СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
13.1 Жасыл экономика - G-global коммуникативті
5824
1436. Рысбекова А.Р. Криминологическая характеристика женщины -
преступницы на Украине……… 5152
1437. Сулейменова М. Имплементация международно-правовых норм, регламентирующих право на жизнь в национальное законодательство Республики
Казахстан……… 5154
1438. Тишбеков Б.М. Қазақстандағы өлім жазасының кейбір мəселелері.. 5157 1439. Финк Д.А. Причины дорожно-транспортных происшествий в
странах Европы, Азии и Соединенных Штатах
Америки……… 5159
1440. Ыбырайым А.М. Причины девиантного поведения несовершен-
нолетних... 5162 1441. Шуляк Р.В. Проблема судейского усмотрения……… 5164
СЕКЦИЯ 13. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҦЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ
5825 1456. Әкімбергенова
Әйгерім
Тұтынушылық сұраныс: ерекшеліктері,
факторлары, мəселелері... 5301 1457. Байгарашева Б.М. Сложности, перспективы и пути решения проблем
по переходу к «Зеленой экономике» в РК………… 5306 1458. Бектасова Алтын
Сабировна
Курс Казахстана на прогрессивный «Зеленый»
экономический рост……… 5309
1459. Берикболова Б.Ш Жаскайрат А.С.
Сагындыкова Ф.
Единый Накопительный Пенсионный Фонд……… 5314
1460. Болтаева Айсулу Турлыбеккызы
Зарубежный опыт повышения энергоэффектив- ности как условие модернизации зеленой
экономики………. 5318
1461. Бҧлақбай Азамат Мҧратбекҧлы
Қарашығанақ кен орнында MWD өлшеу жүйесін жанама оқпанды бұрғылауды автоматтандыруда
қолдану тиімділігін бағалау ... 5322 1462. Волошина Е.А. Инвестиционный капитал в Республике
Казахстан………. 5327
1463. Дюсембаев А.Е., Калданулы Б., Айтыкенов М.М.
Развитие малого и среднего предпринимательства
в Казахстане………. 5331
1464. Ералина Ф.М. Бюджеттік реттеудің тиімділігін арттырудың
жолдары... 5337 1465. Eрниязoвa A.,
Бaқытжaнoвa A ., Xaштaeвa А.
Қaлдықтaрды бaсқaру жүйeсiн жeтiлдiру... 5341
1466. Ертаскызы А «Жасыл экономика » ииновациларды дамыту
құралы ретінде... 5344 1467. Есенбек Гулдана
Абдуахитқызы
Қазақстанның адам капиталы сапасын жоғарлату
мəселелері... 5348 1468. Есентаева Д.К. Оценка и учет финансовых инвестиций………… 5352 1469. Есниязова Ботагоз Триботехника – как отрасль «зеленой экономики» 5355 1470. Ешенбаева С.Ә. Қазақстан Республикасындағы табиғи
ресурстардың экологиялық жағдайы... 5359 1471. Ешкеева А.Н. Политика республики Казахстан по привлечению
прямых иностранных инвестиций……… 5361 1472. Жакиянова А.С.,
Каримбекова М.С.
Қазақстан Республикасындағы газдарды тазалау
жүйелері жəне олардың қоршаған ортаға əсері... 5365 1473. Жанбырбаева
Динара Тилековна
Оптимизация деятельности банка по управлению
кредитным портфелем………. 5368 1474. Жанузакова Назерке
Болатбековна
Экологические аспекты водоснабжения в г.
Астане………. 5373
1475. Жигалова А.А. «Зелѐная экономика»: опыт, проблемы и
перспективы...
5379 1476. Жолумбетов Елдар
Маратбекович
Глобализация мировой экономики: украинский
кризис ……….. 5382
1477. Жолумбетов Елнур Маратбекович
Роль инвестиции в развитии сельскохозяйственной
продукции в РК……… 5386
1478. Жумабаева Замзам Государственно- частное партнерство в РК……..
5391
5826 1479. Жҧмабекқызы А.,
Есқақова Ф.
«Жасыл» экономика- Қазақстан дамуының жаңа
векторы... 5396 1480. Жунусова К.Ж. Проблемы обеспечения экономической
безопасности Республики Казахстан……… 5399 1481. Жунусова К.,
Рахимова А., Советова Д.
