-атқару кодексі. Алматы, ЮРИСТ, 2013ж.
3. «Жазаны ӛтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату және жазаның ӛтелмеген бӛлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 25 желтоқсандағы N 10 Нормативтік қаулысы.
4. Е. Алауханов. Қылмыстық құқық (жалпы бӛлім)., Оқулық. Алматы, ҚР Құқықтық сараптама және халықаралық ғылыми зерттеу орталығы, 2009ж.
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Алматы, ЮРИСТ, 2013ж.
6. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодесіне түсінік – Алматы: Норма-К, 2004ж.
7. Балтабаев К.Ж. Проблемы реформирование уголовного законодательства Республики Казахстан // Қылмыстық саясатты ізгілендірудің ӛзекті мәселелері: профессор Ӛ.С.
Жекебаевтың 85-жасқа толы меретойына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары (25 ақпан 2012 жылы) – Астана, 2012.
8. Энциклопедия уголовного права. Т.10. Освобождение от уголовной ответственности и наказания – Издание профессора Малинина – СПб ГКА, СПб., 2008г.
9. Еникеев М.И. Общая и юридическая психология: Учебник. М.,1996г.
10. Поздняков В. Еще раз о критериях // Ведомости уголовно-исполнительной системы. №2, 2005г.
УДК 343.8
ҚОҒАМДЫҚ ТӘРТІПТІҢ ҚҦҚЫҚТЫҚ НЕГІЗІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ Мақаш Жәнібек Уалиханҧлы
5121
Қарағанды «Болашақ» университеті магистрант
Кеңес жылдарында осы күнге дейін әрекеттенетін ерікті халық жасақ- тары ӛте кең тараған. Басында жасақтар ішкі істер органдарына құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуде елді мекендердің кӛшелерін патрульдеу, бұқаралық шаралар ӛткізетін жерлерде болу арқылы кӛмек кӛрсететін азаматтардың қоғамдық бірлестігі ретінде құрылған. Олар ұйымдасудың едәуір жоғары деңгейімен ерекше, құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге азаматтардың қатысуының басқа түрлерінің жүйесінде маңызы басымдылық болған. Алайда «Қоғамдық бірлестіктер туралы» заң қабылданған уақыттан бері жасақтар мәртебесі ғалымдардың пікір таласының тақырыбына айналды. Полиция қызметіндегі субъектілерін жіктей отырып К.С. Бельский ішкі істер органдарының патрульдік-күзеттік қызметі, полицияның учаскелік ӛкілдерінің қызметімен бірге жасақтарды жалпы полицияның қатарына қояды. Ю.П. Соловей жасақтарды жеке азаматтармен, жеке меншік детективтер және күзеттермен қатар полиция қызметінің жеке меншік субъектілеріне жатқызады.
В.П. Сальников жасақты азаматтардың ерікті ӛзін-ӛзі басқаратын коммерциялық емес, еркін түрде ӛз ризалығының және ортақ мақсатты орындауға арналған мүдделері, бірлігінің негізінде құрылған, қоғамдық тәртіпті қорғауға бұқараның қатысуын қамтамасыз етуге бағытталған қоғамдық бірлестік, - дейді.
Біздің ойымызша, қазіргі құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге арналған жасақтар – бұл ішкі істер органдарына кӛмек кӛрсететін құқық қорғау бағытындағы азаматтар бірлестіктері.
Құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету жасақтары Германияда, Израильде, Канадада, Швецияда, Жапонияда, Ұлыбританияда, Польшада, Австралияда, Латын Америкасы елдерінде қайта туа бастады. Олардың құрамының ӛкілеттілігі құқықтық тәртіп ұйымдарын қолдау үшін қаржы жинауды ұйымдастырудан, құқықтық тәртіпті бұзушылық туралы хабарлаудан бастап, полиция қызметкерлерімен бірге кӛшелерді патрульдеуге дейін жайылады. АҚШ-та, мысалы, бұндай бірлестік Crime Stoppors, Израильде «Мишмар эзрахи», аударғанда - «Азаматтық гвардия», Ұлыбританияда «Қауымдағы тәртіпті сақтау офицерлері» деп аталады. Олар полиция келгенше ұрлық жасауда күдіктілерді ұстауға, үй жануарларының иелеріне сүйіктілерінен кейін тазалық ұстамағаны үшін және басқа тәртіп бұзушылыққа айыппұл салуға құқықты [1, 69 б.]..
