СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
13.1 Жасыл экономика - G-global коммуникативті
5824
1436. Рысбекова А.Р. Криминологическая характеристика женщины -
преступницы на Украине……… 5152
1437. Сулейменова М. Имплементация международно-правовых норм, регламентирующих право на жизнь в национальное законодательство Республики
Казахстан……… 5154
1438. Тишбеков Б.М. Қазақстандағы өлім жазасының кейбір мəселелері.. 5157 1439. Финк Д.А. Причины дорожно-транспортных происшествий в
странах Европы, Азии и Соединенных Штатах
Америки……… 5159
1440. Ыбырайым А.М. Причины девиантного поведения несовершен-
нолетних... 5162 1441. Шуляк Р.В. Проблема судейского усмотрения……… 5164
СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ
5825 1456. Әкімбергенова
Әйгерім
Тұтынушылық сұраныс: ерекшеліктері,
факторлары, мəселелері... 5301 1457. Байгарашева Б.М. Сложности, перспективы и пути решения проблем
по переходу к «Зеленой экономике» в РК………… 5306 1458. Бектасова Алтын
Сабировна
Курс Казахстана на прогрессивный «Зеленый»
экономический рост……… 5309
1459. Берикболова Б.Ш Жаскайрат А.С.
Сагындыкова Ф.
Единый Накопительный Пенсионный Фонд……… 5314
1460. Болтаева Айсулу Турлыбеккызы
Зарубежный опыт повышения энергоэффектив- ности как условие модернизации зеленой
экономики………. 5318
1461. Бҧлақбай Азамат Мҧратбекҧлы
Қарашығанақ кен орнында MWD өлшеу жүйесін жанама оқпанды бұрғылауды автоматтандыруда
қолдану тиімділігін бағалау ... 5322 1462. Волошина Е.А. Инвестиционный капитал в Республике
Казахстан………. 5327
1463. Дюсембаев А.Е., Калданулы Б., Айтыкенов М.М.
Развитие малого и среднего предпринимательства
в Казахстане………. 5331
1464. Ералина Ф.М. Бюджеттік реттеудің тиімділігін арттырудың
жолдары... 5337 1465. Eрниязoвa A.,
Бaқытжaнoвa A ., Xaштaeвa А.
Қaлдықтaрды бaсқaру жүйeсiн жeтiлдiру... 5341
1466. Ертаскызы А «Жасыл экономика » ииновациларды дамыту
құралы ретінде... 5344 1467. Есенбек Гулдана
Абдуахитқызы
Қазақстанның адам капиталы сапасын жоғарлату
мəселелері... 5348 1468. Есентаева Д.К. Оценка и учет финансовых инвестиций………… 5352 1469. Есниязова Ботагоз Триботехника – как отрасль «зеленой экономики» 5355 1470. Ешенбаева С.Ә. Қазақстан Республикасындағы табиғи
ресурстардың экологиялық жағдайы... 5359 1471. Ешкеева А.Н. Политика республики Казахстан по привлечению
прямых иностранных инвестиций……… 5361 1472. Жакиянова А.С.,
Каримбекова М.С.
Қазақстан Республикасындағы газдарды тазалау
жүйелері жəне олардың қоршаған ортаға əсері... 5365 1473. Жанбырбаева
Динара Тилековна
Оптимизация деятельности банка по управлению
кредитным портфелем………. 5368 1474. Жанузакова Назерке
Болатбековна
Экологические аспекты водоснабжения в г.
Астане………. 5373
1475. Жигалова А.А. «Зелѐная экономика»: опыт, проблемы и
перспективы...
5379 1476. Жолумбетов Елдар
Маратбекович
Глобализация мировой экономики: украинский
кризис ……….. 5382
1477. Жолумбетов Елнур Маратбекович
Роль инвестиции в развитии сельскохозяйственной
продукции в РК……… 5386
1478. Жумабаева Замзам Государственно- частное партнерство в РК……..
5391
5826 1479. Жҧмабекқызы А.,
Есқақова Ф.
«Жасыл» экономика- Қазақстан дамуының жаңа
векторы... 5396 1480. Жунусова К.Ж. Проблемы обеспечения экономической
безопасности Республики Казахстан……… 5399 1481. Жунусова К.,
Рахимова А., Советова Д.