Формирование хлопково-текстильного кластера в
Казахстане ………. 5403
1482. Жылкайдарова А. Қазақстан Республикасының шағын жəне орта бизнестің қаржылық менеджментінің тиімділігі
жəне оның проблемалары... 5412 1483. Загидуллина Г.Н,
Чепикова Е.А
Основные проблемы и пути их решенияпри образовании кластеров в легкой промышленности Казахстана………
…..
5417 1484. Загипарова Г.С Современное состояние и актуальные проблемы
налогово-бюджетной политики РК………. 5422 1485. Захарова Е.С. Пути развития зеленой экономики в Казахстане на
примере системы JIPTO……… 5425 1486. Иманбалан Айнур
Арманкызы
Решение вопросов утилизации отходов в РК... 5428 1487. Исахан Д.Т. Формирование и развитие «зелѐной» экономики
Казахстана………. 5432
1488. Исенова К.К. Астана EXPO-2017: направления и привилегии.
Роль молодежи в подготовке к «Астана EXPO-2017
……….
5435 1489. Исламбек А.С. Социальная политика Казахстана в сфере
образования и здравоохранения ……… 5439 1490. Ищанова Р. Развитие зеленой экономики в Казахстане……….
5442 1491. Қабылдин А.М. Қазақстан Республикасындағы «жасыл
экономиканың» дамуын мемлекеттік қолдау... 5445 1492. Калипова К,
Аманжолова Д..
Развитие инновационного предпринимательства в
Республике Казахстан……….. 5448 1493. Калиева С.С. Сүт өнімдері өндірісінің экономикалық
тиімділігі... 5454 1494. Калиева М.Д. Коммерциялықбанктердің принципіретінде несие
саясатының мақсаты... 5457 1495. Каракесекова А.С.
Кҧраш Н.П
Қазақстанның инновациялық дамуын басқару
сапасын жетілдіру... 5460 1496. Лотова А,
Асанхан Е
Жасыл экономика – g-global коммуникативті платформасындағы диалогтың жаңа бағыты
ретінде... 5462 1497. Минов Станимир
Любомиров
How a firm’s competetive environment influences the choice of business strategy telecommunication
industry perspectives……….. 5465 1498. Минов Станимир
Любомиров
Analysis of the relationship between
telecommunication firm’s performance, role of luck
and market specific circumstances……… 5469 1499. Мҧзапбарова А.Ж. Кəсіпорынның пайдалылығы жəне оны арттыруды
жоспарлау жолдары………. 5472
1500. Муратова А.А. Органическое земледелие как один из способов
укрепления продовольственной безопасности 5476
5827
страны...
1501. Мухамедалиева Л.З., Конырбеков М.Ж.
Энергосбережение в ЖКХ - основа «Зеленой»
экономики Казахстана……….. 5479 1502. Мухамеджанова Г.Г. Зеленый рост и зеленый бизнес: проблемы и
перспективы в Республике Казахстан………. 5482 1503. Мухаметқанова А.Ж. Альтернативные источники энергии как условие
модернизации экономики………. 5487 1504. Мҧқҧшева Ә.
Қалдыбаева Т.
Рахман Ш.
Жасыл экономика. Энергияның балама көзі –
биогаз... 5492 1505. Мҧхатай Гҥлім
Шынтанқызы
Қазақстандағы «Жасыл экономика» жəне оның
даму жолдары... 5496 1506. Мырзалина Н.Б. Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық
деңгейі жəне оны төмендету жолдары... 5501 1507. Нукенева М.Б. «Зеленая» экономика как новый курс развития….. 5504 1508. Нҧрмағамбет И.И. Зеленая экономика - шаг к созданию «чистого
будущего»………. 5506
1509. Нурашева С.Н. Экономические аспекты регионального развития
Республики Казахстан... 5511 1510. Нҧрғали А. Н. Күн сəулесі – болашақтың сарқылмас
энергиясы... 5516 1511. Нурпеисова А.Е.,
Атимова М.Е.
Совершенствование системы управления отходами как одно из приоритетных направлений развития
«Зеленой экономики»……… ….. 5520 1512. Омар П.С. «Зеленая экономика»: глобальный тренд
развития.казахстанский путь……… 5525 1513. Орынбаев Н.М.,
Мукатова Е.Р.
Индустриальная революция – переход к зеленой
экономике... 5528 1514. Орынбасар К. О. Зеленый офис - как активная экологическая
позиция компании... 5530 1515. Перенчук М.П. Формирование стратегий международного
маркетинга под влиянием ценовой политики»…… 5533 1516. Пернебекова Ә. М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан...