Кӛңіл аударарлық нәрсе – аталған елдердің кӛпшілігінде жасақтар әдеттегідей тұрмыс жағдайында тұрады. Онымен бірге, кӛшедегі қылмыстың және басқа тӛтенше жағдайлардың күрт ӛсуіне байланысты, ӛкімет ұйымдары құрған жасақтар мекемелері де кездеседі.
Мәселен, 2005 жылдың қарашасында Париж маңындағы Аньер-сюр-Сен мекенінің тұрғындары нәсілдік келіспеушілігінен туған тәртіпсіздікке байланысты полиция күштері жеңе алмай отырған мүлікті түнгі ӛрттен қорғау мақсатымен жасақ құрады. Қала мэрі ерікті жасақтарға телефондар, бейне камераларын, ӛрт сӛндіргіштерді, тағы басқа, алға қойылған мақсатты орындауға қажет техникалық құралдарды беріп, «азаматтық кезекшілік комитетінің»
құрғанын жариялады. Қырғыз республикасында 2005 жылдың наурызында Бішкек қаласындағы президент сайлауына байланысты туған дүкендерді тонау және кӛпшілік тәртіпсіздігімен күресу үшін жасақтар құрылған. Сол уақыттағы басқарушы партияның басшысы, «күш құрылымдардың тоқсан пайызы азғындаған кезде қоғамдық кауіпсіздікті қамтамасыз етуді және ел қорғауды азаматтардың ӛздерінен басқа ешкім жасай алмайды» дегенді айтып, тұрғын халықтың бастамасын қолдады.
Айтылғандарға байланысты, біздің пікірімізше, жасақтарды екіге бӛлу қажет:
1) тӛтенше жағдайда құрылған шұғыл (тӛтенше) жасақтар;
2) қалыпты жағдайда әрекетенетін әдеттегі (дәстүрлі) жасақтар.
Біріншілер - тӛтенше жағдайда ӛте қысқа мерзімде құрылған азаматтар бірлестіктері.
Олар тӛтенше жағдай тәртібін қамтамасыз етуді, қалыптағы тұрмыс пен істі бұрынғы қалпына
5122
жылдам келтіруді, кӛпшілік тәртіпсіздігіне тосқауыл қоюды мақсат қылған азаматтардың бірлестіктері [2, 27 б.]..
Біздің ойлауымызша, олардың қызмет етуінің шарты – Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы № 387 «Тӛтенше жағдай туралы» заңының негізінде тӛтенше жағдай кіргізу негізінде жүзеге асырылады. Тӛтенше жағдай режимiн қамтамасыз ету үшiн iшкi iстер, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, тӛтенше жағдайлар саласындағы уәкілетті органның және басқа да мемлекеттiк органдардың күштерi мен құралдары пайдаланылады. Тӛтенше жасақтардың мүшелерінің әкімшілік-құқықтық мәртебесі бӛлек диссертациялық зерттеудің тақырыбы болуы ықтимал. Оның мазмұны әдеттегі жасақтар мүшелерінің әкімшіл-құқықтық мәртебесінің мазмұнынан әлдеқайда ерекшеленеді. Мысалы, тӛтенше жағдай туғанда құқық қорғау органдары кӛптеген тұрғындар кӛмегіне мұқтаж болады, осы себеппен бұрын сотталған немесе ҚР азаматтығы жоқ, т.б. адамдар жасақтар қатарына алынуы мүмкін.
Жүргізіліп отырған зерттеудің шеңберінде әдеттегі, құқықтық тәртіпті қалыпты жағдайда қамтамасыз ету мақсатымен құрылатын жасақтар мәртебесіне кӛңіл аударылады. Біздің түсінігімізде бұндай жасақтардың табиғаты тұрғын халықтың ӛзін-ӛзі ұйымдастыру түрі бола отырып, мемлекеттік және қоғамдық институттардың белгілеріне иеленген жергілікті ӛзін-ӛзі басқарудан шығады. Жергілікті ӛзін-ӛзі басқарудың ең маңызды рӛлі мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның мүдделері бірігуінде, оның басты мағынасы – «жеке алынған әр адамның деңгейінде жеке адам мен азаматтың құқығы және еркін мемлекет пен қоғамның мүдделерімен үйлестіру» [3, 52 б.]..