Формирование хлопково-текстильного кластера в
Казахстане ………. 5403
1482. Жылкайдарова А. Қазақстан Республикасының шағын жəне орта бизнестің қаржылық менеджментінің тиімділігі
жəне оның проблемалары... 5412 1483. Загидуллина Г.Н,
Чепикова Е.А
Основные проблемы и пути их решенияпри образовании кластеров в легкой промышленности Казахстана………
…..
5417 1484. Загипарова Г.С Современное состояние и актуальные проблемы
налогово-бюджетной политики РК………. 5422 1485. Захарова Е.С. Пути развития зеленой экономики в Казахстане на
примере системы JIPTO……… 5425 1486. Иманбалан Айнур
Арманкызы
Решение вопросов утилизации отходов в РК... 5428 1487. Исахан Д.Т. Формирование и развитие «зелѐной» экономики
Казахстана………. 5432
1488. Исенова К.К. Астана EXPO-2017: направления и привилегии.
Роль молодежи в подготовке к «Астана EXPO-2017
……….
5435 1489. Исламбек А.С. Социальная политика Казахстана в сфере
образования и здравоохранения ……… 5439 1490. Ищанова Р. Развитие зеленой экономики в Казахстане……….
5442 1491. Қабылдин А.М. Қазақстан Республикасындағы «жасыл
экономиканың» дамуын мемлекеттік қолдау... 5445 1492. Калипова К,
Аманжолова Д..
Развитие инновационного предпринимательства в
Республике Казахстан……….. 5448 1493. Калиева С.С. Сүт өнімдері өндірісінің экономикалық
тиімділігі... 5454 1494. Калиева М.Д. Коммерциялықбанктердің принципіретінде несие
саясатының мақсаты... 5457 1495. Каракесекова А.С.
Кҧраш Н.П
Қазақстанның инновациялық дамуын басқару
сапасын жетілдіру... 5460 1496. Лотова А,
Асанхан Е
Жасыл экономика – g-global коммуникативті платформасындағы диалогтың жаңа бағыты
ретінде... 5462 1497. Минов Станимир
Любомиров
How a firm’s competetive environment influences the choice of business strategy telecommunication
industry perspectives……….. 5465 1498. Минов Станимир
Любомиров
Analysis of the relationship between
telecommunication firm’s performance, role of luck
and market specific circumstances……… 5469 1499. Мҧзапбарова А.Ж. Кəсіпорынның пайдалылығы жəне оны арттыруды
жоспарлау жолдары………. 5472
1500. Муратова А.А. Органическое земледелие как один из способов
укрепления продовольственной безопасности 5476
5827
страны...
1501. Мухамедалиева Л.З., Конырбеков М.Ж.
Энергосбережение в ЖКХ - основа «Зеленой»
экономики Казахстана……….. 5479 1502. Мухамеджанова Г.Г. Зеленый рост и зеленый бизнес: проблемы и
перспективы в Республике Казахстан………. 5482 1503. Мухаметқанова А.Ж. Альтернативные источники энергии как условие
модернизации экономики………. 5487 1504. Мҧқҧшева Ә.
Қалдыбаева Т.
Рахман Ш.
Жасыл экономика. Энергияның балама көзі –
биогаз... 5492 1505. Мҧхатай Гҥлім
Шынтанқызы
Қазақстандағы «Жасыл экономика» жəне оның
даму жолдары... 5496 1506. Мырзалина Н.Б. Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық
деңгейі жəне оны төмендету жолдары... 5501 1507. Нукенева М.Б. «Зеленая» экономика как новый курс развития….. 5504 1508. Нҧрмағамбет И.И. Зеленая экономика - шаг к созданию «чистого
будущего»………. 5506
1509. Нурашева С.Н. Экономические аспекты регионального развития
Республики Казахстан... 5511 1510. Нҧрғали А. Н. Күн сəулесі – болашақтың сарқылмас
энергиясы... 5516 1511. Нурпеисова А.Е.,
Атимова М.Е.
Совершенствование системы управления отходами как одно из приоритетных направлений развития
«Зеленой экономики»……… ….. 5520 1512. Омар П.С. «Зеленая экономика»: глобальный тренд
развития.казахстанский путь……… 5525 1513. Орынбаев Н.М.,
Мукатова Е.Р.
