СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
13.1 Жасыл экономика - G-global коммуникативті
5824
1436. Рысбекова А.Р. Криминологическая характеристика женщины -
преступницы на Украине……… 5152
1437. Сулейменова М. Имплементация международно-правовых норм, регламентирующих право на жизнь в национальное законодательство Республики
Казахстан……… 5154
1438. Тишбеков Б.М. Қазақстандағы өлім жазасының кейбір мəселелері.. 5157 1439. Финк Д.А. Причины дорожно-транспортных происшествий в
странах Европы, Азии и Соединенных Штатах
Америки……… 5159
1440. Ыбырайым А.М. Причины девиантного поведения несовершен-
нолетних... 5162 1441. Шуляк Р.В. Проблема судейского усмотрения……… 5164
СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ
5825 1456. Әкімбергенова
Әйгерім
Тұтынушылық сұраныс: ерекшеліктері,
факторлары, мəселелері... 5301 1457. Байгарашева Б.М. Сложности, перспективы и пути решения проблем
по переходу к «Зеленой экономике» в РК………… 5306 1458. Бектасова Алтын
Сабировна
Курс Казахстана на прогрессивный «Зеленый»
экономический рост……… 5309
1459. Берикболова Б.Ш Жаскайрат А.С.
Сагындыкова Ф.
Единый Накопительный Пенсионный Фонд……… 5314
1460. Болтаева Айсулу Турлыбеккызы
Зарубежный опыт повышения энергоэффектив- ности как условие модернизации зеленой
экономики………. 5318
1461. Бҧлақбай Азамат Мҧратбекҧлы
Қарашығанақ кен орнында MWD өлшеу жүйесін жанама оқпанды бұрғылауды автоматтандыруда
қолдану тиімділігін бағалау ... 5322 1462. Волошина Е.А. Инвестиционный капитал в Республике
Казахстан………. 5327
1463. Дюсембаев А.Е., Калданулы Б., Айтыкенов М.М.
Развитие малого и среднего предпринимательства
в Казахстане………. 5331
1464. Ералина Ф.М. Бюджеттік реттеудің тиімділігін арттырудың
жолдары... 5337 1465. Eрниязoвa A.,
Бaқытжaнoвa A ., Xaштaeвa А.
Қaлдықтaрды бaсқaру жүйeсiн жeтiлдiру... 5341
1466. Ертаскызы А «Жасыл экономика » ииновациларды дамыту
құралы ретінде... 5344 1467. Есенбек Гулдана
Абдуахитқызы
Қазақстанның адам капиталы сапасын жоғарлату
мəселелері... 5348 1468. Есентаева Д.К. Оценка и учет финансовых инвестиций………… 5352 1469. Есниязова Ботагоз Триботехника – как отрасль «зеленой экономики» 5355 1470. Ешенбаева С.Ә. Қазақстан Республикасындағы табиғи
ресурстардың экологиялық жағдайы... 5359 1471. Ешкеева А.Н. Политика республики Казахстан по привлечению
прямых иностранных инвестиций……… 5361 1472. Жакиянова А.С.,
Каримбекова М.С.
Қазақстан Республикасындағы газдарды тазалау
жүйелері жəне олардың қоршаған ортаға əсері... 5365 1473. Жанбырбаева
Динара Тилековна
Оптимизация деятельности банка по управлению
кредитным портфелем………. 5368 1474. Жанузакова Назерке
Болатбековна
Экологические аспекты водоснабжения в г.
Астане………. 5373
1475. Жигалова А.А. «Зелѐная экономика»: опыт, проблемы и
перспективы...
5379 1476. Жолумбетов Елдар
Маратбекович
Глобализация мировой экономики: украинский
кризис ……….. 5382
1477. Жолумбетов Елнур Маратбекович
Роль инвестиции в развитии сельскохозяйственной
продукции в РК……… 5386
1478. Жумабаева Замзам Государственно- частное партнерство в РК……..
5391
5826 1479. Жҧмабекқызы А.,
Есқақова Ф.