Жергілікті ӛзін-ӛзі басқару тұрғын халықтың қатарына қоғамдық тәртіпті қорғау жататын, жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге арналған іс-әрекеттері деп түсінеміз.
Жасақтар – негізгі жұмысынан бос уақытында, мемлекеттік немесе муниципалдық ұйымның лауазымды қызметкерінің мәртебесіне иеленбей отырып, құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысатын азаматтар. Сондықтан, жасақтар, тамырын жергілікті ӛзін-ӛзі басқарудан ала отырып, дербес азаматтар бірлестігі болады, құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге азаматтардың қатысуының ұйымдастыру-құқықтық түрлеріне жатады. Жасақтар жергілікті ӛзін-ӛзі басқару шешімімен құрылады, Ереже немесе Жарғы негізінде қызмет етеді.
Жедел (тӛтенше) және әдеттегі жасақтардың құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы олардың мақсаттырымен анықталады. Жедел (тӛ- тенше) жасақтар мүшелерінің ӛкілеттіліктері тӛтенше жағдайлармен байланысты, жеке тексеру ӛндірісінің, бұқаралық құқықтық тәртіпті бұзушылықты тоқтату үшін басқа шаралар құжаттарын тексеру, құқығын енгізуі қажет, жедел (тӛтенше) жасақтарды құру «Тӛтенше жағдай туралы» заңда кӛрсетілген шараларға қатысты.
Тӛтенше жағдай кезiнде қолданылатын шаралар және жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ заңды тұлғалардың құқықтарын шектеу, оларға қосымша мiндеттер жүктеу тӛтенше жағдайды енгiзуге негiз болған мән-жайлар туындатқан шектерде жүзеге асырылуға тиiс [4, 52 б.].
Олардың жұмысында оң мақсатқа жету үшін, нақты айтсақ, ішкі істер органдарына жәрдем беру үшін, арнайы құқықтардың шамасы жеткілікті: азаматтардан құрылған қоғамдық тәртіпті сақтау мен құқық бұзушылықты тоқтатуды талап ету; милиция қызметкерлеріне мас күйде, ӛз бетімен жүре немесе жӛн таба алмай жүргендерді медициналық сауықтыруға немесе ішкі істер кезекші бӛлімшелеріне жеткізуге кӛмек ету; құқық бұзушылыққа тосқауыл қою мақсатымен құқық бұзушылық немесе қылмыс күдігін туғызған адамдарды жасақтар штабтарының кеңселеріне, тәртіп қорғаудың қоғамдық орындарына, ішкі істер органдарына істің жайын анықтау үшін жӛнелту.
Жасақтың арнайы міндеттеріне мыналарды жатқызуға болады: алдын ала жұмыста және құқық бұзушылықпен күресте ынта кӛрсету міндетті, заң бекіткен құқық бұзушылықтың алдын алу және оған тосқауыл қою құқықтарын пайдалану және қолдану, азаматтармен араласқанда
5123
сыпайылық пен қарапайымдылық кӛрсету, құқықтық білімін әрдайым кӛтеріп отыру, дене күшін жетілдіру [5, 68 б.]..
Жасақтардың негізгі ісі – тұрғылықты жердің кӛшелерінде патрульдік жасау. Бірақ бұл істе шектен тыс шұғылдану халықтың құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысу ынтасы жойылуына әкеледі. Мысалы, 2006 жылдың басынан Ресейдің Иркутск қаласында жасақтардың саны үштен бірге қысқарды, Омск облысының бірнеше ауданында жасақтар жұмыстарын тоқтатты. Мұндай мысалдар, басқа да аймақтарда да орын алады. Тарап кеткен жасақтардың мүшелерінің айтуы бойынша, олардың белсенділігінің тӛмендеуінің себебі – орындалып жүрген істерінің қажеттілігі сезімінің жойылғаны. Полиция қызметкерлері, ӛз күшіне сене отырып, жасақтардан кӛмек сұрамайды, ал патрульде жайдан жүру азаматтарды жалықтырады. Құқық бұзушылық қатері тӛнгенде патрульдік қызмет жасау басқаша. Мәселен, Омск қаласында студенттік жасақтар мүшелері Жаңа жыл қарсаңында аграрлық университет саяжайындағы шыршаларды шабуға кедергі жасау мақсатымен әрдайым патруль маршрутына шығады.