Индустриальная революция – переход к зеленой
экономике... 5528 1514. Орынбасар К. О. Зеленый офис - как активная экологическая
позиция компании... 5530 1515. Перенчук М.П. Формирование стратегий международного
маркетинга под влиянием ценовой политики»…… 5533 1516. Пернебекова Ә. М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан...
5537 1517. Пинега Т.В. Перспективы развития субъектов лакокрасочной
промышленности на основе экологизации
производства………..
5540 1518. Рамазанова Н.С. Жаһандану жағдайындағы «жасыл экономиканы»
дамыту қажеттігі мен маңызы……… 5544 1519. Рамашова А.Н. Қазақстан Республикасы ұйымдарында кадрлық
əлеуетті инновациялық басқару... 5548 1520. Рамм А.В.,
ТулекЕ.С.
Управления утилизации твердых бытовых
отходов…... 5552 1521. Сагидоллаева С. Қазақстан Республикасының инновациялық даму
перспективасы……… 5555
1522. Сагиндыкова А.Б. Современное состояние индустрии строительных
материалов в Казахстане………. 5559 1523. Сағынғали А.Р. Экологиялық экономика ерекшеліктері мен 5564
5828 мəселері....
1524. Садыглы Нигяр Фаик кызы
Экологический консалтинг как фактор развития зеленных технологий в экотуризме Азербайджана
(на примере северо-западной части Республики)… 5567 1525. Сайрамбай Е. А. Қазақстанның «Жасыл экономика» бағытындағы
жолы жаһандану заманындағы елдің тұрақты дамуының кепілі ретінде...
5572 1526. СаметееваМ.А. ҚР агроөнеркəсіп кешенін орнықты дамуын
инвестициялауды жетілдіру жолдары... 5576 1527. Скендирова Д.М. Вклад некоммерческих организаций в практику
модернизации государства и гражданского
общества в Республике Казахстан... 5580 1528. Сламбеков Ануар Салық əкімшілігінің тиімділігі жəне оны жетілдіру
жолдары... 5584 1529. Тайбеков Д.Д. Сущность и теоретические основы обеспечения
экономической безопасности... 5589 1530. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр –ғарыштық жібек жолы...
5595 1531. Тлеубердиева С.С. Переход на «Зеленую экономику» как фактор
системных преобразований в экономическом
развитии республики Казахстан... 5599 1532. Тлеугулова А.А. «Зеленая» экономика: глобальный тренд развития.. 5602 1533. Торебекова А.Е. Арал маңында «жасыл экономиканы» дамыту
негізі – экологиялық жағдайды тұрақтандыру... 5607 1534. Тохтарова Ж.К. Концессия: мемлекеттік – жеке серіктестіктің
тиімді механизмі ретінде... 5610 1535. Тӛлеу Н.М. Қазақстан-2050 стратегиясы жəне «Жасыл»
экономика мəселелері... 5613 1536. Умаргали Д Инновации – движущий фактор глобальной
конкуренции... 5616 1537. Фрибус А.А Некоторые аспекты в международном опыте
финансирования зеленой экономики... 5621 1538. Хайтбаева Ф,
Хайтбаев Ф
Инновационная экономика , как фактор
креативности развития экономики Казахстана... 5624 1539. Хасенова К.Е Зеленая экономика – основа для решения
экономических проблем ВКО... 5629 1540. Шавлинская А.М. Зеленая экономика - новый вектор устойчивого
развития……… 5634
1541. Шарипова Ж.К. Развитие банковской системы в условиях
глобализации... 5637 13.2 Туризм саласын дамытудағы заманауи мәселелер
5641 1542. Абильдина К.Р. Развитие малого бизнеса в сфере туризма……… 5641 1543. Азизова Самира
Саядгызы
Возможности развития треккинг туров в Азербайджане (на примере Аг-Гельского национального парка)...
5645 1544. Алиппаева Г.С. Государственное регулирование развития туризма
в Казахстане……… 5649
1545. Аскар Асель Особенности развития туризма……… 5652 1546. Аскаралиева Н.Д. Специфика учета в туризме... 5654
5829
1547. Борзова Ю.А. Индустрия гостеприимства в Республике
Казахстан: проблемы развития………. 5656 1548. Величко Е.В,
Мазин В.