5537 1517. Пинега Т.В. Перспективы развития субъектов лакокрасочной
промышленности на основе экологизации
производства………..
5540 1518. Рамазанова Н.С. Жаһандану жағдайындағы «жасыл экономиканы»
дамыту қажеттігі мен маңызы……… 5544 1519. Рамашова А.Н. Қазақстан Республикасы ұйымдарында кадрлық
əлеуетті инновациялық басқару... 5548 1520. Рамм А.В.,
ТулекЕ.С.
Управления утилизации твердых бытовых
отходов…... 5552 1521. Сагидоллаева С. Қазақстан Республикасының инновациялық даму
перспективасы……… 5555
1522. Сагиндыкова А.Б. Современное состояние индустрии строительных
материалов в Казахстане………. 5559 1523. Сағынғали А.Р. Экологиялық экономика ерекшеліктері мен 5564
5828 мəселері....
1524. Садыглы Нигяр Фаик кызы
Экологический консалтинг как фактор развития зеленных технологий в экотуризме Азербайджана
(на примере северо-западной части Республики)… 5567 1525. Сайрамбай Е. А. Қазақстанның «Жасыл экономика» бағытындағы
жолы жаһандану заманындағы елдің тұрақты дамуының кепілі ретінде...
5572 1526. СаметееваМ.А. ҚР агроөнеркəсіп кешенін орнықты дамуын
инвестициялауды жетілдіру жолдары... 5576 1527. Скендирова Д.М. Вклад некоммерческих организаций в практику
модернизации государства и гражданского
общества в Республике Казахстан... 5580 1528. Сламбеков Ануар Салық əкімшілігінің тиімділігі жəне оны жетілдіру
жолдары... 5584 1529. Тайбеков Д.Д. Сущность и теоретические основы обеспечения
экономической безопасности... 5589 1530. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр –ғарыштық жібек жолы...
5595 1531. Тлеубердиева С.С. Переход на «Зеленую экономику» как фактор
системных преобразований в экономическом
развитии республики Казахстан... 5599 1532. Тлеугулова А.А. «Зеленая» экономика: глобальный тренд развития.. 5602 1533. Торебекова А.Е. Арал маңында «жасыл экономиканы» дамыту
негізі – экологиялық жағдайды тұрақтандыру... 5607 1534. Тохтарова Ж.К. Концессия: мемлекеттік – жеке серіктестіктің
тиімді механизмі ретінде... 5610 1535. Тӛлеу Н.М. Қазақстан-2050 стратегиясы жəне «Жасыл»
экономика мəселелері... 5613 1536. Умаргали Д Инновации – движущий фактор глобальной
конкуренции... 5616 1537. Фрибус А.А Некоторые аспекты в международном опыте
финансирования зеленой экономики... 5621 1538. Хайтбаева Ф,
Хайтбаев Ф
Инновационная экономика , как фактор
креативности развития экономики Казахстана... 5624 1539. Хасенова К.Е Зеленая экономика – основа для решения
экономических проблем ВКО... 5629 1540. Шавлинская А.М. Зеленая экономика - новый вектор устойчивого
развития……… 5634
1541. Шарипова Ж.К. Развитие банковской системы в условиях
глобализации... 5637 13.2 Туризм саласын дамытудағы заманауи мәселелер
5641 1542. Абильдина К.Р. Развитие малого бизнеса в сфере туризма……… 5641 1543. Азизова Самира
Саядгызы
Возможности развития треккинг туров в Азербайджане (на примере Аг-Гельского национального парка)...
5645 1544. Алиппаева Г.С. Государственное регулирование развития туризма
в Казахстане……… 5649
1545. Аскар Асель Особенности развития туризма……… 5652 1546. Аскаралиева Н.Д. Специфика учета в туризме... 5654
5829
1547. Борзова Ю.А. Индустрия гостеприимства в Республике
Казахстан: проблемы развития………. 5656 1548. Величко Е.В,
Мазин В.