«Жасыл» экономика- Қазақстан дамуының жаңа
векторы... 5396 1480. Жунусова К.Ж. Проблемы обеспечения экономической
безопасности Республики Казахстан……… 5399 1481. Жунусова К.,
Рахимова А., Советова Д.
Формирование хлопково-текстильного кластера в
Казахстане ………. 5403
1482. Жылкайдарова А. Қазақстан Республикасының шағын жəне орта бизнестің қаржылық менеджментінің тиімділігі
жəне оның проблемалары... 5412 1483. Загидуллина Г.Н,
Чепикова Е.А
Основные проблемы и пути их решенияпри образовании кластеров в легкой промышленности Казахстана………
…..
5417 1484. Загипарова Г.С Современное состояние и актуальные проблемы
налогово-бюджетной политики РК………. 5422 1485. Захарова Е.С. Пути развития зеленой экономики в Казахстане на
примере системы JIPTO……… 5425 1486. Иманбалан Айнур
Арманкызы
Решение вопросов утилизации отходов в РК... 5428 1487. Исахан Д.Т. Формирование и развитие «зелѐной» экономики
Казахстана………. 5432
1488. Исенова К.К. Астана EXPO-2017: направления и привилегии.
Роль молодежи в подготовке к «Астана EXPO-2017
……….
5435 1489. Исламбек А.С. Социальная политика Казахстана в сфере
образования и здравоохранения ……… 5439 1490. Ищанова Р. Развитие зеленой экономики в Казахстане……….
5442 1491. Қабылдин А.М. Қазақстан Республикасындағы «жасыл
экономиканың» дамуын мемлекеттік қолдау... 5445 1492. Калипова К,
Аманжолова Д..
Развитие инновационного предпринимательства в
Республике Казахстан……….. 5448 1493. Калиева С.С. Сүт өнімдері өндірісінің экономикалық
тиімділігі... 5454 1494. Калиева М.Д. Коммерциялықбанктердің принципіретінде несие
саясатының мақсаты... 5457 1495. Каракесекова А.С.
Кҧраш Н.П
Қазақстанның инновациялық дамуын басқару
сапасын жетілдіру... 5460 1496. Лотова А,
Асанхан Е
Жасыл экономика – g-global коммуникативті платформасындағы диалогтың жаңа бағыты
ретінде... 5462 1497. Минов Станимир
Любомиров
How a firm’s competetive environment influences the choice of business strategy telecommunication
industry perspectives……….. 5465 1498. Минов Станимир
Любомиров
Analysis of the relationship between
telecommunication firm’s performance, role of luck
and market specific circumstances……… 5469 1499. Мҧзапбарова А.Ж. Кəсіпорынның пайдалылығы жəне оны арттыруды
жоспарлау жолдары………. 5472
1500. Муратова А.А. Органическое земледелие как один из способов
укрепления продовольственной безопасности 5476
5827
страны...
1501. Мухамедалиева Л.З., Конырбеков М.Ж.
Энергосбережение в ЖКХ - основа «Зеленой»
экономики Казахстана……….. 5479 1502. Мухамеджанова Г.Г. Зеленый рост и зеленый бизнес: проблемы и
перспективы в Республике Казахстан………. 5482 1503. Мухаметқанова А.Ж. Альтернативные источники энергии как условие
модернизации экономики………. 5487 1504. Мҧқҧшева Ә.
Қалдыбаева Т.
Рахман Ш.
Жасыл экономика. Энергияның балама көзі –
биогаз... 5492 1505. Мҧхатай Гҥлім
Шынтанқызы
Қазақстандағы «Жасыл экономика» жəне оның
даму жолдары... 5496 1506. Мырзалина Н.Б. Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық
деңгейі жəне оны төмендету жолдары... 5501 1507. Нукенева М.Б. «Зеленая» экономика как новый курс развития….. 5504 1508. Нҧрмағамбет И.И. Зеленая экономика - шаг к созданию «чистого
будущего»………. 5506
1509. Нурашева С.Н. Экономические аспекты регионального развития
Республики Казахстан... 5511 1510. Нҧрғали А. Н. Күн сəулесі – болашақтың сарқылмас
энергиясы... 5516 1511. Нурпеисова А.Е.,
Атимова М.Е.