Чернобыльская зона как перспективный маршрут
экстремального туризма……….. 5660 1549. Ермаханова А.И. Балқаш аймағындағы туризмнің даму жағдайы.... 5663 1550. Ермеков Бақытжан
Ермекҧлы
Туристік фирмалар қызметіндегі маркетингті жетілдіру (Шығыс Қазақстан облысы
материалдары негізінде)... 5665
1551. Есенгалиева Т.А. Атырау облысындағы іскерлік туризмнің дамуы
мен перспективасы... 5670 1552. Жунисбек Т.С. Развития индустрии туризма в республике
Казахстан – один из основных источников
дохода………. 5673
1553. Жҧмабеков Бейбарыс
EXPO – 2017 қарсаңында Сыр өңірінің туристік
əлеуетін дамыту жолдары... 5676 1554. Калиева А.Е. Шығыс Қазақстан облысында емдік-сауықтыру
туризмінің даму қарқыны... 5681 1555. Карплюк К.В. Перспектива развития промышленного туризма в
Украине(на примере Днепропетровского
региона)……… 5684
1556. Карплюк К.В. Опыт экологического туризма Швейцарии для повышения конкурентоспособности
туристической отрасли государства……… 5688 1557. Кенжембетова Ж.К. Состояние и перспективы развития туристской
деятельности в Казахстане……… 5691 1558. Красников П.Д. Основные тенденции развития международного
туризма……… 5695
1559. Кубаева М. А. Қонақ үй индустриясындағы отандық бренд
қалыптасуының мəселері мен мүмкіншіліктері... 5700 1560. Ли А.О. Развитие индустрии туризма с использованием
модели государственно-частного партнерства…… 5703 1561. Маулен А.Т. Экологический туризм – один из новых
направлений роста «Зеленой экономики»... 5706 1562. Муратова Жансулу Развитие медицинского туризма в Республике
Казахстан………. 5709
1563. Мукатова Р.А. Туристік индустрия дамуындағы туризм
менеджменті мен инфрақұрылымның рөлі... 5712 1564. Мҧхтар Л.К. Activities of the regional integration processes in
tourism in South-east Asian countries………. 5717 1565. Нурпеисова А.Е. Туристский кластер как инструмент повышения
конкурентоспособности отрасли………. 5719 1566. Пернебекова А.М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5723 1567. Сабырова З.Ш. Казахстан – страна с обеспеченными природными
и социально-экономическими ресурсами для
развития индустрии туризма……….. 5726 1568. Сағидуллақызы Ж Жасанды аттракцияға негізделген туристік өнім
қалыптастыру жолдарымен оның туристік
бизнестегі қолдану үлгілері... 5731 1569. Садуова Р.А. Современное состояние и проблемы развития 5735
5830
туризма в Республике Казахстан………..
1570. Сапиева А.П. Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Шақпақ өңіріндегі табиғи ресурстар жəне олардың
туризмде қолданылуы... 5739 1571. Снасапина А.С.
Касымханкызы А.
Ақтөбе облысындағы Әйтеке би ауданының
туристік мүмкіндіктері... 5742 1572. Ставицкая А.В. Повышение роли государственного содействия
развитию образовательного туризма... 5746 1573. Стеблянко И.О. Развитие туристической отрасли Украины:
проблемы и перспективы……… 5750 1574. Сҥйіндікова А. Е Қазақстандағы санаторлы – курорттық туризмнің
даму болашағы... 5753 1575. Тажибаев Т.К Развитие индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5755 1576. Тайлюбек А.А. Государственное регулирование туристской
деятельности в Республике Казахстан... 5758 1577. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр – ғарыштық жібек жолы... 5760 1578. Шилибекова Б.С. E-marketing the main in providing of the world
tourism product... 5764
5216
3. Конвенции о регистрации объектов, запускаемых в космическое пространство, 1975 г.
URL: http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/objects_registration.shtml (Дата обращения: 15 марта 2014 года).