Чернобыльская зона как перспективный маршрут
экстремального туризма……….. 5660 1549. Ермаханова А.И. Балқаш аймағындағы туризмнің даму жағдайы.... 5663 1550. Ермеков Бақытжан
Ермекҧлы
Туристік фирмалар қызметіндегі маркетингті жетілдіру (Шығыс Қазақстан облысы
материалдары негізінде)... 5665
1551. Есенгалиева Т.А. Атырау облысындағы іскерлік туризмнің дамуы
мен перспективасы... 5670 1552. Жунисбек Т.С. Развития индустрии туризма в республике
Казахстан – один из основных источников
дохода………. 5673
1553. Жҧмабеков Бейбарыс
EXPO – 2017 қарсаңында Сыр өңірінің туристік
əлеуетін дамыту жолдары... 5676 1554. Калиева А.Е. Шығыс Қазақстан облысында емдік-сауықтыру
туризмінің даму қарқыны... 5681 1555. Карплюк К.В. Перспектива развития промышленного туризма в
Украине(на примере Днепропетровского
региона)……… 5684
1556. Карплюк К.В. Опыт экологического туризма Швейцарии для повышения конкурентоспособности
туристической отрасли государства……… 5688 1557. Кенжембетова Ж.К. Состояние и перспективы развития туристской
деятельности в Казахстане……… 5691 1558. Красников П.Д. Основные тенденции развития международного
туризма……… 5695
1559. Кубаева М. А. Қонақ үй индустриясындағы отандық бренд
қалыптасуының мəселері мен мүмкіншіліктері... 5700 1560. Ли А.О. Развитие индустрии туризма с использованием
модели государственно-частного партнерства…… 5703 1561. Маулен А.Т. Экологический туризм – один из новых
направлений роста «Зеленой экономики»... 5706 1562. Муратова Жансулу Развитие медицинского туризма в Республике
Казахстан………. 5709
1563. Мукатова Р.А. Туристік индустрия дамуындағы туризм
менеджменті мен инфрақұрылымның рөлі... 5712 1564. Мҧхтар Л.К. Activities of the regional integration processes in
tourism in South-east Asian countries………. 5717 1565. Нурпеисова А.Е. Туристский кластер как инструмент повышения
конкурентоспособности отрасли………. 5719 1566. Пернебекова А.М. Современное состояние и проблемы гостиничного
бизнеса в индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5723 1567. Сабырова З.Ш. Казахстан – страна с обеспеченными природными
и социально-экономическими ресурсами для
развития индустрии туризма……….. 5726 1568. Сағидуллақызы Ж Жасанды аттракцияға негізделген туристік өнім
қалыптастыру жолдарымен оның туристік
бизнестегі қолдану үлгілері... 5731 1569. Садуова Р.А. Современное состояние и проблемы развития 5735
5830
туризма в Республике Казахстан………..
1570. Сапиева А.П. Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Шақпақ өңіріндегі табиғи ресурстар жəне олардың
туризмде қолданылуы... 5739 1571. Снасапина А.С.
Касымханкызы А.
Ақтөбе облысындағы Әйтеке би ауданының
туристік мүмкіндіктері... 5742 1572. Ставицкая А.В. Повышение роли государственного содействия
развитию образовательного туризма... 5746 1573. Стеблянко И.О. Развитие туристической отрасли Украины:
проблемы и перспективы……… 5750 1574. Сҥйіндікова А. Е Қазақстандағы санаторлы – курорттық туризмнің
даму болашағы... 5753 1575. Тажибаев Т.К Развитие индустрии туризма в Республике
Казахстан... 5755 1576. Тайлюбек А.А. Государственное регулирование туристской
деятельности в Республике Казахстан... 5758 1577. Талпакова Ж.Е. Байқоңыр – ғарыштық жібек жолы... 5760 1578. Шилибекова Б.С. E-marketing the main in providing of the world
tourism product... 5764
5003
ситеттің стратегиялық даму жоспарын бекіту, бюджет қалыптастыру, ректорлардың атқарып отырған лауазымына сәйкес немесе сәйкес еместігін анықтау құқығы сияқты функциялар беріледі. Әрине, бұл ашықтықты, ӛзін ӛзі басқару тетіктерін, сайып келгенде, университеттер арасындағы бәсекелестікті орнату және сол арқылы білім беру мен білім бағдарламаларының сапасын арттыруға қол жеткізуге мүмкіндік тудырады [5].
Ғылымға негізделген экономика құруға және еліміздің ғылымы мен білімін ӛндіріспен үйлестіруге қол жеткізу үшін отандық ЖОО басшылары аянбай еңбек ете беретіні күмән тудырмайды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстандық жол - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан, №11(28235) 18 қаңтар 2014 жыл.
2. 2011 - 2015 жылдары экономиканың жеті пайыздық ӛсуін қамтамасыз ету жӛніндегі әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын мақұлдау туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 23 маусымдағы N 699 Қаулысы.
http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1100000699.