Совершенствование системы управления отходами как одно из приоритетных направлений развития
«Зеленой экономики»……… ….. 5520 1512. Омар П.С. «Зеленая экономика»: глобальный тренд
развития.казахстанский путь……… 5525 1513. Орынбаев Н.М.,
Мукатова Е.Р.
Индустриальная революция – переход к зеленой
экономике... 5528 1514. Орынбасар К. О. Зеленый офис - как активная экологическая
позиция компании... 5530 1515. Перенчук М.П. Формирование стратегий международного
маркетинга под влиянием ценовой политики»…… 5533 1516. Пернебекова Ә. М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан...
5537 1517. Пинега Т.В. Перспективы развития субъектов лакокрасочной
промышленности на основе экологизации
производства………..
5540 1518. Рамазанова Н.С. Жаһандану жағдайындағы «жасыл экономиканы»
дамыту қажеттігі мен маңызы……… 5544 1519. Рамашова А.Н. Қазақстан Республикасы ұйымдарында кадрлық
əлеуетті инновациялық басқару... 5548 1520. Рамм А.В.,
ТулекЕ.С.
Управления утилизации твердых бытовых
отходов…... 5552 1521. Сагидоллаева С. Қазақстан Республикасының инновациялық даму
перспективасы……… 5555
1522. Сагиндыкова А.Б. Современное состояние индустрии строительных
материалов в Казахстане………. 5559 1523. Сағынғали А.Р. Экологиялық экономика ерекшеліктері мен 5564
5828 мəселері....
1524. Садыглы Нигяр Фаик кызы
Экологический консалтинг как фактор развития зеленных технологий в экотуризме Азербайджана
(на примере северо-западной части Республики)… 5567 1525. Сайрамбай Е. А. Қазақстанның «Жасыл экономика» бағытындағы
жолы жаһандану заманындағы елдің тұрақты дамуының кепілі ретінде...
5572 1526. СаметееваМ.А. ҚР агроөнеркəсіп кешенін орнықты дамуын
инвестициялауды жетілдіру жолдары... 5576 1527. Скендирова Д.М. Вклад некоммерческих организаций в практику
модернизации государства и гражданского
общества в Республике Казахстан... 5580 1528. Сламбеков Ануар Салық əкімшілігінің тиімділігі жəне оны жетілдіру
жолдары... 5584 1529. Тайбеков Д.Д. Сущность и теоретические основы обеспечения
экономической безопасности... 5589 1530. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр –ғарыштық жібек жолы...
5595 1531. Тлеубердиева С.С. Переход на «Зеленую экономику» как фактор
системных преобразований в экономическом
развитии республики Казахстан... 5599 1532. Тлеугулова А.А. «Зеленая» экономика: глобальный тренд развития.. 5602 1533. Торебекова А.Е. Арал маңында «жасыл экономиканы» дамыту
негізі – экологиялық жағдайды тұрақтандыру... 5607 1534. Тохтарова Ж.К. Концессия: мемлекеттік – жеке серіктестіктің
тиімді механизмі ретінде... 5610 1535. Тӛлеу Н.М. Қазақстан-2050 стратегиясы жəне «Жасыл»
экономика мəселелері... 5613 1536. Умаргали Д Инновации – движущий фактор глобальной
конкуренции... 5616 1537. Фрибус А.А Некоторые аспекты в международном опыте
финансирования зеленой экономики... 5621 1538. Хайтбаева Ф,
Хайтбаев Ф
Инновационная экономика , как фактор
креативности развития экономики Казахстана... 5624 1539. Хасенова К.Е Зеленая экономика – основа для решения
экономических проблем ВКО... 5629 1540. Шавлинская А.М. Зеленая экономика - новый вектор устойчивого
развития……… 5634
1541. Шарипова Ж.К. Развитие банковской системы в условиях
глобализации... 5637 13.2 Туризм саласын дамытудағы заманауи мәселелер
5641 1542. Абильдина К.Р. Развитие малого бизнеса в сфере туризма……… 5641 1543. Азизова Самира
Саядгызы
Возможности развития треккинг туров в Азербайджане (на примере Аг-Гельского национального парка)...