Біздің пікірімізше, жасақтар іс-әрекетін тек патрульдік жасаумен шектеу қолайсыз, жасақшылардың күштерін бұқаралық шаралар ӛткізген кезде құқықтық тәртіпті қорғауда, құқық бұзушылықтың алдын алуда қолдану қажет.
Жасақшылар құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысқанда байланыс пен ӛзін қорғау құралдарына иелену керек. Бұқаралық шаралар ӛткізгенде олар, құқық бұзушылар істерінің фото және бейнекӛріністерін жасап, ӛте маңызды кӛмек кӛрсетеді. Бұл үшін жасақшыларға арнайы аппаратура қажет.
Ішкі істер органдары жасақтар ісінің жалпы координациясын атқарып отырады.
Әдеттегідей, жасақтармен әрекеттесуді ұйымдастыру қоғамдық қауіпсіздік полициясы бастығының немесе полицияның учаскелік қызметкерлеріне жатады, бірақ басқа да тәжірибе кездеседі. Мысалы, Ресейдің Ломоносов қаласындағы ішкі істер бӛлімінің қалалық бӛлімшесінде құқық қорғау бағытындағы қоғамдық құрылымдармен әрекеттесу инспекторы деген арнайы қызмет орны енгізілген .
Құқықтық тәртіпті қорғау жӛніндегі жасақтардың белгілі бір құрылымы бар. Қатардағы жасақтардың ісіне жасақтар штабының бастығы жетекшілік жасайды. Оның кең тараған ӛкілдігіне мыналар жатады:
- жасаққа қабылдау немесе оның құрамынан шығару;
- жасақшылардың санын есепке алып отыру, - жасақшылардың кезекшілігінің кестесін бекіту;
- кезекшілікке шығудың табельдік есебін жүргізіп отыру;
- жасақ жұмысын жоспарлау;
- жасақшыларға нұсқау беру, олардың жұмысын бақылау;
- жұмыс қорытындыларын талдап, жасақтардың ісін жақсарту бойынша жергілікті ӛзін- ӛзі басқару ұйымдарына ұсыныстар жасау;
- ішкі істер органдарымен бірге жасақ мүшелерін оқытуды ұйымдастыру мен жүргізу;
- жасақшыларды марапатқа ұсыну;
- жасақтардың мемлекеттік биліктің, жергілікті ӛзін-ӛзі басқару ұйымдарымен әрекеттесуін ұйымдастыру.
Сонымен, жасақтар – азаматтардың құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысуының ұйымдастыру-құқықтық түрлерінің бірі. Жасақтар құрылатын жағдайлар мен қойған мақсаттарға байланысты оларды шұғыл (тӛтенше) және әдеттегі түрлеріне бӛлуге болады.
Шұғыл (тӛтенше) жасақтар – шұғыл жағдайларда қысқа мерзім ішінде қалыптасатын, тӛтенше жағдай режимін камтамасыз ететін, қалыпты тіршілік әрекетін жедел орнына келтіретін, кӛпшілік тәртіпсіздігін жоятын, іс-әрекеттерін тӛтенше жағдайды тоқтатқан мезетте доғаратын азаматтар бірлестігі.
5124
Әдеттегі жасақтар – ішкі істер органдарына жәрдем беретін, жергілікті ӛзін-ӛзі басқару ұйымдары құратын, ереже немесе жарғы негізінде әрекеттенетін, ӛзінің жеке құрылымы бар азаматтар бірлестігі.
Азаматтардың құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысуының тағы бір түрі ішкі істер органдарында штаттан тыс қызмет атқару болып табылады.