3. Жаңалық: http://24.kz/kz/zha-aly-tar/bilim/item/16887-teri-avto. Қазақстан университеттері автономдық басқару тәсіліне кӛшеді. Бейсенбі, 20 Ақпан 2014.
4. Білім туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі N 319 Заңы.
Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2007 ж., N 20, 151-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 15 тамыз N 254-256 14.01.2014. 06.02.2014 Жаңартылған.
http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_/history.
5. Кәрімбек Құрманәлиев. Атқарар міндет – ғылым мен білімді ӛндіріспен үйлестіру. ЕҚ // 20.02.2014ж. №35/28259.
6. Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі, ұлттық білім беру статистикасы және бағалау орталығы, «Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің статистикасы» ұлттық жинақ. Астана – 2013 жыл. http://www.edu.gov.kz/kz/
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы бӛлім) (2011.22.07.
берілген ӛзгерістер мен толықтырулармен) Осы кодеске ӛзгерістер енгізу туралы: ҚР 2010 жылғы 30 маусымдағы № 297-IV Заңын қараңыз (2013 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі). http://arasha.kz/post/267.
8. Салық және бюджетке тӛленетін басқа да міндетті тӛлемдер туралы (Салық кодексі) Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 10 желтоқсандағы N 99-IV Кодексі Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2008 ж., N 21, 98-құжат; "Егемен Қазақстан" 2008 жылғы 13 желтоқсан, N 385-390 (25359), 2008 жылғы 19 желтоқсандағы N 397-404 (25373);
"Ресми газет" 2009 жылғы 1 қаңтар N ӛзгертілген 15.01.2014 жарияланды 21.02.2014.
http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K080000099_#z1074.
УДК 342.4
ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ ҚҦРУДАҒЫ КОНСТИТУЦИЯНЫҢ МӘНІ МЕН РӚЛІ
Пҧсырманов Ә. С.
adilbek.16.95@mail.ru
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті, заң факультеті, құқықтану мамандығының студенті
Ғылыми жетекші - Ж. Бұсырманов (з.ғ.д., профессор)
Бүгінде міне, Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғанына 23 жыл уақыт ӛтсе де
5004
еліміз тек алға дамуын жеделдетіп, қарқын алуын күшейтуде. Бұның ӛзі еліміздің алдына ұлы мақсат-міндеттерді қойып, даму жолын дұрыс таңдағандығын уақыттың ӛзі дәлелдеп отыр.
Талай тар жол тайғақ кешуден ӛткен Қазақстан қазірде Орталық Азия елдерінің алдында кӛш бастап, ТМД мемлекеттері арасында шоқтығы биіктеу тұр.
Іргеміздегі кӛрші ӛзбек халқының әлі ақсаңдап келе жатқандығын ескерсек, бауырлас халық атанып кеткен қырғыз жұрты бүгінде алауыздықтарының тиылмай жатуынан елі құлдырау бетінде тұр. Ал одан біз Қазақстанның әлдеқайда олардан жоғары даму сатысында тұрғанымызды кӛреміз. Еліміздің кӛшін алға бастап отырған кӛшбасшымыз бен элиталарымыздың еліне жаны ашығандығымен, ел қамын ойлағандығының арқасында біз бүгінде осындай деңгейге жетіп отырмыз. Алайда осы тұрғыда бір маңызды, ең басты мәселе бар. Ол мемлекеттің дұрыс дамуы мен құлдырауы, экономикамыздың қарыштап дамуы мен әлсіреуі, халық пен мемлекетті жақындастыратын және бір-бірімен байланыстыратын, ел ішіндегі тәртіпті де қалыптастыратын, мемлекеттің барлық ӛмірін қамтамасыз ететін ол – Конституция. Яғни қай мемлекет болмасын Конституциясыз ӛмір сүре алмайды. Ал елдегі барлық заңдарда Конституцияға негізделеді. Конституция – (лат.constitutio - құрылым) тәуелсіздіктің нышаны, тұғыры, мемлекеттің негізі, ұлттық мұрасы мен қасиетті қазынасы.
Сондай-ақ «Конституция - мемлекеттік және қоғамдық құрылыстың негізгі қағидаларын, принциптерін білдеретін негізгі, басты заң» [1, 245]. Адамзат баласы ӛз бостандығы мен еркіндігін қалай құрметтесе, Конституциясында солай құрметтеуі тиіс.