4. Вербальная нота Постоянного представительства Казахстана при Организации Объединенных Наций от 9 марта 2007 года на имя Генерального секретаря URL:
http://www.oosa.unvienna.org/pdf/reports/regdocs/ser509R.pdf (Дата обращения: 15 марта 2014 года).
5. Вербальная нота Постоянного представительства Казахстана при Организации Объединенных Наций (Вена) от 26 декабря 2011 года на имя Генерального секретаря URL:
http://www.oosa.unvienna.org/pdf/reports/regdocs/ser637R.pdf (Дата обращения: 15 марта 2014 года).
6. Закон Республики Казахстан «О космической деятельности» от 6 января 2012 года
№528-IV URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1200000528 (Дата обращения: 15 марта 2014 года).
УДК 341.231.14:316.346.32-053.2
ЖЕТІМ БАЛАЛАР МЕН АТА-АНАСЫНЫҢ ҚАМҚОРЛЫҒЫНСЫЗ ҚАЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҦҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ
ҦЛТТЫҚ ҚҦҚЫҚТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ Кульбаева З.Е.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, заң факультеті, халықаралық құқық мамандығының 2 курс студенті, Астана, Қазақстан
Ғылыми жетекші- халықаралық құқық кафедрасының аға оқытушысы Ж.Зукай
Балалардың құқықтарын халықаралық құқықтық қорғау- тарихи тұрғыдан алғанда, ӛте жас құбылыс. Осы мәселеге қатысты кӛптеген мемлекеттер, әсіресе дамыған және дамушы елдер, балалардың ең абзал мүдделерін қамтамасыз ету мақсатында бірқатар маңызды Конвенциялар қабылдау арқылы, тиісті іс- шаралар жүргізіп отыр. Соның ішінде, Қазақстан Республикасы бала құқықтарын қорғау мақсатын кӛздейтін неғұрлым маңызды Конвенцияларға қосылды. Атап айтсақ, 1989 жылғы Бала құқықтары туралы конвенцияны ҚР 1994 жылы ратификациялады, 1956 жылғы Шетелдегі алименттерді ӛндіріп алу туралы конвенцияға 1999 жылы қосылды, 2000 жылы – 1973 жылғы Жұмысқа қабылдау үшін ең тӛменгі жас мӛлшері туралы конвенцияны, 2001 жылы – 2000 жылғы Бала құқықтары туралы конвенцияның балаларды сатуға, балалар зинақорлығына және балалар порнографиясына қатысты Қосымша хаттамасын және Бала құқықтары туралы конвенцияның әскери қақтығыстарға балалардың қатысуына қатысты Қосымша хаттамасын, 2002 жылы – 1999 жылғы Балалар еңбегінің ең жаман түрлеріне тыйым салу және жою жӛніндегі шұғыл шаралар туралы Халықаралық еңбек ұйымының Конвенциясын (Конвенция 182), 2010 жылы- 1993 жылғы Балаларды қорғау және баланы шетелдік асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы конвенцияны ратификациялады.
Осыған қарамастан, балалардың құқықтарын жүзеге асыру барысында, кӛптеген мемлекеттерде әлі де болса жетім балалар мен ата- анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың әлеуметтік құқықтарын қорғаудағы олқылықтарды кездестіреміз. Жетім балалар қазіргі ұлттық және халықаралық стандарттарға сай, әлеуметтік құқықтарды иеленеді, бірақ оның ішіндегі ең кӛкейкесті жағдай, оларды тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі болып табылады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 1- бабына сәйкес қоғамымыздың ең
5217
басты қазынасы адам және адамның ӛмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылғандықтан, жетім және ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларды кәмелетке толғанша мемлекет тікелей қамқорлығына алады, сондай-ақ кәмелетке жеткеннен кейін де олардың жоғары оқу орындарына қабылдануына, жұмысқа орналасуына, баспанамен қамтамасыз етілуіне заңдарда белгіленген негіздерде түрлі жеңілдіктер кӛрсетіледі. Мемлекеттердің жетім балалардың жағдайларын жақсарту және оларды тәрбиелеу шараларын ӛткізуіне қарамастан, жетім және ата- анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың саны жылдан-жылға ӛсуде.