5645 1544. Алиппаева Г.С. Государственное регулирование развития туризма
в Казахстане……… 5649
1545. Аскар Асель Особенности развития туризма……… 5652 1546. Аскаралиева Н.Д. Специфика учета в туризме... 5654
5829
1547. Борзова Ю.А. Индустрия гостеприимства в Республике
Казахстан: проблемы развития………. 5656 1548. Величко Е.В,
Мазин В.
Чернобыльская зона как перспективный маршрут
экстремального туризма……….. 5660 1549. Ермаханова А.И. Балқаш аймағындағы туризмнің даму жағдайы.... 5663 1550. Ермеков Бақытжан
Ермекҧлы
Туристік фирмалар қызметіндегі маркетингті жетілдіру (Шығыс Қазақстан облысы
материалдары негізінде)... 5665
1551. Есенгалиева Т.А. Атырау облысындағы іскерлік туризмнің дамуы
мен перспективасы... 5670 1552. Жунисбек Т.С. Развития индустрии туризма в республике
Казахстан – один из основных источников
дохода………. 5673
1553. Жҧмабеков Бейбарыс
EXPO – 2017 қарсаңында Сыр өңірінің туристік
əлеуетін дамыту жолдары... 5676 1554. Калиева А.Е. Шығыс Қазақстан облысында емдік-сауықтыру
туризмінің даму қарқыны... 5681 1555. Карплюк К.В. Перспектива развития промышленного туризма в
Украине(на примере Днепропетровского
региона)……… 5684
1556. Карплюк К.В. Опыт экологического туризма Швейцарии для повышения конкурентоспособности
туристической отрасли государства……… 5688 1557. Кенжембетова Ж.К. Состояние и перспективы развития туристской
деятельности в Казахстане……… 5691 1558. Красников П.Д. Основные тенденции развития международного
туризма……… 5695
1559. Кубаева М. А. Қонақ үй индустриясындағы отандық бренд
қалыптасуының мəселері мен мүмкіншіліктері... 5700 1560. Ли А.О. Развитие индустрии туризма с использованием
модели государственно-частного партнерства…… 5703 1561. Маулен А.Т. Экологический туризм – один из новых
направлений роста «Зеленой экономики»... 5706 1562. Муратова Жансулу Развитие медицинского туризма в Республике
Казахстан………. 5709
1563. Мукатова Р.А. Туристік индустрия дамуындағы туризм
менеджменті мен инфрақұрылымның рөлі... 5712 1564. Мҧхтар Л.К. Activities of the regional integration processes in
tourism in South-east Asian countries………. 5717 1565. Нурпеисова А.Е. Туристский кластер как инструмент повышения
конкурентоспособности отрасли………. 5719 1566. Пернебекова А.М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5723 1567. Сабырова З.Ш. Казахстан – страна с обеспеченными природными
и социально-экономическими ресурсами для
развития индустрии туризма……….. 5726 1568. Сағидуллақызы Ж Жасанды аттракцияға негізделген туристік өнім
қалыптастыру жолдарымен оның туристік
бизнестегі қолдану үлгілері... 5731 1569. Садуова Р.А. Современное состояние и проблемы развития 5735
5830
туризма в Республике Казахстан………..
1570. Сапиева А.П. Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Шақпақ өңіріндегі табиғи ресурстар жəне олардың
туризмде қолданылуы... 5739 1571. Снасапина А.С.
Касымханкызы А.