Шетелдерде азаматтардың құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысуының ұқсас түрі бар. Штаттан тыс полиция қызметкерінің құқықтық мәртебесі әр түрлі болады. Мысалы, Ұлыбританияда арнайы полицияның қызметшілері 1964 жылғы Полиция туралы заң бекіткен міндеттерді жұмыстан бос уақытында атқарады. «Арнайы констебльдер» аталатын еркімен тіленген жасақшылар елдің барлық полиция құрылымдарында бар, қызмет атқарған кезде оларға кадрлық полиция қызметкерінің құқығы беріледі, басты түрде демонстрациялар, митингтер кезінде, кӛпшіліктің құқық бұзушылығын тоқтатқанда жағдайды бақылау үшін колданылады. Арнайы полицияға Ұлыбританияның кез келген азаматы орналаса алады. Ресми орналасу ішкі істер министрінің жарлығымен хатталады. Әдеттегідей, Ұлыбританияның арнайы полициясына 3 жыл мерзімге орналасады, ықыласы бойынша бұл мерзім созылуы да мүмкін.
АҚШ-та кӛмекші полиция қызметтер атқарады. Оның мүшелері кезек уақытында кадрлік полиция кызметкерлердікіндей құқықтарға иеленеді. Кӛмекші полицияның ерекшеліктерінің бірі – оның тӛтенше жағдайлардағы және азаматтық қорғаныс шараларының шеңберіндегі істер үшін алдын ала тағайындалуы.
Тәртіп қорғаудың қоғамдық орындары мамандырылған қоғамдық үйлестіру үлгісіндегі аралас басқару қызметті құрылымдар болып табылады. Бұлардың қызметінде құқық бұзушылықтың алдын алу – іс-әрекеттерінің тепе-тең түрлерінің бірі ретінде қарастырылады.
Бүгінгі күнде тәртіпті қорғаудың қоғамдық орындарының қызмет атқаруының құқықтық негізін аймақтық нормативті және жергілікті ӛзін-ӛзі басқару ұйымдарының актілері құрайды.
Тәртіп қорғаудың қоғамдық орындарының іс-әрекеттерінің негізгі бағыттарына мыналар жатады:
- қоғамдық тәртіпті қорғауды қамтамасыз ету, азаматтардың жеке қауіпсіздігі, олардың мүліктерін қорғау;
- кәмелетке жетпеген адамдардың панасыздық пен бақылаусыздығын алдын алу, олардың қоғамдық орындарындағы тәртібін бақылау, кәмелетке жетпегендердің мәдениетін бос уақытын тұру мекендерінде ұйымдастыру;
- тұрғын зоналарындағы тұрғын үйлер мен басқа объектілерінің ӛрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- тұрғын үйлер мен маңындағы жерді пайдалану, дұрыс ұстау тәртібін сақтау;
- тұрғын зоналарында жол жүрісін ұйымдастыру;
- тұрғын зоналарында кӛріктендіру, кӛріктендіру және егіс объектілерін қорғау ережелерін сақтау;
- жер пайдалануды бақылау;
- аймақтың санитарлық жағдайын қамтамасыз ету;
- жануарларды дұрыстап ұстауды ұйымдастыру.
Тәртіп қорғаудың қоғамдық орындарының ӛкілеттілігі тек оған тіркелген жер шеңберінде қолданылады. Жұмыс жүргізу үшін тәртіп қорғаудың қоғамдық орны қол астында аймақтың оперативтік картасы мен қызмет кӛрсететін аймақтың тӛлқұжаты, кәсіпорындар, мекемелер, рұқсат беру жүйесінің объектілерінің тізімі, жұмыс жоспарлары, қауым кеңесі отырысының хаттамалары, азаматтар қабылдау журналы, бекіну орнындағы кезегінің кестесі болуы қажет.
Аймақтық оперативтік картасында күзет орнының дислокациясы мен патрульдік жасау маршруты, саяжайлар, стадиондар, сауда орындары, т.б. белгіленген, ал қызмет кӛрсететін аймақтың тӛлқұжатында шағын ауданының сипаттамасы беріледі және оперативтік жағдайдың