1991 жылы 16 желтоқсанда ӛз тәуелсіздігін алған Қазақстан ендігі жерде ӛз деңгейіне сай Конституцияны құрастыру үшін аз уақыт ӛтісімен Республиканың жаңа Конституциялық жобасын талқыға салу басталып та кетті. Осылайша тыңнан ойластырылған тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш Конституциясы 1993 жылы 28 қаңтарда қабылданып, «Негізгі заң» деген атауға ие болды. Бұл басты құжатымыз Қазақстанды барша әлемге зайырлы, құқықты, егеменді, тәуелсіз ел екендігін және Қазақстан Республикасындағы барлық азаматтары мен халықтарына бірдей құқықты қамтамасыз ететін демократиялық мемлекет екендігін паш етті.
Негізгі заңымызда еліміздің алдындағы даму жолы айқындалып, демократиялық мемлекет тұрғысында дамуға бет алғандығы айқын да анық кӛрсетілді. Демокаратия – кӛзі ашық, кӛкірегі ояу, сауатты, ӛз міндеттері мен құқықтарын түсіне және пайдалана білетін, ел саясатынан да хабардар азаматтары бар елде ӛмір сүріп, дамиды. Демократиялық мемлекетте – Конституция басты орында тұратыны және қоғамның демократиялануы азаматтық қоғамға жетелейтіні баршаға мәлім. Демек Қазақстан демократиялық жолды таңдап, азаматтық қоғамға қол созуды алдына үлкен мақсат етіп қойды. Оны Негізгі заңымыздағы мынадай жолдар дәлелдей түседі: «Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде мемлекеттiлiк құра отырып, ӛзiмiздi еркiндiк, теңдiк және татулық мұраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзілік қоғамдастықта лайықты орын алуды тiлей отырып, қазiргi және болашақ ұрпақтар алдындағы тарихи жауапкершiлiгiмiздi сезiне отырып, ӛзiмiздiң егемендiк құқығымызды негiзге ала отырып, осы Конституцияны қабылдаймыз‖... Жалпы ережелердің 1-бабында мынадай мәселе қаралған:
1. Қазақстан Республикасы ӛзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы — адам және адамның ӛмірі, құқықтары мен бостандықтары.
2. Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
бүкіл халықтың игілігін кӛздейтін экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет ӛмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу»[2, 3].
Демократиялық мемлекет тұрғысында дамуға бет алған еліміздің бүгінгі таңдағы жетістіктері Конституциямыздың дұрыс негізделгендігін кӛрсетіп отыр. Оны заманға сай
5005
толықтыру 1995 жылы қайта қаралып, 30 тамызда (1995ж) «Ата заң» деген атпен Конституциямыз жарияланды. Осы күн «Конституция күні» болып бекітіліп, мереке есебінде қабылданды. Бұл Ата заңымыз ең алдымен еліміздің қай тұрғыдағы мемлекет екендігін анық кӛрсетіп, президенттік басқаруын баянды етті.
1998 жылы Ата заңымызға толықтырулар мен ӛзгерістер енгізіліп, 2007 жылы біраз жаңа ӛзгерістер енді. Заманға сай даму, уақыттың ӛзі осыны талап етті. Осы жылы елде, яғни 2007 жылы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының ұйымдастыруымен ӛткен «Қазақстан Республикасының Конституциясына енгізілген ӛзгерістер мен толықтырулар мәселелері»
бойынша мәртебелі халықаралық конференцияны ашқан Жоғарғы Палата Тӛрағасы Қасым- Жомарт Тоқаев (2007ж) қазіргі уақытта біздің еліміздің ерекше оқиғаларға толы айрықша кезеңде ӛмір сүріп отырғанына тоқталды: «Бұл еліміздің жаңғыруы мен демократиялық ӛзгерістер уақыты; ел экономикасының алға басып, әлеуметтік ӛзекті мәселелерді батыл шешу кезеңі; бұл бейбітшілік пен қауіпсіздікті жақтайтын Қазақстанның халықаралық беделі нығая түскен дәуірі; мемлекетіміздің толыққанды демократияға қадам басып, экономикалық және саяси дамудың жаңа кезеңіне кӛтерілген сындарлы сәті.... Бұл – демократиялық мемлекеттің негізгі заңы болып табылады. ...Еркін, демократиялық және гүлденген мемлекет – Қазақстан Республикасының игілігін кӛздеген Президент Нұрсұлтан Әбішұлы ұсынған елімізді жаңғыртудың жаңа үлгісі бойынша Қазақстан саяси реформалардың халықаралық қалыптарына сай дамиды. Алайда еліміз ӛркендеудің ӛзіндік жолымен жүреді. Бұл – біздің ұлы жетістігіміз, әлемнің дамыған демократиялық елдерімен бір қатардан лайықты орын алуы»[3], - деп демократияның тереңдеп келе жатқандығын тағы бір атап ӛтті. Сондай-ақ Конституциялық реформаның авторы Елбасымыз және Конституцияның жаңа мазмұнға сай екендігіне назар аударды. «Баршамыз Қазақстанды қайта жаңартуға және демократиялық трансформациялауға бағытталған түбегейлі ӛзгерістер кезеңінде ӛмір сүріп, жұмыс істеп жатырмыз. Бұл – еліміз экономикасының теңдесіз ӛркендеу, неғұрлым ӛзекті әлеуметтік проблемаларды шешу дәуірі.