Ақтөбе облысындағы Әйтеке би ауданының
туристік мүмкіндіктері... 5742 1572. Ставицкая А.В. Повышение роли государственного содействия
развитию образовательного туризма... 5746 1573. Стеблянко И.О. Развитие туристической отрасли Украины:
проблемы и перспективы……… 5750 1574. Сҥйіндікова А. Е Қазақстандағы санаторлы – курорттық туризмнің
даму болашағы... 5753 1575. Тажибаев Т.К Развитие индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5755 1576. Тайлюбек А.А. Государственное регулирование туристской
деятельности в Республике Казахстан... 5758 1577. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр – ғарыштық жібек жолы... 5760 1578. Шилибекова Б.С. E-marketing the main in providing of the world
tourism product... 5764
5117
решаемых силами частных агентов, относятся в первую очередь расследования преступлений, связанных с компьютерными системами.
К числу наиболее перспективных направлений работы частных сыскных агентств относятся: обеспечение безопасности служебных и частных помещений; выявление подслушивающих устройств; личная охрана клиентов, в том числе иностранных граждан.
Во Франции деятельность частных сыскных бюро регулируется Законом № 891 от 28 сентября 1942 г. с последующими поправками. Бывшие служащие полиции Франции могут стать владельцами частных детективных бюро только с письменного разрешения министра внутренних дел.
Согласно Закону № 80-1058 от 23 декабря 1980 г. всякое нарушение упомянутых выше положений Закона N 891 «карается наказанием в виде тюремного заключения сроком от 1 до 3 лет и штрафом от 6 до 40 тыс. франков». Такому же наказанию подлежит руководитель бюро, если он прибегает к услугам частных агентов, которые не удовлетворяют требованиям закона.
В Италии введение в 1989 году нового уголовно-процессуального кодекса практически легализовало деятельность частных сыскных бюро, сделав их полноправными участниками судебного процесса, которые могут давать консультации и оказывать помощь защите в ходе сбора доказательств в пользу обвиняемого.
Несмотря на это, сами частные детективы считают, что их положение остается двусмысленным, поскольку до настоящего времени в Италии нет закона, регулирующего деятельность частных сыскных бюро (итальянским парламентом уже отклонены 28 законопроектов), поэтому многие сыскные бюро в Италии действуют без каких-либо санкций и разрешений. По некоторым оценкам, их количество достигает 5 тысяч.
Таким образом, зарубежная система безопасности в сфере борьбы с организованной преступностью имеет несколько уровней: первый - защита службами безопасности и охраны собственных ведомственных и фирменных секретов государственных и частных коммерческих структур; второй - организация оперативной разработки органами федеральных спецслужб.
Список использованных источников
1. Оксана Г. Безопасный демпинг // Деловой еженедельник «Бизнес&Власть» № 21.
21.04.2009. С.2.
2. Евланова О.А. Участие частных детективных и охранных предприятий в борьбе с преступностью: Криминологический аспект. //Автореферат на соискание к.ю.н. – М., 2009
3. Отчет о зарегистрированных преступлениях и результатах деятельности органов уголовного преследования с 2008-2012 гг. //Комитет по правовой статистике и специальным учетам Генеральной Прокуратуры РК
4. Опыт борьбы зарубежных негосударственных служб с организованной преступностью// Преступность - угроза России. http://www.rau.su/observer/N02_93/2_20.HTM
УДК 343.265.2
ЖАЗАНЫ ӚТЕУДЕН МЕРЗІМІНЕН БҦРЫН ШАРТТЫ ТҤРДЕ БОСАТУДЫҢ ӚЗЕКТІ СҦРАҚТАРЫ
5118
Койшегулова Толкын Ерлановна [email protected]
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті, Заң факультетінің 4 курс студенті, Астана, Қазақстан
Ғылыми жетекші – з.ғ.д., профессор Қ.Ж. Балтабаев
Жазаны ӛтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босатылу мүмкіндігі сотталушының үлгілі тәртібімен үлкен ынта болатыны сӛзсіз. Аяғын шалыс басқан адамдарда үміт пен алдағы күнге деген сенім, ӛмірге деген басқа кӛзқарас пайда болады.
Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату – сотталушының әлеуметтену мақсатында, тағайындалған жазаның заңнамада кӛрсетілген бӛлігін ӛтегеннен кейін қолданылатын жазадан босатудың бір түрі [1, 144-145 бб.].
Қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінің әкімшілігімен сотқа жазаны ӛтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату үшін қажетті материалдарды жібереді. Соңғы жылдардағы статистикалық мәліметтерді қарастырсақ: 2005 жылы – 2155 адам (5,6%), 2006 жылы – 1603 (4,9%), 2007 жылы – 1408 (4%), 2008 жылы – 1401 (3,9%), 2009 жылы – 1951 (4,9%), 2010 жылы – 1371 (3,7%), 2011 жылы – 1448 (5,5 %), ал 2012 жылы – 1567 (5,7%) жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде босатылған соттаушылардың саны байқалады.
Заңнамаға сәйкес, сотталушының ӛзі мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы ӛтінішін жіберуге құқылы. Бұл жаңалық 2011 жылы қазанда қабылданған ҚР «құқық қорғау қызметінің дамуы мен қылмыстық заңнаманың одан әрі гуманизациялануы жӛніндегі кейбір заңнамалық актілерге ӛзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңында кӛрсетілген.
Сотталушылар жазаны ӛтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы ӛтінішін түзету мекемесінің әкімшілігі арқылы, яғни ҚР ҚАК 169-баптың 1-1, 3, 9 – тармақшаларында кӛрсетілген тәртіппен жіберіледі [2].
Түзету мекемесінің әкімшілігі сотталушының ӛтінішімен қоса сотқа сотталушы туралы мәлімет пен оның мерзімінен бұрын шартты түрде босатылу мүмкіндігі туралы қорытынды береді [3].
Ӛтініште мынандай мәліметтер - сотталушының түзелуі оның сотпен тағайындалған мерзімді толық ӛтеудің қажет еместігі, себебі, ӛз мерзімін ӛтеу барысында жасаған қылмысының нәтижесінде болған зардаптарды толық немесе ішінара немесе ӛзге жолмен ӛтегендігі, жасаған іс-әрекетіне ӛкінетіндігі т.с.с. кӛрсетілуге тиіс.
Жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде босату тәжірибесіде «тағайындалған мерзімді толық ӛтеудің қажет еместігін» мойындауға тәсілдеменің жоқтығымен кӛрініс табады [4, 405 б.].
Заңнамамызда осындай ақтаңдақтардың болуы бұл институттың қылмыстық құқықта тиімділігін жоғалтуы сӛзсіз.
Қылмыстық кодекс жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде босатуды екі жағдаймен байланыстырады:
1) егер, ӛзінің түзелуіне тағайындалған мерзімді толық ӛтеудің қажет еместігін сотпен мойындаса (ҚК 70-бабы 1 т.);
2) егер, сотталушы ӛзіне тағайындалған жазаның белгілі бір бӛлігін ӛтеген болса, яғни оның кӛлемі жасаған қылмыс категориясына байланысты (ҚК 70-бабы 3 т.) [5].
Сотпен тағайындалған мерзімді сотталушының толық ӛтеудің қажет еместігін анықтау үлкен қиындық келтіруде және ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары да бұл сұраққа толық кӛлемде жауап бермейді.
Сондықтанда тәжірибеде мұндай материалдарды қарау тек формальді түрде болады.
Жәбірленушіге ӛтемақы ӛтелмеуі, жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы сотталушының ӛтінішіне жәбірленушінің қарсылығы сияқты себептермен байланысты
5119
мерзімінен бұрын шартты түрде босатуға сот бас тартады. Ал неліктен деген сұрақ жабулы қазанда қалады. Неліктен жәбірленушіге ӛтемақы ӛтелмеді? Мүмкін сотталушының жұмыс жасаудан бас тартуы ма, әлде керісінше, жұмыстың жоқтығынан ба немесе тұлғаның мүгедектігінен бе, яғни сотталушының жағдайы зерттелмейді.