Кӛптеген жетім балалардың негізгі проблемасы болып, оқу орнын бітіргеннен кейінгі ӛз бетімен ӛмір сүру жағдайы болып табылады. Сонымен қатар, бірқатар жетім балалар жұмысқа орналасу, тұрғын үй алу, отбасы құруда кӛптеген қиындықтармен кездеседі.
1948 жылғы Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының, 1989 жылғы Бала құқықтары туралы БҰҰ конвенциясының, 1966 жылғы Экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактiнiң, 1966 жылғы Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактiнің талаптарына сәйкес, бала құқықтарын қорғау барлық мемлекетке тән мәселе болып табылады. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайы және басқа да себептер адамдар қарым- қатынасы мен отбасылық жағдайларға кері әсерлерін тигізіп отыр. Қазіргі кезде әр мемлекеттің балаларының ӛмір сүру жағдайына қарап, қоғамның қаншалықты даму үстінде немесе құлдырауда екенін айта аламыз. Балалардың әлеуметтік- экономикалық жағдайы мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатынан кӛрініс табады. Кӛптеген әлеуметтік- экономикалық жағдайларға байланысты балалар жетімсірейді немесе ата-анасының қамқорлығынан айырылады. Тек Қазақстан Республикасында ғана емес, сонымен қатар кӛршілес Ресейдің ӛзінде де ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың 95% әлеуметтік жетімдер құрайды.
Әртүрлі жағдайларға байланысты ата-ананың қамқорлығы мен сүйіспеншілігінен тыс қалғандардың мәселелері ӛзекті болып отыр.
Қазіргі кездегі негізгі мәселелердің бірі болып, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың негізгі құқықтарын айқындайтын арнайы, жеке ұлттық заңнамалардың және халықаралық актілердің болмауы болып табылады. Осындай қиын жағдайдағы балалардың құқықтары ұлттық заңдардың кейбір баптар мен тармақтарында ғана кӛрініс табады. Бала құқықтарын жүзеге асыру барысында, халықаралық нормаларға және ұлттық заңнамаларға сәйкес кӛптеген дамыған және дамушы мемлекеттер, оның ішінде Қазақстан Республикасы, Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы, кӛптеген ТМД және Еуропа елдері, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды әлеуметтік қолдау барысында мынадай қосымша кепілденген іс-әрекеттерді жүзеге асырады: қоғамдық кӛлікте тегін жүріп- тұруды, жоғары оқу орындарында тегін білім алуын, мемлекет олардың білім алу кезеңінде қаржылау шығыстарын ӛтеуі, жоғары мӛлшерде стипендия және жәрдемақы тӛлеу, т.б. құқықтарды қамтамасыз етеді.
Мысалы, Беларусь Республикасының 2005 жылы 21 желтоқсанында қабылданған «Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды әлеуметтік қорғаудағы кепілдік беру» Заңының 14- бабына сәйкес, жетім балалар және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тек қоғамдық кӛлікте жүріп- тұруға ғана емес, сонымен қатар тұратын жеріне қарамастан, теміржол, су және қоғамдық автокӛліктерде тегін жүруін қамтамасыз етеді[1]. Ал, Украина мемлекетінде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары «Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынан айырылған балалардың ұйымдық-құқықтық жағдайларын қамтамасыз ету туралы» 2005 жылы қабылданған Заңында нақты айқындалған. Ресей Федерациясында қиын жағдайға тап болған балалардың құқықтары туралы «Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды әлеуметтік қорғаудағы қосымша кепілдіктер» Федералды заңында қарастырылған. Жетім балаларға қатысты кез-келген даулы мәселелерді осы нормативтік актілерге сүйеніп, шешуге болады.
5218
Халықаралық нормаларға сәйкес, отбасы ортасынан уақытша немесе біржола айырылған немесе ӛзінің ең қажетті мүддесі үшін мұндай ортада қала алмаған бала, мемлекет тарапынан кӛрсетілетін ерекше қорғау мен кӛмекті пайдалануға құқылы[2]. Қазақстан Республикасының
«Отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және жасӛспірімдер үйлері туралы» Заңына сәйкес балалар ауылы тәрбиеленушілердің (жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың) мынадай негізгі құқықтарын айқындайды: тәрбиеленушінің балалар ауылы отбасында тұру және тәрбиелену құқығы; тәрбиеленушінің ӛз пікірін білдіру құқығы;
тәрбиеленушінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға құқылы; тұрғын үйге құқығы;
мүлікке құқығы; әлеуметтік тӛлемдерге құқығы[3].