Бұл – Қазақстанның халықаралық аренада бейбітшілік пен қауіпсіздікті жақтайтын, беделді мемлекет ретінде орнығу дәуірі. Бұл – біздің еліміздің толық ауқымды демократияға аршындап ӛту, экономикалық және саяси дамудың жаңа деңгейіне шығу дәуірі. Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасы Парламенті палаталарының бірлескен отырысында сӛйлеген сӛзінде
―біздің әуелі экономика, содан кейін саясат деген қағидатымыз ӛзін-ӛзі толық ақтады‖ деп атап кӛрсетті. Экономикадағы айқын табыстар негізінде қоғамды саяси қайта жаңартуға бағытталған шаралар қолданылуда. Сондықтан саяси реформа жүргізу соңғы жылдарда талқылануға түскен негізгі мәселеге айналды. Қоғамның пікірін зерделеу үшін Демократияландыру және азаматтық қоғам мәселелері жӛніндегі ұлттық комиссия, Демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу және нақтылау жӛніндегі мемлекеттік комиссия құрылды. ... Сайлау жүйесін демократияландыру. Президент еліміздің қоғамдық-саяси дамуының нақты жағдайларын, үрдістері мен серпінін ескере келіп, депутаттардың жартысын мажоритарлық, ал қалған жартысын пропорционалды жүйе бойынша сайлауды ұсынған Мемлекеттік комиссияның ұсыныстарын одан әрі дамыта түскенін атап ӛту орынды. Президенттің Мәжіліс депутаттарының пропорционалды жүйе бойынша сайлауға кӛшу жӛніндегі ұсыныстары неғұрлым негізді болып табылады. Бұл – демократияландыру саласында ілгері басқан елеулі қадам, ӛйткені, Мәжіліс депутаттарын пропорционалды жүйе бойынша сайлау саяси партиялар- дың рӛлін, тиісінше біздің қоғамның елеулі бӛлігінің белсенділігін арттыруға бағытталған.
Азаматтар мемлекетті басқаруға неғұрлым кӛбірек қатысатын болады»[4]. Одан әрі Ата заңымызда қаралған келесі келелі мәселе жергілікті ӛзін-ӛзі басқаруға байланысты ӛзгерістер мен толықтырулар. Оларды мемлекеттің Ата заңына енгізу Қазақстанның бүкіл халқының кӛп жылғы және мүдделі талқылауының нәтижесі болып табылады. Мұның ӛзі – ешбір әсірелеусіз айтқанда, Қазақстандағы демократияның ӛзекті мәселесі. Халықты жергілікті маңызы бар
5006
мәселелерді белсене шешуге қатыстыруға тарту үшін тиімді ӛзін-ӛзін басқару керек.