Егер сотталушы ӛзінің зардаптардың орнын объективті себептерге байланысты толтырмаса, бұл оның бас тартуына жалғыз негіз болмайды, бірақ сол негіздеменің бірі болуы ықтимал [6, 132 б.]. Ал егер сотталушы кӛрсетілген объективті қарсылықтарға қарамай зардаптарды жоюға қандай да бір әрекет жасайтын болса (үшінші тұлғаларды кӛмекке шақырса, зейнетақы немесе ӛзге де қаражаттар арқылы зардапты ішінара тӛлесе, белсенді түрде ақылы жұмыс табуға ынталанса және т.б.), сотталушының зардаптарды жоюға бағытталған шаралары оның түзелуінің бір факторы ретінде қарау керек. Ал егер сотталушы зардаптарын жоюдан қасақана жалтаратын болса (мүлкін, кірістерін, жұмыс жасаудан әдейі жалтару және т.б.), бұл оның мерзімінен бұрын шартты түрде босатылуға кедергі болады [3].
Сотталушының түзелуінің факторы ретінде зардапты қалай ӛтейтіндігін бағалау маңызды болып табылады:
1 зардапты уақытында ӛтеу;
2 зардапты толық ӛтеу;
3 зардапты ӛз еркімен ӛтеу.
Мысалға түрінде келтіретін бослақ, бұл сотталушының 2 тәптіптік жазасы мен 5 мадақтамасы бар. Сот не үшін 2 тәптіптік жаза тағайындағандығы туралы, мүмкін ол кішігірім тәртіп бұзушылық шығар, мәселен, шылым шегуге болмайтын жерде шылым шеккен шығар, әрине бұл әрекет оның түзелмеуіне себеп бола алмайды, яғни толық мәлімет сұрамайды да, сотталушыны тәртіп бұзушы деп танып, ӛтінішін қабылдамайды. Біздің ойымызша, ӛтінішті осылай немқұрайлықпен қарау дұрыс емес.
Біздің заңнамада сотталушының тағайындалған мерзімді толық ӛтеудің қажет еместігін кӛрсететін нақты критерийлердің болмауына байланысты, құқық қолдану тәжірибесінде кӛптеген мәселелер пайда болады.
Егер жазаның мақсатына орындалған болса, онда сотталушының тағайындалған мерзімді толық ӛтеудің қажет еместігін ҚР ҚК 52-б. кӛрсетілген: 1) Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру; 2) сотталушының түзелуі; 3) жаңа қылмыс жасамауына ескерту.
Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру қылмыстық жазаның мақсаты ретінде тек сотталушыға қатысты әділетті жазалаумен ғана шектелмейді, сонымен бірге жәбірленушінің, қоғамның, мемлекеттің бұзылған мүддесін қалпына келтіру болып табылады. Әлеуметтік әділеттілікке жету механизмі – жәбірленушіге, қоғамға, мемлекетке келтірілген зардапты материалдық және моральдық ӛтеумен анықталады [7, 254-255 б.].
Қылмыстық-атқару құқығында «сотталушының түзелуі» – сотталушы тұлғаға кешенді, жан-жақты, нақты қызметтің әсер ету нәтижесі деп түсіндіріледі (Н. А. Стручков); ӛзінің дамуындағы ауытқушылықты түзету мақсатында әлеуметтік қостаушы норма тәртібіне қайтару қызметі (М.П. Стурова, В. П. Первозванский); адами тұлғаны қалыптастыру үдерісі (А. М.
Яковлев) [8, 65-73 б.].
Сотталушының түзелуі деп – қылмысты қайталау қауіпін болдырмау дәрежесіне жету.
Бұған критерий болып сотталушының жазаны ӛтеу барысындағы тәртібі болып табылады.
Соттарға сотталушының алдын ала тергеу әрекеті барысындағы және сот кезіндегі тәртібін де ескеру қажет деп ойлаймыз. Себебі, сот залындағы айыпталушының ӛкінуі және мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы ӛтініш жазған сотталушының ӛкініші, әрине, әр түрлі.
Сотталушының қылмысқа итермелеген жағдайын да ескеру қажет.
Психологиялық тұрғыдан Ресей ғалымы М.И. Еникеев «түзелуді» былай деп түсіндіреді:
тұлғаның ішінде қайта ӛзгерістің пайда болуы, ӛмір сүру бағытының ӛзгеруі, оның басқа