Негізінен, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтарын жүзеге асыру барысында, кӛптеген үлкен мәселелер кездеседі. Мысалы, статистикалық мәліметтерге сүйенетін болсақ, Украина мемлекетінде 100 мыңға жуық, Беларусь Республикасында 24 мыңға жуық (2013 жылы 15 мамырда Халықаралық отбасы күніне арнап ӛткен пресс-конференцияның ресми ақпараты бойынша), Ресей Федерациясында 700 мыңға жуық, АҚШ мемлекетінде 450 мыңға жуық, ал Қазақстан Республикасында жетім балалардың саны туралы нақты мәліметтер жоқ, яғни кей деректерде 75 мыңға жуық жетім балалар бар десе, кебір деректерде 50 мыңға жуық деп есептеген. Статистикалық мәліметтерді талдасақ, 2011 жылы Қазақстан республикасының жалпы халық саны- 16 856 000 адам болған, оның- 5 миллионы балалар. Статистикаға сүйенсек, Қазақстан Республикасында 36777 жетім балалар:
қамқорлықта- 21 585, патронатта- 2267. Осы мәселедегі ең жаманы болып, соңғы жылдары жетім балаларды асыраушылардың саны тӛмендеуі болып табылады[4].
Басқа ресми ақпараттарға сүйенсек, Республикамызда 75000 жетім бала бар екен, олардың 660 интернат ұйымдарында тәрбиеленуде, олардың ішінде: жалпы және санаторий түріндегі мектеп-интернаттарда - 37541 бала, мектеп жанындағы интернаттарда - 15096 бала, балалар үйлері мен жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп-интернаттарда - 12574 бала, кемтар балаларға арналған түзеу мекемелерінде - 12599 бала, ерекше тәрбиелену жағдайларына мұқтаж балалар мен жасӛспірімдерге, мінез құлқы девиантты балаларға арналған мектеп-интернаттарда- 884 бала, отбасы үлгісіндегі балалар ауылдарында- 281 бала, отбасы үлгісіндегі балалар үйлерде тәрбиеленуде[5]. Жетім қалған балалардың негізгі бӛлігі білім беру және әлеуметтік қорғау органдарының интернат мекемелерінде тәрбиеленуде. Мұндай мекемелерде бала, бірінші кезекте, ата-анасының қамқорлығына зәру, бұл оның табиғи дамуына кері әсер етіп, нәтижесінде ауыр психологиялық салдарларға әкелуі мүмкін. Балалар еркін қоғамдағы жауапты ӛмірге дайын болуға тиіс. Ал жетім бала балалар үйінен түлек болып шыққаннан кейін күн сайын ересектердің кӛмегінсіз бастан кешіруіне тура келетін түрлі проблемаларды шешуге қауқары жоқ. Балалар үйлері түлектерінің ішінде олардың қатарластарына қарағанда, қылмысқа қатысушылар немесе қылмыс құрбандары неғұрлым жиі ұшырасады, жұмысынан немесе тұрғын үйінен неғұрлым жиі айрылады, ал ӛз отбасын әрең құрса, оның нашақорлық немесе маскүнемдік жолға түсуі тіпті оңай, сонымен қатар олардың арасында суицид құрбандары да жиі кездеседі. Бұл - олардың жеке-дара ӛмірге енуінің үлкен қиындықтармен ұштасып, әр уақытта табысты жүрмейтінінің белгісі.
Қазіргі кезде балалар үйінің түлектерінің негізгі мәселесі болып жетім балалар мен ата- анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғын үйге деген негізгі құқықтары мен олардың тұрғын үймен қамтамасыз етілу аясындағы құқықтарын әлеуметтік қорғау болып табылады. Тұрғын үй құқықтарын қорғау әрекеті келесідей бағыттарда жүзеге асырылады:
тұрғын үйді орнықтыру, тұрғын үйді беру және түлектердің кәмелет жасқа толғанға дейінгі тұрғын үйді дұрыс қадағалау, кәмелет жасқа толмаған түлектер тұрғын үйге қатысты шарт жасасу барысында қадағалау.