Қазіргі кезде зерттеушілер азаматтық қоғамның құқықтық жағдайдың ерекше бӛлігі ретінде үш фактор қажет деп санайды. Яғни, бірінші және екінші корпоративтік пен әлеуметтік мүдделіліктің; үшіншіден ресурстардың болуы. Осылардың есебінен тиісті мүддені жүзеге асыратын тиісті ұстанымның болуы да заңдылық. Азаматтық қоғам мемлекетке ықпал етуі үшін оған құрал-тетіктер қажет. Оны дамыған мемлекеттерден үйрену қажет. Ал оны жай ғана әкеле салу дұрыс болмас. Ӛйткені еліміздің ерекшеліктерін ең басты назарда ескеруіміз қажет. Бүгінде еліміз батыстық елдер үлгісіне бет бұрғанымен олардың бізден біраз айырмашылықтары бар екендігін бәрімізде білеміз. Салт-дәстүрімізден де, дініміз бен ділімізден де, географиялық орналасуынан да, континент бойынша да т.б. Ал ӛзімізге шығыс елдері әлдеқайда жақын және тарихи тамыры тереңнен байланысқан. Осы шығыс елдерінде азаматтық қоғамға тез жеткен ӛткен тарихы бізге ұқсас Жапония мемлекетінің даму үлгісіне бүгінде еліміз баса назар аудара бастады. Осы тұрғыда отандық тарихтың ХХ ғасырдағы ӛзекті мәселелерін зерттеп жүрген Т.Омарбековтың мындай сӛзі ойға оралады: «Біздің ойымызша, Қазақстан үшін кӛрнекті үлгі болатын елдер бәрінен бұрын, шын мәнінде де демократиялық, құқықтық, зайырлы мемлекет құрып үлгерген, азаматтық қоғам қалыптасып қалған, кӛппартиялық саяси жүйе шынайы әрекет ететін, тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары іс жүзінде ӛріс алған, сондай-ақ осыларға азаматтарының құқылық және саяси мәдениет деңгейі сәйкес келетін елдер болуы тиіс екендігі еш күмән туғызбаса керек»[5, 492], - деп азаматтық қоғам орнатқан қай елдердің үлгісі болса қолдану орынды, алайда жан-жақты талдаудан ӛткізіп, сараптау қажет екендігін ескертеді. Одан әрі «... Жапонияның саяси жолы – парламенттік демократия, ал біздікі – президенттік (2007 жылы Конституцияға толықтырудан кейін президенттік-парламенттік басқару) республика.
Солай бола тұрса да жапон тәжірибесі бізге де үлгі. Кӛп партиялық парламентке негізделген бұл саяси құрылыста жапон парламентіндегі басқарушы либералдық демокартиялық партия парламентке кӛпшілік бола тұрса да ӛзінің мұндағы саяси қарсыластарынан құтылуға мүдделі емес. Керісінше, бұл партия олардың кӛзқарастарын сынай отырып, біраз жеңілдіктерге бару арқылы қарсыластары тарапынан түсінушілікке қол жеткізуге тырысады. Қарсыластардың (оппозиция) парламентті тастап кетуіне жол бермеу – Жапониядағы парламенттік этиканың жазылмаған заңы. Мұндағы логика, саяси дәстүр президенттік Қазақстан ӛмірінде де ажырамас дағдыға айналуы керек. Міне, сонда ғана біз Жапония тәрізді демократиялық елге айнала аламыз. Бұл – тарихтың бізге берер саяси сабағы болмақ» [5, 502-503],- деп шығыстық Жапонияның жолын таңдаған біз үшін аса маңызды екендігін айтты.
Демократиялық мемлекет пен азаматтық қоғамда адам ӛмірі аса құнды қазына болып табылады. Адам ӛмірін сақтау мен олардың жақсы тұрмыс-тіршілігін мемлекет қамтамасыз етеді. Адам саны кӛбейсе әрине бұл мемлекет үшін пайдалы. Елімізде «ату жазасының» алынып тасталынуы да мемлекет үшін адамның маңыздылығын тағы бір дәлелдей түсті. Сондай-ақ Ата заңымызда баса атап кӛрсетілген заңдарды халыққа тереңнен насихаттап, ӛз құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын дәрежеге жеткізсек, сол кезде еліміздің алдына қойған ұлы мақсаты – азаматтық қоғам құру жолына тез жетер едік. Осы жерде тағы бір айта кетер бір нәрсе,
«басқалар тәрізді қазақстандықтар да демократия дегенді саяси шешімдер, халық сайлаған немесе кӛпшілік дауыспен қабылданатын және адамдардың құқы мен конституциялық тұрғыдан қорғалатын басқару түрі ретінде түсінеді. Бірақ ӛкінішке қарай, нарықтық экономика тәрізді, кез келген демократиялық саяси жүйе де демократияландыра түсуді қажет ететіндігі жайлы тарихи ақиқатты қазақстандықтардың бәрі әлі түсіне қойған жоқ» [5, 493].
Бұл атап кӛрсетілген мәселе елімізде әлі де болса артта қалып келеді. Ел азаматтары мен тұрғындары, әсіресе ауылдық жерлер мен қала маңынан алыс орналасқан түкпірлер адам бостандығы мен еркіндігінің желін сезгенімен оған әлі біржола қол жеткізген жоқ. Олар ӛз құқықтарын қорғамақ түгілі демократия деген сӛздің мәнісін ұғынған да жоқ. Ал кітаптан