5219
Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңының 67-бабына сәйкес кәмелетке толғанға дейін ата-аналарынан айырылған жиырма тоғыз жасқа толмаған жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға құқығы бар[6]. ҚР «ҚР Баланың құқықтары туралы» Заңына сәйкес жетiм баланың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және тәрбиелеу, емдеу және басқа да ұйымдардағы, оның iшiнде қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететiн ұйымдардағы баланың тұрғын үй-жайға меншiк құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын сақтайды, ал құқығы болмаған жағдайда Қазақстан Республикасының тұрғын үй туралы заңдарына сәйкес тұрғын үй-жай алуға құқығы бар[7].
Басқа статистикалық мәліметтерге сүйенсек, Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың жалпы санынан (36777) ұйымдарда тек 12 925 бала тәрбиленуде. Қалған 23 852 бала азаматтардың отбасыларына анықталған:
1 Қорғаншылық пен қамқоршылықта– 21 585 бала, 2 патронатты тәрбиеде – 2 267 бала.
Бұл балалар сонымен бірге, ӛзінің орналасу нысанына қарамастан тұрғын үйге және оның сақталуына құқығы бар. Бұл ретте жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың жалпы санынан, тек бекітілген тұрғын үйі бар бала 5 899 (16%), 30 878 (84%) бала тұрғын үйді қажет етеді. Сонымен бірге, интернаттық мекемелерде тұратын жетім балалардың 7%-ға жуығының ғана бекітіліген тұрғын үйі бар. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары, оның ішінде тұрғын үйге меншік құқығын немесе балалардың тұрғын үйімен пайдалануға құқықтары, ол болмаған жағдайда тұрғын үй заңнамасына сәйкес тұрғын үй алуға құқығы «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы»
Қазақстан Республикасының Кодексінде кӛзделген. Сонымен қатар, аталған санаттағы балалардың тұрғын үйге құқықтарының сақталуы белгісіз күйінде қалып отыр. Бұл белгісіздіктің балалар мүдделеріне қарсы пайдалану кездесетін жағдайлар аз емес[8].
Салыстырмалы түрде айтып кететін болсақ, Беларусь Республикасының 2005 жылы 21 желтоқсанында қабылданған «Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды әлеуметтік қорғаудағы кепілдік беру» Заңының 16- бабына сәйкес, жетім балалар және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар эмансипация туралы шешімді қабылдаған кезде немесе некеге тұрған кезінде әлеуметтік қолдануданудағы мемлекеттік тұрғын үй фонды бала (жетім бала және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала) кәмелет жасқа толғанда олардың қалауы бойынша 6 ай ішінде тұрғын үймен қамтамасыз етеді[9].
Қорытындылай келе, зерттеу бойынша, Республикамызда орта есеппен алғанда 50 мыңдай жетім балалар және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар бар екен.
Халықаралық деңгейде қарастыратын болсақ, бұл басқа елдермен салыстырғанда тӛмен кӛрсеткішке ие. Бірақ жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың саны жылдан-жылға ӛсіп, қарқындап келе жатқандықтан, әлі де болса қиын жағдайға тап болған балаларға қатысты шаралар жүргізу қажет.
Қандай жағдай болмасын, егер бала, белгілі бір жағдайларға байланысты, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған болса, әр мемлекет баланың қамқорлығын ӛз мойнына алады. Ал жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтарын қорғау функциясын арнайы мемлекеттік қорғаншылық және қамқоршылық органдары жүзеге асырады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында, Ресей Федерациясында, Беларусь Республикасында, Украина мемлекетінде және т.б. кӛптеген ТМД және Еуропа елдерінде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың толыққанды ӛмір сүруі үшін кӛптеген мәселелер кездеседі және сол мәселелерді аймақтық деңгейде шешуге болады:
демалысты ұйымдастыру, балаларды сауықтыру, қиын жағдайға тап болған, кәмелет жасқа толмаған дарынды балаларды қолдау арқылы кӛмек кӛрсету, т.б.